!"#$#%#&'()*"!!+,-.#/.-%.0!'1**2'&!!"*% %03-'$&."#* :-*,/

Transkrypt

1 !"#$#%#&'()*"!!+,-.#/.-%.0!'1**2'&!!"*% %03-'$&."#* :-*,/ Projekt Strategiczny - Zadanie 3 Opracowanie zasad pomiarów i bada parametrów powietrza kopalnianego dla oceny zagroenia metanowego i poarowego w podziemnych zakładach górniczych wydobywajcych wgiel kamienny Sprawozdanie z realizacji etapu nr 15 Opracowanie i wykonanie układu wielopunktowego pomiaru stenia metanu w wyrobisku oraz badania poligonowe rozkładu przepływu powietrza i stenia gazów w celach dowiadczalnej weryfikacji wyników pomiarów przyrzdami i czujnikami w systemach teletechnicznych dla oceny zagroenia metanowego i poarowego Kierownik i projektu strategicznego: Prof. dr hab. in. Stanisław Wasilewski KRAKÓW, kwiecie 2013 roku

2 !"#$#%#&'()*"!!+,-.#/.-%.0!'1**2'&!!"*% %03-'$&."#* :-*,/ Projekt Strategiczny - Zadanie 3 Opracowanie zasad pomiarów i badan parametrów powietrza kopalnianego dla oceny zagroenia metanowego i poarowego w podziemnych zakładach górniczych wydobywajcych wgiel kamienny Data rozpoczcia pracy: Data zakoczenia Etap 15. Opracowanie i wykonanie układu wielopunktowego pomiaru stenia metanu w wyrobisku oraz badania poligonowe rozkładu przepływu powietrza i stenia gazów w celach dowiadczalnej weryfikacji wyników pomiarów przyrzdami i czujnikami w systemach teletechnicznych dla oceny zagroenia metanowego i poarowego Charakter opracowania: Praca naukowo-badawcza. Opracował zespół w składzie: Prof. dr hab. in. Wacław Dziurzyski Prof. dr hab. in. Stanisław Wasilewski Dr hab. in Jerzy Krawczyk prof. IMG PAN Dr in. Janusz Kruczkowski Mgr in. Piotr Ostrogórski Tadeusz Bacia Nowak Robert Zatwierdził: Dyrektor Instytutu prof. dr hab. in. Wacław Dziurzyski 0 (;

3 3 Spis treci 1. Wstp 4 2. Miernik prdkoci przepływu powietrza i stenia metanu Układ elektroniczny Układ mechaniczny Parametry metrologiczne Oprogramowanie Konstrukcja nona do umieszczenia mierników w przekroju wyrobiska Badania poligonowe rozkładu przepływu powietrza i stenia gazów 17 w KWK Pniówek 4. Badania poligonowe rozkładu przepływu powietrza i stenia gazów 24 w KWK Krupiski 5. Badania poligonowe rozkładu przepływu powietrza i stenia gazów 31 w KWK Sonica 6. Badania poligonowe rozkładu przepływu powietrza i stenia gazów 41 w KWK Zofiówka 7. Podsumowanie Literatura 52

4 4 1. Wstp Jednym z istotnych zagadnie w badaniach naukowych obejmujcych poznanie zjawisk przepływowych w wentylacyjnych sieciach kopalnianych jest okrelenie rozkładów pól prdkoci powietrza i ste metanu. Prace te oprócz charakteru badawczego maj istotne znaczenie zarówno do rozwizywania zagadnie matematycznego modelowania przepływów w niespecyficznych przewodach jakimi s wyrobiska kopalni głbinowej, jak te posiadaj istotny aspekt praktyczny zwizany z doskonaleniem metod pomiarowych wielkoci okrelajcych przepływ np. strumienia objtoci. Celem projektu było opracowanie i wykonanie układu wielopunktowego pomiaru stenia metanu w wyrobisku oraz badania poligonowe rozkładu przepływu powietrza i stenia gazów. Układ wielopunktowego pomiaru stenia metanu zastał opracowany w oparciu o dowiadczenia wyniesione z opracowania wielopunktowego systemu pomiaru pola prdkoci. (Krach, Krawczyk, Kruczkowski, Pałka: 2006). Wielopunktowy pomiar stenia metanu poszerza funkcje poprzedniego urzdzenia badawczego o moliwo współczasowego i lokalnego pomiaru obu wielkoci (pomiar quasi-punktowy). Rozwizanie to wnosi now jako do bada naukowych, jednoczenie otwierajc moliwoci opracowania nowych urzdze i procedur pomiarowych. W skład systemu wchodz: Zespół mierników pomiarowych Komputerowy system sterowania i akwizycji danych Oprogramowanie do analizy danych otrzymanych w wyniku pomiarów Układ mechaniczny do przestrzennego rozmieszczenia czujników w wyrobisku Informacje uzyskane z przestrzennych, synchronicznych pomiarów stenia metanu i prdkoci przepływu pozwol na badania rozkładów pól prdkoci i koncentracji metanu. W konsekwencji uzyskana bdzie informacja o zmianach rzeczywistego strumienia objtociowego mieszaniny powietrzno-metanowej, pozwalajca odnie si do stosowanych do tej pory metod wyznaczania np. metanowoci wentylacyjnej, na podstawie wyników pomiarów lokalnej prdkoci i lokalnego stenia metanu. Dziki opracowanemu systemowi zebrano szereg interesujcych danych pomiarowych podczas bada poligonowych przeprowadzonych w kopalniach Pniówek, Sonica, Krupiski i Zofiówka. 2. Miernik prdkoci przepływu powietrza i stenia metanu (metanoanemometr) 2.1. Układ elektroniczny Schemat blokowy obwodów elektronicznych miernika metanoanemometrycznego pokazano na rys. 1. Układem nadzorujcym prac jest system mikroprocesorowy oparty o procesor z rodziny AVR XMEGA firmy Atmel. System gromadzi i konfiguruje dane z dwóch rónych czujników pomiarowych. Czujnikiem prdkoci przepływu powietrza jest dwukierunkowy anemometryczny czujnik skrzydełkowy opracowany w IMG PAN. Jako czujnik stenia metanu wykorzystano pellistorow komor pomiarow opracowan w firmie SENSOR GAZ, pracujc w dwóch podzakresach. Z urzdzeniami zewntrznymi miernik moe komunikowa si przy pomocy transmisji przewodowej z wykorzystaniem portu USB, lub przy pomocy transmisji radiowej w pamie 868 MHz. W drugim przypadku urzdzenie wykorzystuje układ transceiver FM-USB podłczony do komputera. Podczas pomiarów dane pomiarowe mog by przekazywane drog radiow do komputera sterujcego systemem pomiarowych i jednoczenie gromadzone w pamici wewntrzne miernika o pojemnoci 32

5 5 Mb. Autonomi zasilania gwarantuje układ akumulatorów Ni-MH. Przewidziano moliwo jednoczesnej pracy i komunikowania si z komputerem sterujcym dla 16 mierników. Mierniki mog równie działa w rybie autonomicznym, po wczeniejszym zaprogramowaniu parametrów ich pracy. Schemat układu elektronicznego został przedstawiony na rys. 2. CZUJNIK PRDKOCI CZUJNIK METANU USB SYSTEM MIKROPROCESOROWY ATXMEGA32 NADAJNIK ODBIORNIK 868 Mhz UKŁAD ZASILANIA PAMI 32MB Rys. 1. Schemat blokowy układu elektronicznego miernika ste metanu i prdkoci przepływu powietrza Rys. 2. Układ elektroniczny miernika ste metanu i prdkoci przepływu powietrza Układ elektroniczny czujnika został wykonany w technologii montau powierzchniowego SMT. W tym celu zaprojektowano odpowiedni topologi dwustronnego obwodu drukowanego. Widok płytki obwodu elektronicznego i rozmieszczenia elementów pokazano na rys. 3.

6 6 Rys. 3. Topologia obwodu drukowanego i rozmieszczenie elementów 2.2. Układ mechaniczny Na rys. 4. pokazano ide rozwizania konstrukcyjnego miernika i jego podstawowe wymiary. Nad czujnikiem anemometrycznym (2) znajduje si czujnik ste metanu (1). Rys. 4. Miernik stenia metanu i prdkoci przepływu powietrza. Rozmieszczenie elementów pomiarowych. 1-czujnik metanu. 2-czujnik prdkoci

7 7 Wlot komory pomiarowej czujnika metanu skierowany jest do wntrza osłony czujnika skrzydełkowego. Takie rozwizanie pozwala na przyjcie quasi-punktowego charakteru pomiaru. Poniej czujnika skrzydełkowego umieszczono w obudowie (3) układ elektroniczny wraz z nadajnikiem i odbiornikiem RF oraz z zespołem akumulatorów. Układ RF korzysta z anteny wewntrznej. W dolnej czci osłony zespołu elektroniki wbudowano wyłcznik z sygnalizatorem optycznym typu LED i gniazdo ładowania akumulatorów połczone z portem USB. Na rys. 5 pokazano konstrukcj mechaniczn czujnika z uwidocznionym wzajemnym połoeniem wzgldem siebie komory pellistorowej i wirnika skrzydełkowego. Takie rozwizanie jest korzystne ze wzgldu na dodatkowe mieszanie przez łopatki wirnika, przepływajcego powietrza. Na fot. 1 pokazano widok czujnika i fotografi czujnika zamontowanego na stanowisku pomiarowym w przekroju wyrobiska kopalnianego. Najbardziej istotne elementy konstrukcji mechanicznej miernika pokazano na rys. 6 i 7. Rys. 5. Konstrukcja mechaniczna miernika stenia metanu i prdkoci przepływu powietrza

8 8 Fot. 1. Bezprzewodowy miernik stenia metanu i prdkoci przepływu powietrza

9 9 Rys. 6. Konstrukcja mechaniczna miernika stenia metanu i prdkoci przepływu powietrza. Wspornik głowicy pomiarowej

10 10 Rys. 7. Konstrukcja mechaniczna miernika stenia metanu i prdkoci przepływu powietrza. Osłona komory pomiarowej czujnika metanu

11 Parametry metrologiczne Poniej podano uzyskane parametry metrologiczne czujnika wraz z błdami zdefiniowanymi dla kadej mierzonej wielkoci. a). Prdko przepływu powietrza Zakres pomiarowy prdkoci przepływu: Błd pomiaru prdkoci przepływu: Rozdzielczo: Czstotliwo pomiarów: ± (0,2 20 m/s) ± (0,5% rdg * + 0,02 m/s) 0,01 m/s 1 Hz b). Stenie metanu Zakres pomiarowy stenia metanu: 0 100% V/V ** Podzakresy pomiaru stenia metanu: 0 100% DGW 5 100% V/V Błd pomiaru ste metanu: 0,1% dla zakresu 0 2% V/V 5% wskaza dla zakresu 2 5% V/V 3% dla zakresu 5 60% V/V 5% wskaza dla zakresu % V/V Rozdzielczo: 0,01% dla zakresu 0 100% DGW *** 0,1% V/V dla zakresu 5 100% V/V Czstotliwo pomiarów: 1 Hz Uyte skróty oznaczaj: * rdg warto odczytywana (reading) ** V/V procentowe stenie objtociowe (Volume/Volume) *** DGW dolna granica wybuchowoci (Lower Explosive Limit, LEL) Przedstawione parametry definiuj graniczne błdy pomiaru dla punktowych pomiarów prdkoci przepływu i stenia metanu. Wielko tych błdów jest uwzgldniana przy badaniu rozkładów pól prdkoci i koncentracji. Oszacowanie niepewnoci pomiaru bdzie wymagało uwzgldnienia take innych jej ródeł. W przypadku wykorzystania systemu do pomiaru metanowoci wentylacyjnej (w celu weryfikacji wartoci wyliczanych w oparciu o wskazania czujników systemów telemetrycznych) niezbdne jest wyznaczenie niepewnoci pomiaru dwóch wielkoci: strumienia objtoci i redniego stenia metanu w polu przekroju wyrobiska. Ze wzgldu na stosowan do wyznaczania strumienia objtoci metod pola prdkoci, nieznana rzeczywista warto strumienia objtoci Q jest sum strumienia objtoci wyznaczon z obliczonego rozkładu prdkoci powietrza w polu przekroju, strumienia przepływajcego przez cz powierzchni przekroju nie objt obliczeniami i strumienia pochodzcego z rónicy midzy obliczonym rozkładem prdkoci a rozkładem rzeczywistym. Q = Q + Q + Q obl Przed kadym pomiarem i po nim, czujniki stenia metanu poddawano procedurze wzorcowania, której wyniki pozwoliły na przyjcie załoenia, e uzyskana dokładno pomiaru powinna by nie gorsza ni ± 0,1 % stenia metanu. Wybrane czujniki po wykonaniu eksperymentów zostały dodatkowo poddane kalibracji w Zakładzie b r

12 12 Bezpieczestwa Przeciwwybuchowego Głównego Instytutu Górnictwa. Kalibracja potwierdziła poprawno działania czujników wykazujc, e błd wskaza jest mniejszy ni zakładany ± 0,1 %. Kalibracj wykonano dla mieszanek wzorcowych o steniach 0,5 %, 0,99 %, 1,50 %, 2,05 % i 2,50 %. Tm samym potwierdzono słuszno załoenia o wielkoci błdu pomiarowego. Czujniki prdkoci zostały poddane wzorcowaniu w akredytowanym Laboratorium Wzorcujcym Wentylacyjne Przyrzdy Pomiarowe Instytutu Mechaniki Górotworu PAN. Poprawno ich działania była wielokrotnie weryfikowana we wczeniej prowadzonych badaniach rozkładów pól prdkoci przepływu powietrza w rodowisku kopalni głbinowej Oprogramowanie Oprogramowanie zawiera programy dla systemów mikroprocesorowych układów elektronicznych oraz programy do komputera sterujcego systemem i program do analizy danych. Oprogramowanie dla procesorów zostało napisane w rodowisku Atmel Studio. Bootloader pozwala na łatwe ładowanie zmodyfikowanego oprogramowania. Do sterowania systemu uywany jest przemysłowy komputer typu Toughbook firmy Panasonic model CF-19 mk5, pokazany na fot. 2. Jest to urzdzenie zaprojektowane do pracy w szczególnie trudnych warunkach, o stopniu ochronnym obudowy IP65. Komputer ma zainstalowane pełne oprogramowanie do obsługi systemu włcznie z modułem analizy danych pomiarowych. Fot. 2. Komputer typu Panasonic CF 19 przeznaczony do sterowania i akwizycji danych pomiarowych z widocznym modułem radiowym do łcznoci z metanoanemometrami Program sterujcy CH4 Flow zaimplementowany na komputerze CF-19 mk5 umoliwia: konfigurowanie czujników wzorcowanie czujników diagnostyk czujników

13 13 wizualizacj rozmieszczenia czujników w przekroju z podaniem ich geometrycznego połoenia akwizycj danych pomiarowych podgld w czasie rzeczywistym danych pomiarowych w postaci wykresów odwzorowujcych rozkłady pól prdkoci lub koncentracji komunikacj z czujnikami on-line przez Internet (jeeli jest to moliwe) eksport danych Na rys. 8 pokazano przykładowo okno programu wizualizujce rozmieszczenie czujników. Widoczne s ich numery identyfikacyjne, współrzdne geometryczne i pola wartoci wielkoci mierzonych (stenia i prdkoci). Rys. 8. Okno programu nadzorujcego prac systemu Do analizy danych uzyskanych przy pomocy programu CH4 Flow słuy program CH4 Flow Graphics. Program pozwala na graficzn prezentacj wyników a take na wyliczenie strumieni objtoci i metanu. Wyliczenie strumienia objtoci wykonywane jest metod pola prdkoci polegajc na całkowaniu rozkładu prdkoci na polu przekroju poprzecznego wyrobiska. Metoda ta została dokładnie opisana w monografii pt. Zmienno pola prdkoci i strumienia objtoci powietrza w wyrobiskach kopal głbinowych (Krach, Krawczyk, Kruczkowski, Pałka: 2006). Plik z danymi wczytywany jest z programu CH4 Flow. Wybieramy mierniki z których bd analizowane dane, rys. 9. Z pomoc rozwijanej listwy Typ obudowy moemy wybra odpowiadajca miejscu pomiarów obudow. W programie zaszyto dane geometryczne nastpujcych typów obudów: ŁP6/A ŁP7/A ŁP7/4/A ŁP8/A ŁP8/4/A

14 14 ŁP9/A ŁP9/4/A ŁP10/A ŁP10/4/A ŁP11/4/A Dodatkowo uytkownik ma moliwo wyboru opcji Elipsa, która odpowiada przekrojowi przyblianemu połow przekroju elipsy. Pozwala to korzystanie z programu na podstawie rutynowo wyznaczanych na kopalni danych geometrycznych; szeroko po spgu i wysoko do stropu Wymiary osi elipsy mona modyfikowa. W przypadku obudów standardowych istnieje moliwo modyfikacji wysokoci spgu. Rys. 9. Okno programu CH4 Flow Graphics z opcj wyboru danych do analizy Po zamkniciu okna z wykresami danych z czujników, automatycznie na podstawie danych z programu CH4 Flow w obrysie wyrobiska pojawia si rozmieszczenie czujników. Zaznaczenie czujników połoonych najbliej brzegów wyrobiska wykonuje si rcznie. Program automatycznie wyznacza dodatkowe wirtualne mierniki w punktach przecicia przektnych czworoktów utworzonych przez mierniki rzeczywiste, oraz dodatkowe wirtualne mierniki na brzegach obrysu wyrobiska rys. 10.

15 15 Rys. 10 Okno programu CH4 Flow Graphics z opcj oblicze finalnych Jednoczenie obliczane s strumienie objtoci i metanu. Dodatkowo mona wygenerowa ich wykresy. Mona take generowa przebiegi z czujników wirtualnych. Program podaje przekroje obliczone na podstawie danych technicznych obudów, standardowych pomiarów geometrycznych i oblicze w oparciu o algorytm wyliczania strumienia objtoci na podstawie metody pola prdkoci Konstrukcja nona do umieszczenia mierników w przekroju wyrobiska Istotnym elementem systemu jest układ konstrukcji nonej do przestrzennego rozmieszczenia czujników. Jest to modułowa konstrukcja zaprojektowana pod ktem moliwoci transportu w stanie złoonym w stosowanych w kopalniach rodkach transportu ludzi. Wykonana jest z kwasoodpornych cienkociennych rurek połczonych specjalnie zaprojektowanymi elementami z tworzyw ertacatelowych. Czujniki mocowane s na wysignikach pozwalajcych na łatwe pozycjonowanie. Podstawowe elementy konstrukcji pokazano na rys. 11.

16 16 Rys.11. Układ mechaniczny mobilnego systemu nonego do przestrzennego rozmieszczania czujników pomiarowych w przekroju wyrobiska Czujniki zostan zamontowane w przekroju poprzecznym wyrobiska z wykorzystaniem pionowych i poziomych, połczonych ze sob, teleskopowo rozkładanych rurowych elementów mechanicznych. Utworzony zostanie przestrzenny układ płaskiej kratownicy z przegubowo mocowanymi do niej czujnikami. Konstrukcje czujników i kratownicy projektowane s w sposób pozwalajcy na jak najmniejsze zakłócenie przepływu. Rys. 12 Elementy mechaniczne układu nonego. Uchwyt metanoanemometru

17 17 Rys. 13 Elementy mechaniczne układu nonego. Zaciski 3. Badania poligonowe rozkładu przepływu powietrza i stenia gazów w KWK Pniówek Pomiary przeprowadzono w KWK Pniówek, w rejonie ciany C-1 pokazanym na rysunku 1, przewietrzanej systemem na "Y" odwrócone. ciana C-1 o długoci 250 m, redniej wysoko 2.2 m i czynnym polu przekroju 9 m 2, była eksploatowana w warunkach IV kategorii zagroenia metanowego. System z czujnikami anemometrycznymi umieszczono w pochylni C-3. System pomiaru wielopunktowego wyposaony w czujniki metanoanemometryczne został zainstalowany w przekopie wznoszcym C-4, odprowadzajcym powietrze ze ciany. Odległo od pocztku zrobów wynosiła około 340 m. W tym przypadku spodziewano si zarejestrowa lokalne stenia metanu odprowadzanego w mieszaninie gazowej ze ciany. Rys. 14. KWK Pniówek. Rejon prowadzenia bada poligonowych

18 18 Widok systemu zainstalowanego w przekroju pochylni C-3 pokazano na fot. 3. Fot. 3. KWK Pniówek. Czujniki anemometryczne rozmieszczone w przekroju pochylni C-3 W przekroju chodnika rozmieszczono 16 bezprzewodowych skrzydełkowych czujników anemometrycznych. Warunki panujce w wyrobisku pozwoliły na wykorzystanie układu 4 kolumn połczonych poprzeczk stabilizujc. Współrzdne geometryczne połoenia czujników i ich numery widoczne s na rys. 16. Współrzdne wyraone w metrach odniesione s do prostoktnego układu współrzdnych (x,y) o pocztku w lewym, dolnym naroniku niku pola przekroju poprzecznego wyrobiska. Rys. 16. KWK Pniówek. Współrzdne geometryczne połoenia czujników anemometrycznych w przekroju pochylni C-3 Na rys.17 pokazano wybrany fragment rejestracji prdkoci lokalnych wystpujcych w punktach umieszczenia głowic pomiarowych anemometrów. Zarejestrowano wystpujce w przekroju wyrobiska zmiany prdkoci chwilowych w przedziale od 0,6 do 1,9 m/s.

19 19 W oparciu o te dane i znajomo połoenia czujników przy pomocy programu do akwizycji i analizy danych uzyskano informacj o chwilowych zmianach strumienia objtoci powietrza w wyrobisku. Rejestracj przebiegu zmian strumienia objtoci w pochylni C-3 pokazano na rys. 18. Chwilowe zmiany strumienia mieszcz si w przedziale od 1040 do 1220 m3/min. m/s 2,00 1,80 1,60 1,40 1,20 1,00 0,80 0,60 0,40 0,20 0,00 12:50:24 12:57:36 13:04:48 13:12:00 13:19:12 13:26:24 13:33: Rys. 17. KWK Pniówek. Rozkład pola prdkoci w przekroju pochylni C , , , , ,00 m3/min 1140, , , , , , ,00 12:50:24 12:57:36 13:04:48 13:12:00 13:19:12 13:26:24 13:33:36 Rys. 18. KWK Pniówek. Zmiany strumienia objtoci powietrza w przekroju pochylni C-3.

20 20 W przekopie wznoszcym C-4 zamontowano system składajcy si z 14 czujników metanoanemometrycznych. Rozłoono 4 kolumnow konstrukcj non. Na kolumnach zewntrznych mona było zainstalowa po 3 czujniki. Współrzdne geometryczne połoenia czujników metanoanemometrycznych w przekroju wyrobiska pokazano na rys. 19. Współrzdne wyraone w metrach podane s w układzie prostoktnym (x,y), którego pocztek ulokowany jest w miejscu styku ociosu i spgu chodnika. Spg w nieznaczny sposób był wypitrzony, co schematycznie zaznaczono na rysunku. Rys. 19. KWK Pniówek. Współrzdne geometryczne połoenia czujników metanoanemometrycznych w przekroju przekopu wznoszcego C-4 Na rys. 20 i 21 pokazano dane pomiarowe uzyskane z metanoanemometrów. Grafiki generowane s automatycznie przez program CH4 Flow. Widoczne na nich s przebiegi zmian prdkoci powietrza (kolor niebieski) i stenia metanu (kolor czerwony). Do dalszej analizy i wykorzystania słu pliki z danymi zawierajce dane pomiarowe i czas rzeczywisty dla kadego pomiaru.

21 Rys. 20. KWK Pniówek. Rejestracje z metanoanemometrów nr 1-8

22 Rys. 21. KWK Pniówek. Rejestracje z metanoanemometrów nr 10-15

23 23 Wybrany fragment rejestracji prdkoci lokalnych został pokazany na rys. 22. Obserwowano du rónic prdkoci pomidzy poszczególnymi punktami pomiarowymi. Zarejestrowano prdkoci lokalne w przedziale od 0,8 do 3,7 m/s. Z powodów pomyłek technicznych nie przeprowadzono rejestracji czujnikami 9 i 16. 4,00 m/s 3,50 3,00 2,50 2,00 1,50 1,00 0, ,00 12:21:36 12:28:48 12:36:00 12:43:12 12:50:24 12:57:36 13:04:48 13:12:00 13:19:12 13:26:24 13:33:36 13:40:48 Rys. 22. KWK Pniówek. Rozkład pola prdkoci w przekroju przekopu wznoszcego C-4 Na rys. 23 widoczne s wyniki rejestracji zmian lokalnych ste metanu w przekopie wznoszcym C-4. Obserwowano pocztkowe zmniejszanie ste w poszczególnych punktach przekroju a nastpnie ich wzrost. Powodem takiego zjawiska było rozpoczcie urabiania po przestoju kombajnu. 1,80 % CH4 1,70 1,60 1,50 1,40 1,30 1,20 1, ,00 12:21:36 12:28:48 12:36:00 12:43:12 12:50:24 12:57:36 13:04:48 13:12:00 13:19:12 13:26:24 13:33:36 13:40:48 Rys. 23. KWK Pniówek. Rozkład stenia metanu w przekroju przekopu wznoszcego C-4

24 24 Na rys. 24 pokazano przykładowo wyniki synchronicznej rejestracji lokalnych zmian prdkoci i stenia metanu przez czujnik numer 14. W tym przypadku mona stwierdzi,e mamy do czynienia z przepływem ustalonym, o duej intensywnoci turbulencji. Obydwa przebiegi nie s ze sob skorelowane. Odchylenie standardowe prdkoci wynosi 0,3 m/s a odchylenie standardowe stenia metanu jest równe 0,07 % CH 4. 4,00 1,80 3,50 1,75 3,00 1,70 2,50 1,65 m/s 2,00 1,60 % CH4 1,50 1,55 1,00 1,50 0,50 1,45 0,00 1,40 12:21:36 12:28:48 12:36:00 12:43:12 12:50:24 12:57:36 13:04:48 13:12:00 13:19:12 13:26:24 13:33:36 13:40:48 Rys. 24. KWK Pniówek. Rejestracja lokalnych zmian prdkoci i stenia metanu wykonana przez matanoanemometr nr Badania poligonowe rozkładu przepływu powietrza i stenia gazów w KWK Krupiski Pomiary w KWK Krupiski przeprowadzono w rejonie ciany B-8/348 rys 25, i w przecince wentylacyjnej ciany N-15. W pierwszym przypadku zastosowano system wyposaony w czujniki anemometryczne, a w drugim w czujniki metanoanemometryczne. Rejon wykonywania bada poligonowych w chodniku nadcianowym B-8 przedstawiono na rys. 25. Rys. 25. KWK Krupiski. Rejon prowadzenia bada poligonowych. ciana B-8 Zrzut obrazu z systemu Zefir

25 25 Na rys. 26 pokazano współrzdne geometryczne połoenia 16 czujników rozłoonych w chodniku nadcianowym B-8. Rys. 26. KWK Krupiski. Współrzdne geometryczne połoenia czujników anemometrycznych w chodniku nadcianowym B-8 Fot. 4 przedstawia widok systemu rozłoonego w chodniku B-8. Fot. 4. KWK Krupiski. Czujniki anemometryczne rozmieszczone w przekroju chodnika nadcianowego B-8 Na rys. 27 przedstawiono zarejestrowany rozkład pola prdkoci. Zmiany prdkoci lokalnych mieszcz si w przedziale od 0,5 do 2,2 m/s. Najwiksze prdkoci rejestrował czujnik nr 8, a najmniejsze czujnik nr 13.

26 26 m/s 2,50 2,00 1,50 1,00 0,50 0,00 10:40:48 10:48:00 10:55:12 11:02:24 11:09:36 11:16:48 11:24:00 11:31:12 11:38: Rys. 27. KWK Krupiski. Rozkład pola prdkoci w chodniku nadcianowym B-8 W oparciu o dane uzyskane z czujników anemometrycznych mona było odtworzy zmiany strumienia objtoci powietrza przepływajcego w chodniku B-8, rys. 28. Jak wynika z rysunku strumie objtoci w chodnikach kopalnianych charakteryzuj due zmiany wartoci chwilowych. Zjawisko to dotyczy wszystkich zarejestrowanych przypadków. m3/min 1200, , , , , , , , , , ,00 10:45:07 10:52:19 10:59:31 11:06:43 11:13:55 11:21:07 11:28:19 11:35:31 Rys. 28. KWK Krupiski. Zmiany strumienia objtoci powietrza w chodniku nadcianowym B-8 W przecince wentylacyjnej ciany N-15 rejestrowano rozkład lokalnych prdkoci i ste metanu wykorzystujc czujniki metanoanemometryczne. Rozmieszczenie czujników jest przedstawione na rys. 29. Zainstalowanych zostało 14 czujników.

27 27 Rys. 29. KWK Krupiski. Współrzdne geometryczne połoenia czujników metanoanemometrycznych w przecince wentylacyjnej N-15 Na rys pokazano dane pomiarowe uzyskane z metanoanemometrów zainstalowanych w przecince wentylacyjnej N-15. Grafiki zostały wygenerowane przez program CH4 Flow. Zgromadzone pliki z danymi pomiarowymi posłuyły do dalszych analiz i opracowa. Przykłady ich wykorzystania przedstawiono w dalszej czci ci sprawozdania

28 Rys. 30. KWK Krupiski. Rejestracje z metanoanemometrów nr

29 Rys. 31. KWK Krupiski. Rejestracje z metanoanemometrów nr Rys. 32. KWK Krupiski. Rejestracje z metanoanemometrów nr 15 i 16 Na rys. 33 przedstawiono wyniki rejestracji prdkoci lokalnych. W tym przypadku, w przekroju wyrobiska obserwowano zmiany chwilowych wartoci prdkoci od 0,0 do 4,4 m/s. m/s 5,00 4,50 4,00 3,50 3,00 2,50 2,00 1,50 1,00 0,50 0,00 11:24:00 11:31:12 11:38:24 11:45:36 11:52:48 12:00:00 12:07:12 12:14:24 12:21:36 12:28:48 12:36: Rys. 33. KWK Krupiski. Rozkład pola prdkoci w przecince wentylacyjnej N-15

30 30 Na podstawie danych o prdkociach lokalnym odtworzono przebieg zmian strumienia objtoci w przecince wentylacyjnej rys. 34. Rejestrowano strumie objtoci zmieniajcy si w przedziale od 1430 do 1770 m 3 /min. 1850, , , ,00 m3/s 1650, , , , , ,00 11:24:00 11:31:12 11:38:24 11:45:36 11:52:48 12:00:00 12:07:12 12:14:24 12:21:36 12:28:48 12:36:00 Rys. 34. KWK Krupiski. Zmiany strumienia objtoci powietrza w przecince wentylacyjnej N-15 Na rys. 35 pokazano zarejestrowane lokalne stenia metanu. Na podstawie tych rejestracji odtworzono zmiany redniej wartoci stenia w przekroju wyrobiska zachodzce w trakcie trwania pomiarów rys ,65 % CH4 0,6 0,55 0,5 0,45 0,4 0,35 0,3 0, ,2 11:24:00 11:31:12 11:38:24 11:45:36 11:52:48 12:00:00 12:07:12 12:14:24 12:21:36 12:28:48 12:36:00 Rys. 35. KWK Krupiski. Rozkład stenia metanu w przecince wentylacyjnej N-15

31 31 0,52 0,51 0,50 0,49 % CH4 0,48 0,47 0,46 0,45 0,44 11:24:00 11:31:12 11:38:24 11:45:36 11:52:48 12:00:00 12:07:12 12:14:24 12:21:36 12:28:48 12:36:00 Rys. 36. KWK Krupiski. Zmiany redniego stenia metanu w przecince wentylacyjnej N Badania poligonowe rozkładu przepływu powietrza i stenia gazów w KWK Sonica Podczas pomiarów prowadzonych w kopalni Sonica dysponowano dwoma systemami wyposaonymi w czujniki metanoanemometryczne. Pomiary prowadzono w rejonie ciany G1/100 rys. 37. Rejon przewietrzany jest w systemie na U z zastosowaniem lutniocigu doprowadzajcego powietrze do skrzyowania ciany z chodnikiem nadcianowym i100. Jeden z systemów został rozłoony w pobliu wylotu ze ciany w chodniku nadcianowym i100. Drugi system rozłoono na wylocie chodnika i100. Rys. 37. KWK Sonica. Rejon wykonywania pomiarów Na fot. 5 widoczny jest fragment systemu rozłoonego w rejonie wylotu ze ciany. Pomimo niekorzystnych warunków wynikajcych z duej iloci zainstalowanych urzdze udało si rozmieci 16 czujników.

32 32 Fot. 5. KWK Sonica. Czujniki metanoanemometryczne rozmieszczone w przekroju chodnika nadcianowego i100. Połoenie w rejonie wylotu ze ciany Sposób rozmieszczenia czujników i ich współrzdne geometryczne pokazano na rys. 38. Rys. 38. KWK Sonica. Współrzdne geometryczne połoenia czujników metanoanemometrycznych w przekroju chodnika nadcianowego i100. Rejon wylotu ze ciany Na rys pokazano dane graficzne z rejestracji wygenerowane przy pomocy programu CH4 Flow. Dane uzyskano w przekroju chodnika nadcianowego i100 w rejonie wylotu ze ciany.

33 Rys. 39. KWK Sonica. Rejestracje z meatanoanemometrów nr w przekroju chodnika nadcianowego i100. Rejon wylotu ze ciany

34 Rys. 40. KWK Sonica. Rejestracje z meatanoanemometrów nr w przekroju chodnika nadcianowego i100. Rejon wylotu ze ciany

35 Rys. 41. KWK Sonica. Rejestracje z meatanoanemometrów nr w przekroju chodnika nadcianowego i100. Rejon wylotu ze ciany Rys. 42 obrazuje uzyskane wyniki rejestracji prdkoci lokalnych. Zmiany prdkoci mieszcz si w przedziale od 0,0 do 4,4 m/s. Czujnik nr 23 zarejestrował odwracanie si kierunku przepływu, spowodowane powstawaniem struktur wirowych w okolicy lutniocigu w pobliu którego był zainstalowany. Wartoci prdkoci lokalnych podlegały duym wahaniom wynikajcym nie tylko z turbulentnego charakteru przepływu ale równie z intensywnego przemieszczania si załogi.

36 36 5,00 m/s 4,00 3,00 2,00 1,00 0,00 11:02:24 11:16:48 11:31:12 11:45:36 12:00:00 12:14:24 12:28:48 12:43:12 12:57: ,00 Rys. 42. KWK Sonica. Rozkład pola prdkoci w przekroju chodnika nadcianowego i100. Rejon wylotu ze ciany Na rys. 43 pokazano zarejestrowane przez czujniki zmiany lokalnych ste metanu. 0,35 % CH4 0,30 0,25 0,20 0,15 0,10 0,05 0,00 11:02:24 11:16:48 11:31:12 11:45:36 12:00:00 12:14:24 12:28:48 12:43:12 12:57: Rys. 43. KWK Sonica. Rozkład ste metanu w przekroju chodnika nadcianowego i100. Rejon wylotu ze ciany

37 37 W rejonie wylotu chodnika nadcianowego i100 zainstalowano układ 16 czujników metanoanemometrycznych. Fragment instalacji pokazano na fot. 6. Fot. 6. KWK Sonica. Czujniki metanoanemometryczne rozmieszczone w przekroju chodnika nadcianowego i100. Rejon wylotu chodnika Na rys. 44 zobrazowano geometri rozmieszczenia przestrzennego czujników. Rys. 44. KWK Sonica. Współrzdne geometryczne połoenia czujników metanoanemometrycznych w chodniku nadcianowym i100. Rejon wylotu chodnika Na rys pokazano dane graficzne z rejestracji wygenerowane przy pomocy programu CH4 Flow. Dane uzyskano w przekroju chodnika nadcianowego i100 w rejonie wylotu chodnika.

38 Rys. 45. KWK Sonica. Rejestracje z meatanoanemometrów nr 1-8 w przekroju chodnika nadcianowego i100. Rejon wylotu chodnika

39 Rys. 46. KWK Sonica. Rejestracje z meatanoanemometrów nr 9-15 w przekroju chodnika nadcianowego i100. Rejon wylotu chodnika

40 40 Rys. 47. KWK Sonica. Rejestracje z meatanoanemometrów nr 9-15 w przekroju chodnika nadcianowego i100. Rejon wylotu chodnika Rys. 48 pokazuje rejestracje prdkoci lokalnych w pobliu wylotu z chodnika nadcianowego i100. 3,00 m/s 2,50 2,00 1,50 1,00 0, ,00 11:02:24 11:16:48 11:31:12 11:45:36 12:00:00 12:14:24 12:28:48 12:43:12 12:57:36 Rys. 48. KWK Sonica. Rozkład pola prdkoci w przekroju chodnika nadcianowego i100. Rejon wylotu chodnika Na rys. 49 widoczna jest rejestracja lokalnych ste metanu w przekroju chodnika i100 w pobliu jego wylotu.

41 41 0,35 % CH4 0,30 0,25 0,20 0,15 0,10 0,05 0,00 11:02:24 11:16:48 11:31:12 11:45:36 12:00:00 12:14:24 12:28:48 12:43:12 12:57: Rys. 49. KWK Sonica. Rozkład ste metanu w przekroju chodnika nadcianowego i100. Rejon wylotu chodnika 5. Badania poligonowe rozkładu przepływu powietrza i stenia gazów w KWK Zofiówka Pomiary zostały przeprowadzone w rejonie ciany B-3a w chodnikach; nadcianowym B-3a i badawczym podcianowym B-3, rys. 50. Rys. 50. KWK Zofiówka. Rejon prowadzenia bada poligonowych. ciana B-3a Przeprowadzenie pomiarów było zwizane z wystpowaniem znacznych utrudnie spowodowanych duym nagromadzeniem urzdze w obu chodnikach w tym przenoników

42 42 tamowego i zgrzebłowego, a take szyny kolejki podwieszanej i rurocigów. Na fot. 7 pokazano chodnik nadcianowy B-3a z zabudowanym systemem wielopunktowego pomiaru rozkładów pól prdkoci powietrza i ste metanu. Fot. 7. KWK Zofiówka. Chodnik nadcianowy B-3a Rys. nr 51 obrazuje połoenie mierników w płaszczynie przekroju chodnika. Z zachowaniem skali zostały naniesione elementy technicznego wyposaenia chodnika. W programie CH4 Flow Graphics istnieje moliwo korygowania pola przekroju przyjmowanego do obliczania strumienia objtoci, na podstawie znajomoci rozmiarów geometrycznych przeszkód wystpujcych w wyrobisku Rys. 51. KWK Zofiówka. Współrzdne geometryczne połoenia mierników w chodniku nadcianowy B-3a

43 43 Graficzne wyniki rejestracji uzyskane przy pomocy programu CH4 Flow pokazano na rys Kocowa cz rejestracji nie stanowi uytecznych danych pomiarowych. Jest wynikiem testu technicznego mierników w czasie transportu w zamknitej skrzyni transportowej typu PELI Rys. 52. KWK Zofiówka. Rejestracje z metanoanemometrów nr w przekroju chodnika nadcianowego B-3a

44 Rys. 53. KWK Zofiówka. Rejestracje z metanoanemometrów nr w przekroju chodnika nadcianowego B-3a

45 Rys. 54. KWK Zofiówka. Rejestracje z metanoanemometrów nr w przekroju chodnika nadcianowego B-3a Widok chodnika badawczego podcianowego B-3 przedstawiony jest na fot. 8. Rozmieszczenie metanoanemometrów w przekroju chodnika pokazano na rys. 55. Sposób rozmieszczenia podyktowany był przeszkodami wystpujcymi w przekroju. Fot. nr 8. KWK Zofiówka. Chodnik badawczy podcianowy B-3 z zamontowanym systemem wielopunktowego pomiaru prdkoci powietrza i stenia metanu Rys. 55. KWK Zofiówka. Współrzdne geometryczne połoenia mierników w chodniku badawczym podcianowym B-3

46 46 Graficzne wyniki rejestracji uzyskane przy pomocy programu CH4 Flow pokazano na rys Rejestracje w obu chodnikach przeprowadzono współczasowo Rys. 56. KWK Zofiówka. Rejestracje z metanoanemometrów nr 3-10 w chodniku badawczym podcianowym B-3

47 Rys. 57. KWK Zofiówka. Rejestracje z metanoanemometrów nr w chodniku badawczym podcianowym B-3

48 48 Na rys. 58 i 59 pokazano odpowiednio rozkłady pól prdkoci powietrza ste metanu w chodniku nadcianowym B-3a. 2,50 m/s 2,00 1,50 1,00 0, ,00 9:57:36 10:04:48 10:12:00 10:19:12 10:26:24 10:33:36 10:40:48 10:48:00 Rys. 58. KWK Zofiówka. Rozkład pola prdkoci powietrza w przekroju chodnika nadcianowego B-3a 0,35 % CH4 0,30 0,25 0,20 0,15 0,10 0, ,00 9:57:36 10:04:48 10:12:00 10:19:12 10:26:24 10:33:36 10:40:48 10:48:00 Rys. 59. KWK Zofiówka. Rozkład pola stenia metanu w przekroju chodnika nadcianowego B-3a

49 49 Na rys. 60 i 61 pokazano odpowiednio rozkłady pól prdkoci powietrza ste metanu w chodniku badawczym podcianowym B-3. m/s 3,50 3,00 2,50 2,00 1,50 1,00 0,50 0,00 9:36:00 9:43:12 9:50:24 9:57:36 10:04:48 10:12:00 10:19:12 10:26:24 10:33:36 10:40:48 10:48:00 10:55: Rys. 58. KWK Zofiówka. Rozkład pola prdkoci powietrza w przekroju chodnika badawczego podcianowego B-3 0,35 CH4 % 0,30 0,25 0,20 0, ,10 9:36:00 9:43:12 9:50:24 9:57:36 10:04:48 10:12:00 10:19:12 10:26:24 10:33:36 10:40:48 10:48:00 10:55:12 Rys. 59. KWK Zofiówka. Rozkład pola stenia metanu w przekroju chodnika badawczego podcianowego B-3

50 50 7. Podsumowanie W ramach zadania badawczego nr 3, etap 15 Opracowanie i wykonanie układu wielopunktowego pomiaru stenia metanu w wyrobisku oraz badania poligonowe rozkładu przepływu powietrza i stenia gazów w celach dowiadczalnej weryfikacji wyników pomiarów przyrzdami i czujnikami w systemach teletechnicznych dla oceny zagroenia metanowego i poarowego zaprojektowano urzdzenie do wielopunktowego pomiaru stenia metanu przy jednoczesnym pomiarze w tych samych punktach prdkoci przepływu powietrza. Wykonano dwa systemy pomiarowe, kady wyposaony w 16 autonomicznych mierników. Systemy pomiarowe oprócz mierników zawieraj komputery mobilne i rozkładane konstrukcje none słuce do umieszczania mierników w wybranych punktach przekroju poprzecznego wyrobiska. Transmisja danych pomidzy poszczególnymi elementami odbywa si drog radiow lub przewodow. Przy budowie systemów czciowo wykorzystano aparatur bdc wczeniej w dyspozycji Instytutu Mechaniki Górotworu PAN (m.in. komputery typu Toughbook firmy Panasonic). Nowa aparatura była budowana i testowana etapowo, w pierwszych eksperymentach poligonowych wykorzystywano dwa systemy z których jeden, bdcy wczeniej w uytkowaniu Instytutu Mechaniki Górotworu, był wyposaony w mierniki zawierajce czujnik prdkoci. Interesujce i unikalne wyniki bada, oraz zebrane dowiadczenia były przyczynkiem do uruchomienia trzeciego systemu wyposaonego w mierniki zawierajce czujnik stenia metanu i prdkoci przepływu. Umoliwiło to prowadzenie współczasowych bada rozkładów pól ste i prdkoci w wyrobiskach, przy pomocy dwóch niezalenych systemów, w dwóch oddalonych od siebie przekrojach. Bezprzewodowy miernik zawierajcy czujnik stenia metanu i anemometryczny czujnik prdkoci powietrza słucy do quasi-punktowego pomiaru jest całkowicie nowym, nie znanym do tej pory w górnictwie wiatowym rozwizaniem pomiarowym. W celu ochrony praw autorskich został zgłoszony do Urzdu Patentowego RP. Zakłada si, e zastosowane w nim rozwizania zostan wkrótce wykorzystane do budowy nowego urzdzenia pomiarowego o nazwie metanoanemometr, przeznaczonego do wyznaczania wielkoci strumienia metanu (metanowoci wentylacyjnej) w wyrobisku kopalni. Istotn rol w funkcjonowaniu układu wielopunktowego pomiaru pełni oprogramowanie. Zawiera ono programy dla systemów procesorowych mierników, urzdze łcznoci radiowej, a take dla komputerów sterujcych systemem, i oprogramowanie uytkowe do analizy danych. Program sterujcy systemem zapewnia obsług techniczn polegajc na transmisji i gromadzeniu danych z mierników, prowadzeniu procedur wzorcowania, moliwoci pracy w czasie rzeczywistym z wizualizacj aktualnych danych oraz na konfiguracji wszystkich parametrów systemu. Oprogramowanie uytkowe pełni istotn rol ze wzgldu na bardzo du ilo danych podlegajcych analizie, uzyskiwanych w trakcie jednego eksperymentu pomiarowego. Umoliwia analiz graficzn kadego kanału pomiarowego oddzielnie lub w wybranych konfiguracjach. Pozwala na wyliczanie strumieni powietrza i metanu. Ma zaimplementowan informacj o wybranych typach obudów wyrobisk górniczych, bdc wsparciem przy obliczeniach. Badania poligonowe prowadzono w kopalniach wgla kamiennego Kompanii Wglowej S.A. oraz Jastrzbskiej Spółki Wglowej S.A., bdcymi partnerami przemysłowymi zadania badawczego nr 3. Uzyskano wyniki z rejonów cian znajdujcych si w kopalniach Pniówek, Krupiski, Sonica i Zofiówka. Pomiary wykonano zarówno w warunkach przestoju jak i ruchu urzdze wydobywczych. Rejony róniły si take znacznie stopniem wyposaenia w urzdzenia

51 51 techniczne. Przeprowadzono 4 sesje pomiarowe, po jednej w kadej z kopal, uzyskujc dane ze 120 punktów pomiarowych. Przedsiwzicie było trudne od strony logistycznej. Wymagało precyzyjnego przygotowania i współpracy pomidzy grup badawcz a załog kopalni. W kadym przypadku z obu stron zaangaowanych było około 20 osób, co wiadczy o stopniu trudnoci realizowanych zada. Dziki bardzo dobrej współpracy pomidzy pracownikami Działów Wentylacji i Instytutu w przypadku kadej sesji uzyskano dane pomiarowe. W sumie wykonano rejestracje w kopalniach Pniówek i Krupiski przy wykorzystaniu w kadej kopalni jednoczenie 16 mierników anemometrycznych i 16 metanonoanemometrycznych. W kopalniach Sonica i Zofiówka przeprowadzono badania wykorzystujc podwójne układy, kady zawierajcy 16 mierników metanoanemomtrycznych. Zgromadzone dane pomiarowe stanowi unikalny wkład do rozwoju aerologii górniczej, ze wzgldu na zastosowanie po raz pierwszy kompleksowego badania rozkładów pól ste metanu w połczeniu z rozkładem pól prdkoci przepływu. Tego typu badania nie były do tej pory prowadzone. Uzyskano kilkudziesiciominutowe zapisy zawierajce dane z quasi-punktowego pomiaru obu wielkoci, wykonywanego synchronicznie w odstpach 1 sekundowych. Jest to bardzo obszerny materiał wyjciowy do dalszych prac na zjawiskami przepływowymi mieszaniny powietrzno-gazowej w wyrobisku kopalni. Potwierdzono istnienie duych gradientów rednich wartoci prdkoci w przekroju poprzecznym wyrobiska oraz moliwo wystpowania bardzo duych intensywnoci turbulencji dla lokalnych prdkoci powietrza. Zaobserwowano wystpowanie pola rozkładu ste metanu w przekroju wyrobiska. Poniewa w niektórych przypadkach zmierzone rónice były małe i mogły mieci si granicach błdu pomiarowego, czujniki metanu były poddawane kadorazowo szczególnym procedurom adjustacyjnym i metrologicznym majcym zapewni wiarygodno uzyskiwanych danych. Zostały równie sprawdzone w akredytowanym laboratorium Głównego Instytutu Górnictwa. Na obecnym etapie wiedzy o pellistorowych czujnikach stenia metanu i czynnikach wpływajcych na niepewno ich pomiaru, przy jednoczesnym zapewnieniu przez wykonawców projektu wszelkiej starannoci w prowadzeniu bada, naley przyj otrzymane dane pomiarowe za moliwie najdokładniejsze, jakie mona aktualnie uzyska. Podobnie naley traktowa dane z czujników anemometrycznych, adjustowanych i sprawdzanych w akredytowanym laboratorium pomiarowym Instytutu Mechaniki Górotworu PAN. Niewtpliwie, pokazane wyniki powinny stanowi przyczynek do dalszej dyskusji nad wyborem miejsca lokalizacji zarówno stacjonarnych mierników prdkoci jak i ste metanu. Sam wybór miejsca nie jest jednak warunkiem wystarczajcym do uzyskania prawidłowego pomiaru. Wyniki bada pokazujce parametry i rozkłady pól ste i prdkoci sugeruj konieczno udoskonalenia procedur pomiarowych, zarówno dla mierników stacjonarnych jak rcznych. Bardzo istotnym jest pokazanie charakteru rzeczywistych zjawisk przepływowych, rónicych si diametralnie od warunków wytwarzanych w laboratoriach w celu przeprowadzenia adjustacji i wzorcowania metanomierzy i anemometrów. Z rozeznania literaturowego wynika, e nie prowadzono do tej pory bada wpływu intensywnoci turbulencji i ladów opływowych wlotu komory pomiarowej czujnika pellistorowego na jego niepewno pomiaru, szczególnie w stanach dynamicznych. W wyniku niektórych spostrzee powstałych w trakcie realizacji projektu wydaje si,e zaistniały przesłanki do podjcia take tej tematyki.

52 52 8. Literatura 1. Krach A., Krawczyk J., Kruczkowski J., Pałka T., 2006: Zmienno pola prdkoci i strumienia objtoci powietrza w wyrobiskach kopalnianych kopal głbinowych, Arch. Min. Sci., Monografia, Nr 1.