USTAWA O MUZEACH KOMENTARZ. Patrycja Antoniak

Transkrypt

1

2 USTAWA O MUZEACH KOMENTARZ Patrycja Antoniak Warszawa 2012

3 Spis treści SPIS TREŚCI Wykaz skrótów 9 Ustawa z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach 13 Rozdział 1 Przepisy ogólne 15 Art. 1. [Definicja i cele muzeum] 15 Art. 2. [Zadania muzeum] 31 Art. 3. [Zakres działania muzeum] 43 Art. 4. [Odesłanie] 45 Rozdział 2 Organizacja muzeów 46 Art. 5. [Organizatorzy muzeów] 46 Art. 5a. [Łączenie i podział muzeów przepis szczególny] 61 Art. 5b. [Wykaz muzeów] 64 Art. 6. [Statut i regulamin] 65 Art. 7. [Rada do Spraw Muzeów] 72 Art. 8. [Nadzór nad muzeami] 74 Art. 9. [Działalność gospodarcza] 86 Art. 10. [Wstęp do muzeów] 90 Art. 11. [Rada muzeum] 92 Art. 12. [Kolegia doradcze] 96 5

4 Spis treści Rozdział 3 Muzeum rejestrowane 98 Art. 13. [Państwowy Rejestr Muzeów] 98 Art. 14. [Skreślenie z Państwowego Rejestru Muzeów] 101 Art. 15. [Forma rozstrzygnięcia] 106 Art. 16. [Rada powiernicza kompetencje] 108 Art. 17. [Rada powiernicza muzea państwowe i samorządowe] 110 Art. 18. [Rada powiernicza a rada muzeum] 111 Art. 19. [Rada powiernicza skład] 117 Art. 19a. [Rada powiernicza finansowanie] 118 Art. 20. [Prawo pierwokupu] 119 Rozdział 4 Muzealia 128 Art. 21. [Muzealia definicja] 128 Art. 22. (uchylony). 135 Art. 23. [Pozwolenie na zamianę, sprzedaż lub darowiznę muzealiów] 135 Art. 24. [Pozwolenie na skreślenie z inwentarza muzealiów] 140 Art. 25. [Opłaty za przygotowanie i udostępnianie zbiorów] 144 Art. 25a. [Informatyczne nośniki danych] 145 Art. 26. [Likwidacja muzeum samorządowego] 146 Art. 27. [Likwidacja muzeum państwowego] 147 Art. 28. [Wpis do rejestru zabytków] 148 Art. 29. [Przenoszenie muzealiów poza teren muzeum] 149 Art. 30. [Wyłączenie spod egzekucji] 152 Art. 31. [Zakres przedmiotowy] 152 Rozdział 5 Pracownicy muzeów 154 Art. 32. [Muzealnicy] 154 Art. 33. [Pracownicy naukowi i badawczo-techniczni] 156 Art. 34. [Etyka zawodowa] 157 6

5 Spis treści Rozdział 6 Zmiany w przepisach obowiązujących, przepisy przejściowe i końcowe 164 Art. 35. [Zmiana ustawa o ochronie dóbr kultury i muzeach] 164 Art. 36. [Zmiana ustawa o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości] 165 Art. 37. [Zmiana ustawa o podatkach i opłatach lokalnych] 165 Art. 38. [Zmiana ustawa o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej] 165 Art. 39. [Przepis przejściowy] 166 Art. 40. [Wejście w życie] 166 Bibliografia 167 Indeks rzeczowy 173 7

6

7 Wykaz skrótów WYKAZ SKRÓTÓW Akty prawne k.c. ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.) Konstytucja RP Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.) k.p.a. ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jedn.: Dz. U. z 2000 r. Nr 98, poz z późn. zm.) k.s.h. ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz. U. Nr 94, poz z późn. zm.) nowel. u.o.dz.k ustawa z dnia 31 sierpnia 2011 r. o zmianie ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 207, poz. 1230) nowel. u.o.m ustawa z dnia 29 czerwca 2007 r. o zmianie ustawy o muzeach (Dz. U. Nr 136, poz. 956) r.e.z.m. rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 30 sierpnia 2004 r. w sprawie zakresu, form i sposobu ewidencjonowania zabytków w muzeach (Dz. U. Nr 202, poz. 2073) r.p.r.m. rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 13 maja 2008 r. w sprawie sposobu prowadzenia Państwowego Rejestru Muzeów, wzoru wniosku o wpis do Rejestru, warunków i trybu dokonywania wpisów oraz okoliczności, w jakich można zarządzić kontrolę w celu ustalenia, czy muzeum spełnia nadal warunki wpisu do rejestru (Dz. U. Nr 91, poz. 567) 9

8 Wykaz skrótów r.z.z.m. rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 1 grudnia 2008 r. w sprawie zabezpieczania zbiorów w muzeach przed pożarem, kradzieżą i innym niebezpieczeństwem grożącym zniszczeniem lub utratą zbiorów oraz sposobów przygotowania zbiorów do ewakuacji w razie powstania zagrożenia (Dz. U. Nr 229, poz. 1528) Statut ICOM ICOM Statutes Approved in Vienna (Austria) August 24, 2007, u.o.d. ustawa z dnia 15 lutego 1962 r. o ochronie dóbr kultury (tekst jedn.: Dz. U. z 1999 r. Nr 98, poz z późn. zm.) u.o.dz.k. ustawa z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej (tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 13, poz. 123 z późn. zm.) u.o.m. ustawa z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach (Dz. U. z 1997 r. Nr 5, poz. 24 z późn. zm.) u.o.z. ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. Nr 162, poz z późn. zm.) u.s.d.g. ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 220, poz z późn. zm.) u.s.g. ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz z późn. zm.) u.s.p. ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz z późn. zm.) ustawa o KRS ustawa z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 168, poz z późn. zm.) u.s.w. ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz z późn. zm.) Organy orzekające NSA SN TK WSA Naczelny Sąd Administracyjny Sąd Najwyższy Trybunał Konstytucyjny Wojewódzki Sąd Administracyjny 10

9 Wykaz skrótów Instytucje ICOM UNESCO Międzynarodowa Rada Muzeów (International Council Of Museums) Organizacja Narodów Zjednoczonych do Spraw Oświaty, Nauki i Kultury (United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization) Czasopisma, publikatory i inne Dz. U. LEX MSiG ONSA ONSA-OZ OSNC OSNC-ZD OSNCP OSNP OSP OSPiKA OTK OTK-A OTK-B OwSS PiP PS RNGA Dziennik Ustaw System Informacji Prawnej LEX Omega Monitor Sądowy i Gospodarczy Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego. Oddziały Zamiejscowe Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna. Zbiór Dodatkowy Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izby Cywilnej, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Orzecznictwo Sądów Polskich Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego; zbiór urzędowy, Seria A Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego; zbiór urzędowy, Seria B Orzecznictwo w Sprawach Samorządowych Państwo i Prawo Przegląd Sądowy Rada Narodowa. Gospodarka. Administracja 11

10

11 Ustawa z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach (Dz. U. z 1997 r. Nr 5, poz. 24; zm.: Dz. U. z 1998 r. Nr 106, poz. 668; z 2002 r. Nr 113, poz. 984; z 2003 r. Nr 162, poz. 1568; z 2005 r. Nr 64, poz. 565; z 2007 r. Nr 136, poz. 956; z 2011 r. Nr 207, poz. 1230)

12

13 Definicja i cele muzeum Art. 1 Rozdział 1 PRZEPISY OGÓLNE Art. 1. [Definicja i cele muzeum] Muzeum jest jednostką organizacyjną nienastawioną na osiąganie zysku, której celem jest gromadzenie i trwała ochrona dóbr naturalnego i kulturalnego dziedzictwa ludzkości o charakterze materialnym i niematerialnym, informowanie o wartościach i treściach gromadzonych zbiorów, upowszechnianie podstawowych wartości historii, nauki i kultury polskiej oraz światowej, kształtowanie wrażliwości poznawczej i estetycznej oraz umożliwianie korzystania ze zgromadzonych zbiorów. 1. Komentowany przepis zawiera definicję legalną pojęcia muzeum. W świetle tej definicji muzeum 1) jest: a) jednostką organizacyjną, b) nienastawioną na osiąganie zysku; 2) posiada cele takie jak: a) gromadzenie i trwała ochrona dóbr naturalnego i kulturalnego dziedzictwa ludzkości o charakterze materialnym i niematerialnym, b) informowanie o wartościach i treściach gromadzonych zbiorów, c) upowszechnianie podstawowych wartości historii, nauki i kultury polskiej oraz światowej, d) kształtowanie wrażliwości poznawczej i estetycznej, e) umożliwianie korzystania ze zgromadzonych zbiorów. 15

14 Art. 1 Rozdział 1. Przepisy ogólne 2. W rozumieniu u.o.m. przez muzeum należy rozumieć jednostkę organizacyjną. Jest ono zatem definiowane przez ustawodawcę w kategoriach podmiotowych, a nie przedmiotowych, co jest zbieżne zarówno ze stanowiskiem Międzynarodowej Rady Muzeów (International Council Of Museums ICOM), jak i ze współczesnymi ujęciami słownikowymi. Przykładowo 1 Władysław Kopaliński w swoim Słowniku mitów i tradycji kultury 2 definiuje muzeum (z łac. museum siedziba muz, akademia; od gr. mouseion świątynia muz) jako instytucję gromadzącą zbiory różnych dziedzin sztuki, kultury, nauki, techniki 3. W świetle Słownika Języka Polskiego PWN muzeum to z kolei instytucja gromadząca, przechowująca i konserwująca zbiory z różnych dziedzin kultury, sztuki, nauki lub techniki i udostępniająca je publiczności w formie wystaw 4. Taką samą definicję zawiera Słownik wyrazów obcych PWN 5. Podobnie, w świetle art. 3 ust. 1 Statutu ICOM, muzeum jest instytucją trwałą, o charakterze niedochodowym, służącą społeczeństwu i jego rozwojowi, dostępną publicznie, która prowadzi badania nad świadectwem ludzkiej działalności i otoczenia człowieka, gromadzi zbiory, kon- 1 Celowo ograniczam się tutaj do definicji muzeum traktowanego jako słowo występujące w języku polskim. 2 W. Kopaliński, Słownik mitów i tradycji kultury, Warszawa 2000, s Taką samą definicję zawiera Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych Władysława Kopalińskiego protokół dostępu: 3 Za twórcę pierwszego muzeum uznaje się papieża Sykstusa IV, który 14 grudnia 1471 r. ofiarował ludowi rzymskiemu pomniki jego dawnej chwały i dawnej dzielności. Mała kolekcja starożytności rzymskich została przeniesiona na jego polecenie z Lateranu, gdzie stały one od stuleci przed pałacem papieskim, na wzgórze kapitolińskie, które było siedzibą władz Miasta zob. K. Pomian, Muzeum: kryteria sukcesu, Muzealnictwo 2009, nr 50, s Protokół dostępu: 5 Słownik wyrazów obcych PWN, red. J. Tokarski, Warszawa 1972, s W Encyklopedii PWN w trzech tomach, Warszawa 1992, t. 2, s. 561, wskazuje się z kolei, że muzeum to instytucja gromadząca eksponaty z różnych dziedzin kultury, sztuki, nauki, techniki; jej celem jest ich przechowanie, konserwacja, nauk. opracowanie i upowszechnianie analogicznie: Encyklopedia powszechna PWN, Warszawa 1975, t. 3, s Na marginesie, chcąc przybliżyć powszechne rozumienie pojęcia muzeum, warto wskazać, że zgodnie z definicją Wikipedii muzeum to instytucja powołana do gromadzenia, badania oraz opieki nad obiektami posiadającymi pewną wartość historyczną bądź artystyczną. W większych muzeach niewielka część z tych obiektów jest udostępniana publiczności w postaci wystaw stałych lub czasowych, natomiast reszta jest przechowywana w specjalnie do tego przystosowanych magazynach protokół dostępu: Podobną definicję, aczkolwiek określającą muzeum mianem miejsca publicznego a nie instytucji zawiera Słownik wyrazów obcych Edupedii protokół dostępu: 16

15 Definicja i cele muzeum Art. 1 serwuje je i zabezpiecza, udostępnia je i wystawia, prowadzi działalność edukacyjną i służy rozrywce 6. Dodatkowo Kodeks etyki ICOM dla muzeów stanowi, że muzeum (museum) jest trwale istniejącą instytucją, nienastawioną na osiąganie zysku, służącą społeczeństwu i jego rozwojowi, otwartą dla publiczności, która pozyskuje, konserwuje, udostępnia i wystawia w celu badawczym, edukacyjnym lub dla rozrywki materialne i niematerialne świadectwa ludzi oraz ich środowiska 7. Również art. 45 u.o.d. 8, który utracił moc z dniem 4 lutego 1997 r., posługiwał się podmiotową definicją muzeum, ujmowanego jako insty- 6 Jest to definicja sformułowana przez G.H. Rivière zob. D. Folga -Januszewska, Muzea w Polsce , Muzealnictwo 2009, nr 50, s. 18; D. Folga -Januszewska, Muzeum: definicja i pojęcie. Czym jest muzeum dzisiaj?, Muzealnictwo 2008, nr 49, s. 200; D. Folga -Januszewska, Muzea w Polsce Stan, zachodzące zmiany i kierunki rozwoju muzeów w Europie oraz rekomendacje dla muzeów polskich, Warszawa, grudzień 2008 (Raport opracowany na zlecenie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego jako jeden z Raportów o Stanie Kultury). Ewolucję definicji muzeum przyjmowanej przez ICOM omawia A. Przyborowska -Klimczak w tekście Rola muzeów w ochronie dziedzictwa kulturalnego w świetle dokumentów międzynarodowych (w:) Prawo muzeów, red. J. Włodarski, K. Zeidler, Warszawa 2008, s Zob. S. Waltoś, Kodeks etyki ICOM dla muzeów, Warszawa 2009, s. 31. W niniejszym komentarzu konsekwentnie korzystano z tłumaczenia Kodeksu etyki ICOM dla muzeów zawartego w wyżej wskazanym opracowaniu, ewentualne rozbieżności zaznaczając w przypisach. 8 Pierwotnie: ustawa o ochronie dóbr kultury i muzeach. Tytuł zmieniony przez art. 35 pkt 1 u.o.m. z dniem 4 lutego 1997 r. Tekst pierwotny: Dz. U. z 1962 r. Nr 10, poz. 48. J. Pruszyński podkreśla, że uregulowanie w u.o.d. (przed wejściem w życie u.o.m.) kwestii zarówno z zakresu ochrony dóbr kultury, jak i z zakresu muzealnictwa było rozwiązaniem dość kontrowersyjnym. Wskazuje, iż Twierdzenie, że przedmiotem jej [tj. u.o.d. przyp. aut.] było zastąpienie «stosunkowo postępowych» przepisów rozporządzenia z 6 marca 1928 r. podyktowane faktem, że były on «niewystarczające [gdyż dop. aut.] nie obejmowały działalności muzeów», nie wydaje się zasadne. W tym aspekcie była ona rozwiązaniem nowym, choć trudno uzasadnić jej celowość. Ustawa z 15 lutego 1962 r. o ochronie dóbr kultury i o muzeach była raczej pretekstem dla unormowania niektórych spraw muzealnictwa. Argumentacja, że przedmiotem działania muzeów są «dobra kultury», była o tyle nietrafna, że idąc w tym kierunku należałoby tą samą ustawą uregulować problematykę archiwów i bibliotek. Istnienie dwu odrębnych aktów prawnych nie powodowało konieczności tworzenia odrębnych organów zarządu, a organizacyjne połączenie na szczeblu centralnym nie uzasadniało wspólnej regulacji prawnej. Mimo rozciągnięcia jej kompetencji na ruchome dobra kultury «znajdujące się w muzeach» i szczegółowego określenia uprawnień organów łączna regulacja zagadnień całkowicie odrębnych nie zapewniała muzealiom szczególnej ani lepszej ochrony niż pozostałym zabytkom. ( ) Przepisy ustawy dotyczące muzeów, nadmiernie szczegółowe w części organizacyjnej i nieścisłe w zakresie rzeczowym, trzeba uznać bardziej za przejaw polityki prowadzonej przez resort niż wyraz prawnej ochrony zasobów zgromadzonych w muzeach państwowych J. Pruszyński, Dziedzictwo kultury Polski. Jego straty i ochrona prawna, t. 2, Kraków 2001, s Ponowne wyodrębnienie regulacji dotyczącej muzealnictwa dokonało się dopiero na gruncie u.o.m. i miało być wyrazem wzrostu społecznego znaczenia muzeów i osób w nich zatrud- 17

16