AKADEMIA WYCHOWANIA FIZYCZNEGO I SPORTU im. JĘDRZEJA ŚNIADECKIEGO W GDAŃSKU. PRACA DYPLOMOWA Andrzej Majsterek

Transkrypt

1 AKADEMIA WYCHOWANIA FIZYCZNEGO I SPORTU im. JĘDRZEJA ŚNIADECKIEGO W GDAŃSKU PRACA DYPLOMOWA Andrzej Majsterek Żeglarstwo jako wspomaganie nauczania szkolnego i wychowania młodzieży Gdańsk 2006

2 SPIS TREŚCI 1. Wstęp Humanistyczne aspekty żeglarstwa Żeglarstwo a przedmioty ścisłe Wychowawcza rola żeglarstwa Podsumowanie i wnioski Literatura..17 2

3 Wstęp Pracując od kilkunastu lat z młodzieżą w szkole ponadgimnazjalnej obserwujemy permanentny spadek motywacji do zdobywania przez nią wiedzy nie tylko programowej, ale również ogólnej. Młodzież, która uczęszcza do naszego zespołu szkół pochodzi z terenów wiejskich i najczęściej tzw. popegeerowskich. Przebywając w tym środowisku młodzi ludzie tracą podstawowe umiejętności samokształcenia i samorealizacji. Bardzo duże bezrobocie, brak dostępu do ogólnie pojętej nauki szkolnej (brak środków na dojazdy do szkoły), pozaszkolnej (biblioteki, świetlice), kultury (teatr, kino), również kultury fizycznej (brak dostępu do sal gimnastycznych) powoduje zniechęcenie do podejmowania jakichkolwiek działań poza zdobywaniem środków utrzymania własnej egzystencji. Aby wychować takich właśnie ludzi trzeba rozwinąć ich inteligencję, podtrzymywać i kształtować odpowiednie zainteresowania i zamiłowania, budzić wrażliwość i wyobraźnię, wyrabiać umiejętność racjonalnego współżycia i współpracy z innymi ludźmi, wreszcie wdrażać ich do samodzielnego, krytycznego myślenia i działania (4). Sytuacja ta pogłębia się z każdym rokiem. We wrześniu 2003 roku podjęliśmy próbę zachęcenia grupki młodzieży do zainteresowania szeroko rozumianym tematem przebywania na wodzie, głównie jednak żeglarstwem, czyli sprawami, które i nas bardzo interesują. Choć zainteresowanie może na początku nie było zbyt duże, niezrażeni kontynuujemy te zajęcia w dalszym ciągu. W obecnej chwili na spotkania przychodzi od kilku do kilkunastu osób, dziewcząt i chłopców, którzy się tym zainteresowali. Od wiosny 2004 roku pływamy razem wyczarterowanymi jachtami po Jezioraku. Zajęcia, na których się spotykamy nie są zajęciami czysto sportowymi, a raczej szkolnymi. Rozmawiając z młodzieżą staramy się zachęcić ją do aktywności umysłowej i ruchowej (w sensie mobilności). Próbujemy zmotywować ich do jakiejkolwiek aktywności poprzez przekazywanie wiedzy związanej z uprawianiem żeglarstwa. Jednocześnie staramy się przemycać im wiedzę z różnych dziedzin nauki, zachęcając do pogłębiania wiadomości i wyszukiwania odpowiedzi na poruszane zagadnienia. 3

4 Dla uprawiania żeglarstwa jako dyscypliny sportowej niestety nie mamy ani możliwości ani funduszy, a i młodzież już nie w tym wieku, w którym by można było taki sport zaczynać. Przymierzając się do napisania pracy doszliśmy do wniosku, że właśnie takie ujęcie i takie spojrzenie na żeglarstwo będzie słuszne dla naszych poczynań i warunków, w jakich podjęliśmy się działać. W tym opracowaniu chcielibyśmy zwrócić uwagę na pewne możliwości nauczania i wychowania młodzieży w szkole ponadgimnazjalnej korzystając z zainteresowania tematyką poza szkolną. Zasada łączenia teorii z praktyką służy przygotowaniu zawodników do racjonalnego wykorzystania wiedzy teoretycznej w różnorodnych sytuacjach praktycznych wymagających trafnej orientacji i sprawnego działania (7). Zdajemy sobie sprawę, że dotyczy to tylko niewielkiej grupki uczniów, ale przecież od czegoś trzeba zacząć, ponadto chodzi również o jakość nie o ilość. Spróbujemy przedstawić kilka możliwości wykorzystania wiedzy o żeglarstwie w nauczaniu różnych przedmiotów szkolnych zarówno humanistycznych jak i ścisłych. 4

5 Humanistyczne aspekty żeglarstwa Prowadząc rozważania o żeglarstwie nie sposób nie zacząć od jego historii. Odkąd istnieje człowiek, który znalazł się nad wodą odtąd wykorzystywał siły natury do przemieszczania się po wodzie. Zapewne nie od razu przyszło mu to z łatwością, ale czas spowodował i powoduje ciągły rozwój wykorzystania wiatru i wody do zmiany miejsca pobytu. Należy zwrócić uwagę na fakt, że rozwój ten poszedł w różnych kierunkach. Najpierw wykorzystywano łodzie do przemieszczania ludzi, później do przewożenia towarów, aż wreszcie niektórzy zaczęli wykorzystywać żeglarstwo do turystki i do rywalizacji sportowej. Mamy więc ścisły związek tej dziedziny z człowiekiem i jego historią. Odzwierciedla się ten związek w różny sposób. Mamy do czynienia z żeglarstwem w szeroko rozumianej kulturze ludzkości. W szczególności mam tu na myśli historię, malarstwo, literaturę, sztukę, muzykę itd. Można podawać wiele przykładów oddziaływania sił natury (żywiołów związanych z żeglarstwem) na życie człowieka, które to zostały utrwalone czy to w przekazach ustnych, czy to książkach, obrazach, czy obecnie w filmach. Pracując z młodzieżą staramy się przekazywać jej nieco inne spojrzenie na sferę żeglarstwa, inne niż tylko sportowe. Przede wszystkim żeglarstwo ma duże walory historyczno kulturowo poznawcze. Historia żeglarstwa to przecież wielkie odkrycia geograficzne, a więc poznawanie nowych lądów jak i samej budowy Ziemi, czyli przełamanie wiary w jej płaskość. To także wielkie bitwy morskie, które niejednokrotnie zmieniały bieg historii. To także historia kolonializmu światowego i handlu między krajami. A nawet i historia sportu żeglarskiego, która pewnie zaczęła się od tego, który statek szybciej dowiezie towary z odległych kolonii do Europy i szybciej je sprzeda. Dużo o żeglarstwie możemy dowiedzieć się z literatury pięknej. Przecież większość z nas wychowała się na książkach K. O. Borchardta. A przecież mamy też inne książki warte poznania, biografie znanych żeglarzy, opowiadania o ciekawych wyprawach morskich. Jest również wiele relacji z rejsów pisanych przez młodych żeglarzy, jak choćby książka, nieżyjącej już niestety Iwony Pieńkawy Otago, Otago, na zdrowie, która 5

6 może być świetną inspiracją dla zainteresowanych dalekimi wyprawami morskimi. Ponadto w czasopismach Rejsy, Żagle, Jachting również możemy zapoznać się z opisem bardzo interesujących rejsów i bliskich i dalekich (np. rejs dookoła świata Barbary Królikowskiej wraz z rodziną, który został nagrodzony prestiżową nagrodą). Żeglarstwo możemy znaleźć również na pięknych obrazach i tych dawnych i tych współczesnych. Odcisnęło swoje piętno również w twórczości filmowej. Jako przykład bardzo wartościowego filmu przytoczę obraz Romana Polańskiego Nóż w wodzie, w którym na tle rejsu po jeziorze rozgrywa się dramat ludzi bardzo różnych, pochodzących z różnych środowisk, o różnych charakterach, a jednak podobnych do siebie. Wzór osobowy... dostarcza nam konkretnego materiału do naśladowania... przemawiać ma do wyobraźni wychowanka, ma mobilizować go do działania i budzić w nim wiarę swą autentycznością. Upodabnianie się do określonego wzoru i przyswajanie go sobie może zaspokajać istotne potrzeby jednostki, dostarczać jej poczucia osobistej wartości i nadawać sens jej życiu (5). Spotkania na wodzie są świetną okazją również do obserwacji przyrody, świata zwierząt, roślin. To możliwość poznawania zmian zachodzących w przyrodzie, a co za tym idzie zmian pogodowych, ich wpływu na ludzi, zwierzęta i rośliny. Właśnie o tym możemy pomyśleć między jednym halsem a drugim, między zwrotem przez sztag, a zwrotem przez rufę. Żeglarstwo to również poznawanie własnej okolicy, Żuławy Wiślane zajmują zaledwie 2% powierzchni Polski, jednak z racji swej wyjątkowości warte są szczególnej uwagi. Osobliwe jest tu wszystko: krajobraz, środowisko przyrodnicze, historia i dziedzictwo kulturowe (6). Często oglądane z wody znane nam miejsca widzimy zupełnie inaczej. Zwiedzanie terenów położonych blisko miejsca zamieszkania pozwala bardziej związać nas miejscem urodzenia, czy miejscem zamieszkania. 6

7 Nie sposób nie wspomnieć o jeszcze innej roli żeglarstwa, a mianowicie o jego roli w naszym wypoczynku. Żeglarstwo może być pracą zawodową, może być sportem, ale może też być również sposobem na życie. Jeżeli połączymy nasze zainteresowania z zarabianiem na utrzymanie siebie i rodziny, to chyba jest to najlepsze w życiu rozwiązanie, praca i przyjemność. Ale może być żeglarstwo odskocznią od codzienności nieraz bardzo stresującej. I w końcu żeglarstwo może i powoduje, że jesteśmy bogatsi wewnętrznie i duchowo, że potrafimy nieco inaczej patrzeć na otaczającą rzeczywistość. 7

8 Żeglarstwo a przedmioty ścisłe Przedstawiając zagadnienia techniczne związane z uprawianiem żeglarstwa mamy świadomość, że nie wszyscy kursanci (uczniowie) posiadają jednakowy poziom przygotowania ogólnego. Co prawda w gimnazjum na lekcjach matematyki, chemii czy fizyki, niektóre przydatne w żeglarstwie treści są podawane, ale jest ich bardzo mało. Poza tym uczniowie nie widząc bezpośredniego związku wiedzy podręcznikowej z otaczającą codziennością nie zwracają na te zagadnienia większej uwagi. A przecież możemy a nawet powinniśmy omawiając zagadnienia techniczne łączyć i podkreślać związki zachodzące w treściach kształcenia na zajęciach poza lekcyjnych z tymi, które uczniowie poznają w szkole. Zaczynając szkolenie od teorii żeglowania, czyli wiadomości dotyczących działania sił w różnych kierunkach, przedstawiamy uczniom rozkład sił. Nie jest to jednak łatwe do zrozumienia. Dużo łatwiej można to przedstawić w sytuacji, w której te same siły działają na poszczególnych uczniów przebywających na łodzi. Demonstrację przeprowadzamy będąc na żaglówce. Ustawiamy jacht w kierunku na wiatr, luzujemy szoty żagli, jednostka pozostaje w spoczynku (nie licząc dryfu). Jeżeli zaczniemy wybierać żagiel grota siła działająca od wiatru spowoduje zarówno przechył jachtu jak i jego ruch do przodu. W ten sposób uczeń nie tylko wie, że działają różne siły, ale także odczuwa ich działanie. Jeżeli będziemy zbyt mocno wybierać żagiel to przechył wzrośnie bez zwiększenia prędkości, a co za tym idzie pokażemy również sposób na dobranie optymalnego ustawienia żagla, czyli także ustawienie działających sił, przy których określona siła (siła ciągu) będzie największa. Innym przykładem łatwej demonstracji pojęć związanych z ruchem ciał jest wyjaśnienie względności ruchu. Jeżeli płyniemy żaglówką po rzece o mocno zauważalnym nurcie, w naszym przypadku jest to rzeka Wisła w jej 8

9 dolnym biegu (od śluzy Gdańska Głowa do śluzy Przegalina) wykorzystujemy dodawanie i odejmowanie prędkości nurtu rzeki i jachtu płynącego na silniku. W przypadku, gdy płyniemy w górę rzeki, jeżeli ustalimy prędkość jachtu płynącego na silniku równą, co do wartości prędkości wody to możemy zaobserwować, że łódka przemieszcza się względem wody, ale nie przemieszcza się względem brzegu. Dla obserwatora stojącego na brzegu jacht stoi w miejscu. Jeżeli zwiększymy prędkość obrotową silnika po chwili jacht zacznie przemieszczać się względem brzegu rzeki i z większą prędkością względem wody. Gdy wyłączymy silnik, jacht po pewnym czasie poruszać się będzie względem brzegu, ale będzie nieruchomy względem wody. Nieco inaczej przedstawia się ruch względny, gdy płyniemy w dół rzeki, czyli z prądem (nurtem). Nawet bez silnika i wiatru jacht przemieszcza się względem brzegu wraz z nurtem, będąc jednocześnie w bezruchu względem wody. Poruszanie się łodzi po rzece o widocznej prędkości nurtu jest bardzo dobrym elementem dla zrozumienia względności ruchu. Zmianę sposobu rozkładu sił w zależności od kierunku działania siły przedstawiamy na przykładzie sił działających na ster łodzi. Na wychyloną płetwę sterową jachtu płynącego do przodu działa siła naporu mas wody P. Siła ta jest skierowana prostopadle do powierzchni płetwy. Można rozłożyć ją na dwie składowe: siłę skręcającą F S i siłę hamującą F H. Wektor siły hamującej skierowany jest przeciwnie do kierunku ruchu, a wektor siły skręcającej przebiega prostopadle do osi symetrii jachtu. Wychylenie płetwy sterowej powoduje skręt jachtu. Optymalnym kątem wychylenia płetwy sterowej, przy którym osiąga się maksymalną siłę skręcającą, jest kąt w granicach (3). Maksymalne wychylenie steru spowoduje wzrost siły składowej hamującej i znaczy spadek siły składowej skręcającej, skutkiem czego zamiast skrętu jachtu, uzyskamy jego wyhamowanie. Możemy zatem pokazać jak zmieniają się rozkłady sił działających na ster łodzi. 9

10 Omawiając budowę różnych typów łodzi, czy to żaglowych, czy to motorowych, omawiamy materiały, z jakich wykonane są poszczególne elementy. Możemy w tym momencie przemycić trochę wiadomości z materiałoznawstwa. Przedstawiamy właściwości fizyczne, mechaniczne, wytrzymałościowe drewna, tworzyw sztucznych, metali i ich stopów. Omawiamy zalety i wady różnych materiałów, a co za tym idzie sposoby wykorzystania ich w budowie łodzi żaglowych i motorowych. Przy omawianiu zastosowanych instalacji na jachcie, szczególnie instalacji elektrycznych i gazowych, zwracamy szczególną uwagę na zasady bezpiecznego użytkowania akumulatorów i butli gazowych. Jednocześnie wspominamy o zagrożeniach zdrowia, a także o ochronie środowiska. 10

11 Wychowawcza rola żeglarstwa Wychowanie to całokształt wpływów i oddziaływań środowiska społecznego oraz przyrodniczego na człowieka, kształtujących jego rozwój i osobowość oraz przygotowujących go do życia w społeczeństwie. Dla współczesnej pedagogiki wychowanie to świadome, zamierzone i specyficzne działania osób (wychowawców), których celem jest osiągnięcie względnie trwałych zmian w osobowości jednostki (wychowanka). Zmiany te obejmują zarówno sferę poznawczo-instrumentalną, pozwalającą na poznanie i przekształcanie rzeczywistości, jak i stronę aksjologiczną, kształtującą stosunek człowieka do świata i ludzi, jego przekonania, system wartości itp. Wychowanie jest procesem złożonym, składającym się z kilku warstw, z których jedna nakłada się na drugą. Ta złożona struktura jest odbiciem złożoności istoty ludzkiej i za podstawę klasyfikacji teorii pedagogicznych można by wziąć to rozumienie człowieka (antropologię), które stanowi punkt wyjścia do definicji istoty wychowania. Nauczyciel, który chce skutecznie organizować wychowanie i nauczanie, musi znać swoich uczniów. Musi mieć informacje dotyczące nie tylko ich cech psychicznych, ale także warunków ich życia, sytuacji rodzinnej i środowiska, które na nich wpływa (2). Bardzo ważnym elementem szkolenia w żeglarstwie są zadania wychowawczo dyscyplinujące. Zasady zachowania i postępowania w trakcie przebywania na wodzie mają istotny wpływ na bezpieczeństwo wszystkich uczestników zajęć. Trzeba tutaj rozdzielić różne obszary oddziaływań wychowawczych w stosunku do uczniów, którzy uczestniczą w zajęciach. Te obszary to kultura osobista, higiena osobista, uczynność, koleżeństwo, humor, pogoda ducha, skromność, wyrozumiałość i tolerancja, systematyczność, współpraca z kolegami, odporność na sytuacje stresowe, dbałość o sprzęt, obowiązkowość i inne. Do podstawowych elementów wychowawczych związanych z żeglarstwem należy etykieta jachtowa. Jest to zbiór tradycyjnych zwyczajów i zasad żeglarskich obowiązujących na jachcie, w porcie i w stosunkach między żeglarzami. Istotnym elementem etykiety jachtowej 11

12 jest dbałość wszystkich o wygląd jachtów zarówno w czasie treningów, zawodów sportowych, jak i turystycznej żeglugi, a także podczas postoju, czy to w porcie, czy też po zakończeniu sezonu. W czasie rejsu pokład powinien być zawsze czysty, a osprzęt sklarowany. Każde niedbalstwo może doprowadzić do szybkiego zniszczenia jachtu lub wypadku. Wygląd zewnętrzny jachtu świadczy o załodze i jej kulturze żeglarskiej. Obowiązkiem każdego członka załogi jest noszenie obuwia o miękkiej, gumowej podeszwie, chroniącego pokład przed zniszczeniem. Na jachcie obowiązują zasady dyscypliny pokładowej, które w szczególności odnoszą się do żeglugi po morzu. Zobowiązują one załogę do szybkiego i bezwzględnego wykonywania wszelkich komend i poleceń kapitana lub prowadzącego jacht oficera pokładowego. Warunkiem utrzymania miłej atmosfery na jachcie, wobec konieczności przebywania na niewielkiej przestrzeni, są m.in.: dobre wychowanie, koleżeńskość i wyrozumiałość, a przede wszystkim utrzymywanie idealnego porządku. Nawet drobne nieporozumienia i przywary mogą stać się przyczyną spięć i konfliktów psujących atmosferę rejsu. Na jachcie obowiązuje zakaz gwizdania. Zwyczaj ten wywodzi się z dużych żaglowców, gdzie komendy podawane były za pomocą gwizdka. Obowiązuje także zakaz wystawiania rąk i nóg za burtę, gwałtownego poruszania się po pokładzie i pod nim oraz hałasowania. Każdy żeglarz na jachcie zbliżającym się do portu powinien być w kompletnym stroju, kompletny strój obowiązuje również w trakcie spożywania posiłków. Kapitanowi, jako pierwszemu po Bogu, tradycyjnie należ się okazywanie szczególnego szacunku. Zajmuje on przy stole honorowe miejsce, rozpoczyna jedzenie posiłków, na ląd schodzi pierwszy. W porcie załogi jachtów obowiązują przepisy i zarządzenia władz portowych. Zawsze przed wejściem na obcy jacht należy spytać o zgodę kapitana lub oficera wachtowego tego jachtu. Do dobrej tradycji przy spotkaniach podczas żeglugi śródlądowej należy pozdrawianie się podnoszeniem ręki, a niekiedy salutowaniem banderą. Z naszej strony oddziaływanie na młodych ludzi dotyczy również innych obszarów zachowania. Tworząc program działania (szkolenia) na 12

13 dany rok szkolny uwzględniamy również zagadnienia związane ze skutecznym wpływem na kształtowanie właściwych postaw moralnych. Regularne przychodzenie na zajęcia, nie spóźnianie się, przygotowanie się do zajęć pod względem merytorycznym i technicznym to podstawowe wymagania względem uczniów. Wysoki stopień aktywności wiąże się z rozwojem dodatniego stosunku uczuciowego wobec zajęć, z powstawaniem określonej kategorii wewnętrznej świadomości (7). Podsuwanie im różnych tematów do realizacji, konieczność dokonywania wyborów, współpraca z kolegami, dyskutowanie w gronie kolegów powoduje kształtowanie własnych poglądów i postaw wobec otaczającej rzeczywistości. Wychowawcy muszą się jednak liczyć z poważnymi ograniczeniami swojej działalności takimi jak wpływ zewnętrznego świata na wychowanka, jak wpływ społeczności wychowanków na siebie wzajemnie czy zawodowa rola nauczyciela. Są pewne cechy osobiste, które w dużym stopniu decydują o tym, jak bardzo dana osoba będzie lubiana... na ogół ludzie lubią te osoby, które są szczere, kompetentne, inteligentne, energiczne, itd... chociaż wysoki stopień kompetencji istotnie czyni człowieka atrakcyjnym, to jednak pewne braki jeszcze bardziej zwiększają pozytywne ustosunkowanie do niego (1). Trening sportowy jest złożonym procesem, podlegającym określonym normom, które wpływają na całokształt oddziaływań trenera na zawodników. Nauczanie i doskonalenie elementów, charakterystycznych dla danej dyscypliny sportu wymaga od trenera znajomości i stosowania ogólnych zasad dydaktyki. Zasady, metody i formy postępowania dydaktycznego są wspólne dla wszystkich dyscyplin sportu. Rola trenera polega na odpowiednim ich doborze w zależności od realizowanego celu i zadania szkoleniowego (7). Należy pamiętać, że odpowiedzialność formalno-prawna za przebieg treningu zarówno na lądzie jak i na wodzie spoczywa zawsze na trenerze lub instruktorze (7). Nauczyciel, który ma sprostać zadaniu wychowania musi być świadomy, że jest wychowawcą i zarazem wychowankiem, i to bezustannie, 13

14 nie tylko będąc w szkole. Będzie wychowawcą dobrym na tyle, na ile będzie opiekunem, doradcą, przewodnikiem, mistrzem - człowiekiem, który prawdziwie jest z innymi ludźmi, młodymi i starszymi. Będzie wychowawcą dobrym na tyle, na ile zaakceptuje fakt, że jest również wychowankiem. Innymi słowy, wychowawcą jest się bezustannie bez względu na formalnie pełnione funkcje. Wychowujemy i jesteśmy wychowywani. 14

15 Podsumowanie i wnioski Powyższa praca miała na celu zwrócenie uwagi prowadzących zajęcia związane z żeglarstwem na możliwości powiązania wiadomości merytorycznych o żeglarstwie z treściami zawartymi w programach nauczania w szkołach ponadgimnazjalnych. Jednocześnie wiele zagadnień związanych z uprawianiem żeglarstwa może nam pomóc w wychowaniu młodzieży, przygotowaniu jej do przyszłego odpowiedzialnego. dorosłego życia. Tak jak we wstępie zwróciliśmy uwagę na marazm w życiu tych młodych ludzi żyjących w określonym środowisku, tak nasze wysiłki włożone na zajęciach pozalekcyjnych mogą w istotny sposób zmienić ich postawy moralne, spojrzenie na własną przyszłość i dać im bodźce do aktywnego życia. Spojrzenie na żeglarstwo w ten sposób może być dla nas ułatwieniem w codziennej pracy nauczycielskiej i pedagogicznej z młodzieżą. Dlatego należałoby: 1. Uwzględnić w programach nauczania języka polskiego, historii i geografii tematyki żeglarskiej bardzo szeroko rozumianej. 2. Na lekcjach wychowania fizycznego przekazywać wiedzę na temat bezpiecznego przebywania na wodzie i nad wodą. 3. W pracy wychowawczej opierać się m.in. na etyce żeglarskiej. 4. Przeznaczyć więcej środków materialnych na kulturę fizyczną wyjazdy na basen pływacki, wycieczki do marin i klubów żeglarskich, czy chociażby zabezpieczyć na przyzwoitym poziomie warunki sanitarne przy szkolnych halach sportowych. 5. Płace nauczycieli szkół podstawowych, gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych zrównać z płacami w sektorze przedsiębiorstw przemysłowych. 6. Zastanowić się również nad rozdzieleniem żeglarstwa sportowego od żeglarstwa turystycznego i rekreacyjnego. 15

16 Realizacja powyższych wniosków w znacznym stopniu mogłaby spowodować zmianę w nastawieniu młodzieży do nauki w szkole i zmianę nastawienia nauczycieli do wykonywanego zawodu. Poruszane w pracy zagadnienia są zaledwie dotknięciem problemu, który zapewne jest bardzo szeroki, tym niemniej zwraca uwagę na możliwości skierowania wiadomości teoretycznych poznawanych w szkole w stronę bardzo ciekawych moim zdaniem spraw związanych z szeroko rozumianymi sportami wodnymi, a przede wszystkim żeglarstwem. 16

17 Literatura 1. Aronson E., Człowiek istota społeczna, PWN, Warszawa Janowski A., Poznawanie uczniów, WSiP, Warszawa Kolaszewski A., Świdwiński P., Żeglarz i sternik jachtowy, Alma-Press, Warszawa Kupisiewicz Cz., Podstawy dydaktyki ogólnej, PWN, Warszawa Muszyński H., Ideał i cele wychowania, WSiP, Warszawa Opitz M., Żuławy - czas przełomu, Marek Opitz, Nowy Dwór Gdański Zawalski K., Żeglarstwo program szkolenia dzieci i młodzieży, COS, Warszawa