1. Pojęcie i klasyfikacja czynności procesowych

Transkrypt

1 II. Czynności procesowe (pojęcie i klasyfikacja, omówienie rodzajów). Rodzaje i konsekwencje wadliwości czynności procesowych. Terminy. Doręczenia. Dokumentowanie czynności procesowych. 1. Pojęcie i klasyfikacja czynności procesowych Są to uregulowane w przepisach prawa zachowania uczestnika procesu zmierzające do wywołania określonych skutków prawnych. Uregulowane zbiorczo w dziale IV k.p.k (art ). Czynności procesowe można dzielić ze względu na różne kryteria, np. ze względu na: Podmiot: organów procesowych: np. wydanie postanowienia; stron: np. wniesienie zażalenia; innych uczestników: np. opinia biegłego, kasacja Rzecznika Praw Obywatelskich. Formę: ustne: np. złożenie wyjaśnień, zeznań, podanie ustnych motywów wyroku; pisemne: np. sporządzenie aktu oskarżenia, uzasadnienie wyroku. Często obie formy się przeplatają (zeznania i wyjaśnienia się protokołuje), a przy niektórych czynnościach wprost wymagane są obie formy: np. sporządzenie i podpisanie wyroku, a następnie jego odczytanie. Sposób komunikowania: wyraźne (np. oświadczenie pokrzywdzonego o wstąpieniu do procesu jako oskarżyciel posiłkowy art k.p.k.); dorozumiane komunikowane przez samo zachowanie, które w konkretnej sytuacji wskazuje na istotę czynności (np. dopuszczenie oskarż. posiłkowego bez postanowienia). Najbardziej doniosły jest podział ze względu na charakter czynności. Wyróżniamy tu: Czynności realne. Dokonanie zmian w rzeczywistości zewnętrznej. Np. przeszukanie, ujęcie na gorącym uczynku. Spostrzeżenia procesowe. Przyjmowanie informacji i percepcja wrażeń zmysłowych, np. oględziny. Oświadczenia procesowe: o Oświadczenia wiedzy. Przekazanie wiedzy przez uczestnika procesu. Np. zeznanie świadka, opinia biegłego. o Oświadczenia woli. Komunikowanie dążeń uczestnika procesu. Postulujące. Wnioski, odwołania, podania, prośby. Władcze. - Polecenia. Oświadczenia władcze wydawane organom podwładnym i tylko je wiążące. Np. polecenia w obrębie prokuratury, prokuratora wydane Policji. - Decyzje procesowe (rozstrzygnięcia). Wiążą uczestników procesu; mogą też wiązać inne organy i instytucje, jeśli z przepisów prawa wynika obowiązek ich wykonania lub brania za podstawę własnych rozstrzygnięć. Należą tu zarządzenia i orzeczenia (wyroki i postanowienia). Decyzje procesowe Zarządzenia Orzeczenia wyroki, postanowienia 1

2 2. Decyzje procesowe Zarządzenia Wydawane w kwestiach mniejszej wagi, przez prezesa, przewodniczącego wydziału, przewodniczącego składu orzekającego, upoważnionego sędziego, a postępowaniu przygotowawczym przez prokuratora lub inny organ prowadzący to postępowanie. Do zarządzeń stosuje się odpowiednio przepisy o postanowieniach (treść: art. 94 2, zaskarżalność: art ). Zarządzenie uzasadnia się tylko, gdy jest zaskarżalne (art. 99 2). Postanowienia Wydaje się zawsze, gdy ustawa nie zaznacza że sąd orzeka wyrokiem i nie zezwala na wydanie zarządzenia. Postanowienie co do zasady wymaga uzasadnienia (art pkt 5), które powinno być co do zasady sporządzone razem (w jednym czasie) z postanowieniem (art. 98 1). Zaskarżalne są postanowienia (art. 459): zamykające drogę do wydania wyroku (chyba że ustawa stanowi inaczej), w/s środka zabezpieczającego, inne wskazane w ustawie. Wyroki Wyroki rozstrzygają o odpowiedzialności. skazujące i warunkowo umarzające stwierdzają winę, uniewinniające stwierdzają brak (udowodnionej) winy, umarzające rozstrzygnięcie formalne. Struktura wyroku art Podpisują wszyscy członkowie składu (także przegłosowani). Wyroki w różnych sytuacjach procesowych: - rozpoznanie sprawy w I instancji: skazujący, uniewinniający, warunkowe umarzający oraz umarzający po rozpoczęciu przewodu sądowego; - wyroki sądu II instancji: uchylenie, zmiana lub utrzymania wyroku pierwszoinstancyjnego; - wyroki w postępowaniu kasacyjnym (art. 537), - wyrok wznawiający postępowanie z uchyleniem prawomocnego orzeczenia (art i 3); - wyrok nakazowy (art. 504) bez uzasadnienia, środek odwoławczy sprzeciw. - wyrok łączny, - wyrok w postępowaniu o odszkodowanie za niesłuszne skazanie. Wyroki I instancyjne uzasadnia się na wniosek strony (a warunkowo umarzający także pokrzywdzonego), chyba że złożono zdanie odrębne (art. 422 i 114 3) wówczas z urzędu. W II instancji wyrok uchylający uzasadnia się z urzędu, a zmieniający lub utrzymujący w mocy na wniosek (chyba że zdanie odrębne) (art. 457). Nie wymaga uzasadnienia wyrok nakazowy (art ). Posiedzenia i rozprawy Sąd orzeka na rozprawie gdy ustawa tak stanowi (art. 95). W pozostałych przypadkach orzeka na posiedzeniu, które, co do zasady, odbywają się z wyłączeniem jawności. Udział stron (i innych uczestników, gdy dotyczy ich praw) w posiedzeniu może mieć charakter: obowiązkowy, jeśli ustawa tak stanowi wezwanie, np. udział obrońcy w posiedzeniu w/s orzeczenia środka zabezpieczającego (art ); możliwy, jeśli ustawa tak stanowi zawiadomienie (art. 96 1), np. udział stron w posiedzeniu w/s zastosowania środka przymusu (art ); możliwy, gdy się stawią, jeśli ustawa tego nie zabrania bez zawiadomienia (art. 96 2), zabroniony. 2

3 Sprostowanie Art. 105 k.p.k. W drodze sprostowania koryguje się w orzeczeniach i zarządzeniach oczywiste omyłki pisarskie i rachunkowe (w tym w liczeniu terminów). Orzeczenia prostuje się postanowieniem, a zarządzenia zarządzeniem. Dokonuje tego organ, który popełnił pomyłkę, a gdy postępowanie toczy się przed instancją odwoławczą także organ tej instancji. Narada i głosowanie Decyzja zapada większością głosów. Jeśli nie da się tak ustalić większości, to zdanie najmniej korzystne dla oskarżonego przyłącza się do najbardziej doń zbliżonego (art. 111). Sędzia który głosował za uniewinnieniem i został przegłosowany, może wstrzymać się od głosowania w dalszych kwestiach; jego głos przyłączany jest do zdania najbardziej korzystnego dla oskarżonego (art. 112). Gdy zgłoszono votum separatum, to orzeczenie uzasadniane jest z urzędu, a zgłaszający zdanie odrębne uzasadnia też to zdanie (chyba że jest ławnikiem). 3. Rodzaje i konsekwencje wadliwości czynności procesowych Nieważność Z mocy prawa i ze skutkiem ex-tunc czynność nie wywołuje swoich skutków. Obecnie jedynie w ustawie o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych. Bezskuteczność Zawsze spowodowana wyraźnym przepisem ustawy. Jest sankcją za niedopełnienie określonych w ustawie warunków (np. przesłuchanie w warunkach wyłączających swobodę wypowiedzi nie ma wartości dowodowej art ) lub niespełnienie przez stronę przesłanek czynności procesowej (np. nieuzupełnienie braków w terminie art , przekroczenie terminu zawitego art ). Niedopuszczalność Gdy ustawa stanowi wprost że czynność jest niedopuszczalna (np. przesłuchanie obrońcy art. 178 pkt 1 k.p.k.), uwzględnienie kasacji na niekorzyść oskarżonego złożonej po upływie 6 miesięcy od uprawomocnienia się orzeczenia art k.p.k.) lub gdy wynika z samej istoty czynności (np. postępowanie sądowe bez aktu oskarżenia). Skutek jak bezskuteczność nie wywołują skutków prawnych. Bezzasadność Stwierdzenie po ocenie merytorycznej. Może rodzić różne skutki, np. bezzasadna apelacja utrzymanie wyroku w mocy (art ), uznanie wniosku o warunkowe umorzenie za bezzasadne skierowanie sprawy na rozprawę (art ), uznanie wniosku o skazanie bez rozprawy (w trybie art ) za bezzasadny zwrot sprawy do prokuratora (art ). 4. Terminy Dotyczą czynności procesowych. Terminy maksymalne (ad quem) czynność należy wykonać do momentu upływu tego terminu. Terminy minimalne (a quo) czynność może być dokonana dopiero po upływie określonego czasu. Np. art k.p.k. termin rozprawy nie wcześniej niż 7 dni od dnia doręczenia zawiadomienia. Ze względu na skutki niedochowania terminu wyróżnia się: Terminy zawite (nieprzekraczalne, przywracalne). Czynność dokonana po tym terminie jest nieskuteczna, ale jeśli niedochowanie terminu było niezależne od strony, to w ciągu 7 dni od ustania przeszkody może ona złożyć wniosek o przywrócenie terminu, dokonując jednocześnie daną czynność (art. 126). Wniosek o przywrócenie terminu nie wstrzymuje wykonania orzeczenia, ale organ może wstrzymać jego wykonanie (art. 127). 3

4 Zgodnie z art , zawite są terminy na wniesienie środka zaskarżenia oraz terminy wskazane w ustawie (np. art termin na złożenie wniosku o uzasadnienie wyroku). Terminy prekluzyjne (nieprzekraczalne, nieprzywracalne). Są to terminy materialnoprocesowe. Czynność dokonana po tym terminie jest nieskuteczna i nie można go przywracać. Wiążą także organy procesowe. Np. art k.p.k. (6 miesięcy na wniesienie kasacji na niekorzyść oskarżonego), art k.p.k. (odroczenie wydania wyroku max. o 14 dni). Terminy instrukcyjne (porządkowe). Czynność dokonana po terminie jest skuteczna, ale wobec osoby winnej może być wszczęte postępowanie dyscyplinarne / służbowe. Skierowane do organów procesowych. Np. art (14 dni na sporządzenie uzasadnienia wyroku). W k.p.k. są też terminy przedawnienia o charakterze cywilnoprawnym np. przedawnienie roszczenia o odszkodowanie za niesłuszne skazanie po 3 latach od uprawomocnienia się orzeczenia dającego podstawę do odszkodowania. Dochowanie terminu ma miejsce, jeśli przed jego upływem pismo złożone zostanie w sekretariacie sądu / prokuratury, nadane w placówce zajmującej się doręczaniem korespondencji w UE, złożone kapitanowi statku, w konsulacie, w dowództwie jednostki wojskowej, w administracji zakładu karnego (art. 124 k.p.k.). Jeśli pismo przed upływem terminu zostało omyłkowo wniesione do niewłaściwego organu uważa się za wniesione w terminie (art. 125). Zawieszenie terminu (art. 127a) gdy czynność ma być dokonana przez obrońcę lub pełnomocnika, do czasu rozpoznania wniosku o jego ustanowienie z urzędu. Jeśli wniosek rozpoznano pozytywnie, to termin biegnie od doręczenia wyznaczonemu stosownego postanowienia / zarządzenia. Obliczanie terminów Ogólna reguła art Specjalne zasady dla liczenia czasu trwania środków przymusu (art. 127b). 5. Doręczenia Doręczeniu podlegają: Orzeczenia i zarządzenia w uwierzytelnionych odpisach. Wyroki doręcza się stronom (a warunkowy umarzający także pokrzywdzonemu), chyba że były obecne przy ogłoszeniu; postanowienia i zarządzenia dostarcza się, jeśli są zaskarżalne (art i 3). Wezwania do stawiennictwa i zawiadomienia o czynności procesowej. W treści musi być oznaczenie organu, sprawy, miejsca, czasu, określenia czy stawiennictwo jest obowiązkowe i pouczenia o skutkach niestawiennictwa. Sposoby doręczeń Bezpośrednie. Sposób stosowany jako reguła. Doręczenie adresatowi, a pod jego chwilową nieobecność dorosłemu domownikowi, gdy podejmie się przekazania adresatowi (art. 132). Także za pomocą faksu, a. Prokuratora zawiadamia się wokandą (art. 135). Zastępcze. Pod nieobecność adresata można zostawić dozorcy, sołtysowi, gdy się podejmą przekazania (art in fine). Można też pozostawić w placówce pocztowej i dwukrotnie awizować oraz w miejscu stałego zatrudnienia pozostawiając osobie upoważnionej (art. 133). Pośrednie (art. 134). Żołnierzom i funkcjonariuszom służb mundurowych można dostarczyć poprzez przełożonego / dowódcę; pozbawionym wolności przez administrację ZK, osobom niebędącym osobą fizyczną oraz obrońcom i pełnomocnikom przez osobę zatrudnioną w biurze. Fikcyjne. Art. 138: gdy osoba przebywająca za granicą nie podała adresu do doręczeń; art. 139: gdy osoba zmieniła miejsce zamieszkania nie podając nowego adresu (także gdy pozbawiona wolności w innej sprawie). 4

5 Skutki procesowe Niedoręczenie powiadomienia o czynności procesowej powoduje, że czynności procesowej się nie przeprowadza (art ). Należyte doręczenie wezwania jest warunkiem uznania niestawiennictwa za nieusprawiedliwione, co skutkować może karą porządkową (rozdział 31 k.p.k.). 6. Dokumentowanie czynności procesowych Protokół Dokument pisemny, sporządzony w formie nakazanej przez prawo, stwierdzający formę i treść czynności w taki sposób, aby powstał jej wierny obraz. Protokół jest obligatoryjny we wszystkich przypadkach wymienionych bezpośrednio w art. 143 k.p.k. oraz w przepisach szczególnych (np. przy zatrzymaniu art ). W pozostałych przypadkach jest fakultatywny; tworzy się go, gdy przeprowadzający czynność uzna to za potrzebne. Sankcją za brak protokołu, gdy był obligatoryjny, jest nieskuteczność czynności. Elementy protokołu art. 148 k.p.k. Protokół podpisują osoby biorące udział w czynności; podpisując mogą one zgłaszać zarzuty do treści. Specjalne regulacje wobec protokołu z rozprawy i posiedzenia Protokół taki może być sprostowany na wniosek strony lub osoby mającej interes prawny, złożony do czasu przesłania akt sprawy do wyższej instancji (art. 152 i 153). Przewodniczący składu, po wysłuchaniu protokolanta, może przychylić się do wniosku, wydając zarządzenie. W pozostałym przypadku orzeka postanowieniem sąd w składzie, w którym rozpoznawał sprawę, a gdy to niemożliwe postanowienia nie wydaje się, a członkowie i protokolant zamieszczają jedynie oświadczenie o zasadności wniosku. Protokół z rozprawy podpisuje przewodniczący składu i protokolant. Zapis dźwięku lub obrazu Możliwość rejestrowania w ten sposób czynności protokołowanych (art. 147 k.p.k.). Stenogram Art. 145 k.p.k. Notatka urzędowa Dokument stwierdzający formę i treść czynności, niebędący protokołem. Tworzy się ją w sytuacjach gdy protokół nie jest wymagany (art ). Notatka nie może zastępować dowodu z wyjaśnień oskarżonego lub zeznań świadka (art. 174 k.p.k.), nie można na rozprawie odczytywać notatek dotyczących czynności wobec których wymagany jest protokół (art k.p.k.). 5