7. GOSPODARKA ODPADAMI

Transkrypt

1 7. GOSPODARKA ODPADAMI

2 Zakład Unieszkodliwiania Odpadów w Krośnie alnych ołowie w Sok Młp. o odp dowisk ne skła gmin Między omun adów k Odpad y kom unalne

3 7.1. OCENA DOSTOSOWANIA SKŁADOWISK ODPADÓW DO WYMAGAŃ PRAWNYCH (Anna Matuszyńska) Procedura związana z procesem dostosowywania istniejących składowisk do wymagań prawa UE zawarta została w ustawie o wprowadzeniu ustawy Prawo ochrony środowiska oraz ustawy o odpadach i przewidywała okres dostosowawczy od 2003 r. do 31 grudnia 2009 r. Zarządzający składowiskami odpadów zostali zobowiązani w terminie do 30 czerwca 2002 r. do przedłożenia organowi ochrony środowiska przeglądu ekologicznego istniejącego składowiska odpadów. Dokument stanowił podstawę wydania do 31 grudnia 2003 r. przez wojewodę lub starostę powiatu stosownej decyzji odnośnie dalszego funkcjonowania składowiska. Przedmiotem decyzji dostosowawczej było: określenie sposobu dostosowania składowiska odpadów do wymogów przepisów o odpadach w terminie nie późniejszym niż do 31 grudnia 2005 r., a w szczególności określenie niezbędnego wyposażenia składowiska, koniecznego do jego prawidłowego funkcjonowania, zobowiązanie zarządzającego składowiskiem do wystąpienia z wnioskiem o wydanie pozwolenia na budowę lub jego zmianę, którego przedmiotem będzie przebudowa składowiska odpadów, obejmująca np. wykonanie drenażu, skarp, uszczelnienia, w terminie do 31 grudnia 2009 r. W sytuacji, gdy z przeglądu ekologicznego wynikał brak możliwości dostosowania funkcjonowania składowiska do wymogów wynikających z przepisów o odpadach, organ ochrony środowiska, w terminie do 31 grudnia 2003 r. wydał decyzję o zamknięciu składowiska odpadów, określając jednocześnie termin zamknięcia składowiska. Na podstawie prowadzonej przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Rzeszowie bazy składowisk, na terenie województwa podkarpackiego, według stanu na 31 grudnia 2003 r., eksploatowanych było 71 czynnych składowisk odpadów, w tym 16 spełniało wymagania prawne. W oparciu o sporządzone przeglądy ekologiczne, Wojewoda Podkarpacki lub właściwy starosta wydał, dla zarządzających składowiskami odpadów, 18 decyzji nakazujących dostosowanie instalacji do obowiązujących wymagań prawnych. Spośród wydanych decyzji, 15 składowisk odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne przyjmowało odpady komunalne, natomiast 3 składowiska przyjmowały do unieszkodliwienia odpady przemysłowe, w tym jedno odpady niebezpieczne. Trzy instalacje przyjmujące odpady komunalne, były instalacjami podlegającymi obowiązkowi uzyskania pozwolenia zintegrowanego. Pozostałe składowiska w ilości 39 przewidziane były do zamknięcia. Dla 21 podmiotów zarządzających instalacjami, organy ochrony środowiska w oparciu o przeglądy ekologiczne, wydały do końca 2003 r. decyzje o ich zamknięciu, z powodu braku możliwości dostosowania składowisk do wymagań prawnych. Zamknięcie lub wstrzymanie użytkowania 16 instalacji wynikało z innych powodów m.in. z zapełnienia pojemności składowiska, ich uciążliwości dla środowiska, braku uregulowań formalno-prawnych itp. Dwie instalacje objęte zostały programem dostosowawczym, ujętym w decyzjach wydanych w 2004 i 2005 r. Ocenę składowisk odpadów w województwie podkarpackim, według stanu na 31 grudnia 2003 r. przedstawia ryc spełniające wymagania przeznaczone do dostosowania przeznaczone do zamknięcia i rekultywacji 23% 54% 23% Ryc Ocena składowisk odpadów w województwie podkarpackim, wg stanu na 31 grudnia 2003 r. [49] Programy działań dostosowujących zawarte w 15 decyzjach administracyjnych określały prace modernizacyjne niewymagające pozwolenia na budowę, które polegały m.in. na wykonaniu 96 RAPORT O STANIE ŒRODOWISKA W WOJEWÓDZTWIE PODKARPACKIM W 2009 ROKU

4 lub wyposażeniu składowisk w następujące urządzenia: piezometry, repery geodezyjne, ogrodzenie, myjnię podwozia, wagę, instalację odgazowującą, pas zieleni, maszyny oraz inne działania techniczno-organizacyjne wynikające z przepisów dotyczących składowisk odpadów. Harmonogram realizacji w/w prac zgodnie z prawem ustalony został na 31 grudnia 2005 r. Oprócz Gminnego Zakładu Komunalnego w Grębowie, wszyscy zarządzający instalacjami wywiązali się z obowiązków nałożonych w decyzjach administracyjnych, dostosowując instalacje do wymagań prawnych. W przypadku 3 instalacji organ ochrony środowiska zobowiązał podmioty do tzw. dużego dostosowania. Wiązało się to z zastosowaniem przepisów Prawa Budowlanego w związku z przebudową składowiska oraz zmianą pozwolenia na budowę. Brak pełnej realizacji zadań ze strony 2 użytkowników instalacji, było powodem zaprzestania przyjmowania odpadów na składowisko i podjęcia decyzji o ich zamknięciu. Jeden podmiot tj. Gmina i Miasto Oleszyce, pomimo nie wywiązania się w pełni z obowiązków nałożonych w decyzji dostosowującej, na 31 grudnia 2009 r. eksploatowała instalację przyjmując do składowania odpady komunalne. W okresie obowiązywania przepisów dotyczących dostosowania składowisk odpadów do wymagań prawnych, Podkarpacki Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska przez kontrole podmiotów oraz postępowania prowadzone w stosunku do zarządzających składowiskami, sprawował nadzór nad realizacją zadań wynikających z decyzji dostosowawczych, bądź z przepisów prawa. Z powodu braku uzyskania do 30 kwietnia 2007 r. pozwolenia zintegrowanego, przez podmioty eksploatujące instalacje do składowania odpadów o zdolności przyjmowania ponad 20 Mg na dobę lub o całkowitej pojemności ponad Mg, wszczęto 5 postępowań w sprawie wstrzymania użytkowania instalacji. W wyniku podjętych postępowań, 4 podmioty uzyskały stosowne regulacje prawne. Na 31 grudnia 2009 r., który zakończył okres dostosowania składowisk odpadów do wymagań technicznych, na terenie województwa podkarpackiego eksploatowanych było 36 składowisk odpadów, z tego 91% (tj. 33 składowiska), spełniało wymagania techniczne zapewniające ochronę środowiska przed zdeponowanymi odpadami. Lokalizację składowisk odpadów spełniających wymagania na koniec 2009 r. przedstawiono na ryc Tylko 9% instalacji, w skład których wchodziły 3 obiekty, przeznaczone były do zamknięcia i rekultywacji. Należały do nich: 2 instalacje przyjmujące odpady komunalne, które nie w pełnym zakresie zrealizowały zadania wynikające z decyzji dostosowujących, oraz 1 obiekt przyjmujący odpady o charakterze przemysłowym, który wskazywał na wpływ instalacji na wody podziemne ze względu na wyniki badań monitoringowych oraz odmowę Marszałka Województwa Podkarpackiego w sprawie przedłużenia ważności pozwolenia zintegrowanego obowiązującego do 31 grudnia 2009 r. Podsumowując, w latach w wyniku postępowań administracyjnych na terenie województwa podkarpackiego zostało zamkniętych łącznie 37 składowisk, w tym 21 składowisk zamknięto decyzją właściwych organów ochrony środowiska, bezpośrednio po przeglądach ekologicznych. W okresie tym 14 użytkowników dostosowało instalacje do wymagań zawartych w decyzjach dostosowawczych oraz wymagań prawnych. Zmiany zachodzące w procesie uporządkowania składowisk odpadów zmierzające do realizacji bezpiecznego składowania odpadów przez dostosowanie składowisk oraz zamknięcie tych, które nie spełniają wymagań, przedstawiono na ryc przewidziane do zamknięcia przewidziane do modernizacji spełniające wymagania ochrony środowiska 80 liczba składowisk XII 2003 r. XII 2009 r. Ryc Ilość składowisk odpadów w województwie podkarpackim, w 2003 r. (przed okresem dostosowawczym) oraz na koniec 2009 r. (po okresie dostosowawczym) [49] GOSPODARKA ODPADAMI 97

5 Radomyśl Zaklików Gorzyce Zaleszany Borowa Nowa Baranów Dęba Padew Narodowa Sandomierski Gawłuszowice Tuszów Narodowy Jedlicze Tarnowiec Dębowiec Chorkówka Osiek Nowy Żmigród Krempna Tarnobrzeg Majdan Królewski Grębów Bojanów Rudnik Ulanów Nowa Sarzyna Krzeszów Harasiuki Stary Kamień Czermin Cmolas Dzikowiec Kuryłówka Raniżów Leżajsk Adamówka Cieszanów Dzików Wadowice Górne Mielec Niwiska Kolbuszowa Sokołów Wola Przecław Giedlarowa Radomyśl Młp. Zarczycka Sieniawa Wielki Lubaczów Rakszawa Głogów Młp. Żołynia Grodzisko Wólka Dolne Czarna Pełkińska Oleszyce Białobrzegi Tryńcza Żyraków Kozodrza Świlcza Trzebownisko Wiązownica Paszczyna Ostrów Czarna Wielkie Sędziszów Młp. Łańcut Krasne Przeworsk Oczy Jarosław Laszki Pustków Ropczyce Rzeszów Gać Iwierzyce Markowa Pawłosiów Pilzno Dębica Boguchwała Chmielnik Zarzecze Kańczuga Tyczyn Chłopice Radymno Wielopole Roźwienica Młyny Skrzyńskie Czudec Hyżne Jawornik Pruchnik Stubno Brzostek Lubenia Polski Rokietnica Orły Wiśniowa Błażowa Żurawica Jodłowa Medyka Frysztak Niebylec Strzyżów Dubiecko Brzyska Dynów Krzywcza Kołaczyce Domaradz Wojaszówka Przemyśl Nozdrzec Skołyszyn Korczyna Jasienica Rosielna Krasiczyn Strzegocice Jasło Jaszczew Krosno Krościenko Brzozów Wyżne Haczów Miejsce Piastowe Iwonicz Zdrój Rymanów Dukla Pysznica Stalowa Jarocin Wola Besko Jeżowe Zarszyn Nisko Karlików Bukowsko Radoszyce Dydnia Sanok Średnie Wielkie Komańcza Tyrawa Wołoska Zagórz Lesko Baligród Sigiełki Bircza Solina Olszanica Fredropol Ustrzyki Dolne Czarna LEGENDA: Narol Horyniec składowiska komunalne składowiska przemysłowe Cisna Lutowiska Ryc Mapa rozkładu składowisk odpadów w województwie podkarpackim spełniających wymagania na koniec 2009 r. [49] 7.2. INSTALACJE DO ZAGOSPODAROWANIA ODPADÓW KOMUNALNYCH I PRZEMYSŁOWYCH (Anna Radomska) Składowiska są najczęściej wykorzystywanymi instalacjami służącymi zagospodarowaniu odpadów. Dane na temat tych instalacji zebrane są w bazach: Karta Składowiska i Karta Spalarni, prowadzonych na podstawie informacji zebranych w trakcie kontroli przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Rzeszowie. W 2009 r. na terenie województwa podkarpackiego funkcjonowało 36 składowisk odpadów, w tym 28 składowisk odpadów komunalnych i 8 składowisk odpadów przemysłowych. Do instalacji wspomagających gospodarkę odpadami, oprócz składowisk, zalicza się: spalarnie i współspalarnie odpadów, instalacje do unieszkodliwiana odpadów medycznych, poubojowych, sortownie i kompostownie oraz stacje demontażu pojazdów i punkty ich zbierania. 98 RAPORT O STANIE ŒRODOWISKA W WOJEWÓDZTWIE PODKARPACKIM W 2009 ROKU

6 Ryc Składowisko odpadów komunalnych w Zaklikowie [49] W 2009 r. w województwie podkarpackim funkcjonowało: 8 spalarni i współspalarni odpadów przemysłowych: dwie w Rzeszowie oraz po jednej w Pustkowie, Jedliczu, Nowej Dębie, Tarnobrzegu, Kolbuszowej i Mielcu; 3 instalacje do unieszkodliwiania odpadów medycznych w: Rzeszowie, Jedliczu i Tarnobrzegu oraz 3 instalacje do unieszkodliwiana odpadów poubojowych w miejscowościach: Leżachów, Przewrotne i Wróblik Szlachecki. Na terenie województwa podkarpackiego na koniec 2009 r. funkcjonowało 14 sortowni odpadów w miejscowościach: Kozodrza, Błażowa, Paszczyna, Leżajsk, Strzyżów, Krosno, Dukla, Brzegi Dolne, Stalowa Wola, Krzeszów, Mielec, Borowa, Jodłowa, Pysznica i 3 kompostownie w: Paszczynie, Leżajsku i Krośnie. Według danych Podkarpackiego Urzędu Marszałkowskiego na koniec 2009 r. funkcjonowało 46 stacji demontażu pojazdów i 12 punktów zbierania pojazdów. Aktualny wykaz znajduje się na stronie internetowej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podkarpackiego GOSPODARKA ODPADAMI KOMUNALNYMI W GMINACH (Anna Radomska) Informacje o gospodarowaniu odpadami komunalnymi zebrane zostały na podstawie ankietyzacji gmin z terenu całego województwa, przeprowadzonej przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Rzeszowie w 2010 r. odpady [tys. Mg] PKB w województwie [mln zł] odpady komunalne PKB Ryc Ilość odpadów komunalnych w województwie podkarpackim, w latach na tle zmian PKB [49], [10] GOSPODARKA ODPADAMI 99

7 Z zebranych danych wynika, że w 2009 r. wytworzono 330,9 tys. Mg odpadów komunalnych. Zaznacza się tendencja spadkowa wytworzonych odpadów komunalnych na terenie województwa, pomimo stałego wzrostu PKB. Na ryc przedstawiono ilości odpadów komunalnych w województwie podkarpackim, w latach na tle zmian PKB. Z terenu województwa podkarpackiego zebrano łącznie 27,1 tys. Mg wysegregowanych odpadów. Największą ilość stanowiło szkło: 44,9%, makulatura: 21,4%, tworzywa sztuczne: 21,3%. W grupie wysegregowanych odpadów metale stanowiły 2,4%, zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny: 1,7% i odpady wielkogabarytowe: 0,9%, pozostałe odpady stanowiły łącznie 7,4%, w ich skład weszły w największej ilości odpady biodegradowalne, tekstylia, opony, baterie i akumulatory oraz przeterminowane lekarstwa. Powyższe dane ilustruje ryc ,7% 0,9% 2,4% 7,4% szkło makulatura 21,3% 44,9% tworzywa sztuczne metale ZSEE 21,4% odpady wielkogabarytowe pozostałe Ryc Struktura odpadów komunalnych zebranych selektywnie w województwie podkarpackim, w 2009 r. [49] Większość gmin przeprowadza na swoim terenie zbiórki odpadów niebezpiecznych i innych niż niebezpieczne, występujące w strumieniu odpadów komunalnych. Zbiórki te prowadzone są okresowo, w wyznaczonych miejscach na terenie gminy, w formie obwoźnej zbiórki lub przez ustawienie pojemników przeznaczonych dla danego rodzaju odpadów. Pojemniki umieszczane są w szkołach, przedszkolach, punktach usługowo-handlowych, w budynkach urzędów miast i gmin. Gminy mają najczęściej ustalone harmonogramy odbioru odpadów, ustaloną częstotliwość i sposoby pozbywania się odpadów komunalnych z terenów nieruchomości. Zbiórki niektórych odpadów odbywają się w sposób ciągły (np. przeterminowane leki, zużyte baterie), innych kilka razy w tygodniu, miesiącu lub roku (np. zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny, odpady wielkogabarytowe), w zależności od potrzeb danej gminy lub też na indywidualne zgłoszenia od firm, z którymi właściciele odpadów mają podpisaną umowę na odbiór odpadów. Na terenie województwa podkarpackiego około 84% mieszkańców ma podpisane umowy na odbiór odpadów komunalnych. Umowy te są ewidencjonowane. Gminy mają obowiązek uchwalenia Gminnych Programów Gospodarki Odpadami. W regionie programy takie posiada 97% gmin. Ryc Segregacja odpadów w trakcie Jarmarku Ekologicznego w Rzeszowie, w 2009 r. [49] 100 RAPORT O STANIE ŒRODOWISKA W WOJEWÓDZTWIE PODKARPACKIM W 2009 ROKU

8 Z zebranych przez WIOŚ danych wynika, że w 2010 r. 57% gmin planuje zrealizować inwestycje poprawiające gospodarkę odpadami komunalnymi na własnym terenie. W gminach planowane są następujące inwestycje: 1. Zakupienie nowych sieciarek, pojemników do zbiórki odpadów komunalnych, stojaków do segregacji odpadów i koszy ulicznych na odpady oraz pojemników do zbiórki baterii. 2. Zakupienie kompostowników. 3. Budowa sortowni odpadów w Giedlarowej (gm. Leżajsk), Smolniku (gm. Lutowiska); rozbudowa sortowni w Paszczynie. 4. Budowa linii do segregacji odpadów zebranych selektywnie na składowiskach w Strzyżowie, Jeziórku i przy Zakładzie Unieszkodliwiania Odpadów w Krośnie; rozbudowa stacji segregacji odpadów w Pysznicy. 5. Udział w budowie Zakładów Zagospodarowania Odpadów: Rzeszów, Leżajsk-Łańcut- Przeworsk-Nisko, Kozodrza-Paszczyna. 6. Budowa Gminnego Punktu Zbiórki Odpadów Niebezpiecznych w gminach Sędziszów Małopolski, Pawłosiów, Bojanów i Wiązownica. 7. Planowana budowa Miejskiego Punktu Przeładunku Odpadów i Gminnego Punktu Zbiórki Odpadów Niebezpiecznych dla m. Przeworsk. 8. Dokończenie budowy kwatery nr 10 na Składowisku odpadów w Kozodrzy i dalsza rozbudowa składowiska. 9. Rozbudowa składowisk odpadów komunalnych w miejscowościach: Dukla, Młyny i Sigiełki. 10. Budowa kompostowni w Zagórzu. 11. Planowana budowa instalacji mechaniczno-biologicznego przetwarzania odpadów w Przemyślu. 12. Rekultywacja zamkniętych składowisk odpadów. 13. Opracowanie Programów usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest. 14. Zbiórka odpadów niebezpiecznych, wielkogabarytowych, zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego. 15. Likwidacja dzikich wysypisk odpadów GOSPODARKA ODPADAMI PRZEMYSŁOWYMI (Anna Radomska) Informacje o gospodarowaniu odpadami przemysłowymi opierają się na danych Głównego Urzędu Statystycznego. Województwo podkarpackie należy do województw o jednym z najniższych wskaźników ilości wytwarzania odpadów - 12 miejsce w kraju. W 2009 r. wytworzono ogółem 969,9 tys. Mg odpadów przemysłowych. Na terenie Polski wytworzono łącznie ,2 tys. Mg odpadów przemysłowych, zatem odpady z terenu województwa podkarpackiego stanowią 0,87% odpadów wytworzonych w skali kraju. Na ryc przedstawiono ilości odpadów przemysłowych wytworzonych w poszczególnych województwach, w 2009 r. ilość [tys. Mg] dolnośląskie małopolskie mazowieckie lubelskie pomorskie kujawsko-pomorskie opolskie podlaskie śląskie łódzkie wielkopolskie zachodnio-pomorskie świętokrzyskie podkarpackie warmińsko-mazurskie lubuskie Ryc Ilość odpadów przemysłowych wytworzonych w poszczególnych województwach, w 2009 r. [10] GOSPODARKA ODPADAMI 101

9 W latach łącznie ze wzrostem PKB stopniowo wzrastała ilość odpadów przemysłowych, w latach pomimo wzrostu PKB ilość odpadów przemysłowych zaczęła spadać. Na ryc przedstawiono ilość odpadów przemysłowych w województwie podkarpackim, w latach w odniesieniu do PKB odpady [tys. Mg] PKB w województwie [mln zł] odpady przemysłowe PKB Ryc Ilość odpadów przemysłowych w województwie podkarpackim, w latach na tle zmian PKB [10] Największa ilość odpadów przemysłowych została wytworzona w powiecie stalowowolskim, mieleckim oraz mieście Rzeszowie, co łącznie stanowi 47,6% odpadów z całego województwa. Natomiast najmniejsza ilość powstała w powiatach: jarosławskim, strzyżowskim oraz bieszczadzkim. Ilość odpadów przemysłowych wytworzonych w powiatach, w 2009 r. przedstawia ryc tarnobrzeski strzyżowski stalowowolski sanocki rzeszowski ropczycko-sędziszowski przeworski przemyski niżański mielecki łańcucki leżajski krośnieński kolbuszowski jasielski jarosławski dębicki brzozowski bieszczadzki m. Tarnobrzeg m. Rzeszów m. Przemyśl m. Krosno 4 22,8 12,4 10,3 5 19,2 45,8 32,1 50,9 4,6 4,5 30,7 2,9 32,1 12,7 4, , ,1 95,4 138, [tys. Mg] Ryc Ilość odpadów przemysłowych wytworzonych w powiatach województwa podkarpackiego, w 2009 r. [10] 102 RAPORT O STANIE ŒRODOWISKA W WOJEWÓDZTWIE PODKARPACKIM W 2009 ROKU

10 Ryc Gospodarka odpadami przemysłowymi na terenie województwa podkarpackiego, w 2009 r. [10] Strukturę zagospodarowania odpadów przemysłowych w województwie podkarpackim przedstawiono na ryc Odzyskowi poddano największą ilość odpadów tj. 786,4 tys. Mg, na składowiskach unieszkodliwiono 97,9 tys. Mg, czasowo magazynowano 46,4 tys. Mg odpadów przemysłowych, kompostowano 3,8 tys. Mg, unieszkodliwiono termicznie 16,9 tys. Mg oraz unieszkodliwiono w inny sposób 18,5 tys. Mg. Struktura wytworzonych odpadów przemysłowych wskazuje, że 85% ogólnej ilości odpadów reprezentuje 5 grup. Są to następujące rodzaje odpadów: 1. Z procesów termicznych - grupa 10 (272,8 tys. Mg). 2. Z instalacji i urządzeń służących zagospodarowaniu odpadów, z oczyszczalni ścieków oraz z uzdatniania wody pitnej i wody do celów przemysłowych - grupa - 19 (164,7 tys. Mg). 3. Z rolnictwa, sadownictwa, upraw hydroponicznych, rybołówstwa, leśnictwa, łowiectwa oraz przetwórstwa żywności - grupa 02 (153,5 tys. Mg). 4. Z przetwórstwa drewna oraz z produkcji płyt i mebli, masy celulozowej, papieru i tektury - grupa 03 (124,5 tys. Mg). 5. Z budowy, remontów i demontażu obiektów budowlanych oraz infrastruktury drogowej - grupa 17 (112,4 tys. Mg). Najmniejsza ilość odpadów obejmowała: 1. Odpady z produkcji, przygotowania, obrotu i stosowania produktów przemysłu chemii nieorganicznej - grupa 06 (0,1 tys. Mg). 2. Odpady z przeróbki ropy naftowej, oczyszczania gazu ziemnego oraz pirolitycznej przeróbki węgla - grupa 05 (0,3 tys. Mg). 3. Oleje odpadowe i odpady paliw ciekłych - grupa 13 (0,8 tys. Mg). Na ryc przedstawiono dominujące ilości odpadów przemysłowych w województwie podkarpackim, w 2009 r. w podziale na grupy. Ryc Dominujące ilości odpadów przemysłowych, w podziale na grupy odpadów w województwie podkarpackim, w 2009 r. [10] GOSPODARKA ODPADAMI 103

11 7.5. AZBEST (Ewa Sitnik) Azbest stosowany był w produkcji około 3000 wyrobów przemysłowych, głównie do produkcji wyrobów budowlanych (ok. 85%), szczególnie płyt dachowych i elewacyjnych. W Polsce produkcja płyt azbestowo cementowych trwała od 1907 r. do 1998 r. Włókna azbestu przedostają się do powietrza atmosferycznego w wyniku korozji materiałów zawierających surowiec, wietrzenia formacji geologicznych, jak i działalności człowieka. Potwierdzone zostało rakotwórcze oddziaływanie respirabilnych włókien azbestu (włókna respirabilne - to włókna o długości powyżej 5 μm o maksymalnej średnicy 3 μm i o stosunku długości do średnicy powyżej 3, które z racji swych wymiarów mogą wnikać głęboko do układu oddechowego i nie są stamtąd usuwane w wyniku działania naturalnych mechanizmów oczyszczających). Spowodowało to wydanie aktów prawnych dotyczących ograniczenia, a następnie zakazu stosowania azbestu z gospodarce. W dniu 14 lipca 2009 r. Rada Ministrów podjęła uchwałę w sprawie ustanowienia programu wieloletniego pt. Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata Program jest kontynuacją i aktualizacją celów oraz działań ustalonych w Programie usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski, przyjętym przez Radę Ministrów 14 maja 2002 r. Główne cele Programu to: usunięcie i unieszkodliwienie wyrobów zawierających azbest, minimalizacja negatywnych skutków zdrowotnych spowodowanych obecnością azbestu na terytorium kraju, likwidacja szkodliwego oddziaływania azbestu na środowisko. Cele Programu będą realizowane sukcesywnie aż do 2032 r., w którym zakładane jest oczyszczenie kraju z azbestu. W Wojewódzkim Planie Gospodarki Odpadami dla województwa podkarpackiego oszacowano, że przewidywana objętość i ilość odpadów zawierających azbest wymagających składowania, dla województwa podkarpackiego wynosi odpowiednio: 3 1. W latach , m tj. ok Mg W latach , m tj. ok Mg W latach , m tj. ok Mg. Na ryc przedstawiono nagromadzenie wyrobów zawierających azbest, w układzie wojewódzkim. Ryc Mapa rozkładu wyrobów zawierających azbest w układzie wojewódzkim, w 2009 r. [55] 104 RAPORT O STANIE ŒRODOWISKA W WOJEWÓDZTWIE PODKARPACKIM W 2009 ROKU

12 Według stanu na koniec 2009 r., na terenie województwa podkarpackiego znajdowało się ,3 m pokryć dachowych (płyt azbestowo-cementowych), co daje ,32 Mg odpadów zawierających azbest. Ponadto, w przedsiębiorstwach eksploatujących instalacje i urządzenia, w których są lub były wykorzystywane substancje stwarzające szczególne zagrożenie dla środowiska, znajdowało się 987,248 Mg odpadów zawierających azbest. Na ryc przedstawiono dane dotyczące ilości wyrobów zawierających azbest w poszczególnych powiatach województwa podkarpackiego ilość [m 2 ] bieszczadzki brzozowski dębicki jarosławski jasielski kolbuszowski krośnieński leski leżajski lubaczowski łańcucki mielecki niżański przemyski przeworski rop.-sędz. rzeszowski sanocki stalowowolski strzyżowski tarnobrzeski Ryc Ilość azbestu w powiatach województwa podkarpackiego, w 2009 r. [11] W województwie podkarpackim funkcjonują dwa składowiska odpadów, na których na wydzielonych kwaterach, deponowane są odpady zawierające azbest. Są to składowiska odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne zlokalizowane w miejscowości Młyny, gmina Radymno, powiat jarosławski oraz w miejscowości Pysznica, gmina Pysznica, powiat stalowowolski. Właścicielem składowiska odpadów w Młynach jest Gmina Radymno, a zarządzającym składowiskiem jest Zakład Gospodarki Komunalnej Gminy Radymno z/s w Skołoszowie. Deponowanie odpadów azbestowych rozpoczęto w 2002 r. Z końcem 2007 r. oddano do użytku kwaterę Sk-A przeznaczoną do składowania odpadów niebezpiecznych zawierających azbest 3 o pojemności m. Właścicielem gminnego składowiska odpadów w Pysznicy jest Gmina Pysznica, a jego eksploatacją zajmuje się Gminny Zakład Komunalny w Pysznicy. Posiada ono wydzieloną kwaterę na przyjmowanie odpadów zawierających azbest o pojemności 500 Mg. Składowiska te są pod nadzorem służb kontrolnych Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Rzeszowie. W trakcie kontroli przeprowadzanych na obiektach nie stwierdza się nieprawidłowości w zakresie deponowania odpadów niebezpiecznych. W 2009 r. rozpoczęto rozbudowę składowiska w Kozodrzy. Gmina Ostrów, jako właściciel składowiska odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne w Kozodrzy, posiada decyzję zatwierdzającą projekt budowlany i udzielającą pozwolenia na rozbudowę składowiska. Rozbudowa składowiska objęta w/w pozwoleniem obejmuje wykonanie między innymi dwóch kwater A1 2 3 i A2 do składowania odpadów zawierających azbest, o powierzchni m i pojemności m każda. Projekt zakłada, że po całkowitym zakończeniu rozbudowy, rocznie będzie unieszkodliwianych przez składowanie na składowisku w Kozodrzy Mg odpadów niebezpiecznych zawierających azbest, tj. 6,5 Mg na dobę. Rozmieszczenie składowisk odpadów przyjmujących odpady zawierające azbest na terenie województwa podkarpackiego przedstawia ryc GOSPODARKA ODPADAMI 105

13 Radomyśl Zaklików Borowa Czermin Wadowice Górne Nowa Baranów Dęba Padew Narodowa Sandomierski Gawłuszowice Tuszów Narodowy Osiek Nowy Żmigród Krempna Tarnobrzeg Majdan Królewski Cmolas Gorzyce Zaleszany Grębów Bojanów Stary Dzikowiec Raniżów Iwonicz Zdrój Rymanów Besko Jeżowe Kamień Zarszyn Karlików Bukowsko Rudnik Jarocin Harasiuki Ulanów Nowa Sarzyna Sanok Radoszyce Komańcza Krzeszów Leżajsk Tyrawa Wołoska Zagórz Lesko Baligród Kuryłówka Solina Olszanica Adamówka Mielec Niwiska Kolbuszowa Sokołów Wola Przecław Radomyśl Młp. Zarczycka Giedlarowa Sieniawa Wielki Rakszawa Głogów Młp. Żołynia Grodzisko Wólka Dolne Pełkińska Czarna Oleszyce Białobrzegi Tryńcza Żyraków Kozodrza Świlcza Trzebownisko Wiązownica Paszczyna Ostrów Czarna Sędziszów Młp. Łańcut Krasne Przeworsk Jarosław Laszki Pustków Ropczyce Rzeszów Gać Iwierzyce Markowa Pawłosiów Pilzno Dębica Boguchwała Chmielnik Zarzecze Kańczuga Tyczyn Chłopice Radymno Strzegocice Wielopole Roźwienica Skrzyńskie Czudec Hyżne Jawornik Pruchnik Stubno Brzostek Lubenia Polski Rokietnica Orły Wiśniowa Błażowa Żurawica Jodłowa Medyka Frysztak Niebylec Strzyżów Dubiecko Brzyska Dynów Krzywcza Kołaczyce Domaradz Wojaszówka Przemyśl Nozdrzec Skołyszyn Korczyna Jasienica Jasło Rosielna Krasiczyn Jaszczew Krosno Bircza Brzozów Dydnia Jedlicze Tarnowiec Krościenko Fredropol Dębowiec Wyżne Chorkówka Haczów Miejsce Piastowe Dukla Stalowa Wola Nisko Średnie Wielkie Pysznica Sigiełki Ustrzyki Dolne Czarna Dzików Cieszanów Wielkie Oczy Lubaczów Młyny Narol LEGENDA: Horyniec Składowiska komunalne z wydzieloną kwaterą na odpady zawierające azbest Składowisko komunalne z wydzieloną kwaterą na odpady azbestowe w budowie Cisna Lutowiska Ryc Mapa rozkładu składowisk przyjmujących odpady zawierające azbest w województwie podkarpackim, w 2009 r. [49] W 2009 r. na składowisku w Młynach zdeponowano 17,1 Mg odpadów zawierających azbest, a od początku eksploatacji, wg stanu na koniec 2009 r. składowano łącznie 1722,93 Mg. Na składowisku w Pysznicy w 2009 r. zdeponowano 5,4 Mg odpadów zawierających azbest, a od początku eksploatacji, wg stanu na koniec 2009 r. składowano łącznie 128,68 Mg odpadów zawierających azbest o kodach * - materiały izolacyjne zawierające azbest i * - materiały konstrukcyjne zawierające azbest. Ilość odpadów zawierających azbest zdeponowanych na składowiskach w Młynach i Pysznicy przedstawiono na ryc ilość [Mg] Składowisko w Młynach Składowisko w Pysznicy 0 ogółem Ryc Ilość odpadów zawierających azbest zdeponowanych na składowiskach w Młynach i Pysznicy do końca 2009 r. [49] 106 RAPORT O STANIE ŒRODOWISKA W WOJEWÓDZTWIE PODKARPACKIM W 2009 ROKU

14 Należy podkreślić, że w latach zdeponowano na składowiskach ,61 Mg odpadów zawierających azbest. Jest to ilość znikoma, w porównaniu do założonej w WPGO. Dane powyższe świadczą, że tempo usuwania wyrobów zawierających azbest jest zbyt wolne. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Rzeszowie, w styczniu 2010 r., wystąpił do wszystkich gmin na terenie województwa podkarpackiego, z prośbą o przesłanie danych dotyczących występowania substancji stwarzających szczególne zagrożenie dla środowiska, typu azbest za rok Z przeprowadzonej ankietyzacji (informacje ze 117 gmin, 42 gminy nie odpowiedziały na ankietę) wynika, że w większości gmin, stopień inwentaryzacji zastosowanych wyrobów zawierających azbest jest niedostateczny, co w konsekwencji powoduje, że informacje o ilości usuniętych wyrobów zawierających azbest, będących w posiadaniu gmin są niepełne. Pozwała to również na stwierdzenie, że najprawdopodobniej gminne organy ochrony środowiska nie prowadzą kontroli stanu obiektów i urządzeń, w których był lub jest wykorzystywany azbest. Z zebranych danych wynika także, że stopień usuwania pokryć dachowych zawierających azbest w gminach województwa podkarpackiego wynosi średnio 3%. Główną przyczyną tak niskiego stopnia usuwania pokryć dachowych z azbestem są wysokie koszty demontażu pokrycia i unieszkodliwiania odpadów oraz zakup i montaż nowego pokrycia dachowego. Ryc Porzucone odpady płyt eternitowych zawierające azbest, w województwie podkarpackim [49] Do WIOŚ w Rzeszowie wpłynęło w 2009 r. 12 interwencji dotyczących nieprawidłowości w usuwaniu i składowaniu odpadów zawierających azbest. Interweniującymi są na ogół osoby fizyczne, najczęściej sąsiedzi, którzy informują o wyrzucanych uszkodzonych pokryciach dachowych na drogi lokalne, brzegi potoków, rowy melioracyjne lub tereny leśne. Interwencje te przekazywane są do wójtów poszczególnych gmin (organu właściwego do ich załatwienia, na podstawie art. 34 ustawy o odpadach) z wnioskiem o nakazanie, w drodze decyzji, usunięcia odpadów z miejsc nieprzeznaczonych do ich składowania OLEJE PRZEPRACOWANE (Elżbieta Wojdyła-Wójtowicz) Oleje przepracowane zaliczane są do odpadów niebezpiecznych z powodu zagrożenia dla zdrowia i życia ludzi oraz środowiska. Zgodnie z art. 39 ustawy o odpadach (2001) oleje odpadowe powinny być w pierwszej kolejności poddawane odzyskowi przez regenerację, rozumianą jako każdy proces, w którym oleje bazowe mogą być produkowane przez rafinowanie olejów odpadowych, a w szczególności przez usunięcie zanieczyszczeń, produktów utleniania i dodatków zawartych w tych olejach. Gdy regeneracja olejów odpadowych jest niemożliwa z powodu stopnia ich zanieczyszczenia, oleje przepracowane powinny być poddane innym procesom odzysku. Gdy w/w procesy są niemożliwe, dopuszcza się ich unieszkodliwianie. W prowadzonym przez Głównego Inspektora Ochrony Środowiska wykazie podmiotów posiadających instalacje do regeneracji olejów odpadowych spełniających wymagania określone dla tych instalacji, wpisanych jest aktualnie 5 podmiotów w skali kraju. Na terenie województwa GOSPODARKA ODPADAMI 107

15 podkarpackiego zlokalizowana jest jedna instalacje do regeneracji olejów odpadowych - Rafineria Nafty Jedlicze S.A. w Jedliczu. Ustawa o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej (2001) zobowiązuje przedsiębiorców wprowadzających na terytorium kraju oleje smarowe o symbolu PKWiU (z wyłączeniami określonymi w ustawie) do zapewnienia odzysku, a w szczególności recyklingu odpadów poużytkowych z nich powstałych. Zgodnie z w/w ustawą obowiązujący od 2007 r. poziom odzysku wynosi 50%, a recyklingu, rozumianego jako regeneracja w instalacjach wpisanych do wykazu GIOŚ - 35% masy wprowadzonych na rynek olejów smarowych podlegających temu obowiązkowi. Przedsiębiorcy wprowadzający na terytorium kraju oleje smarowe najczęściej realizują obowiązek odzysku i recyklingu za pośrednictwem organizacji odzysku. W województwie podkarpackim działają 2 organizacje odzysku, specjalizujące się w przejmowaniu od przedsiębiorców wprowadzających na terytorium kraju oleje smarowe obowiązku odzysku i recyklingu olejów odpadowych. Są to Konsorcjum Olejów Przepracowanych Organizacja Odzysku S.A. w Jedliczu oraz PLASTEKOL Organizacja Odzysku S.A. w Jaśle. Obie organizacje odzysku w 2009 r. osiągnęły wymagany poziom odzysku i recyklingu, co przedstawiono w tab Tab Poziomy odzysku i recyklingu olejów smarowych w województwie podkarpackim, w 2009 r. [49] Organizacja odzysku Wymagany Osiągnięty Wymagany Osiągnięty Konsorcjum Olejów Plastekol Organizacja Odzysku 50 53, ,87 W Rafinerii Nafty JEDLICZE S.A. w Jedliczu eksploatowana jest Instalacja Regeneracji Olejów Przepracowanych, w której realizowany jest proces powtórnej rafinacji olejów. W skład instalacji wchodzą: Destylacja Olejów Przepracowanych i Hydrorafinacja Olejów Przepracowanych. Destylacja Olejów Przepracowanych (DOP) składa się z węzłów: Wstępnego Oczyszczania Olejów Przepracowanych, Odwodnienia Olejów Przepracowanych i Destylacji Oleju Odwodnionego. Hydrorafinacja Olejów Przepracowanych (HOP) składa się z węzłów: Wytwórni Wodoru, Hydrorafinacji, Regeneracji Aminy, Odzysku Siarki, Systemu Slopów, Dopalacza Gazów Resztkowych i Pochodni. DOP i HOP pracują w układzie szeregowym. Surowcem HOP są frakcje olejowe uzyskiwane w wyniku wcześniejszych procesów prowadzonych na DOP. DOP i HOP mogą również pracować niezależnie przetwarzając inne produkty petrochemiczne z zewnątrz. Ryc Instalacja Regeneracji Olejów Przepracowanych w Rafinerii Nafty JEDLICZE S.A., 2009 r. [44] 108 RAPORT O STANIE ŒRODOWISKA W WOJEWÓDZTWIE PODKARPACKIM W 2009 ROKU

16 Rafineria Nafty JEDLICZE S.A. w Jedliczu posiada pozwolenie zintegrowane na prowadzenie instalacji regeneracji olejów przepracowanych udzielone decyzją Wojewody Podkarpackiego. Zgodnie z w/w pozwoleniem zdolność przetwarzania instalacji wynosi 268 Mg/dobę olejów przepracowanych tj Mg/rok. W 2009 r. wykorzystanie zdolności produkcyjnej instalacji do regeneracji olejów odpadowych w stosunku do maksymalnej wielkości przerobowej określonej w pozwoleniu zintegrowanym wynosiło 43,95%. Na ryc przedstawiono ilość olejów odpadowych poddanych regeneracji w Instalacji Regeneracji Olejów Przepracowanych w Rafinerii Nafty JEDLICZE S.A. w Jedliczu, w latach ilość [tys. Mg] Ryc Masa olejów odpadowych poddanych regeneracji w Instalacji Regeneracji Olejów Przepracowanych w Rafinerii Nafty JEDLICZE S.A. w Jedliczu, w latach [44], [49] Przyczynami niskiego poziomu przerobu olejów przepracowanych, wskazywanymi przez Rafinerię Nafty JEDLICZE S.A. jest: spalanie olejów odpadowych w celach energetycznych (często w piecach, które nie są do tego przystosowane), wywóz za granicę olejów odpadowych nadających się do regeneracji, brak systemu zbiórki olejów przepracowanych w skali kraju ze źródeł rozproszonych (15-20% rynku), zła jakość części olejów przepracowanych, która uniemożliwia ich regenerację w instalacji Rafinerii, brak finansowania zbiórki olejów smarowych zwolnionych z opłaty produktowej i akcyzy. Przeprowadzona przez inspektorów WIOŚ w Rzeszowie - Delegatura w Jaśle kontrola eksploatacji instalacji regeneracji olejów przepracowanych w 2009 r. nie wykazała nieprawidłowości. Rafineria podejmuje działania na rzecz budowy Zintegrowanego Systemu Zbiórki i Przemysłowego Zagospodarowania Olejów Odpadowych/Przepracowanych. W marcu 2009 r. zainicjowane zostało porozumienie pomiędzy Rafinerią Nafty JEDLICZE S.A., Konsorcjum Olejów Przepracowanych Organizacja Odzysku S.A. w Jedliczu (obsługującym w 2008 r. 32 podmioty wprowadzające na rynek polski oleje smarowe) oraz jedenastoma podmiotami odbierającymi od wytwórców oleje odpadowe i przekazującymi je do Rafinerii Jedlicze. Celem porozumienia jest podniesienie kultury zbiórki olejów przepracowanych, maksymalne wykorzystanie olejów odpadowych przez krajowy sektor przetwórczy, utrzymywanie na niskim poziomie kosztów realizacji ustawowych obowiązków nałożonych na producentów i importerów oraz intensyfikacja zbiórki olejów odpadowych mająca na celu skierowanie strumienia tych odpadów w kierunku regeneracji i przeniesienie części kosztów zagospodarowania olejów odpadowych na bezpośredniego wytwórcę (obecnie beneficjenta). Za regeneracją olejów odpadowych przemawiają aspekty ekonomiczno-środowiskowe, gdyż oleje odpadowe stanowią alternatywne źródło dla ropy naftowej, a ich przeróbka chroni nieodnawialne zasoby surowców energetycznych. Ponadto do produkcji olejów bazowych z regeneracji na nowoczesnych instalacjach potrzeba tylko połowy energii niezbędnej do wyprodukowania tej samej masy olejów bazowych z ropy naftowej. Z 1 Mg ropy naftowej otrzymuje się 150 kg olejów bazowych, a z 1 Mg olejów przepracowanych uzyskuje się 600 kg olejów bazowych. GOSPODARKA ODPADAMI 109

17 7.7. SPRZĘT ELEKTRYCZNY I ELEKTRONICZNY (Bożena Ornat) Naczelnym aktem Unii Europejskiej dotyczącym działania systemów zbierania zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego (ZSEE) jest Dyrektywa 2002/96/WE w sprawie zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego (2003). Na podstawie art. 5 Dyrektywy państwa członkowskie mają zapewnić osiągnięcie średniego wskaźnika zbiórki selektywnej zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego w wysokości co najmniej 4 kg na mieszkańca rocznie. Podstawowym aktem prawnym regulującym w Polsce kwestie związane z postępowaniem ze zużytym sprzętem elektrycznym i elektronicznym jest ustawa o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym (2005). W myśl przepisów ustawy, wszystkie podmioty prowadzące działalność związaną z zagospodarowaniem zużytego sprzętu, bądź wprowadzające sprzęt na rynek mają obowiązek złożyć do Głównego Inspektora Ochrony Środowiska wniosek o wpis do rejestru. Rejestr prowadzony jest w celu analizy przez GIOŚ funkcjonowania systemu gospodarki zużytym sprzętem elektrycznym i elektronicznym oraz właściwego nad nim nadzoru. Nadzór jest wykonywany na poziomie GIOŚ jak i na poziomie wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska, który prowadzi kontrole podmiotów uczestniczących we wprowadzaniu sprzętu elektrycznego i elektronicznego i zagospodarowania zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego. Na podstawie zebranych sprawozdań GIOŚ przygotowuje roczne raporty o funkcjonowaniu systemu gospodarowania zużytym sprzętem i przekazuje je do Komisji Europejskiej. Nowy sprzęt elektryczny i elektroniczny wprowadzany na rynek powinien zostać odpowiednio oznaczony ze względu na sposób postępowania po jego zużyciu oraz zawartych w nim substancji, które mogą być niebezpieczne dla środowiska oraz zdrowia i życia ludzi. Dyrektywa i ustawa o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym (2005), wprowadziła wymóg jednolitego oznaczania urządzeń elektrycznych i elektronicznych, wprowadzonych na rynek po 13 sierpnia 2005 r. Symbol oznakowania sprzętu elektrycznego i elektronicznego zamieszczono na ryc Oznaczenie ma na celu zminimalizowanie ilości odpadów zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego jako nieposortowanych odpadów komunalnych i ułatwienie ich selektywnej zbiórki. Ryc Wzór oznakowania sprzętu elektrycznego i elektronicznego [157] Podstawą finansowania całego systemu zagospodarowania zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego jest wyodrębniona kwota, będąca częścią ceny każdego nowego produktu, wprowadzonego do obrotu. Nosi ona nazwę KGO (kosztu gospodarowania odpadami), choć często używa się również zamiennie terminu opłata recyklingowa lub podatek ekologiczny. Od 1 stycznia 2009 r. istnieje obowiązek wyszczególniania wysokości opłaty recyklingowej w cenie każdego nowego produktu, którego późniejsza utylizacja podlega przepisom o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym. Ponoszona przez konsumenta opłata, za pośrednictwem sklepów detalicznych i hurtowni, w całości trafia do podmiotu wprowadzającego. Obowiązkiem producenta lub importera jest wykorzystanie całości wpływu z KGO na budowę i finansowanie systemu zbierania zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego. Nieprzestrzeganie przepisów ustawy o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym (2005) przez którykolwiek z podmiotów funkcjonujących w systemie zagospodarowania zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego, podlega karze grzywny lub innym karom pieniężnym, wymierzanym przez wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska. 110 RAPORT O STANIE ŒRODOWISKA W WOJEWÓDZTWIE PODKARPACKIM W 2009 ROKU

18 Kontrola przestrzegania większości przepisów ustawy o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym (2005) należy do zadań Inspekcji Ochrony Środowiska. W 2009 r. WIOŚ w Rzeszowie przeprowadził kontrole dwóch podmiotów podejrzewanych o nielegalne przetwarzanie zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego prowadzących działalność w zakresie zbierania odpadów metali żelaznych i nieżelaznych, tworzyw sztucznych oraz papieru. W trakcie kontroli nie stwierdzono, aby na terenie kontrolowanych podmiotów magazynowane były odpady zużytego sprzętu elektrycznego jak również nie stwierdzono prowadzenia działalności w zakresie demontażu zużytego sprzętu. Zgodnie z zapisami w Dyrektywie 2002/96/WE w sprawie zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego (2003) oraz w ustawie o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym (2005), wojewódzkie inspektoraty ochrony środowiska mają obowiązek przeprowadzenia raz w roku kontroli w każdym zakładzie przetwarzania sprzętu elektrycznego i elektronicznego i przekazywania jej wyników do Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska. Na terenie województwa podkarpackiego w 2009 r. funkcjonowały 3 zakłady przetwarzania zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego wpisane do rejestru przedsiębiorców i organizacji odzysku prowadzonego przez Głównego Inspektora Ochrony Środowiska: 1. Ekologiczne Centrum Odzysku Elektroniki ECOe Radosław Boczar w Jabłonicy Polskiej. 2. Przedsiębiorstwo Handlowo Usługowe Radiolok Andrzej Kucharski, Kolbuszowa. 3. GRANDEKO Paweł Traciak Zakład Przetwarzania Zużytego Sprzętu Elektrycznego i Elektronicznego w Ropczycach. Ryc Ręczny demontaż sprzętu elektrycznego i elektronicznego w zakładzie przetwarzania GRANDEKO w Ropczycach, 2009 r. [49] WIOŚ w Rzeszowie przeprowadził kontrole we wszystkich zakładach przetwarzania zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego. Stwierdzono, że zakłady dostosowały się do wymagań technicznych wynikających z ustawy o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym (2005). Stan formalnoprawny w zakresie gospodarowania odpadami w w/w kontrolowanych podmiotach był uregulowany. W zakładach tych prowadzony jest ręczny demontaż sprzętu elektrycznego i elektronicznego. Do najczęściej stwierdzanych nieprawidłowości należą: 1. Przekazywanie odpadów do podmiotu, który nie posiada decyzji zezwalającej na działalność w zakresie gospodarowania odpadami. 2. Prowadzenie niekompletnej ewidencji odpadów, co wiąże się z nierzetelnym sporządzeniem zbiorczego zestawienia danych o rodzajach i ilości odpadów oraz o sposobach gospodarowania nimi. 3. Usuwanie substancji kontrolowanych z urządzeń chłodniczych przez osobę bez posiadania świadectwa kwalifikacji. 4. Przekazywanie powstających w procesie demontażu odpadów z zużytego sprzętu elektronicznego firmom, które nie zostały wpisane do rejestru Głównego Inspektora Ochrony Środowiska jako podmioty prowadzące recykling lub inne niż recykling procesy odzysku. GOSPODARKA ODPADAMI 111

19 5. Brak przekazania zaświadczeń o zużytym sprzęcie za I półrocze 2009 r. do GIOŚ. 6. Sporządzanie zaświadczeń za 2008 r. ze wskazaniem podmiotów nie wpisanych do rejestru przedsiębiorców prowadzących działalność w zakresie recyklingu lub innych niż recykling procesów odzysku. 7. Nieterminowe przedkładanie sprawozdania o zużytym sprzęcie za I półrocze 2009 r. do GIOŚ. W 2009 r. Podkarpacki Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska nie wydawał decyzji wymierzających kary pieniężne na podstawie art. 80 ustawy o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym (2005). Krótki okres obowiązywania w Polsce regulacji prawnych dotyczących zbierania zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego oraz krótki okres funkcjonowania systemu zbierania tego rodzaju odpadów, przyczynił się do powstania nieprawidłowości w tym obszarze działalności gospodarczej. Nieprawidłowości ustawy oraz nieprzestrzeganie jej przepisów, w sposób istotny wypacza funkcjonowanie systemu zagospodarowania zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego, zmniejsza jego efektywność i ogranicza pożądany pozytywny wpływ na środowisko naturalne. Jednym z problemów występującym w województwie podkarpackim jest brak podmiotów gospodarczych, które mogłyby zagospodarować odpady wymontowane z zebranego i przetworzonego zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego. Ponadto oferowane ceny zagospodarowania odpadów przez podmioty już działające oraz ich położenie (odległość od województwa podkarpackiego) uniemożliwiają działalność zakładów przetwarzania i utrzymanie ich płynności finansowej. Przedsiębiorcy, których dotyczą przepisy o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym wskazują na szereg naruszeń często o charakterze przestępczym tzw. szarą strefę, która rozwija się w systemie śledzenia masy przekazywanych odpadów pomiędzy przedsiębiorcami na podstawie informacji zawartych na kartach przekazania odpadów. Polega ona głównie na kreowaniu fałszywej dokumentacji poświadczającej zbieranie, przetwarzanie, odzysk bądź recykling odpadów, oferowaniu stawek za przetworzenie sprzętu poniżej rzeczywistych kosztów przetworzenia oraz demontowaniu zużytego sprzętu poza zakładem przetwarzania. Wszystkie te aspekty zostały uwzględnione w opracowanych przez GIOŚ Wytycznych do przeprowadzenia kontroli przez IOŚ kontroli zakładów przetwarzania zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego, w celu określenia kompleksowego i jednolitego w skali kraju zakresu kontrolowanych zagadnień. Systematyczne kontrole przedsiębiorców będą prowadziły do eliminowania zagrożeń dla środowiska związanych z działalnością tych podmiotów, co w konsekwencji przyczyni się do poprawy funkcjonowania systemu gospodarowania zużytym sprzętem elektrycznym i elektronicznym w skali kraju POJAZDY WYCOFANE Z EKSPLOATACJI (Barbara Suszek) Obowiązki w zakresie recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji reguluje ustawa o recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji (2005), implementująca do polskiego prawy zapisy Dyrektywy 2000/53/WE w sprawie pojazdów wycofanych z eksploatacji (2000). Ustawa określa zasady postępowania z pojazdami wycofanymi z eksploatacji w sposób zapewniający ochronę życia i zdrowia ludzi oraz ochronę środowiska zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju. Według zapisów ustawy przez pojazd wycofany z eksploatacji rozumie się pojazd stanowiący odpad w rozumieniu przepisów o odpadach. Pojazdy wycofane z eksploatacji kwalifikowane są pod kodami odpadów i , zgodnie z obowiązującym katalogiem odpadów. Demontaż pojazdów wycofanych z eksploatacji może być prowadzony wyłącznie w stacjach demontażu. Zbieranie pojazdów wycofanych z eksploatacji mogą prowadzić wyłącznie przedsiębiorcy prowadzący punkty zbierania pojazdów i przedsiębiorcy prowadzący stacje demontażu. W wykazie przedsiębiorców prowadzących stacje demontażu pojazdów, prowadzonym przez Marszałka Województwa Podkarpackiego, wg stanu na 31 grudnia 2009 r., na terenie województwa podkarpackiego zarejestrowano 44 stacje demontażu pojazdów oraz 11 punktów zbierania pojazdów wycofanych z eksploatacji. Lokalizację stacji demontażu i punktów zbierania pojazdów wycofanych z eksploatacji na terenie województwa podkarpackiego przedstawia ryc RAPORT O STANIE ŒRODOWISKA W WOJEWÓDZTWIE PODKARPACKIM W 2009 ROKU

20 Ponadto w województwie podkarpackim funkcjonuje jedna instalacja służąca do rozdrabniania odpadów powstałych w procesie demontażu pojazdów wycofanych z eksploatacji tzw. strzępiarka. Ryc Strzępiarka - Wtór-Steel Sp. z o.o. w Stalowej Woli [37] WISŁA Sanna WOJEWÓDZTWO ŚWIĘTOKRZYSKIE San Łysaków WISŁA TARNOBRZEG Trześniówka Stalowa Wola STALOWA WOLA NISKO Bukowa Pysznica Tanew WOJEWÓDZTWO LUBELSKIE WOJEWÓDZTWO MAŁOPOLSKIE Breń Wisłoka Ropa Mielec Ropczyce - Czekaj Babulówka MIELEC DĘBICA JASŁO Wielopolka Tuszymka Potok Nowa Dęba Cmolas Przyrwa KOLBUSZOWA Łęg Kawęczyn Rzeszów ROPCZYCE Strzyżów Brzeżanka Krosno Kolbuszowa Wisłok STRZYŻÓW Stobnica KROSNO RZESZÓW BRZOZÓW Łańcut Trzebośnica Makłuczka ŁAŃCUT San Wisłok PRZEWORSK Mleczka LEŻAJSK Leżajsk Bircza Stara JAROSŁAW Wiar San Przemyśl Lubaczówka PRZEMYŚL Wisznia Wirowa Szkło Tanew LUBACZÓW Lubaczówka UKRAINA Werchrata Wisłoka Kąty Jasiołka Lubatówka Morwawa Wisłok SANOK Sanok - Olchowce Bezmiechowa Górna Bezmiechowa LESKO USTRZYKI DOLNE Strwiąż LEGENDA Granice państw SŁOWACJA Osława Radoszyce Bystre Hoczewka Bystre - Rabe Solinka Czarny San Dwerniczek Granice województw Stacje demontażu pojazdów Punkty zbierania pojazdów Strzępiarki Wetlina Ryc Mapa rozkładu stacji demontażu pojazdów oraz punktów zbierania pojazdów wycofanych z eksploatacji na terenie województwa podkarpackiego, wg stanu na 31 grudnia 2009 r. [49] GOSPODARKA ODPADAMI 113

21 Zgodnie z ustawą o recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji (2005) wojewódzki inspektor ochrony środowiska co najmniej raz w roku kontroluje każdą stację demontażu pojazdów wycofanych z eksploatacji. Ocena stanu technicznego instalacji stacji demontażu pojazdów wycofanych z eksploatacji dokonywana jest w oparciu o rozporządzenie w sprawie minimalnych wymagań dla stacji demontażu oraz sposobu demontażu pojazdów wycofanych z eksploatacji (2005). Na podstawie kontroli przeprowadzonych przez WIOS w Rzeszowie w 2009 r. stwierdzono, że wszyscy kontrolowani przedsiębiorcy prowadzący stacje demontażu pojazdów wycofanych z eksploatacji posiadali decyzje udzielające pozwolenia na wytwarzanie odpadów, powstających w związku z eksploatacją instalacji do demontażu pojazdów. W 3 stacjach demontażu pojazdów wycofanych z eksploatacji na kontrolowanym terenie, w trakcie kontroli stwierdzono naruszenie minimalnych wymagań dla stacji demontażu pojazdów wycofanych z eksploatacji, określonych w obowiązujących przepisach prawa. O zaistniałych naruszeniach powiadomiono Marszałka Województwa Podkarpackiego. Przedsiębiorcy zostali zobowiązani do niezwłocznego usunięcia nieprawidłowości. W 2009 r. nie stwierdzono przypadku cofnięcia decyzji dla stacji demontażu pojazdów wycofanych z eksploatacji przez marszałka, jak również zakończenia działalności w żadnej stacji demontażu pojazdów wycofanych z eksploatacji. Spośród 6 przedsiębiorców prowadzących punkty zbierania pojazdów skontrolowanych w 2009 r., nieprawidłowości stwierdzono w 4 przypadkach, w tym uchybienia w zakresie spełniania minimalnych warunków technicznych dla punktów zbierania pojazdów wycofanych z eksploatacji w jednym przypadku. W związku ze stwierdzonymi nieprawidłowościami, skierowano wystąpienie do właściwego starosty informujące o wynikach kontroli oraz wydano zarządzenia pokontrolne nakazujące ich usunięcie. Ustalenia kontroli nie wykazały naruszeń warunków posiadanej decyzji w zakresie gospodarki odpadami, ani też w zakresie spełniania minimalnych wymagań przez strzępiarkę. W 2009 r. przeprowadzono 7 kontroli podmiotów podejrzewanych o prowadzenie działalności w zakresie demontażu pojazdów. Tylko 1 kontrola potwierdziła prowadzenie nielegalnego demontażu pojazdów. Demontaż pojazdów prowadzony był poza obiektem budowlanym, nie zostały spełnione warunki określone w rozporządzeniu w sprawie minimalnych wymagań dla stacji demontażu oraz sposobu demontażu pojazdów wycofanych z eksploatacji (2005) OSADY ŚCIEKOWE (Małgorzata Budzyńska, Leszek Podgórski) Rozwój systemów oczyszczania ścieków, w tym rozbudowa sieci kanalizacyjnych oraz budowa i modernizacja oczyszczalni ścieków, realizowanych głównie jako przedsięwzięcia określone w Krajowym Programie Oczyszczania Ścieków Komunalnych powoduje systematyczny wzrost ilości oczyszczanych ścieków. Jednocześnie jest przyczyną znaczącego wzrostu ilości powstających osadów ściekowych, pociągając za sobą konieczność rozwiązywania problemów z ich zagospodarowaniem. Zasady stosowania osadów ściekowych w rolnictwie, w krajach Unii Europejskiej, reguluje Dyrektywa 86/278/EEC w sprawie ochrony środowiska, a szczególnie gleb, przy stosowaniu osadów ściekowych w rolnictwie (1986). W dyrektywie ustalone zostały: 1. Maksymalne wartości dopuszczalne stężeń metali ciężkich w glebie i w osadzie oraz maksymalne ilości metali ciężkich, które mogą być wprowadzane do gleby. Wartości dopuszczalne określone są dla kadmu, miedzi, niklu, ołowiu, cynku, rtęci (nie określono tych wartości dla chromu). 2. Warunki, jakie muszą zostać spełnione przy wykorzystywaniu osadów ściekowych. 3. Minimalne przedziały czasu pomiędzy zastosowaniem osadów ściekowych na poszczególnych rodzajach gruntów rolniczych oraz kierunki wykorzystania tych gruntów. 4. Procedury przeprowadzania analiz osadów ściekowych oraz gleb. 5. Metody referencyjne pobierania próbek oraz wykonywania analiz. Sformułowany został również obowiązek prowadzenia odpowiednich rejestrów stosowania osadów oraz sprawozdań o wprowadzaniu w życie postanowień dyrektywy. Zapisy dyrektywy zostały transponowane do ustawy o odpadach (2001) i rozporządzenia w sprawie komunalnych osadów ściekowych (2002). 114 RAPORT O STANIE ŒRODOWISKA W WOJEWÓDZTWIE PODKARPACKIM W 2009 ROKU