RACHUNEK EFEKTYWNOŚCI INWESTYCJI

Transkrypt

1 RACHUNEK EFEKTYWNOŚCI INWESTYCJI Właściciele małych i średnich firm zwykle nie doceniają znaczenia zarządzania finansami uważając, że problem ten dotyczy jedynie dużych przedsiębiorstw, a o finansach przypominają sobie najczęściej wtedy, gdy zaczyna brakować pieniędzy na bieżącą działalność lub rozwój. Tymczasem, głównymi przyczynami kłopotów i upadków firm są nietrafne decyzje co do sposobów finansowania działalności oraz spóźnione decyzje co do pozyskania kapitału. Podejmując wszelkiego rodzaju działania powinniśmy zawsze zastanowić się, czy służą one realizacji dwóch głównych celów przedsiębiorstwa. Podstawowym, krótkoterminowym celem działalności przedsiębiorstwa w warunkach gospodarki rynkowej utrzymanie płynności finansowej, czyli zdolności do terminowego regulowania zobowiązań. Początkiem kłopotów firmy jest nie utrata rentowności, a właśnie płynności finansowej. Podejmując wszelkiego rodzaju decyzje, powinniśmy rozpatrywać je zarówno z punktu widzenia rentowności firmy, jak i pod względem ich wpływu na płynność finansową. Drugim równoległym celem maksymalizacja zysku (dochodów) jego właścicieli. Obok tego klasycznego już kryterium, jako realizowany w średnim i dłuższym horyzoncie czasowym cel strategiczny coraz częściej wymienia się zwiększenie wartości rynkowej firmy. Jako wartość firmy można też rozumieć cenę, za jaką moglibyśmy - gdybyśmy tylko chcieli - ją sprzedać. Podstawowym czynnikiem określającym wartość firmy jest wielkość dochodów, jakie przynosi (a raczej, jakie będzie przynosić w przyszłości) swoim właścicielom. Jednym z najważniejszych czynników sprawczych, umożliwiających realizację obu celów jest inwestowanie, czyli działanie na rzecz powiększania majątku właścicieli kapitału. Dobre decyzje wymagają ustalenie czy, gdzie i jak warto inwestować. W artykule tym zajmiemy się problemami rachunku efektywności inwestycji. W pierwszej części uporządkujemy pojęcie inwestycji. W drugiej pokażemy najprostsze metody i formuły rachunku oceny efektywności zamierzeń inwestycyjnych. W trzeciej pokażemy jak czas wpływa na wartość stosownego w rachunku pieniądza. W czwartej przedstawimy bardziej zawansowane, uwzględniające czynnik czasu metody oceny efektywności inwestycji. 1. Pojęcie i rodzaje inwestycji Pojęcie inwestycji należy do kategorii ekonomicznych, które mają szczególne znaczenie w gospodarce rynkowej. Ten będący w powszechnym użyciu termin wydaje się być zrozumiały acz trudny do jednoznacznego zdefiniowania. Spróbujmy zatem zacząć od wyjaśnienia tego pojęcia. Słowo inwestycje pochodzi od łacińskiego inwestio osłaniam, ubieram. Inwestowanie to mówiąc najogólniej finansowe angażowanie się w jakieś przedsięwzięcie w nadziei uzyskania przyszłych korzyści. Ujmując to bardziej szczegółowo można powiedzieć, że inwestowanie polega na przeznaczeniu zasobów finansowych nie na bieżącą konsumpcję lecz na ich angażowaniu w przedsięwzięcia, od których oczekuje się w przyszłości określonych korzyści. Jest to zatem wyrzeczenie się bieżących korzyści na rzecz przyszłych. W ujęciu tym wychodzi się z założenia, że pieniądz musi pracować na właściciela, musi przynosić mu dochód. Stąd też właściciel może go lokować w zakup obligacji, bonów skarbowych, akcji czy innych papierów wartościowych, może je również lokować na rachunkach bankowych w formie depozytów pieniężnych, terminowych lub bezterminowych. Może również dokonywać inwestycji w kapitał rzeczowy. W literaturze przedmiotu najczęściej wyróżnia się trzy podstawowe ujęcia inwestycji: * Inwestycje rzeczowe: tworzą majątek rzeczowy, do którego możemy zaliczyć grunty, budynki, budowle, maszyny, rzeczowe środki obrotowe itd.

2 * Inwestycje finansowe (kapitałowe): odzwierciedlające ruch pieniądza, czyli dotyczą aktywów finansowych. Obejmują one kształtujące majątek finansowy zakupy dewiz, lokowanie kapitału w formie oszczędności na rachunkach bankowych, nabycie papierów wartościowych jak akcji obligacji, udziałów i innych terminowych lokat inwestycyjnych; * Inwestycje niematerialne i prawne. Dotyczą one zakupów takich aktywów jak licencje czy znaki handlowe, wydatki na nabycie dóbr, służących prowadzeniu badań, rozwojowi i reklamie, a także zaspokajanie potrzeb społecznych, socjalnych oraz ochronie i poprawie środowiska naturalnego. Do inwestycji niematerialnych zalicza się również wydatki na szkolenie i podnoszenie kwalifikacji, poprawę jakości produktów i usług, na wzrost wydajności pracy oraz racjonalizację i poprawę efektywności procesów gospodarczych. W teorii, jak i w praktyce działalności gospodarczej najczęściej analizowanymi rodzajami inwestycji są inwestycje finansowe i rzeczowe. 1.1 Inwestycje finansowe Inwestycje finansowe, nazywane także lokatami kapitałowymi, są formą inwestycji, która polega na lokowaniu kapitału, najczęściej w postaci środków pieniężnych, a niekiedy w postaci środków rzeczowych w innym podmiocie gospodarczym. Inwestycje te są dokonywane w drodze zakupu papierów wartościowych oraz innych instrumentów finansowych. Instrumenty finansowe są kontraktami między dwoma stronami (kupującym i sprzedającym) regulującymi zależność finansową, w jakiej obie strony pozostają. Podstawową formą instrumentów finansowych są papiery wartościowe. Papiery wartościowe są takimi instrumentami finansowymi, które są zabezpieczone aktywami emitenta. Do papierów wartościowych zalicza się przede wszystkim akcje i obligacje oraz uprawnione instrumenty rynku pieniężnego. Ich celem jest osiągnięcie określonego dochodu w postaci: * odsetek, * dywidendy, * przyrostu wartości rynkowej kapitału. Ich cechą szczególną jest to, że inwestowanie środków pieniężnych odbywa się bez ich zamiany na dobra rzeczowe. Inwestycje finansowe mogą przybierać różnorodne formy. Ze względu na charakter lokaty finansowe można podzielić na dwa rodzaje: * lokaty o charakterze udziałowym, * lokaty o charakterze wierzytelnościowym. Lokaty udziałowe polegają na udostępnianie kapitału w zamian za prawo do własności podmiotu emitującego instrument finansowy. Najważniejszymi formami lokat udziałowych są: akcje, udziały w spółkach nieemisyjnych oraz jednostki uczestnictwa w funduszach powierniczych. Dochody uzyskiwane z lokat udziałowych są bezpośrednio zależne od wyników osiąganych przez biorcę kapitału. Lokaty wierzytelnościowe polegają na czasowym udostępnianiu podmiotom gospodarczym środków finansowych w zamian za określone w umowie korzyści finansowe. Najważniejszymi formami lokat wierzytelnościowych są: * obligacje, * udzielone pożyczki, * depozyty oszczędnościowe. Dochody z lokat wierzytelnościowych są wyrażane jako ustalony procent od udostępnionego kapitału. Wysokość tego procentu oraz termin płatności są ustalone w umowie zawartej między emitentem lokaty a inwestorem.

3 1.2 Inwestycje rzeczowe Inwestycje rzeczowe są formą przedsięwzięć gospodarczych, które polegają na powiększeniu zasobów niefinansowych składników majątku trwałego jednostki. Ich podstawowym celem jest wzrost wartości majątku oraz przyniesienie inwestorowi odpowiednich dochodów pieniężnych. Inwestycje nieprodukcyjne to wyrażone w postaci pieniężnej nakłady przyczyniające się do poprawienia warunków pracy i życia obywateli, np: urządzenia komunalne, socjalne, kulturalne. Są to przede wszystkim wydatki w zakresie budownictwa mieszkaniowego i komunalnego oraz urządzeń socjalnych i kulturalnych. Inwestycje produkcyjne to wydatki ponoszone w związku z odtwarzaniem (restytucją) zużytych zasobów środków produkcji lub powiększaniem zasobu dóbr kapitałowych. Inwestycje produkcyjne obejmują nakłady na roboty budowlano-montażowe, na zakup maszyn i urządzeń, na powiększanie zapasów oraz nakłady na przygotowanie dokumentacji projektowo-kosztorysowej, przygotowanie placu budowy, zakup licencji patentu lub szkolenie załogi itp.). * Inwestycje nowe to wydatki mające na celu powiększenie istniejącego zasobu kapitału trwałego, * Inwestycje odtworzeniowe (restytucyjne) to wydatki, których celem jest zastąpienie lub odtworzenie częściowo zużytych technicznie maszyn i urządzeń w produkcji dóbr i usług w stopniu zapewniającym utrzymanie zdolności produkcyjnej na dotychczasowym poziomie). Te pierwsze umożliwiają utrzymanie produkcji na dotychczasowym poziomie, drugie - umożliwiają jej wzrost. * Inwestycje rozwojowe to wydatki na rozbudowę istniejącego lub budowę nowego zakładu. Mają one na celu powiększenie majątku trwałego przede wszystkim przez budowę nowych obiektów, a także przez generalną rekonstrukcję obiektów istniejących w danej gałęzi gospodarki narodowej. * Inwestycje modernizacyjne to wydatki na unowocześnienie wyrobów, środków pracy, technologii, organizacji pracy. * Inwestycje podstawowe to wydatki związane z bezpośrednią działalnością produkcyjną. * Inwestycje towarzyszące to wydatki, które warunkują prawidłową eksploatację inwestycji podstawowych np. drogi dojazdowe, linie telefoniczne. W zależności od podmiotów finansujących można wyróżnić: * inwestycje publiczne są to wydatki finansowane ze środków publicznych, * inwestycje prywatne - wydatki dokonywane przez przedsiębiorstwa. Inwestycje w kapitał rzeczowy powiększają zdolność wytwórczą jednostki gospodarczej i całego społeczeństwa, są zatem materialną bazą dla wzrostu PKB i dochodu narodowego. Inwestycje rzeczowe w rachunku dochodu i produktu narodowego Ogół reguł pomiaru wraz z dokonanymi w oparciu o nie obliczeniami nazywamy Rachunkiem Dochodu i Produktu Narodowego (ang. National Income and Product Account - NIPA) Rachunkiem objęte są inwestycje rzeczowe. Są to wydatki przedsiębiorstw na dobra, które mogą być użyte do produkcji innych dóbr i usług. Dzielimy je na inwestycje w kapitał trwały i w zapasy (kapitał obrotowy). Inwestycje w kapitał trwały Inwestycje w kapitał trwały to wszelkie poniesione w danym okresie przez firmy wydatki pieniężne, mające na celu odtworzenie zużytego oraz unowocześnienie i powiększanie już

4 istniejącego zasobu kapitału trwałego. Dzielimy je na inwestycje mieszkaniowe, czyli wydatki związane z budową domów, bloków mieszkalnych, zakupem mieszkań niezależnie od podmiotu nabywającego oraz inwestycje niemieszkaniowe. Inwestycje niemieszkaniowe W skład inwestycji niemieszkaniowych wchodzą wydatki na roboty budowlano-montażowe, na zakup maszyn i urządzeń, oraz pozostałe (przygotowanie dokumentacji projektowokosztorysowej, przygotowanie placu budowy, zakup licencji lub patentu, szkolenie załogi itp.). Inwestycje nowe i odtworzeniowe Całość poniesionych w danym okresie wydatków na kapitał trwały określana jest jako inwestycje brutto. W skład tego miernika wchodzą inwestycje nowe (netto) i odtworzeniowe (restytucyjne). Miarą przyrostu kapitał trwałego są inwestycje netto, czyli różnica między inwestycjami brutto i odtworzeniowymi. Jednak w praktyce nie potrafimy dokładnie obliczyć dokonywanych w danym okresie inwestycji restytucyjnych. Jak w takim razie ustalić wartości inwestycji netto? Pomaga nam w tym amortyzacja, czyli księgowe umorzenie wartość zużytych w danym okresie środków trwałych. Gromadzony przez firmy łączny fundusz amortyzacji Am jest w rachunkowości społecznej zastępczą miarą zużycia środków trwałych i czynionych w gospodarce inwestycji restytucyjnych. Zgromadzony w firmach fundusz informuje z pewnym przybliżeniem, o jaką wartość, wskutek eksploatacji i związanego z tym fizycznego zużycia, zmniejszyła się w danym roku wartość zasobu kapitału trwałego. Inwestycje netto szacuje się jako różnica pomiędzy całkowitymi inwestycjami w kapitał trwały, a zgromadzonym przez firmy łącznym funduszem amortyzacji. Trudności związane z ustaleniem faktycznego zużycia majątku trwałego i inwestycji restytucyjnych i brak dokładności wyników powodują, że w rachunkowości społecznej wydatki inwestycyjne obliczane są zawsze w kategoriach brutto, czyli według pełnej wartości dóbr inwestycyjnych nabywanych przez firmy. Inwestycje w kapitał obrotowy Są to wydatki firm związane z powiększaniem zapasu: surowców, wyrobów gotowych przeznaczonych na sprzedaż (produkcja na skład) oraz wydatki na powiększenie wartości produkcji w toku. 1.3 Inwestycje zagraniczne w bilansie płatniczym Bilans płatniczy to zestawienie według pewnych zasad wszelkich transakcji finansowych danego kraju z zagranicą. Po jednej stronie (ze znakiem minus) zapisywane są wydatki na rzecz zagranicy, czyli odpływy zagranicznych środków płatniczych z tytułu płatności dokonywane na rzecz innych krajów; są to płatności z tytułu importu, inwestycje dokonywane za granicą oraz odsetki i dywidendy przekazane inwestorom zagranicznym. Po drugiej stronie (ze znakiem dodatnim) ujmowane są wpływy z środków płatniczych zagranicy będące najczęściej rezultatem sprzedaży dokonanej przez mieszkańców kraju w stosunku do podmiotów zagranicznych np. z tytułu eksportu z tytułu inwestycji

5 zagranicznych oraz odsetki i dywidendy otrzymane z zagranicy. Płatności te oznaczają dopływ do kraju walut obcych. Warto zapamiętać, że kierunek przepływów rzeczowych w transakcjach z zagranicą jest odwrotny niż kierunek przepływów pieniężnych: odpływowi dóbr i aktywów za granicę towarzyszy napływ pieniędzy do kraju (odpowiada mu zapis po stronie ma bilansu płatniczego), natomiast napływ do kraju dóbr i aktywów oznacza odpływ pieniędzy za granicę (odpowiada mu zapis po stronie winien"). Z czego składa się bilans płatniczy? Bilans płatniczy kraju składa się z trzech zasadniczych części: rachunku bieżącego rachunku kapitałowego oraz rachunku finansowego. Każda z nich rozbita jest na kilka bardziej szczegółowych pozycji, opisujących poszczególne rodzaje transakcji. Rachunek bieżący Ta część bilansu obejmuje niefinansowe transakcje międzynarodowe, głównie wymianę towarów i usług. Rachunek obrotów towarowych W ramach rachunku obrotów bieżących rozróżniamy obroty towarowe. Pozycja ta obejmuje zakupione przez Polaków dobra zagraniczne oraz wpływy ze sprzedaży za granicę towarów krajowych. Różnice między eksportem i importem to saldo dóbr. Rachunek usług Drugą, także pod względem wartości, ale zyskującą ostatnio coraz bardziej na znaczeniu pozycję, zajmuje wymiana usług. Tu odnotowywane są dopływy środków na przykład z tytułu obsługi informatycznej świadczonej za granicą prze polskie firmy, jak również wydatki ponoszone przez Polaków na przykład na zakup usług zagranicznych biur konsultingowych czy na podróże zagraniczne. Jest to tzw. eksport i import niewidzialny. Różnice między niewidzialnym eksportem i importem to saldo usług. Bilans handlowy to zestawienie wartości importu i eksportu danego kraju. Różnica między wartością eksportu i importu nazywa się saldem obrotów towarowych lub bilansem handlowym. Jeżeli nasze wydatki na zakupy dóbr zagranicznych (Im) są większe od wydatków zagranicy na dobra pochodzenia krajowego Ex, to saldo obrotów handlu zagranicznego, czyli eksport netto (NE=Ex-Im) jest ujemny. Jeżeli natomiast wydatki obcokrajowców na zakupy naszych dóbr (Ex) są większy od naszych wydatków na zakupy dóbr zagranicznych (Im), wówczas eksport netto (NE=Ex-Im) jest większy od zera. Ponieważ saldo obrotów zależy od tego, czy obcokrajowcy wydają więcej na nasze dobra, lub czy my wydajemy więcej na dobra zagraniczne eksport netto, gospodarce rynkowej rzadko się zdarza, by w badany okresie wartość eksportu była dokładnie równa była wartości importu, czyli by saldo obrotów handlowych lub inaczej eksport netto był równy zero. Rachunek przepływów dochodów Obok tego w bilansie obrotów bieżących wykazywane są przepływy dochodów. Tu uwzględnia się wynagrodzenia dla pracowników z innych krajów i naszych pracowników zatrudniony za granicą. Mogą to być nie tylko robotnicy sezonowi, ale także miejscowy

6 personel zatrudniony w ambasadach. Tu uwzględnia się przesyłane za granicę i otrzymywane z zagranicy dywidendy. Tu uwzględnia się zjawisko reinwestowanie zysków. Jest to przypadająca na inwestora zagranicznego część zysków wypracowanych przez spółkę, która nie jest wypłacana w formie dywidendy, lecz pozostaje w przedsiębiorstwie, powiększając jego kapitały własne. Rachunek transferów bieżących Wreszcie osobną, zwykle niewielką pozycją, jest rachunek transferów bieżących. W pozycji tej ujęte są jednostronne przepływy środków finansowych. Tu odnotowywane są przekazy pieniężne ludności oraz władz, obejmujące między innymi wypłaty zagranicznych emerytur czy wpłaty na rzecz organizacji międzynarodowych. Tu właśnie wyszczególniane są składki i opłaty wnoszone do budżetu Unii Europejskiej oraz otrzymywane z Brukseli środki, czyli tzw. transfery rządowe. Rachunek kapitałowy Osobną, zwykle niewielką pozycją, jest rachunek kapitałowy, gdzie wyszczególnione zostają transfery kapitałowe, czyli jednostronne przepływy środków finansowych takich jak: nieodpłatne przekazanie środków inwestycyjnych, przekazy finansowe od emigrantów do kraju, umorzenie długu, zakup/sprzedaż praw własności patentów, praw autorskich, znaków handlowych itp.. Nadwyżka bilansu, czyli dodatnie saldo obrotów bieżących stanowi kwota (wyrażona np. w dolarach), o którą wpływy przekraczają wydatki danego kraju z wymienionych w bilansie tytułów. Deficyt bilansu obrotów bieżących stanowi kwotę, o którą łączne wydatki przekraczają wpływy danego kraju z wymienionych w bilansie tytułów. Rachunek bieżący i kapitałowy to nie wszystko. W bilansie płatniczym jest jeszcze rachunek finansowy. Jest tak, bo deficyt lub nadwyżka w obrotach bieżących skutkuje inwestycjami zagranicznymi. Inwestycje zagraniczne Pozycję eksport netto kojarzona i utożsamiana jest często z tegorocznymi inwestycjami zagranicznych Nadwyżka bilansie handlowym traktowana jest jako nasze inwestycje finansowe za granicę, z kolei deficyt jako inwestycje zagranicy u nas. Jeżeli dany kraj więcej wytwarza niż zużywa, czyli gdy krajowy eksport przewyższa import, bilans handlu zagranicznego jest dodatni. Oznacza to, że podmioty krajowe weszły w posiadanie zagranicznych aktywów finansowych, czy to w postaci zagranicznych środków płatniczych, czy innego rodzaju zobowiązań, które nie zostały wykorzystane na zakup dóbr i usług, a zatem powiększyły swój majątek obrotowy. Dysponujący zagranicznymi środkami płatniczymi krajowi biznesmeni kierują je najczęściej na zakup obcych aktywów finansowych. Jeśli nadwyżka eksportu nad importem powiększa posiadane przez Banku centralnego rezerwy walutowe, to Bank Centralny też przeznacza posiadane aktywa na inwestycje zagraniczne. Oznacza to, że tak czy inaczej skutkiem nadwyżki eksportu nad importem są inwestycje zagraniczne. Dochody z eksportu służą na pokrycie wydatków na import, a zatem gdy dany kraj więcej zużywa niż wytwarza, zmniejszają się zgromadzone w ubiegłych latach rezerwy zagranicznych środków płatniczych. Gdy brak jest środków na sfinansowanie importu, zakupy mogą odbywać się tylko na kredyt a wtedy rośnie jego zadłużenia zagraniczne.w tej sytuacji powstają lub powiększają się roszczenia zagranicy względem danego kraju a to

7 oznacza to, że zagraniczne podmioty rynkowe weszły w posiadanie naszych środków płatniczych, których nie wydały zakup naszych dóbr i usług. Aktywa te mogą być trzymane w postaci naszych środków płatniczych, bądź też i tak się najczęściej dzieje mogą być skierowane na zakup naszych aktywów finansowych. Mówimy, wtedy, że zagranica dokonują w badanym okresie inwestycji w naszym kraju. Inwestycja zagraniczne to nabywanie w jednym kraju przez rządy, instytucje oraz poszczególne osoby aktywów innego kraju. W bilansie płatniczym są one ujęte w rachunku finansowym. Rachunek ten przedstawia sposób finansowania deficytu (lub w jaki została ulokowana nadwyżka) na rachunku obrotów bieżących i kapitałowych. W przeciwieństwie do bilansu obrotów bieżących w bilansie rachunków finansowych odnotowywane są nie pełne wartości, ale jedynie zmiany wielkości, a znak minus oznacza, że w danej kategorii więcej środków jest wycofywanych niż lokowanych. Rachunek finansowy Ta część bilansu płatniczego obejmuje cztery pozycje: inwestycje bezpośrednie, portfelowe, pozostałe inwestycje oraz inwestycje w pochodne instrumenty finansowe. Inwestycji bezpośrednie - polegają na angażowaniu przez inwestora kapitału w określone przedsięwzięcie gospodarcze np. na zakup całości lub części określonego majątku rzeczowego (przedsiębiorstwa), finansowanie budowy, obiektu, firmy samodzielnie lub przy udziale partnerów itp. W pozycji tej odnotowane są wydatki inwestorów zagranicznych poniesione na budowaniu firm w danym kraju od podstaw (inwestycje typu greenfield) oraz związane z nabycie udziałów w już istniejących przedsiębiorstwach (inwestycje typu browfield). Chodzi tu o kapitał długoterminowy, dlatego rejestruje się tu transakcje, w wyniku których doszło do objęcia co najmniej 10 procent kapitału zakładowego spółki. Inwestycje portfelowe dotyczą transakcji papierami wartościowymi pomiędzy podmiotami krajowymi i zagranicznymi. Transakcje te mogą dotyczyć papierów dłużnych, czyli obligacji, lub udziałowych, czyli akcji (nie zaliczonych do inwestycji bezpośrednich, czyli mniejszych pakietów niż 10 procent). Przykładowo, jeżeli inwestor zagraniczny nabywa obligacje wyemitowane przez polski rząd, mamy do czynienia z napływem kapitału portfelowego Ten rodzaj inwestowania na rynku kapitałowym jest szczególnie szeroko rozpowszechniony i ma charakter publiczny. Pozostałe inwestycje to, jak sama nazwa wskazuje, transakcje finansowe, które nie są ujęte w dwóch wymienionych wyże grupach. Chodzi tu głównie o operacje finansowe, takie jak zaciąganie i udzielanie kredytów, czy zakładanie lokat, banków komercyjnych oraz sektora rządowego. Inwestycje w instrumenty pochodne. Do rachunku finansowego zalicza się również obrót finansowymi instrumentami pochodnymi. Są to walory, których cena bezpośrednio lub pośrednio pochodzi od ceny instrumentów podstawowego, takiego jak akcja, obligacja, indeks giełdowy, kurs walutowy, cena surowca, poziom stopy procentowej itp. Przykładowymi instrumentami pochodnymi są opcje, czy kontrakty terminowe typu futures oraz swap. Dla kraju, w którym oszczędności są niewystarczające w odniesieniu do potencjalnego popytu na inwestycje, napływ kapitału zagranicznego może być skutecznym środkiem pobudzenia szybkiego wzrostu. Jednak należy pamiętać, że kapitał wędruje ponad granicami państw najczęściej w postaci tzw. inwestycji portfelowych - są to zakupy papierów wartościowych w danym kraju (rządowych obligacji, akcji przedsiębiorstw bądź lokalnej waluty). Często są to operacje krótkoterminowe, wręcz o charakterze spekulacyjnym. Ci inwestorzy włożone pieniądze mogą wycofać z dnia na dzień. Warto zatem tu wspomnieć, że z operacjami finansowymi wiąże się pewne ryzyko, że gdy inwestorzy decydują się na

8 wycofanie wyłożonych środków mogą wystąpić trudności z szybką i korzystną ich sprzedażą. Po pierwsze grozi im niekorzystna zamian kursu wymiany waluty. Po drugie zawsze istnieje groźba braku zagranicznych środków płatniczych, w wyniku czego dojść może nawet do zawieszenia wymienialności waluty. Ryzyko to jest tym wyższe im więcej kapitału napłynęło do kraju, im większe jest jego zadłużenie i potrzeby pożyczkowe oraz im mniejsze są jego rezerwy walutowe. Gdy ryzyko jest zbyt duże może zaowocować masową ucieczką kapitału, a to grozi kryzysem walutowym i destabilizacją finansów państwa. Dlatego za najcenniejsze uważa się bezpośrednie inwestycje zagraniczne, czyli nabywanie w danym kraju firm, a jeszcze lepiej - budowanie firm od podstaw (w szczerym polu, co po angielsku określane jest jako green field investment). Inwestycje te tworzą miejsca pracy w nowym obiekcie i wywołują tworzenie jeszcze większej liczby miejsc pracy w otoczeniu, mają charakter trwały, bo zbudowanej fabryki nie da się wywieźć za granicę w kilka godzin. Zagraniczne inwestycje bezpośrednie są bardzo ważnym czynnikiem rozwoju kraju. Ale warto pamiętać, że o zmianie struktury gospodarki danego kraju i tempie jej rozwoju decydują realizowane w dziesiątkach tysięcy przedsiębiorstw przedsięwzięcia rozwojowe. 1.4 Przedsięwzięcia rozwojowe a inwestycje Każda firma, niezależnie od wielkości czy branży, w której działa, musi podejmować przedsięwzięcia rozwojowe. W przeciwnym razie, w warunkach konkurencyjnej gospodarki, jest skazana na porażkę. Przedsięwzięcia rozwojowe mają na celu wzrost wartości firmy przez zwiększenie przyszłych dochodów. Może się to wiązać ze zwiększeniem produkcji, ale też z modernizacją, która ma służyć poprawie jakości czy ograniczeniu kosztów. Coraz większe wymagania klientów często powodują, że zaniechanie określonych przedsięwzięć doprowadziłoby do spadku sprzedaży i utraty rynków zbytu. Podjęcie przedsięwzięć rozwojowych jest jednym z najtrudniejszych problemów decyzyjnych stojących przed przedsiębiorcą, ponieważ: * ich realizacja jest związana z poważnymi wydatkami; * okres użytkowania majątku trwałego jest długi, co powoduje, że środki są w nim zamrożone na długi czas i nawet jeżeli pozyskujemy majątek przez leasing czy najem, jesteśmy związani umowami, które zobowiązują do ponoszenia opłat bez względu na sytuację firmy; * skutkuje ponoszeniem dodatkowych kosztów w przyszłości (koszty eksploatacyjne, wynagrodzenia itp.), które mają charakter stały i mogą pogorszyć wynik finansowy, gdy przychody będą mniejsze od oczekiwanych (mówimy wtedy o kosztach niewykorzystanych mocy produkcyjnych). Rozwój firmy nie zawsze musi być jednak związany z powiększaniem majątku. Sposobem na pozyskanie majątku może być nie tylko zakup, ale np. najem i leasing. Czy możemy powiedzieć, że firma nie będąca właścicielem majątku nie ma żadnej wartości? Wyobraźmy sobie np. firmę spedycyjną, która użytkuje 10 ciężarówek, korzystając z leasingu. Działalność przynosi właścicielowi 100 tys. zł rocznie. Oczywiście nie możemy takiej firmy nazwać bezwartościową. Tak naprawdę jest ona warta tyle, ile wynosi wartość przyszłych dochodów, które przyniesie swojemu właścicielowi. Co ciekawe, taka firma może być czasem warta więcej niż inna, posiadająca samochody na własność. Istotne znaczenie ma więc nie tyle fakt posiadania, ile dysponowanie, czyli możliwość użytkowania. Jak z tego widać przedsięwzięcie rozwojowe jest pojęciem szerszym niż inwestycja. Jednak głównym sposobem na rozwój są inwestycje rzeczowe. Inwestowanie polega na wydatkowaniu dzisiaj określonej kwoty pieniądza w celu otrzymania w przyszłości wyższego niż wydatki strumienia dochodów. Nie wszystkie

9 inwestycje są korzystne. Nie wszystkie są jednakowo opłacalne. Sprawą zasadniczą jest ustalenie czy wydatkowane pieniądza przyniosą inwestorowi odpowiednio wysoki dochód. Podstawowym narzędziem umożliwiającym podjęcie decyzji gdzie i jak opłaca się inwestować jest rachunek ekonomiczny. 2. Rachunek ekonomiczny Pod pojęciem rachunku ekonomicznego rozumiemy całość technik stosowanych przy podejmowaniu decyzji gospodarczych umożliwiający podjęcie najlepszej, tj. optymalnej decyzji co do sposobu wykorzystania posiadanych środków. Polega on na konfrontowaniu wyrażonych w jednostkach pieniężnych przewidywanych lub osiąganych wyników (efektów) z przewidywanymi (lub poniesionymi) na ich osiągnięcie nakładami. Porównywalność zapewnia wspólna podstawa pieniężna. Co jest celem rachunku ekonomicznego? Celem rachunku jest ustalenie czy warto jest angażować posiadane środki do realizacji analizowanego przedsięwzięcia. Dzięki niemu możemy odpowiedzieć na pytanie czy analizowane działalność jest dla podejmującego decyzję podmiotu wystarczająco korzystna, by zaangażować w nią stojące do dyspozycji zasoby. W przypadku, gdy istnieje więcej niż jedno rozwiązanie, celem rachunku jest wskazanie najbardziej korzystnego z nich. Dzięki rachunkowi jesteśmy w stanie dokonać oceny różnych rozwiązań alternatywnych, porównać ze sobą ich opłacalność oraz dokonać wyboru uznanego w danych warunkach z najkorzystniejszego, czyli najbardziej opłacalne. Mówiąc nieco inaczej rachunek ekonomiczny pomaga dokonywać optymalnego wyboru zarówno w zakresie celu oraz ilości i struktury środków niezbędnych do jego realizacji. Co musi uwzględniać rachunek ekonomiczny? Rachunek ekonomiczny towarzyszy człowiekowi od początku jego dziejów związanych z procesem gospodarowania. Jego znaczenie wzrasta w szczególności w gospodarce rynkowej, albowiem od trafności kalkulacji i przewidywań zależy kondycja ekonomiczna przedsiębiorstwa, jego pozycja na rynku i możliwości rozwoju. W każdym rachunku efektywności występują te same problemy: * Identyfikacja efektów i nakładów, określenie skali i miejsca ich występowania; * Wycena efektów i nakładów, tj. nadanie im wyrazu wartościowego; * Włączenie do analizy czasu (efekt i nakład w czasie); * Określenia skali i zakresu efektów niewymiernych. * Ustalenie korzyści netto Prawidłowo przeprowadzony rachunek wymaga spełnienia przynajmniej trzech warunków. * Po pierwsze, efekty działalności gospodarczej i ponoszone w związku z nią nakłady muszą być mierzalne (wymierne), tzn. dające się wyrazić w określonych jednostkach miary. * Po drugie, muszą być one (tj. efekty i nakłady) wyrażone w takich samych jednostkach miary. * Po trzecie, trzeba dysponować możliwie jednoznacznym kryterium wyboru. W rachunku ekonomicznym zarówno efekty; jak nakłady wyceniane są z punktu widzenia realizacji celów gospodarowania. Warunki te nie zawsze są spełnione w praktyce (zwłaszcza, jeśli chodzi o mierzalność efektów i jednoznaczność stosowanych kryteriów wyboru.

10 Jakie kryteria? Bardzo duże znaczenie mają, stosowane w praktyce kryteria wyboru. Decyzja najbardziej korzystna w sensie ekonomicznym może być niezbyt korzystna w sensie społecznym czy politycznym (i odwrotnie). Na przykład spośród kilku znanych metod produkcji danego wyrobu największą produkcję i największe zyski może zapewnić metoda, która powoduje największe zatrucie środowiska naturalnego. Ponadto to, co jest najbardziej opłacalne dziś, może się okazać zupełnie nieopłacalne za lat dziesięć. Istotne znaczenie w rachunku ma tzw.. horyzont czasowy. Najpełniej efektywność inwestycji ujmuje rachunek oparty na analizie opłacalności, w której uwzględnione są kompleksowo aspekty społeczne i techniczne danego przedsięwzięcia inwestycyjnego. Uwzględnienie tych kryteriów sprawia wiele kłopotów. Wreszcie rachunek różniących się fizycznie nakładów i wyników można przeprowadzić tylko w jednostkach pieniężnych, a z pieniądzem jest kłopot, bo jego wartość zmienia się w czasie. 2.1 Rachunek efektywności inwestycji Po tych wstępnych wyjaśnieniach możemy zająć się bliżej problemami związanymi z rachunkiem efektywności inwestycji. Każdą decyzję o podjęciu inwestycji powinna poprzedzać analiza jej celowości oraz analiza techniczno ekonomiczna, umożliwiająca ocenę efektywności zamierzeń inwestycyjnych. Efektywność inwestycji może być obliczona dla poszczególnych przedsięwzięć inwestycyjnych, jak również dla gospodarki narodowej. Aby zarabiać w przyszłości dobrze trzeba inwestować mądrze. Więcej bez rachunku dobrych wyborów nie ma. Ocena ta może być dokonywana z punktu widzenia: * ekonomicznego,(gdy jest mierzona relacją efektów z eksploatacji danej inwestycji do poniesionych nakładów inwestycyjnych), * technicznego,(gdy np. dokonuje się porównanie wydajności technicznej nowego urządzenia lub technologii z dotychczas stosowanymi lub możliwymi do zastosowania), * społecznego (relacja wszystkich nakładów pieniężnych i niepieniężnych na daną inwestycję do wszystkich efektów pieniężnych i niepieniężnych uzyskanych z eksploatacji danej inwestycji). Inwestowanie zasobów pieniądza przez różne kategorie inwestorów działających na rynku finansowym lub przez firmy nabywające aktywa rzeczowe polega na wydatkowaniu zasobów pieniądza dzisiaj w zamian za strumień przyszłych dochodów. Podstawowy problem stojący przed każdym inwestorem, dysponującym własnym i częściowo pożyczonym kapitałem, jest na odpowiedzi na pytanie, gdzie najbardziej opłaca się inwestować środki, tzn. w jakich dziedzinach produkcji. Jest to porównawcza analiza branżowa. Przed podjęciem przedsięwzięcia należy zatem przede wszystkim określić, czy jego realizacja jest ekonomicznie uzasadniona. Nietrafione decyzje mogą doprowadzić firmę nawet do upadku. Podobny skutek może mieć zaniechanie potrzebnych przedsięwzięć. Często słyszymy przecież o firmach, które upadły z powodu przeinwestowania lub niedoinwestowania. Ale nie koniec na tym. Integralną częścią rachunku efektywności inwestycji jest analiza substytucji czynników produkcji. Rozpatrując różne warianty inwestycji należy również rozstrzygnąć, jak inwestować, Gdy istnieje wiele sposobów wytwarzania danego dobra, należy rozstrzygnąć, który jest najbardziej opłacalny. Wreszcie inwestor stoi przed wyborem czy inwestować majątek nowy czy modernizować już istniejący. Narzędziem umożliwiającym podejmowanie właściwych decyzji jest rachunek ekonomiczny.

11 Ocena efektywności inwestowania polega na obliczaniu i porównywaniu wartości oczekiwanych z przedsięwzięcia dochodów i wartości koniecznych do ich osiągnięcia nakładów, czyli bezpośrednich lub alternatywnych kosztów zainwestowanego kapitału. Podstawą podejmowania decyzji inwestycyjnych jest rachunek efektywności inwestycji. Jest to porównywanie efektów uzyskiwanych w wyniku realizacji danej inwestycji z nakładami poniesionymi na jego realizację. Może być rachunkiem bezwzględnym, oceniającym dany pojedynczy projekt przedsięwzięcia gospodarczego, bądź rachunkiem względnym, mającym za zadanie wyłonić spośród wielu możliwych do realizacji wariantów przedsięwzięcia ten, który jest najbardziej opłacalny. Procedurę obliczania efektywności można podzielić na trzy zasadnicze etapy. Pierwszy etap Kryterium podstawowym jest, by inwestycja nie przynosiła strat tylko dochód. W pierwszej kolejności potencjalny inwestor musi ocenić, czy jest ona w ogóle opłacalna. W tym celu trzeba obliczyć i porównać przewidywana przychody z przewidywanymi kosztami. Pierwszy etap polega zatem na dokładnym określeniu korzyści, jakie przyniesie realizacja projektu. Korzyści te mogą zostać osiągnięte dzięki zwiększeniu sprzedaży lub ograniczeniu kosztów, co w konsekwencji doprowadzi do możliwego do przewidzenia wzrostu dochodów. Niekiedy może się zdarzyć, że realizacja projektu nie doprowadzi bezpośrednio ani do zwiększenia sprzedaży, ani do ograniczenia kosztów, lecz będzie wymuszona przez rynek, np. konieczność unowocześnienia produktu czy usługi. W takim przypadku korzyścią będzie utrzymanie na dotychczasowym poziomie dochodów i udziału w rynku, które zestawiamy ze spodziewanymi stratami przewidywanymi w przypadku gdyby inwestycja nie została podjęta. Drugi etap Etap to oszacowanie wydatków. W szacunku powinniśmy uwzględnić wszystkie przewidywane koszty związane z projektem w okresie jego funkcjonowania. Podstawowym wydatkiem będzie tu zakup środków trwałych, ale nie powinniśmy zapominać o wydatkach, jakie będą musiały być poniesione na zwiększenie majątku obrotowego, np. powiększenie stanu zapasów. Musimy także wziąć pod uwagę zużycie materiałów i energii, koszty serwisu i napraw, koszty związane z zatrudnieniem dodatkowych pracowników. Nie należy zapominać o fiskalnym aspekcie inwestycji, czyli wpływie, jaki wywrze ona na wielkość płaconych przez nas podatków. Amortyzacja Szczególne znaczenie ma amortyzacja i związana z nią tzw. amortyzacyjna tarcza podatkowa. Comiesięczne odpisy amortyzacyjne są kosztami uzyskania przychodów (zmniejszają podstawę opodatkowania), nie są natomiast wydatkami. Przy szacowaniu efektywności inwestycji uwzględniamy tylko (i zawsze musimy o tym pamiętać) dochody i wydatki pieniężne, a nie dochody i koszty księgowe. Amortyzacja to księgowe umorzenie wartości środka trwałego na skutek jego zużycia w wyniku normalnego używania. W bilansie jednostki gospodarczej, amortyzacja jest kosztem niepieniężnym (to znaczy nie pociąga za sobą wydatków: istotą amortyzacji jest rozłożenie w czasie jednorazowego wydatku poniesionego na zakup środka trwałego.

12 Z pomocą amortyzacji nakłady na zakup czy wytworzenie środka trwałego są stopniowo zaliczane w koszty poszczególnych okresów. Jako element kosztów obciąża ceny wytwarzanych produktów i usług. W ten sposób z osiąganych przez firmę utargów następuje stopniowo zwrot wydatku poniesionego na zakup danej maszyny czy budynku. Zgromadzony fundusz pozwala (przynajmniej teoretycznie) na zakup nowych środków trwałych po całkowitym zamortyzowaniu starych. W rachunkowości stosowane są różne metody amortyzacji. Jedną z najprostszych metod amortyzacji jest zastosowanie reguły liniowej. Amortyzacja liniowa (równomierna) Metoda ta oparta jest na założeniu, że zużycie środka trwałego i utrata jego wartości jest taka sama w każdym okresie. Polega ona na amortyzowaniu co miesiąc takiego samego odsetka wartości środka trwałego (np. jeśli okres amortyzacji środka trwałego obejmuje 5 lat, czyli 60 miesięcy, to co miesiąc będzie odpisywana w koszty 1/60 część wartości początkowej tego środka trwałego). Jest to miesięczna stopa amortyzacji. Znając ją można obliczyć stawkę amortyzacji : 1 Am = Wp* Te Gdzie : Am stawka amortyzacja w skali miesiąca, Wp księgowa wartość początkowa środka trwałego, Te ustalony dla danego środka czas eksploatacji, 1/Te stopa amortyzacji Rozważmy sposób obliczania kosztu amortyzacji na przykładzie liczbowym. Załóżmy, że nasza firma dokonała zakupu maszyny w wysokości zł. Przewidywany okres jej użytkowania wynosi Te=2 lata, czyli 24 miesiące. Aby obliczyć zatem miesięczną wartość odpisów amortyzacyjnych ( zużycie maszyny w procesie produkcyjnym) stosujemy podany wyżej wzór. W efekcie jako koszt z tytułu amortyzacji będziemy mogli, co miesiąc, przez dwa lata wliczać sumę Am= zł / 24 = 5 000zł. Uwzględniana w bilansie firmy roczna amortyzacja wyniesie Am = 12 * 5000zł = zł. Amortyzacja liniowa nie jest adekwatną miarą faktycznego zużycia środków trwałych. Im wyższe stopy odpisów amortyzacyjnych, tym z jednej strony dla firmy lepiej, gdyż w sprawozdaniu finansowym wykaże ona niższy zysk, a zatem zapłaci mniejszy podatek. Firma szybciej zgromadzi środki na zastąpienie starzejący się urządzeń. Z drugiej jednak strony im wyższa stawka amortyzacji, tym większy jednostkowy koszt produkcji, tym wyższa musi być cena sprzedaży, tym trudniej sprzedaż wyprodukowaną ilość. Amortyzacja progresywna Metoda ta oparta jest na założeniu, że wraz z upływem czasu zużycie środka trwałego staje się coraz większe. Wskutek zastosowania współczynnika podwyższającego stopę amortyzacji dla kolejnych stawka amortyzacji, czyli odpisywana kwota z roku na rok rośnie. Amortyzacja degresywna Jest to metoda oparta na założeniu, że zużycie środka trwałego, a zatem i zmniejszenie jego wartości występuje na większą skalę w początkowym okresie jego używania niż w następnych okresach. Przy metodzie degresywnej stopa amortyzacji dla kolejnych lat maleje. Wraz z nią maleje odpisywana kwota, czyli roczna stawka amortyzacji.

13 Amortyzacja przyspieszona Sposób obliczania amortyzacji konkretnych dóbr kapitałowych określają szczegółowe normy prawa, które są różne w różnych krajach. Przepisy te są bardzo ważne. Na przykład, przyznanie firmie uprawnień do tzw. przyśpieszonych odpisów amortyzacyjnych umożliwia naliczanie amortyzacji większej od rzeczywistego zużycia kapitału. Tym samym zysk zostaje firmy zostaje formalnie zmniejszony, przedsiębiorstwo płaci mniejsze podatki, a rzeczywisty zysk staje się większy. Celem tej metody jest wcześniejsze zgromadzenie środków pozwalających wycofanie zamortyzowanych maszyn i urządzeń i zastąpienie ich nowymi nowocześniejszymi i wydajniejszymi maszynami i technologiami. Chociaż takie działanie podnosi poziom kosztów materialnych produkcji, a przez to może wpłynąć na cenę rynkową wytwarzanego produktu, to sprzyja jednak wdrażaniu innowacji i postępowi technicznemu. Wartość likwidacyjna W rachunku musimy uwzględnić tzw. wartość likwidacyjną, czyli cenę za jaką będziemy mogli przedmiot inwestycji sprzedać po planowanym okresie eksploatacji. Może się zdarzyć, że wartość ta będzie zerowa, a nawet ujemna, gdy koszty likwidacji np. utylizacji przekroczą wartość inwestycji. Jeżeli natomiast cena sprzedaży będzie wyższa od aktualnej wartości księgowej, to od różnicy będziemy musieli zapłacić podatek dochodowy. Trzeci etap Etap ten to zestawienie przewidywanych przychodów z wydatkami i w celu ustalenia czy inwestycja jest opłacalna. Wstępnym kryterium opłacalności inwestycji jest zysk, czyli wynagrodzenie z tytułu zaangażowania tego czynnika w procesach produkcji. Przewidywany zysk Tak jak płaca jest wynagrodzeniem za usługi pracy, renta - za usługi ziemi, tak zysk jest wynagrodzeniem za usługi kapitału świadczone w procesie, produkcji. Nie wnikając w szczegóły obliczamy go odejmując od przewidywanych średniorocznych przychodów UC przewidywane średnioroczne koszty eksploatacji Ke: Z = UC-Ke Kategoria zysku rozumiana jest najczęściej jako suma przewidywanego zysku netto (po opodatkowaniu), po odjęciu kosztów finansowych (odsetek od zaciągniętych kredytów) oraz kosztów amortyzacji. Gdy przewidywane koszty są większe od przychodów inwestycja jest nieopłacalna, bo zamiast zysków będzie przynosić straty. Ale nawet, gdy rachunek pokazuje przewidywane zyski, to i tak nie wystarcza, by podjąć decyzję na tak. Jak wiemy w gospodarce zawsze istnieją inne możliwości wykorzystania posiadanych środków, które stanowią dla inwestora koszt utraconych możliwości. By określić ich efektywność trzeba ustalić, czy przewidywany zysk jest wystarczająco duży, by w zadawalającym stopniu koszty te zrekompensować Metody rachunku efektywności inwestycji

14 Do ustalenie tego stosowane są dwa podejścia: metody statyczne (proste) i dynamiczne (złożone). Wśród metod statycznych wyróżniamy: 1. metoda rachunku porównawczego kosztów 2. metoda rachunku porównawczego zysków 3. metoda rachunku rentowności - stopa zwrotu 4. metoda rachunku okresu zwrotu Wśród metod dynamicznych zwanych również metodami dyskontowymi podstawowym narzędziem analitycznymi są: 1. zaktualizowana (bieżąca) wartość kapitałowa netto (ang. Net Present Value- NPV) 2. wewnętrzna stopa zwrotu (z angielskiego IRR - Internal Rate of Return). Różnice między metodami statycznymi i dynamicznymi da się w zasadzie sprowadzić do nieuwzględniania (w metodach statycznych), bądź uwzględniania (w metodach dynamicznych) wpływu czynnika czasu na analizowane w rachunku wartości pieniężne przychodów i kosztów. 3. Metody statyczne Metody statyczne stosowane są we wstępnych etapach (fazach) procesu inwestycyjnego i są wykorzystywane do oceny małych projektów inwestycyjnych, o stosunkowo krótkim okresie realizacji i eksploatacji. Rachunek porównawczy kosztów: Jest on narzędziem wyboru najlepszego wariantu spośród rozpatrywanych wariantów realnych cechujących się identycznością korzyści (przychodów) a różniących się pod względem ponoszonych kosztów. Kryterium rozstrzygającym jest minimalizacja całkowitych rocznych kosztów (ponoszonych w ciągu roku) odniesionych do konkretnej inwestycji. Metoda rachunku porównawczego kosztów (rocznych całkowitych) - jest wykorzystywana często w procesie podejmowania decyzji inwestycyjnych zwłaszcza o charakterze odtworzeniowo-modernizacyjnym. Porównanie kosztów całkowitych (stałych i zmiennych) pozwoli ustalić, czy z ekonomicznego punktu widzenia korzystne jest wymienienie używanego środka trwałego na nowy przed okresem zużycia. Należy zatem ustalić w kolejności: 1. roczne koszty operacyjne i inwestycyjne nowego i starego środka trwałego w założonym czasie (roku) 2. przeciętne roczne zmniejszenie wartości rezydualnej (końcowej) 3. zysk kalkulacyjny, liczony względem przeciętnej rocznej wartości końcowej starego środka Główną zaletą rachunku porównawczego kosztów jest prostota. Najważniejsze jego wady to : * krótki okres czasu * obiektywne trudności związane z podziałem kosztów na stałe i zmienne * nie uwzględniania się w nim przychodów Metoda rachunku porównawczego zysku Metoda rachunku porównawczego zysków - wiąże jednocześnie przychody z kosztami jej uzyskania (np. projekt inwestycyjny zakłada wymianę starej linii produkcyjnej na nową zakładamy, że nowa linia zapewni wyższą jakość produktów więc możemy oczekiwać

15 wyższej ceny rachunek porównawczy kosztów nie jest tu dobry wykorzystujemy rachunek porównawczy zysków. Wychodzimy od kategorii zysku Z = UC- Ke Gdzie: Z zysk średnioroczny zysk UC średnioroczny przychód Ke średnioroczny koszt eksploatacji Spośród wariantów spełniających warunek:z>=0 wybieramy ten, dla którego zysk jest największy. Zaletą tej metody jest prostota. Główne wady to: 1. krótki okres czasu, 2. na podstawie tak przeprowadzonego rachunku nie da się ustalić czy inwestycja ta gwarantuje zadawalającą rentowność. W tego typu rachunku nie ma bowiem żadnego punktu odniesienia. Jak pokażemy dalej, może nim być rynkowa stopa procentowa. Wprowadzenie do rachunku stopy procentowej umożliwia stosowanie bardziej skomplikowanych opartych na rentowności metod rachunku. Jedną z nich jest stopa zwrotu, drugą czasu zwrotu inwestycji z przewidywanych zysków. Zysk przewidywany i zysk normatywny Przynoszącym dochód wydatkom inwestycyjnym na powiększenie zasobu kapitału towarzyszy koszt utraconych możliwości. Na ogół bierze się tu pod uwagę utracone odsetki z inwestycji finansowych. W rachunku efektywności inwestycji odwołujemy się do odsetek z wkładów terminowych, które wyznaczone są przez bankową stopę procentową. Aby stwierdzić czy inwestycja produkcyjna jest bardziej opłacalna niż inwestycja finansowa należy porównać przewidywany zysk np. w skali rocznej z kosztem utraconych możliwości czyli z niezarobionymi odsetkami bankowymi liczonymi jako iloczyn wydatków inwestycyjnych (I) oraz bankowej stopy procentowej (R). Gdy przewidywane zyski są mniejsze od kosztu utraconych możliwości inwestycja jest nieopłacalna, bo depozyty terminowe przynoszą inwestorowi większy dochód. Gdy przewidywany zysk jest równy normatywnemu przedsięwzięcie jest na granicy opłacalności. Inwestycja jest opłacalna dopiero wtedy, gdy przewidywane zyski (Z) są większe od wyznaczonego przez procent bankowy kosztu utraconych możliwości (I*R). Kryterium opłacalności inwestycji można zatem zapisać w postaci nierówności: Z R*I Gdzie : I przewidywana wartość nakładów inwestycyjnych, R przyjęta w rachunku bankowa stopa procentowa, I*R przewidywane roczne odsetki bankowe, Z przewidywany przeciętny roczny zysk z inwestycji rozumiany jako suma przewidywanego zysku netto (po opodatkowaniu), kosztów finansowych (odsetek od zaciągniętych kredytów) oraz amortyzacji. Wyrażenie R*I wyznacza możliwy do zaakceptowania zysk minimalny, dlatego jest ono czasem określane jako zysk normatywny, lub wymagany. Jest to koszt finansowy zaciąganego kredytu, lub koszt alternatywny zastosowania własnego kapitału

16 przedsiębiorstwa. Jego wysokość zależy od rozmiaru wydatku inwestycyjnego i poziomu bankowej stopy procentowej, która jest kosztem jednostki pieniężnej. Przedstawiony wyżej kryterium efektywności jest punktem wyjścia dla stosowanej przez inwestorów wskaźnikowej formuły oceny efektywności zamierzeń inwestycyjnych. Prosta formuła efektywności inwestycji rzeczowych Najprostszy wskaźnik efektywności inwestycji (E) otrzymamy dzieląc powyższe równanie stronami przez I*R: Z E= I*R Inwestycja jest opłacalna. Projekt inwestycyjny będzie efektywny jedynie wówczas, gdy oczekiwany zysk faktyczny z poniesionych nakładów będzie większy E>1 lub przynajmniej równy E=1 zyskowi normatywnemu. Gdy E<1 projekt nie nadaje się do realizacji, bo w danym momencie korzystniejsza jest lokata bankowa. Gdy E=1 przedsięwzięcie jest na granicy opłacalności, zatem do rozstrzygnięcia potrzebna są dodatkowe kryteria. Stopa zysku a stopa procentowa Jednak wyrażony w złotówkach zysk nie mierzy dobrze efektywności inwestycji. Dużo lepiej nadają się do tego miary względne. Alternatywnym sposobem oceny opłacalności inwestycji jest porównanie przeciętnej średniorocznej stopy zysku (zwanej również stopą zwrotu) z bankową stopą procentową. Stopa zysku Tak nazywamy czysty roczny dochód (zysk netto), wyrażony w procentach wartości całego zaangażowanego kapitału. Obliczamy ją według wzoru: Z r= K gdzie: r - roczna stopa zysku, Z czysty dochód (zysk netto), K - wartość kapitału. W rachunku efektywności inwestycji stopa zysku to wyrażona w procentach relacja przewidywanego średniorocznego zysku z określonego przedsięwzięcia, do wartości przewidywanego nakładu inwestycyjnego z=z/i. Aby wyeksponować szczególną rolę bankowej stopy procentowej w rachunku podzielimy stronami przez (I) znaną nam już nierówność: W efekcie dostajemy: Z I*R Z/I R

17 lub krócej z R Gdzie : R- bankowa stopa procentowa od wkładów terminowych, I- wartość nakładów inwestycyjnych, Z- przewidywany roczny zysk brutto, z- przewidywana średnioroczna stopa zysku. W tego typu rachunku przyrównujemy średnioroczną stopę zysku z działalności produkcyjnej, handlowej czy usługowej jako miarę efektywności zastosowania w inwestycji jednostki kapitału do bankowej stopy procentowej, jako miary korzyści z jego alternatywnego zastosowanie. Inwestycja nadaje się do realizacji, gdy przewidywana średnioroczna stopa zysku jest większa od bankowej stopy procentowej. Im ta różnica jest większa, tym bardziej opłacalne jest przedsięwzięcie. Gdy obie stopy są równe, inwestycja znajduje się na granicy opłacalności. Przy tak ustalonym kryterium, bankowa stopa procentowa wyznacza minimalną (normatywną) możliwą do zaakceptowanie stopy zysku. Stopa zwrotu inwestycji Przewidywana roczna stopa zysku z=z/i informuje o tym, jaka część wyłożonego kapitału zwraca się inwestorowi w ciągu roku w postaci zysku, dlatego jest ona utożsamiana ze stopą zwrotu. Znając roczną stopę zwrotu możemy obliczyć czas, jaki jest potrzebny, by przewidywane zyski zwróciły kwotę wyłożoną na inwestycję. Zobaczmy teraz, jak liczyć i w jaki sposób wykorzystać czas zwrotu w rachunku efektywności inwestycji. Czas zwrotu inwestycji Czas zwrotu określa ilość lat, w ciągu których poniesione na realizację inwestycji wydatki zwrócą się z otrzymywanego zysku. Jest to iloraz wydatków inwestycyjnych przez przewidywany średnioroczny zysk z inwestycji: Tz=I/Z gdzie: I wartość nakładów inwestycyjnych, Z przeciętny roczny zysk z inwestycji. Ustalony w ten sposób czas zwrotu stanowić może narzędzie oceny opłacalności i efektywności inwestycji. Pierwszym kryterium opłacalności jest stosunek czasu zwrotu Tz do czasu eksploatacji Te. Gdy czas zwrotu jest dłuższy od przewidywanego czasu eksploatacji, Tz>Te inwestycja jest nieopłacalna. Ale nie koniec na tym. Inwestycję rzeczową należy porównać z alternatywną inwestycją finansową. Aby ta pierwsza była bardziej opłacalna jej czas zwrotu musi być krótszy lub przynajmniej równy czasowi podwojenia równego jej depozytu bankowego, który w przypadku rachunku procentu prostego równy jest odwrotności stopy procentowej. Gdy czas zwrotu jest dłuższy inwestycja rzeczowa jest nieopłacalna, bo te same pieniądze można zarobić szybciej lokując je na oprocentowanym koncie w banku. Gdy jest on równy, inwestycja jest na granicy opłacalności. Kryterium opłacalności można zatem zapisać jak poniżej: Tz 1/R

18 W ten sposób bankowa stopa procentowa R z jednej strony wyznacza minimalną wymaganą stopę zysku/zwrotu z inwestycji produkcyjnych, z drugiej natomiast graniczny czas zwrotu nakładów inwestycyjnych. Jak wiemy Tz=I/Z, zatem kryterium opłacalności możemy zapisać jako: I/Z 1/R A po niewielkich przekształceniach mnożąc stronami przez R dochodzimy nierówności A po jej odwrócenie dostajemy: I*R/Z 1 Z/I*R 1 Koło się zamknęło i wracamy do poznanej wcześniej formuły efektywności inwestycji Z E= I*R Jak z tego wynika wszystkie przedstawione tu sposoby oceny efektywności inwestycji : czas zwrotu i stopa zysku/zwrotu oraz wyprowadzone na ich podstawie formuły efektywności inwestycji wynikają jedna z drugiej. Im przy danej stopie procentowej stopa zwrotu jest wyższa, tym czas zwrotu jest krótszy, tym wyższa jest wartość wskaźnika efektywności. W bardziej rozwiniętej postaci formułę efektywności można zapisać jak poniżej: UC-Ke E = I(R+s) + O*R gdzie UC- przewidywana średnioroczna wartość produkcji sprzedanej w zł. po osiągnięciu pełnych zdolności produkcyjnych, Ke - przewidywany średni roczny bieżący koszt produkcji (bez amortyzacji), I- wartość nakładów inwestycyjnych łącznie z nakładami towarzyszącymi i ewentualnymi nakładami na zakup licencji oraz innych usług firm zagranicznych (w krajowych cenach zbytu), O - średnia roczna wartość zapasu środków obrotowych, R- stopa procentowa od kredytu bankowego, s - średnia stopa amortyzacji. Licznik tej formuły wyraża przewidywany średni roczny zysk brutto, jaki przewiduje się osiągać po uruchomieniu danego obiektu inwestycyjnego. Wyrażenie w mianowniku to zysk normatywny. Jego poziom wyznacza wysokość wymaganych nakładów inwestycyjnych i środków obrotowych a także wysokość stopy procentowej powiększonej o stopę amortyzacji. Przedstawiona powyżej formuła efektywności umożliwia również porównywanie efektywności wariantów alternatywnych danego przedsięwzięcia oraz efektywności w różnych dziedzinach. Można bowiem przypuszczać, że wartość wskaźnika informuje o stopniu zaspokojenia potrzeb społecznych. Im wyższa jest wartość licznika w stosunku do

19 mianownika, a więc im większa jest nadwyżka zysku faktycznego nad zyskiem normatywnym, im wyższy od jedności jest wskaźnik efektywności, tym potrzeby są pilniejsze, zatem powinny być realizowane w pierwszej kolejności. Przedstawione wyżej metody, czas zwrotu i stopa zysku/zwrotu oraz wyprowadzone na ich podstawie formuły efektywności inwestycji, są ze względu na swoją prostotę powszechnie stosowanymi narzędziami selekcji projektów inwestycyjnych. Jednak metody te nie zawsze i nie wszędzie mogą stanowić podstawę do prawidłowej oceny efektywności zamierzeń inwestycyjnych. Jest tak, bo nie uwzględniamy w nich należycie czynnika czasu, a ten ma kilka wymiarów. 4. Metody dynamiczne Zacznijmy od tego, że przedstawiony wyżej rachunek opiera się na wielkościach średniorocznych. Przyjmuje się w nim, że roczne dochody z inwestycji są równomiernie rozłożone w całym okresie eksploatacji obiektu, zaś koszty ponoszone są jednorazowo. W pełnym rachunku ekonomicznym należy uwzględniać nie wielkości średnioroczne, tylko zsumowane przewidywane strumienie wydatków i dochodów. Porównanie przewidywanych przychodów z zainwestowanego kapitału z wysokością poniesionych na ich uzyskanie nakładów, wymaga umiejscowienia dochodów i wydatków w czasie i zsumowania ich. Wydatki są ponoszone od momentu rozpoczęcia budowy do momentu oddania obiektu inwestycyjnego do użytku, natomiast efekty liczymy od momentu rozpoczęcia produkcji do przewidywanego końca okresu eksploatacji obiektu. Ponieważ wpływy i wydatki uzyskiwane w różnym czasie, a w dodatku oba te strumienie są rozłożone na wiele lat nierównomiernie, nie da się tych wielkości zsumować i porównać wprost. Jest to niemożliwe, bo jak pokażemy za chwilę, ta sama jednostka pieniężna ma różną wartość w czasie. W pełnym rachunku należy zatem uwzględnić wpływ czasu na wartość służącego do agregacji pieniądza. Inaczej mówiąc, należy odwołać się do metod dynamicznych. 4.5 Zakumulowana wartość przyszłych strumieni dochodów i wydatków Czytając gazetę, znajdujecie wielkie ogłoszenie, że ktoś wygrał milion złotych. Czego nie znajdziemy w takim ogłoszeniu oprócz nazwiska szczęśliwca i jego planów dotyczących wydania tej sumy? To, co jest przemilczane, to fakt, że ten milion zostanie mu wypłacony w ratach przez relatywnie długi czas, a to znacznie obniża łączną wysokość wygranej. Zobaczmy ile wynosi wartość obecna strumienia wypłat każda po złotych, jeśli rozłożone zostaną na 20 lat? Nie znający pojęcia wartości zaktualizowanej czytelnik dokona prostego rachunku 20* zł= zł. i otrzyma oczywiście okrągły milion. Czytelnik wykształcony uwzględni w swych rachunkach koszt alternatywny, czyli stopę procentową. Przyjmijmy, że R=10%, wtedy wartość obecna wypłaty jest sumą zaktualizowanych rocznych wypłat liczoną według wzoru: D= Dt*at = * t=1 t=1 (1+R) t gdzie : D dochód t= 1,2,., 20 czas wypłat R- stopa procentowa

20 Licząc w ten sposób łączna wartość wygranej wyniesie tylko" zł. Suma niebagatelna, ale daleko jej do miliona. Warto w tym miejscu zwrócić uwagę na sposób rozłożenia wypłat. Gdy raty płatności wraz z upływem czasu rosną zaktualizowana wartość sumy wypłat maleje i na odwrót, gdy raty maleją wartość zaktualizowane rośnie. Podobne rozumowanie można przeprowadzić dla przewidywanych wydatków. Gdy jednostka podejmuje jakieś działanie, koszty niekoniecznie ponoszone są od razu. Dobry przykład to koszt decyzji o posiadaniu dziecka. Przyjmiemy, że koszt wychowania dziecka - od urodzenia do skończenia uczelni- wynosi trochę ponad zł. Szczęśliwie jest on ponoszony jest w ciągu stosunkowo długiego okresu czasu, inaczej ludzie rzadko, kiedy decydowaliby się na rodzicielstwo. Dla ułatwienia rachunku przyjmijmy, że wynosi on około 20 lat, zatem wydatek roczny wynosi ca zł. Przez rozciągnięcie płatności w czasie zamiast dokonania jednorazowej płatności ryczałtem kwoty zł rodzice są w stanie trzymać część tej kwoty na rachunku oszczędnościowym, na którym będą naliczane odsetki. Z drugiej strony, ponieważ większość młodych małżeństw nie posiada w banku takiej kwoty, rozłożenie płatności w czasie chroni ich przed koniecznością zaciągania pożyczki i obowiązkiem płacenia odsetek. Tak czy inaczej rozłożenie wydatków w kwocie na okres 20 lat jest mniej kosztowne niż te same wydane już dziś w całości. Zaktualizowaną wartość sumy wydatków możemy obliczyć według wzoru: m W = at* Wt t=1 gdzie Wt- wydatek roczny t= (1,2.m) lata ponoszonych wydatków, at- współczynnik dyskonta, R- przyjęta w rachunku stopa procentowa. Z formuły wynika również, że w przypadku nierównych rat im większe płatności ponoszone są dziś tym łączny strumień kosztów jest większy. Im bardziej są one przesunięte w czasie do przodu, tym jest on mniejszy. Zaktualizowane wartość kapitałowa netto Zastosowana powyżej metoda liczenie wartości zaktualizowanej może być wykorzystywana w dynamicznym rachunku efektywności inwestycji. Do oceny opłacalności inwestycji stosuje się dwa podstawowe oparte na dyskoncie instrumenty. Są to: zaktualizowana wartość kapitałowa netto (z angielskiego NPV - Net Present Value) Miernik ten wyraża obecną wartość obiektu inwestycyjnego dla inwestora wewnętrzna stopa zwrotu (z angielskiego IRR - Internal Rate of Return) Istota metody dyskonta w rachunku efektywności inwestycji polega na przeliczeniu za pomocą procentu składanego przyszłych wartości wszystkich ponoszonych nakładów (N) i analizowanych efektów w kolejnych latach przewidywanego okresu budowy (t=1, 2, 3,..., n) oraz przewidywanego okresu eksploracji (t=1, 2, 3,..., m) na wartości aktualne, odpowiadające momentowi rozpoczęcia budowy inwestycji. Chodzi o to, że złotówki wydatkowane wcześniej mają z ekonomicznego punktu widzenia inną wartość niż złotówki otrzymane w postaci przychodów w przyszłości i dlatego nie są z sobą bezpośrednio porównywalne. Dlatego przychody bądź wydatki wcześniejsze należy w rachunku ekonomicznym oceniać relatywnie wyżej od przychodów lub wydatków późniejszych, mimo iż nominalna wartość nie zmienia w czasie.