LOKALNA STRATEGIA ZATRUDNIENIA I PROMOCJI PRZEDSIĘBIORCZOŚCI W RUDZIE ŚLĄSKIEJ NA LATA

Transkrypt

1 LOKALNA STRATEGIA ZATRUDNIENIA I PROMOCJI PRZEDSIĘBIORCZOŚCI W RUDZIE ŚLĄSKIEJ NA LATA Ruda Śląska, marzec 2008

2 SPIS TREŚCI: WSTĘP 3 1. SYTUACJA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA MIASTA RUDA ŚLĄSKA 6 2. RYNEK PRACY WNIOSKI Z LOKALNYCH DOKUMENTÓW PROGRAMOWYCH I ANALITYCZNYCH 9 3. ANALIZA STRATEGICZNA SWOT ANALIZA STRATEGICZNA SWOT RYNKU PRACY W RUDZIE ŚLĄSKIEJ ANALIZA STRATEGICZNA SWOT ROZWOJU PRZEDSIĘBIORCZOŚCI W RUDZIE ŚLĄSKIEJ 4. USYTUOWANIE LOKALNEJ STRATEGII ZATRUDNIENIA I PROMOCJI PRZEDSIĘBIORCZOŚCI W RUDZIE ŚLĄSKIEJ W STRATEGIACH KRAJOWYCH, REGIONALNYCH I W LOKALNYCH DOKUMENTACH STRATEGICZNYCH PRIORYTETY STRATEGII, CELE STRATEGICZNE, KIERUNKI DZIAŁAŃ I TYPY PROJEKTÓW ZASADY I WARUNKI WDRAŻANIA STRATEGII 41 ZAŁĄCZNIKI 43 ZAŁĄCZNIK NR 1 ZESTAWIENIE PODSTAWOWYCH DANYCH STATYSTYCZNYCH RUDA ŚLĄSKA NA TLE MIAST AGLOMERACJI GÓRNOŚLĄSKIEJ 44 Sytuacja demograficzna miasta 44 Gospodarka 51 ZAŁĄCZNIK NR 2 SŁOWNIK PODSTAWOWYCH POJĘĆ WYKORZYSTYWANYCH W STRATEGII 60 ZAŁĄCZNIK NR 3 LOKALNA STRATEGIA ZATRUDNIENIA I PROMOCJI PRZEDSIĘBIORCZOŚCI W RUDZIE ŚLĄSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ SZCZEGÓŁOWA 62 2

3 WSTĘP Mijają dwa lata od momentu uchwalenia Lokalnej Strategii Zatrudnienia i Promocji Przedsiębiorczości w Rudzie Śląskiej na lata W tym czasie zarówno w skali naszego miasta, jak i całego kraju zaszły istotne przeobrażenia. Zmieniły się uwarunkowania gospodarcze i społeczne, nastąpiła istotna zmiana stopy bezrobocia, nasiliły się procesy związane z migracjami mieszkańców. Ruda Śląska stoi przed nowymi wyzwaniami oraz koniecznością intensyfikacji działań w ramach możliwości jakie otworzył nowy okres programowania Ponadto należy podkreślić, że Lokalna Strategia Zatrudnienia i Promocji Przedsiębiorczości w Rudzie Śląskiej na lata została oparta na doświadczeniu szerokiego grona rudzkich instytucji zaangażowanych w jej utworzenie. W trakcie prac nad jej powstaniem, zidentyfikowano konieczność przeprowadzenia szczegółowych aktualnych badań rynku pracy. Wynikało to z faktu niedoboru, jaki występował w bieżących danych statystycznych, jak i braku ciągłego monitoringu co do potrzeb i oczekiwań pracodawców. Niewystarczająca okazała się także wiedza o wykształceniu i uprawnieniach zawodowych osób działających na tym rynku. Posiadanie rzetelniej i pełnej informacji jest niezbędne, aby móc prowadzić skuteczne, długofalowe działania odpowiadające potrzebom pracodawców i pracobiorców. Postulat przeprowadzenia badań znalazł odzwierciedlenie w jednym z projektów realizowanych na bazie celu szczegółowego strategii tj. monitoring lokalnego rynku pracy jako podstawa do konstruowania długofalowych przedsięwzięć. Diagnoza kierunków rozwoju rynku pracy w Rudzie Śląskiej jest to projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego i realizowany przez Powiatowy Urząd Pracy w Rudzie Śląskiej w partnerstwie z Miejskim Zakładem Obsługi Placówek Oświatowych, Rudzką Agencją Rozwoju Inwestor, Rudzkim Inkubatorem Przedsiębiorczości i Śląskim Parkiem Przemysłowym. Pozwolił on na uzyskanie pełnych i aktualnych informacji o szerokich zagadnieniach związanych z lokalnym rynkiem. Było to możliwe dzięki przeprowadzeniu zakrojonych na szeroką skalę badań wśród przedsiębiorców, osób pracujących, osób bezrobotnych i uczniów ostatnich klas szkół ponadgimnazjalnych. Uzyskane wyniki badań ilościowych zostały uzupełnione o rezultaty badań jakościowych obejmujących opinie lokalnych liderów i długoterminową analizę zawodów deficytowych i nadwyżkowych. Członkowie Komitetu Sterującego realizacją zadań związanych z opracowaniem projektu Lokalnej Strategii Zatrudnienia i Promocji Przedsiębiorczości w Rudzie Śląskiej na lata , powołanego zarządzeniem nr SOR.ORG /05 Prezydenta Miasta Ruda Śląska z dnia r., we wstępie do Lokalnej Strategii Zatrudnienia 3

4 i Promocji Przedsiębiorczości w Rudzie Śląskiej na lata zawarli postulat powrotu do debaty nad strategią po uzyskaniu kompleksowych wyników badań nad lokalnym rynkiem. Zgodnie z powyższym, w oparciu o uzyskane w ramach projektu Diagnoza kierunków rozwoju rynku pracy w Rudzie Śląskiej dane, w powiązaniu ze zmianami zachodzącymi na rynku, rozpoczęto realizację powyższego założenia. Posiadane obecnie wyniki badań, w połączeniu z doświadczeniem podmiotów bezpośrednio zaangażowanych w jej opracowywanie i wdrażanie, a także analiza dotychczas osiągniętych wyników były podstawą do opracowania propozycji zaktualizowanych celów strategii. Zostały one następnie uzupełnione o kierunki i konkretne typy projektów, które należy wdrożyć, aby osiągnąć trwałe rezultaty. Wypracowane propozycje zostały przedstawione do szerokich konsultacji społecznych. Dzięki ich nagłośnieniu w lokalnych mediach, bezpośredniemu zwróceniu się do kluczowych rudzkich podmiotów i umieszczeniu informacji na stronach internetowych, uzyskano możliwość ubogacenia strategii o doświadczenia wszystkich zainteresowanych rozwojem Rudy Śląskiej i wszechstronnej weryfikacji wypracowanych założeń. W porównaniu do celów przyjętych w pierwotnej strategii podkreślono znaczenie wszechstronnego oddziaływania na elementy obszaru zatrudnienia i przedsiębiorczości tak, aby w sposób kompletny kształtować sytuację na rynku i kierunki jego rozwoju. Przejawia się to w kompleksowym podejściu do podkreślenia znaczenia zasobów ludzkich, począwszy od konieczności perspektywicznego kształtowania nowej generacji zasobów ludzkich, która będzie dopiero wchodziła na rynek, poprzez podniesienie aktywności zawodowej i powstanie nowych miejsc pracy dla ludzi o zróżnicowanych kwalifikacjach, skończywszy na nieodzowności zaistnienia jako pracowników osób, które z różnych względów obecnie przebywają poza sferą zatrudnienia. Kluczowe jest tutaj podkreślenie świadomego kształtowania strony przedsiębiorczej poprzez wsparcie dla dynamicznego rozwoju firm, w tym firm nowej gospodarki, a także wzrost liczby inwestorów i przedsiębiorców w mieście. Tylko kompleksowe działania umożliwią pełne wykorzystanie potencjału rozwojowego jaki posiada Ruda Śląska. Aktualizacja strategii pozwoli na realizację efektywnych działań skierowanych nie tylko na rozwiązywanie konkretnych zdiagnozowanych problemów, ale przede wszystkim na realizację aspektów związanych z długoterminowym rozwojem miasta w sferze przedsiębiorczości i zatrudnienia z wykorzystaniem szans wynikających z nowego okresu programowania. Pełne zaangażowanie lokalnych podmiotów jest kluczem do skutecznego i długofalowego kształtowania tak ważnych dla sytuacji i rozwoju Rudy Śląskiej sfer jak zatrudnienie i przedsiębiorczość. Efektywna współpraca licznych podmiotów na wszystkich etapach prac w powiązaniu z zakrojonymi na szeroką skalę konsultacjami społecznymi i otwartością procesu zgłaszania kolejnych projektów w ciągu całego okresu wdrażania 4

5 strategii stanowią podstawę do realizacji skutecznych działań, szczególnie w powiązaniu z uruchamianymi konkursami w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego oraz Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. 5

6 1. SYTUACJA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA MIASTA RUDA ŚLĄSKA W ostatnich latach liczba ludności w mieście, na skutek ujemnego salda migracji oraz ujemnego przyrostu naturalnego, systematycznie maleje. Jest to zjawisko charakterystyczne dla wszystkich miast Aglomeracji Górnośląskiej. W latach liczba ludności w miastach Aglomeracji Górnośląskiej spadła o 2,3%, zaś w Rudzie Śląskiej spadek ten wyniósł 2,7%. Prognozuje się, że w nadchodzących latach proces ten będzie w dalszym ciągu postępował. Utrzymanie jego tempa doprowadzić może do spadku liczby mieszkańców miasta do zaledwie 90 tysięcy w roku Konsekwencją tego zjawiska będzie spadek pozycji Rudy Śląskiej wśród pozostałych miast Aglomeracji Górnośląskiej i przesunięcie się z szóstego na ósme miejsce pod względem liczby mieszkańców. Przewiduje się, że wzrastać będzie jedynie liczba osób w wieku poprodukcyjnym. W porównaniu z pozostałymi miastami Aglomeracji Górnośląskiej, dane statystyczne ilustrujące strukturę demograficzną miasta, w tym wskaźnik obciążenia demograficznego są stosunkowo korzystne. Proporcja pomiędzy liczbą ludności w wieku nieprodukcyjnym a produkcyjnym w ostatnich latach uległa nieznacznej poprawie. Równocześnie jednak, daje się zauważyć bardzo duża dynamika zwiększania liczby ludności w wieku poprodukcyjnym w stosunku do liczby ludności w wieku przedprodukcyjnym. Systematycznie spada odsetek ludności w wieku przedprodukcyjnym. Świadczy to o starzeniu się struktury demograficznej miasta. Należy jednak zauważyć, że podobnie dramatyczne procesy zachodzą w całej Aglomeracji Górnośląskiej i w tym kontekście rozwój sytuacji w Rudzie Śląskiej nie wyróżnia się w posób negatywny. Pomiędzy poszczególnymi dzielnicami występuje znaczne zróżnicowanie gęstości zaludnienia (największa jest gęstość zaludnienia w Bykowinie, najniższa w Chebziu). Nie zmienia się pozycja miasta w Aglomeracji Górnośląskiej pod względem udziału pracujących ogółem w ogólnej liczbie ludności (6 miejsce). W latach wskaźnik ten, mimo niskiego poziomu (25,08%) systematycznie spada. Na tle innych miast Aglomeracji dynamika zmian udziału pracujących w ogólnej liczbie ludności w Rudzie Śląskiej nieznacznie się pogarsza. W latach w 4 na 14 miast Aglomeracji analizowany wskaźnik uległ poprawie. Spadek wskaźnika w każdym roku okresu , opracowano w oparciu o zestawienia statystyczne przedstawione w załączniku nr 1 6

7 obok Rudy Śląskiej, wystąpił jeszcze jedynie w Świętochłowicach. Również tylko w tych dwóch miastach nie doszło do poprawy omawianego wskaźnika w roku O zmianie sytuacji gospodarczej i sytuacji na rynku pracy w mieście świadczy poziom przeciętnych wynagrodzeń. W roku 2002 Ruda Śląska zajmowała pod tym względem drugie miejsce wśród miast Aglomeracji Górnośląskiej; w roku 2005 spadła na miejsce 10. Jest też jednym z czterech miast w Aglomeracji, w których poziom wynagrodzeń w roku 2005 w stosunku do roku 2002 spadł. Zarówno w wartościach bezwzględnych (ponad 600 zł), jak też w wartościach względnych (ponad 22%) spadek ten był najwyższy wśród porównywanych miast. Powyżej opisane zjawisko ma ścisły związek z sytuacją w przemyśle, który w dalszym ciągu wywiera znaczący wpływ na rynek pracy i poziom dochodów mieszkańców. W okresie wartość sprzedanej produkcji przemysłowej spadła prawie o połowę. W 2002 r. w przeliczeniu na jednego mieszkańca, Ruda Śląska pod względem wielkości sprzedanej produkcji przemysłowej zajmowała wśród miast Aglomeracji Górnośląskiej piąte miejsce. W roku 2005 nastąpił spadek na miejsce jedenaste. W sektorowej strukturze zatrudnienia w Rudzie Śląskiej dominuje przemysł. Poziom rozwoju sektora usług jest w dalszym ciągu na niskim poziomie (40,9% w 2005 r.). Pod tym względem miasto zajmuje przedostatnie miejsce w Aglomeracji Górnośląskiej, przed Piekarami Śląskimi, tracąc do liderów tej klasyfikacji punktów procentowych. Obiecująca jednak jest dynamika rozwoju sektora usług wyraźnie i pozytywnie wyróżniająca miasto w Aglomeracji Górnośląskiej. Bardzo istotnym problemem Rudy Śląskiej jest niedostateczny rozwój przedsiębiorczości. Wzrost liczby podmiotów gospodarczych w latach był niewielki, a od roku 2004, w stosunku do roku 2006, nastąpił spadek liczby zarejestrowanych podmiotów. Biorąc pod uwagę konieczność przebudowy struktury sektorowej gospodarki miasta, tempo rozwoju przedsiębiorczości pozostawia wiele do życzenia. W mieście wzrasta stopniowo liczba spółek prawa handlowego z udziałem kapitału zagranicznego (wzrost liczby o ponad 30%). Zestawiając koncentrację ludności miasta wyrażoną liczbą ludności na km 2 z koncentracją gospodarki wyrażoną liczbą pracujących na km 2 Ruda Śląska plasuje się na poziomie średniej dla miast Aglomeracji Górnośląskiej. Można przewidywać, że ze względu na regres demograficzny oraz niższe tempo przemian gospodarczych miasto będzie w tej klasyfikacji traciło swoją pozycję. W latach poprawie uległa sytuacja budżetowa miasta. Po załamaniu wysokości dochodów w roku 2003, w latach nastąpił znaczny wzrost wpływów do 7

8 budżetu miasta. Dochody budżetu w przeliczeniu na jednego mieszkańca plasowały w 2006 r. Rudę Śląską na drugim miejscu tuż za Katowicami wśród miast Aglomeracji Górnośląskiej. W strukturze dochodów budżetowych miasta zmienia się udział dochodów własnych. W roku 2004 i 2005 było to około 60%. W roku 2006 wskaźnik ten wrócił do poziomu z roku 2002 i osiągnął niespełna 49%. Poziom wydatków z budżetu miasta przypadający na jednego mieszkańca jest najwyższy wśród miast Aglomeracji Górnośląskiej (ex equo z Katowicami). Wzrasta poziom wydatków na pomoc społeczną i pozostałe zadania w zakresie polityki społecznej. 8

9 2. RYNEK PRACY WNIOSKI Z LOKALNYCH DOKUMENTÓW PROGRAMOWYCH I ANALITYCZNYCH Lokalny rynek pracy poddano charakterystyce w oparciu o dane zawarte w raportach badań ankietowych przeprowadzonych wśród pracodawców, pracujących, uczniów ostatnich klas szkół ponadgimnazjalnych oraz propozycje naborowe szkół i rankingi zawodów nadwyżkowych i deficytowych w Rudzie Śląskiej. Z analizowanych dokumentów wyłania się obraz miasta o zarysowanych potrzebach w zakresie promowania edukacji, kultury i aktywizacji zasobów ludzkich. Zamierzonym celem jest zmiana wizerunku Rudy Śląskiej i uczynienie z niej miasta atrakcyjnego pod względem inwestycyjnym i turystycznym, przyjaznego lokalnej społeczności. Na lokalnym rynku pracy w strukturze zatrudnienia dominuje przemysł (60%). W dokumentach poddanych analizie brak było danych o firmach zatrudniających do 9 osób. Stopa bezrobocia kształtuje się na poziomie 6,6% (dane na koniec grudnia 2007). W tym samym czasie stopa bezrobocia w woj. śląskim wynosiła 9,3%, a średnia w Polsce 11,4%. Na tle innych miast województwa jest to jeden z niższych wskaźników, który w obserwowanym okresie (od stycznia 2006 grudnia 2007) systematycznie spada. Wśród bezrobotnych dominują kobiety (65,86% - stan na koec grudnia 2007), dla których brak miejsc pracy ze względu na strukturę przemysłową miasta. Większość wśród bezrobotnych stanowią osoby bez prawa do zasiłku (ok. 80%), Znaczna część z nich korzysta z zasiłków MOPS-u ze środków budżetu miasta. Niepokojąco wysoka jest stopa bezrobocia wśród ludzi młodych. W ostatnich trzech miesiącach poprzedzających badanie osoby w wieku od lat stanowiły 44% ogółu zarejestrowanych bezrobotnych. Pod względem wykształcenia najwięcej bezrobotnych ukończyło zasadnicze szkoły zawodowe ( 31%, oni w pierwszej kolejności sa zwalniani). Znaczna część zarejestrowanych zadeklarowała wykształcenie gimnazjalne i poniżej (41%). Grupa ponad 100 osób (liczebność grupy w badanym okresie wahała sie od osób) nie posiada kwalifikacji zawodowych i legitymuje się wykształceniem średnim ogólnym. Pod względem czasu pozostawania bez pracy niepokojący jest udział długotrwale bezrobotnych. Powyżej 12 miesięcy bez pracy pozostaje 36% zarejestrowanych. Bezrobocie długookresowe wśród kobiet jest wyższe i wynosi w analogicznym okresie 41.6%. 9

10 W rejestrach Urzędu Pracy dominują osoby bez stażu pracy (23.7%) oraz ze stażem do pięciu lat (33.9%). Osoby samotnie wychowujące dzieci to 7% ogółu zarejestrowanych, a niepełnosprawni stanowią 4.6% w grupie bezrobotnych ogółem. Opierając się na wynikach analiz rynku pracy można stwierdzić wysoki odsetek absolwentów rejestrujących się po zakończeniu edukacji w urzędzie pracy, stąd analizą objęto sferę edukacji w mieście. We wszystkich rudzkich szkołach pracuje łącznie 2011 nauczycieli. W szkołach obserwuje się tendencję do zmniejszania się liczebności kolejnych roczników. Szkolnictwo ponadgimnazjalne w Rudzie Śl. obejmuje jedną szkołę zawodową i 11 zespołów szkół. Działają trzy szkoły wyższe: Wyższa Szkoła Handlowa w Orzegowie, Wyższa Szkoła Ekonomii i Administracji w Goduli, AGH-zamiejscowy ośrodek dydaktyczny. Według propozycji zadań naborowych na rok 2007/2008 w rudzkich szkołach naukę rozpocznie około 2900 uczniów. Konsekwencją długiego okresu pozostawania bez pracy jest drastyczne obniżenie poziomu życia, a w dalszych krokach poddanie się pod opiekę socjalną MOPS-u. Wśród podopiecznych MOPS-u dominują bezrobotni. Są to często osoby długotrwale pozbawione pracy, których jedynym źródłem utrzymania są świadczenia socjalne. Częstym zjawiskiem jest wyuczona bezradność podopiecznych szczególnie w sferze opiekuńczo-wychowawczej, co jest efektem wielopokoleniowych zaniedbań (dysfunkcyjni rodzice są dziećmi z dysfunkcyjnych rodzin i przekazują te obciążenia następnym pokoleniom). Zagrożenia społeczne kumulują sie od lat w tych samych dzielnicach (Orzegów, Wirek, Nowy Bytom). Infrastruktura pomocy społecznej jest wspierana działalnością organizacji pozarządowych. Oczekiwania pracodawców scharakteryzowano na podstawie raportu z badań przeprowadzonych w grupie 1075 pracodawców z Rudy Śląskiej Badane firmy zatrudniają łącznie osób, z czego 89.1% na podstawie umowy o pracę. Większość podmiotów (63%) nie korzysta z elastycznych form zatrudnienia. W przekroju branżowym dominuje handel hurtowy i detaliczny, naprawa pojazdów mechanicznych oraz sprzętu gospodarstwa domowego (245 podmiotów, tj. 22.8%, zob. Tabela 8 Raportu z badań ankietowych przeprowadzonych wśród pracodawców w Rudzie Śląskiej). 10

11 Blisko 12% badanych firm zadeklarowało zmianę lub rozszerzenie prowadzonej działalności. Wśród planowanych profili rozszerzenia największą popularnością cieszy się handel. Na szansę przyjęcia do pracy mogą liczyć murarze, sprzedawcy oraz nauczyciele i kierowcy. Taki wykaz zawodów jest pochodną dużej fluktuacji zatrudnienia w przytoczonych grupach pracowników. Co trzeci z badanych przedsiębiorców zatrudniając nowych pracowników przyjmował absolwentów. Pracodawcy oceniali wybrane cechy absolwentów takie jak: wiedzę fachową, umiejętności praktyczne, zdolność uczenia się, obowiązkowość, gotowość do podnoszenia kwalifikacji, komunikatywność, pracowitość. Wysoko oceniono pracowitość, punktualność i obowiązkowość. Najniżej oceniono wiedzę fachową, inicjatywę, samodzielność, umiejętności praktyczne. Wśród sugestii respondentów dominowała opinia o potrzebie rozszerzenia praktycznej nauki zawodu i podniesienia jakości praktyk. Zainteresowanie pracodawców osobami figurującymi w rejestrach bezrobotnych przy wsparciu finansowym PUP dotyczy głównie osób młodych, do 25 roku życia. 38,1% badanych nie wyraża chęci zatrudnienia bezrobotnych. Obietnica otrzymania bezzwrotnych środków na utworzenie miejsca pracy dla osoby bezrobotnej byłaby zachętą dla blisko 40% przedsiębiorców. Według wypowiedzi pracodawców najbardziej poszukiwani są pracownicy w zawodach: - tokarze, frezerzy, spawacze (501 osób), - sprzedawcy (35 osób), - elektromonterzy (25 osób), - barmani, kelnerzy (24 osoby), - obsługa komputerowa ( 24 osoby), - minimum sanitarne ( 23 osoby), - blacharz (15 osób), - rzeźnik-wędliniarz (15 osób), - kierowca ( 13 osób), - operator ciężkiego sprzętu drogowego (12 osób), - lakiernik (10 osób), - specjalista ds. sprzedaży i obsługi klienta (8 osób), - specjalista ds. rachunkowości (8 osób), - pracownik małej gastronomii (7 osób), - bukieciarz (7 osób), 11

12 - specjalista ds. obsługi ruchu turystycznego (7 osób), - murarz, tynkarz (6 osób), - pozostałe zawody: krawiec, szklarz, pracownik ochrony, masażysta, doradca finansowy i inni (zapotrzebowanie poniżej 5 osób). Pracodawcy deklarują chęć współpracy z PUP w zakresie pośrednictwa pracy, zgłaszania ofert pracy, organizacji staży, prac interwencyjnych oraz szkolenia. Badanych zapytano o plany związane z zatrudnieniem nowych pracowników. W najbliższym roku 45% pracodawców nie zamierza zatrudniać nowych osób. Zwiększenie liczby pracowników zadeklarowało 20% badanych. Zawody, w których planowane jest zwiększenie zatrudnienia: murarz-tynkarz, sprzedawca, policjant, krawcowa, rozbieracz-wykrawacz, cieśla, pracownik budownictwa mostowego i drogowego, instalator CO, kucharz, kierowca, pracownik biurowy, barman, kelner, elektryk, agent ubezpieczeniowy, brukarz, fryzjer, dekarz, konsultant infolinii, magazynier, mechanik monter drzwi i okien, pracownik drogowy, telemarketer spawacz, sprzątaczka, ślusarz, wędliniarz, księgowy, i inni (zob. raport z badań pracodawców). Zawody poszukiwane w opinii pracodawców to: murarz, tynkarz, elektronik, spawacz, lekarz, florysta, dekarz, optyk, pracownik biurowy, przedstawiciel handlowy, sprzedawcakasjer, księgowy, informatyk, ślusarz. Najpopularniejszym sposobem poszukiwania pracownika jest pomoc PUP oraz rekomendacje znajomych, a następnie ogłoszenia w prasie i w Internecie. Od kandydata do pracy oczekuje się dyspozycyjności, kwalifikacji zawodowych, uprawnień, poświadczonego doświadczenia zawodowego oraz odpowiedniego wyglądu zewnętrznego, prezencji. Zwraca się też uwagę na rodzaj ukończonej szkoły, długość pozostawania bez pracy, staż pracy i wiek kandydata oraz sytuacje rodzinną. Zmniejszenie zatrudnienia może w najbliższym roku dotyczyć: górników, ślusarzy, nauczycieli, mechaników, sprzątaczek, sprzedawców. Decyzje o zmniejszeniu zatrudnienia są podyktowane najczęściej wysokimi kosztami pracy i niżem demograficznym. Większość pracodawców (65%) twierdzi, że ich pracownicy nie zwolnili się aby wyjechać do państw UE, wybierając tym samym rodzimą firmę. Najczęściej zwalniają się: sprzedawcy, murarze, kucharze, cieśle, nauczyciele, fryzjerzy, kelnerzy, barmani, przedstawiciele handlowi, rozbieracze-wykrawacze, spawacze, mechanicy i blacharze samochodowi i inni (pojedyncze wskazania). Z monitoringu zawodów deficytowych i nadwyżkowych wynika, że najliczniejszą grupę wśród bezrobotnych w Rudzie Śląskiej stanowią osoby bez zawodu (prawie 25% 12

13 zarejestrowanych). Kolejne miejsce wśród zarejestrowanych zajmują sprzedawcy, asystenci ekonomiczni, kucharze, sprzątaczki, górnicy, krawcy, ślusarze, pracownicy biurowi i robotnicy pomocniczy. Najwięcej zgłaszanych ofert skierowanych jest do: sprzedawców, pracowników biurowych, pracowników ochrony mienia, magazynierów, kierowców, sprzątaczek, robotników budowlanych, robotników pomocniczych. Największą szansę na znalezienie zatrudnienia mają : - pracownicy obsługi biurowej, - pracownicy przy pracach prostych w handlu i usługach. Najmniejsze szanse na znalezienie pracy mają: - średni personel w zakresie nauk biologicznych i ochrony zdrowia, - robotnicy zawodów precyzyjnych, - średni personel techniczny, - specjaliści nauk przyrodniczych i ochrony zdrowia. Wśród zawodów generujących długotrwałe bezrobocie znajdują się: - zamiatacze i pokrewni, - magazynierzy, - obuwnicy, - zdobnicy ceramiki i szkła, - pracownicy spraw finansowo-statystycznych. Grupy zawodów o najniższym wskaźniku długotrwałego bezrobocia: - specjaliści administracji publicznej, - opiekunki dziecięce, - robotnicy budowlani, - inżynierowie. Zawody deficytowe na rynku Rudy Śląskiej to: - przedstawiciel handlowy, - telemarketer, - robotnik gospodarczy, - operator sprzętu robót ziemnych, - kasjer bankowy, - monter elektronik, - rozbieracz-wykrawacz, 13

14 - spawacz, - kierowca. Wśród zawodów nadwyżkowych znajdują się: - technik handlowiec, - krawiec, - górnik, - technik informatyk, - tokarz, - ślusarz, - mechanik samochodowy, - elektromonter, - szwaczka, - kucharz. Zawody wymieniane przez pracodawców jako deficytowe pokrywają się z listą zawodów, w których planuje się także rozszerzenie zatrudnienia. Na tych listach pojawiają się równocześnie stanowiska, z których planuje się zwolnić pracowników. Zatem można więc przyjąć, że: - istnieje na lokalnym rynku grupa zawodów o wysokiej fluktuacji, - lista zwodów deficytowych jest w pewnym stopniu pochodną polityki personalnej przedsiębiorstw wynikającej z łatwego dostępu do zasobów pracy, stosunkowo taniego i szybkiego przyuczania do pracy nowych pracowników, braku możliwości wzmacniania motywacji pracowników do stabilizacji na zajmowanym miejscu pracy. - monitoring zawodów nadwyżkowych i deficytowych obrazuje tendencję utrzymywania się wysokiego wskaźnika fluktuacji w grupach pracowników o niskich kwalifikacjach. Inną przyczyną utrzymywania się wysokiej fluktuacji może być niewystarczający (niski) poziom kwalifikacji i praktycznych umiejętności pracowników, - wśród czynników generujących długotrwałe bezrobocie można zauważyć niskie i wąskie kwalifikacje, - znaczącą rolę do odegrania na lokalnym rynku pracy maja pracodawcy. Mogą się przyczynić do wzrostu wskaźnika aktywności zawodowej kobiet, niepełnosprawnych, długotrwale bezrobotnych poprzez sięganie po elastyczne formy zatrudnienia, 14

15 - w odniesieniu do niektórych grup pracowników (np. ślusarze, tokarze i inni z listy nadwyżkowych) należy wesprzeć mobilność terytorialną, gdyż są to pracownicy poszukiwani na rynkach ościennych powiatów. Do silnych stron rudzkiego rynku pracy można zaliczyć: - dobrze rozwiniętą sieć komunikacyjną (szansa na wysoką mobilność terytorialną), - łatwy dostęp do zasobów ludzkich o zróżnicowanym poziomie i kierunkach wykształcenia, - pracowitość, punktualność i obowiązkowość pracowników, - otwartość na współpracę z podmiotami zewnętrznymi ( np. w zakresie poszukiwania pracowników), - zrozumienie wymagań współczesnej gospodarki (np. w odniesieniu do polityki jakości, doradztwa), - wysoka pozycja pracy wśród deklarowanych wartości, - świadomość wysokiej rangi kwalifikacji zawodowych w procesie poszukiwania pracy, - wysoka gotowość do podnoszenia kwalifikacji wśród osób w wieku mobilnym (86%), - deklarowana lojalność wobec obecnego pracodawcy (wyrażająca się chęcią pracy w obecnej firmie aż do przejścia na emeryturę (blisko połowa badanych pracowników najchętniej nie zmieniałaby już miejsca pracy), - ponad 60% uczniów ostatnich klas zamierza kontynuować naukę, - osoby wchodzące na rynek pracy mają realistyczne oczekiwania płacowe oraz akceptują potrzebę codziennych dojazdów do pracy, - badana młodzież deklaruje powszechne posiadanie kompetencji cywilizacyjnych (ponad 90% zna język obcy, ponad 80% korzysta z Internetu). Słabą stroną zasobów pracy i lokalnego rynku pracy jest: - mała koncentracja na inwestowaniu we własnych pracowników (np. inwestycje w szkolenia, wzbogacanie narzędzi motywowania), - wysokie wymagania odnośnie do praktycznych umiejętności kandydatów do pracy, - dominacja działalności handlowej, - mała popularność elastycznych form zatrudnienia, - deklarowana wysoka lojalność wobec aktualnego pracodawcy może świadczyć o dążeniu do stagnacji w karierze zawodowej. W branży górniczej 67.1% badanych nie chce zmieniać pracy. 15

16 - prawie 40% pracujących mieszkańców Rudy Śląskiej nie posiada kompetencji cywilizacyjnych (prawo jazdy, znajomość języka obcego i umiejętność korzystania z Internetu), - w branży górniczej niepokojący jest brak gotowości podnoszenia kwalifikacji, - badana młodzież w przypadku braku pracy preferuje strategię bierną: rejestrację w PUP oraz wyjazd za granicę lub do innej miejscowości, - ponad połowa uczniów ostatnich klas szkół ponadgimnazjalnych zaakceptowałaby wyjazd do innego kraju (miasta) w celu podjęcia pracy. Reasumując, rynek pracy Rudy Śląskiej przejawia cechy segmentacji po stronie pracobiorców i pracodawców. Linie podziałów przebiegają wzdłuż pracowników starych i nowych branż, ludzi wkraczających na rynek i zatrudnianych po raz kolejny. Po stronie pracodawców zaobserwowano: - wysokie oczekiwania w odniesieniu do pracowników, - działania typowe dla rynku pracodawców, - luki w znajomości nowych trendów w dziedzinie zarządzania firmą i zasobami ludzkimi. 16

17 3. ANALIZA STRATEGICZNA SWOT 3.1. ANALIZA STRATEGICZNA SWOT RYNKU PRACY W RUDZIE ŚLĄSKIEJ CZYNNIKI ATRAKCYJNOŚCI/NIEATRAKCYJNOŚCI MIEJSC PRACY DLA PRACUJĄCYCH W RUDZIE ŚLĄSKIEJ SIŁY S1. Osoby pracujące w rudzkich firmach w razie utraty miejsca pracy w ¼ całości populacji deklarują rozpoczęcie własnej działalności gospodarczej. S2. Większość pracujących (ponad 60%) deklaruje regularne użytkowanie Internetu. SŁABOŚCI W1. W populacji pracujących w rudzkich firmach dominują osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym i średnim technicznym. W2. Relatywnie słabą grupę pracujących w rudzkich firmach stanowią osoby z wyższym zawodowym i magisterskim wykształceniem W3. Osoby o wykształceniu zasadniczym zawodowym i średnim technicznym cechuje wysoka ranga potrzeby stabilności zatrudnienia deklarują one trwałe przywiązanie do obecnego miejsca pracy. W4. Osoby pracujące w takich sektorach przemysłu i usług w mieście jak oświata, administracja, górnictwo, ochrona zdrowia i handel cechuje wysoka ranga potrzeby stabilności zatrudnienia deklarują one chęć aktywności zawodowej bez zmiany miejsca zatrudnienia aż do przejścia na emeryturę. W5. Rudzkie firmy są w wysokim stopniu zagrożone fluktuacją personelu ze względu na oferowane niskie zarobki, brak możliwości awansu zawodowego i niekorzystne stosunki międzyludzkie. W6. Wysoka populacja pracujących w rudzkich firmach (blisko 60%) rozważa możliwość podjęcia pracy poza miastem, w szczególności w innych miastach Aglomeracji Górnośląskiej (Katowice, Gliwice i Chorzów). Identyfikacja czynników analizy strategicznej w oparciu o raport z badań ankietowych oraz wyniki warsztatów strategicznych. 17

18 W7. Pracujący w rudzkich firmach, lepiej wykształceni i o wyższych kompetencjach cywilizacyjnych, noszą się z zamiarem migracji poza region lub kraj. W8. Dostępne w rudzkich firmach miejsca pracy nie wyzwalają potrzeb w zakresie rozwoju zawodowego i własnych zainteresowań. W9. Pracujący w rudzkich firmach mają w ocenie przedsiębiorców niską zdolność do podejmowania nowych inicjatyw poszukiwania nowych nieszablonowych rozwiązań, do samodzielnego działania oraz do rywalizacji zawodowej. W10. Większość pracujących w rudzkich firmach (prawie 60%) deklaruje znajomość języka obcego w stopniu dostatecznym. W11. zagrożenie utraty miejsc pracy w kopalniach węgla kamiennego i firmach z otoczenia górnictwa, W12. niewielka oferta pracy w firmach o nowoczesnym potencjale technicznym i technologicznym, W13. niski potencjał miejsc pracy w sektorze usług, W14. miejsca pracy dostępne w rudzkich firmach dotyczą głównie stanowisk robotniczych, W15. oferta miejsc pracy dla kobiet jest niewystarczająca, W16. słaby rozwój nowej gospodarki, W17. nieliczna oferta miejsc pracy dla absolwentów wyższych uczelni, W18. wynagrodzenia w rudzkich firmach poza górnictwem węgla kamiennego kształtują się na niskim poziomie, W19. niska dbałość rudzkich przedsiębiorców o rozwój zasobów ludzkich, w tym o szkolenie zawodowe personelu 18

19 CZYNNIKI OKREŚLAJĄCE ZDOLNOŚĆ RUDZKICH PRZEDSIĘBIORCÓW DO ROZWIJANIA TRADYCYJNEJ LUB BUDOWANIA NOWEJ GOSPODARKI SZANSE O1. W firmach zatrudniających mniej niż 9 osób pracuje większość aktywnych zawodowo mieszkańców Rudy Śląskiej. O2. W Rudzie Śląskiej istnieje prężna grupa przedsiębiorstw zatrudniających nie więcej niż pięć osób, w których tworzy się nowe miejsca pracy. O3. Rudzkie firmy są zainteresowane korzystaniem z funduszy europejskich w zakresie podnoszenia jakości, inwestycji, eksportu, doradztwa i rozwoju zasobów ludzkich. O4. Możliwość wykorzystania przez większość rudzkich firm elastycznych form zatrudnienia. ZAGROŻENIA T.1. Kilkanaście dużych przedsiębiorstw należących do tradycyjnej gospodarki, w tym kopalnie węgla kamiennego, kształtuje w istotnym zakresie potencjał miejsc pracy w Rudzie Śląskiej. T.2. Dynamika inwestycyjna rudzkich firm jest niska i niewiele ponad 10% rudzkich firm przewiduje rozszerzenie lub zmianę profilu działalności. T.3. W prawie połowie rudzkich firm nie tworzy się nowych miejsc pracy. T.4. Rudzkie firmy oferują w głównej mierze nowe miejsca pracy w tradycyjnych zawodach. T.5. W rudzkich firmach obserwuje się wysoką fluktuację (płynność) personelu. T.6. Niewiele rudzkich firm prowadzi aktywną politykę rozwoju zasobów ludzkich i większość z nich nie prowadzi specjalistycznych szkoleń zawodowych dla swoich pracowników. CZYNNIKI OKREŚLAJĄCE ZDOLNOŚĆ RUDZKICH PRZEDSIĘBIORCÓW DO ROZWIJANIA TRADYCYJNEJ GOSPODARKI SIŁY SŁABOŚCI - W1. inercja podmiotów tradycyjnej gospodarki i niechęć do zmian, W2. postawy zachowawcze rudzkich przedsiębiorców, W3. tradycyjne metody zarządzania wyniesione z przemysłu ciężkiego, W4. zamknięta struktura biznesu oparta o stare powiązania i sieci współpracy w tradycyjnej gospodarce miasta, 19

20 CZYNNIKI OKREŚLAJĄCE ZDOLNOŚĆ RUDZKICH PRZEDSIĘBIORCÓW DO BUDOWANIA NOWEJ GOSPODARKI SZANSE O1. obecność instytucji wspierających nową przedsiębiorczość, nowe technologie, zachowania innowacyjne (RIP, GIT), O2. współpraca firm z uczelniami wyższymi i jednostkami badawczo-rozwojowymi, ZAGROŻENIA T.1. brak tradycji przedsiębiorczości i innowacyjności, T.2. niskie finansowe możliwości rozwoju rudzkich firm by sprostać wymogom konkurencji, T.3. zalążkowe stadium rozwoju firm nowej gospodarki w mieście, CZYNNIKI KSZTAŁTUJĄCE POTENCJAŁ I ZACHOWANIA NOWEJ GENERACJI ZASOBÓW LUDZKICH NA RUDZKIM RYNKU PRACY SZANSE ZAGROŻENIA - T.1. Aspiracje edukacyjne i zawodowe absolwentów rudzkich szkół kształtują się pod wpływem rodziców o zasadniczym zawodowym i średnim technicznym wykształceniu. T.2. Absolwenci rudzkich szkół w zdecydowanej większości postrzegają największe możliwości podjęcia pracy w mieście w zawodach uznawanych współcześnie jako miejsca o relatywnie niskim prestiżu społecznym. T.3. Niski poziom identyfikacji absolwentów rudzkich szkół z miastem, który wyraża wysoka skłonność do szukania szans zawodowych i życiowych poza miastem. T.4. Miasto jest zagrożone utratą znacznej części nowej generacji zasobów ludzkich ponad 70% populacji młodych ludzi deklaruje zamiar podejmowania pracy poza regionem. T.5. Aspiracje absolwentów rudzkich szkół w zakresie aktywności przedsiębiorczej polegającej na zamiarze założenia własnej firmy są niskie. T.6. Miastu zagraża utrata znacznego potencjału nowej generacji zasobów ludzkich reprezentującej tradycyjne zawody o zasadniczym zawodowym i średnim wykształceniu. 20