NajwaŜniejsze polskie gazety

Transkrypt

1 Jerzy Jarowiecki Władysław Marek Kolasa NajwaŜniejsze polskie gazety do wybuchu pierwszej wojny światowej w kontekście zabezpieczenia ich dla potomnych (charakterystyka, badania, zasoby)

2 Gazety - problemy definicyjne Gazeta czyli czasopismo treści ogólnej bez ograniczeń tematyki pełni funkcję informacyjną (i publicystyczną) adresowane do najszerszego grona czytelników wydawane od 2 do 7 razy w tygodniu w drodze wyjątku niektóre inne pisma (np. urzędowe)

3 Gazety zasady doboru WaŜne dla kultury polskiej WaŜne dla rozwoju prasy Uznane przez historiografię Reprezentatywne terytorialnie 147 tytułów (z ponad tysiąca gazet z lat ) 1914)

4 Statystyka i szacunki 147 tytułów (od 1 do 144 lat) mb 2630 roczników (po zesz.) Grzbiet oprawny ( mb) Razem 3-4 mln stron teksu (A2, A3) Łączna długość grzbietu km Łączna powierzchnia ha

5 Prasowe ośrodki wydawnicze Treść Warszawa 46 Lwów 23 Inne miasta łą cznie 27,2% P oznań 8,8% Kra ków 10,9% Warszawa 31,3% Kraków 16 Poznań 13 Wilno 9 Inni 40 Wilno 6,1% Lwów 15,6%

6 śywotność gazet (do 1918 r.) Treść tyt. (ponad 50 lat) Lata ukazywania s ię tyt lat 29 tyt lat 45 tyt. 2-9 lat 33 tyt. 1 rok i mniej 0

7 śywotność gazet Najstarsze gazety (liczone w 1918 roku) Gazeta Warszawska ( ) lata Gazeta Lwowska ( ) lat Kurier Warszawski ( ) - 97 lat Dziennik Powszechny Krajowy ( ) - 90 lat Kurier Polski ( ) - 89 lat Czas ( ) - 69 lat Dziennik Poznański ( ) - 59 lat Gazeta Narodowa ( ) - 53 lata Gazeta Krakowska ( ) 53 lata Gazeta Toruńska ( ) 51 lat

8 Gazety w rozwoju historycznym Gazety polskie do 1795 roku Gazety polskie w latach Królestwo Polskie i ziemie zaboru ros Królestwo Polskie i ziemie litewsko-ruskie Królestwo Polskie i ziemie zaboru ros Kraków Galicja Galicja Zabór pruski Wielkopolska, Warmia i Mazury, Pomorze i Kujawy, Śląsk

9 Gazety polskie do 1795 roku (1) Gazety ulotne ( Poczta Królewiecka 1719?) Przywilej prasowy pijarów ( ) Kurier Polski (1729-) red. J. Naumańskiego Uprzywilejowane Wiad. z Cudzych Krajów (1730-) Przywilej prasowy jezuitów ( ) kontynuacja pism Naumańskiego

10 Gazety polskie do 1795 roku (2) Przywilej prasowy ks. S. Łusiny ( ) Gazeta Warszawska (1774-) Prasa Sejmu Czteroletniego i powst.kościuszkowskiego 9 tyt. (J. U. Niemcewicz, K. Malinowski, T. Podlecki, F. K. Dmochowski, F. K. Siarczyński ) Uwagi: system koncesyjny, nakłady egz., wyd.2-4 x tyg.;pierwszy dziennik Gazeta Rządowa 1794

11 Gazety polskie (1) Dominacja gazet warszawskich - pisma kontynuowane: Gazeta Warszawska" red. A. Lesznowski Korrespondent Narodowy i Zagraniczny" (do 1830) red. K. Malinowskiego Skromne nakłady egz. Ścisła cenzura

12 Gazety polskie (2) Inne ośrodki: Wilno: Kurier Litewski ( ) Kraków: Gazeta Krakowska ( ) Lwów: Dziennik Patriotycznych Polityków Gazeta Lwowska ( ) Poznań: Gazeta Południowo-Pruska ( ) Gazeta Poznańska ( ) Gazeta Wielkiego Księstwa Poznańskiego (1815-) Bydgoszcz (2 tyt.)

13 Królestwo Polskie Intensywny rozwój prasy 156 tyt. w jęz. polskim (w tym 29 gazet) Pisma kontynuowane: konserwatywna "Gazeta Warszawska" (Lesznowscy) patriotyczna "Gazeta Korrespondenta Warsz. i Zagr. Nowe: Gazety B. Kicińskiego: Gazeta Codzienna Narodowa i Obca ( ), Orzeł Biały ( ), Kurier Warszawski ( ) Kilka innych (red. M. Mochnacki, A. T. Chłędowski) Prasa powstania listopadowego

14 Królestwo Polskie (1) Zahamowanie rozwoju prasy 185 tyt. w jęz. polskim (głównie w Warszawie - 130) Po powstaniu z 22 gazet zostały tylko dwie: "Gazeta Warszawska" (Lesznowscy) Kurier Warszawski (L. A. Dmuszewski) Inne Gazety T. A. Chłędowskiego Gazeta Codzienna ( ) Dwie gazety urzędowe

15 Królestwo Polskie (2) Istotne zmiany w latach 50. XIX wieku. Konkurencja: Dziennik Warszawski ( H. Rzewuskiego Gazeta Warszawska (Lesznowscy) Gazeta Codzienna ( ) E. Miaskowskiego, potem L. Kronenberga (red. J. I. Kraszewski od 1859) PrzeobraŜenia w dziennikarstwie: profesjonalizacja w zawodzie; honoraria autorskie; nowe techniki druku; istotny wzrost jakości i nakładów (6-7 tys. egz.) Wzrost roli publicystów: J. I. Kraszewski, J. Korzeniowski, J. Kaczkowski; F. Skarbek, K. Koźmian, E. Odyniec

16 Królestwo Polskie (1) Po powstaniu mimo utrudnień postępuje rozwój prasy, szczególnie w Warszawie: 1864 r. 20 tyt.; tyt.; tyt. Następuje teŝ wzrost znaczenia prasy politycznej Warszawskie bulwarówki: Kurier Warszawski (telegraf; od x dzien.) nakł.: tys.; tys.; tys. Kurier Codzienny ( ) 5-6 tys. Kurier Poranny ( ) od tys. egz.

17 Królestwo Polskie (2) Warszawskie gazety informacyjno-polityczne, m.in.: Gazeta Warszawska (od 1906 związana z ND) Gazeta Polska ( ) (do 1863 red. J. I. Kraszewski, od 1906 red. R. Dmowski) nakł. 12 tys. Goniec Poranny i Goniec Wieczorny ( ) 50 tys. egz. (oba wyd.) organ frondy z ND Gazeta Handlowa ( ) pierwsza gazeta ekonomiczna

18 Królestwo Polskie (2a) Warszawskie gazety informacyjno-polityczne... Nowiny ( ) organ pozytywistów, red. A. Świętochowski, potem B. Prus. Słowo ( ) red. H. Sienkiewicz (Trylogia) 12 tys. egz.

19 Królestwo Polskie (3) Zniesienie cenzury prewencyjnej w 1905 r. Eksplozja prasy politycznej. Warszawa: Endecja: Gazeta Polska (do 1907), Goniec Poranny i Wieczorny (do 1918), Gazeta Warszawska (do 1939) i radykalna Gazeta Poranna 2 Grosze ( ) Socjaliści: Nowa Gazeta (do 1918) Konserwatyści: Słowo (do 1914) i Kurier Polski Bezpartyjne: Kurier Warszawski i Kurier Poranny

20 Królestwo Polskie (4) Rozwój prasy prowincjonalnej po 1905: tyt.; tyt tyt. Łódź: Dziennik Łódzki ( ), Goniec Łódzki ( ), Rozwój ( ); Kurier Łódzki ( ) nast. Nowy Kurier Łódzki ; Lublin: Kurier Lubelski ( ), wchłonięty przez Gazetę Lubelską ( ); Polak-Katolik ( )

21 Królestwo Polskie (5) Częstochowa: Goniec Częstochowski ( ); Gazeta Częstochowska ( ) Kielce: Gazeta Kielecka ( ); Echa Kieleckie ( ) Sosnowiec: Kurier Zagłębia ( ); Iskra ( ) Inne: Gazeta Radomska ( ); Kaliszanin ( ), nast. Gazeta Kaliska ( ) i in.

22 Królestwo Polskie (6) Wilno: Kurier Wileński ( ), zastąpiony od 1864 rosyjską gazetą Vilenskij Vestnik ; konserwatywny Kurier Litewski ( ) w red. m.in. E. Orzeszkowa; przejściowo pt. Kurier Wileński gazety endeckie: Dziennik Wileński ( ); Goniec Wileński ( ), Goniec Codzienny ( ); bezpartyjne Gazeta 2 Grosze ( ), nast. pt. Gazeta Codzienna ( )

23 Kraków Wolne Miasto Kraków Gazeta Krakowska J. Maja ( ) Gazety K. Majeranowskiego: Pszczółka Krakowska ( ), Krakus ( ); Kronika Codzienna (1823) Goniec Krakowski ( ); Efemerydy: Dziennik Krakowski (1832) red. J. Wyleziński, Kurier Krakowski ( ) A. Tessarczyka

24 Galicja (1) Lwów: Gazeta Lwowska ( ) zał. przez Kratterów 1814 przywilej na ogł. rząd zakupiona przez rząd; nakład 1-2 tys. egz. Gazety okresu Wiosny Ludów (6 tyt.) Dziennik Narodowy ; Gazeta Narodowa i in. Red. m.in. L. Korecki, K. Szajnocha, W. Pol, J. Dobrzański, L. Rzewuski, B. Trentowski Liberalny Dziennik Polski ( ) red. F. Ziemiałkowski, M. Pawlikowski i F. Smolka

25 Galicja (2) Kraków po rewolucji 1846 Istniejecie gazety: Gazeta Krakowska ( ) Jutrzenka ( ) konserwatywny Czas ( ) w red. M. Mann, A. Szukiewicz, K. Sobolewski, K. Kłobukowski, L. Chrzanowski wysoki poziom publikacji liczne dodatki

26 Galicja (1) Konstytucja z 1867 r. przyniosła względną wolność prasy (zniesiono system koncesyjny) Burzliwy rozwój prasy ( ) Lwów 1119 tyt. Krakowie 1091 tyt. Gazety informacyjno-polityczne: konserwatywne: Gazeta Lwowska ( ); Gazeta Narodowa ( ); lwowski Dziennik Polski ( ), przede wszystkim Czas ( ; 4-7 tys. egz.; znani publicyści: S. Smolka, S. Estreicher, I. Chrzanowski, L. Siemieński, P. Popiel, J. Szujski i in.)

27 Galicja (2) gazety liberalno-demokratyczne: Kraj (Kraków; ), red. S. SłuŜewski, K. Chłapowski i L. Gumplowicz publicyści: A. Asnyk, M. Bałucki, K. Chłędowski, W. Dzieduszycki, J. I. Kraszewski, K. Libelt, M. G. Pawlikowski, J. Szujski Nowa Reforma (Kraków; ); Słowo Polskie (Lwów; ) i in.

28 Galicja (3) gazety chadeckie: Głos Narodu (Kraków; ), Gazeta Codzienna (Lwów; ) i in. gazety socjalistyczne: Naprzód (Kraków; ) i in. prasa bulwarowa: Nowiny dla Wszystkich (Kraków; ) Ilustrowany Kurier Codzienny (Kraków;

29 Zabór pruski (1) Gazety poznańskie Gazeta Wielkiego Księstwa Poznańskiego ( ) = Zeitung des Grossherzogthums Posen ( ), W 1848 r. zniesiono cenzurę prewencyjną, zaś w 1885 opłaty stemplowe Goniec Polski ( ); Dziennik Polski ( ); Wielkopolanin ( ); Wiarus ( )

30 Zabór pruski (2) Gazety poznańskie: liberalny Dziennik Poznański ski ( ), 3 tys. egz., adres. do ziemiaństwa (zał. przez H. Cegielskiego); liberalny Orędownik ( ), nakł. do 13 tys., dla sfer drobnomieszczańskich (zał. S. Chłapowski); lojalistyczny Kurier Poznański ski ( ) organ ultramontanów (od 1906 związany z endecją M. Sejda) organicznikowski Goniec Wielkopolski ( Wielkopolanin ( ) dziennik dla ludu o orientacji katolicko-narodowej

31 Zabór pruski (3) Gazety na Warmii i Mazurach: Gazeta Lecka (GiŜycko; ); Gazeta Olsztyńska ska ( ) 1 tys. egz. Gazeta Ludowa (Ełk, Szczytno; ) liczne tygodniki

32 Zabór pruski (4) Gazety na Pomorzu i Kujawach: Gazeta Toruńska ska ( ) 1921) lojalistyczna Gazeta Gdańska ska ( ) 1939) lojalistyczna Gazeta Grudziądzka dzka ( ) 1939) patriotyczna drukowała najwyŝszy nakład ad w kraju który okresowo osiąga gał nawet 128,5 tys. egz. (1914 r.) Inne: antysemicki Dziennik Bydgoski ( ); narodowo-katolicki Dziennik Kujawski (

33 Zabór pruski (5) Gazety na Śląsku: głownie tygodniki Dziennik GórnoG rnośląski (Piekary Śl.; ); red. J. Lompa i E. Smółka Katolik (Chełmno; ); w 1869 r. przejęty przez K. Miarkę (Królewska Huta) Gazeta GórnoG rnośląska (Bytom; ) wyd. F. Pszyniczyński

34 Zabór pruski (6) Gazety na Śląsku: Gazety koncernu A. Napieralskiego: Dziennik Śląski (Bytom; ); Głos Śląski (Gliwice; ) Gazeta Opolska ( ) B. Koraszewskiego; Nowiny Raciborskie ( ) J. Eckerta Gazety W. Korfantego (Katowice) Górnoślązak ( ); Polak ( ), Kurier Śląski ( )

35 Stan badań (1) Syntezy IBL (red. J. Łojek) Prace przekrojowe: Z. Kmiecik, J. Myśliński, U. Jakubowska, B. Szyndler Monografie: Do 1795 r.: J. Łojek, J. Lankau, K. Zawadzki : J. Łojek, W. GiełŜyński, M. Tyrowicz, A. Słomkowska, K. Ossowski Królestwo : E. Tomaszewski, W. GiełŜyński, A. Słomkowska, A. Ślisz, A. Anculewicz Królestwo : Z. Kmiecik, H. Bałabuch Stan jest raczej zadawalający

36 Stan badań (2) Kraków : I. Homola, J. Jarowiecki Galicja : I. Homola, M. Tyrowicz, J. Jarowiecki Galicja : J. Myśliński, J. Jarowiecki Wielkopolska : W. Jakóbczyk, M. Kosman, B. Kosmanowa Warmia i Mazury: T. Cieślak, M. StrzyŜewska Pomorze i Kujawy: T. Cieślak, J. Banach, G. Gzella, W. Pepliński, A. Romanow Śląsk: T. Cieślak, J. Glensk Stan jest raczej zadawalający

37 Bibliografie i bazy danych Centralny Katalog Czasopism Polskich BN duŝy, ale mało uŝyteczny Bibliografie IBL J. Łojek (do 1831) - wyczerpująca B. Korczak ( ) - wyczerpująca A. Garlicka ( ) niedoskonała Bibliografie regionalne: K. Zawadzki (Warszawa) J. Jarowiecki (Lwów) M. Jakubek (Kraków) i in. Katalogi bibliotek: BJ, BUW, Ossolineum Bibliografia K. Estreichera (wyd. 2) wykaz tyt. + zawartość Bibliografie zawartości: nieliczne

38 Stan mikrofilmowania W BN od 1962 do chwili obecnej zmikrofilmowano: ok. 4 tys. tytułów gazet i czasopism w tym: 83 gazety warszawskie 15 gazet krakowskich W Ossolineum 600 tyt. (głownie druki lwowskie) Spośród 147 najwaŝniejszych polskich gazet 79 (czyli 53% jest zmikrofilmowanych) Stan jest raczej zadawalający

39 Stan digitalizacji (1) Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa (56% obiektów to czasopisma i gazety) Razem: numerów 7 waŝnych tyt. wyd. do 1914 roku: Gazeta Polska ( ), Orędownik ( ), Wiarus ( ), Dziennik Poznański ( ), Kurier Poznański ( ), Gazeta Rządowa (1794).

40 Stan digitalizacji (2) Kujawsko-Pomorska Biblioteka Cyfrowa (37% obiektów to czasopisma i gazety) Razem: 3932 zeszytów "Dziennik Kujawski ( ) Gazeta Bydgoska ( ) Słowo Pomorskie ( ) PBI (przypadkowe zasoby), m.in.: Gazeta Polska ( ), Słowo Pomorskie ( ) Dziennik Kijowski ( )

41 Stan digitalizacji (3) Biblioteka Jagiellońska: Naprzód ( ) Cyfrowa Kolekcja Czasopism Polskich (kilkanaście tyt.) Prasa powstania styczniowego BN (komplet) Inne rozproszone zasoby Stan wysoce niezadawalający digitalizacja wciąŝ jest w powijakach

42 Dziękujemy