RATOWNICTWO I OCHRONA LUDNOŚCI Ewakuacja stąpanie po kruchym lodzie Jerzy Ranecki

Transkrypt

1 RATOWNICTWO I OCHRONA LUDNOŚCI Ewakuacja stąpanie po kruchym lodzie Jerzy Ranecki Podczas wielu akcji ratowniczych odbywa się ewakuacja ludzi. To trudny i skomplikowany proces wymaga odpowiedniego przygotowania. Źle zorganizowana lub niepotrzebna ewakuacja może stanowić dodatkowe zagrożenie. Szczególnie skomplikowana jest ewakuacja masowa, obejmująca kilka miejscowości czy dużą część aglomeracji miejskiej wymaga zaangażowania władz administracji publicznej, zespołów zarządzania kryzysowego, służb, inspekcji, straży oraz innych odpowiednio przygotowanych podmiotów i instytucji.

2 Podstawowym aktem prawnym dotyczącym ewakuacji jest ustawa z 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej. Zgodnie z art. 4, właściciel, zarządca lub użytkownik budynku, obiektu budowlanego lub terenu jest zobowiązany do zapewnienia osobom przebywającym w budynku, obiekcie budowlanym lub na terenie bezpieczeństwa i możliwości ewakuacji. Przepisy obligują go także do przygotowania budynku, obiektu budowlanego lub terenu do prowadzenia akcji ratowniczej. Zgodnie z rozporządzeniem ministra infrastruktury z 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (DzU z 15 czerwca 2002 r.) budynki powinny być zaprojektowane i wykonane w sposób zapewniający możliwość ewakuacji ludzi podczas pożaru. W tym rozporządzeniu przedstawione są szczegółowe warunki techniczne dotyczące dróg ewakuacyjnych (dział 6, rozdział 4). W rozporządzeniu ministra spraw wewnętrznych i administracji z 21 kwietnia 2006 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (DzU z 11 maja 2006 r.) zagadnienia dotyczące ewakuacji zawiera rozdział 4. Zgodnie z par. 11 tego rozdziału, w budynku przeznaczonym na pobyt ludzi w każdym miejscu powinny być zapewnione odpowiednie warunki ewakuacji, zapewniające możliwość szybkiego i bezpiecznego opuszczenia strefy zagrożonej lub objętej pożarem. Warunki ewakuacji powinny być dostosowane do liczby i stanu sprawności osób przebywających w budynku oraz jego funkcji, konstrukcji i wymiarów. Ponadto należy w nich zastosować techniczne środki zabezpieczenia przeciwpożarowego obejmujące przejścia, dojścia i wyjścia ewakuacyjne, bezpieczną pożarowo obudowę i wydzielenia dróg ewakuacyjnych oraz pomieszczeń, zabezpieczenie przed zadymieniem dróg ewakuacyjnych, oświetlenie awaryjne oraz przeszkodowe, zapewnienie możliwości rozgłaszania sygnałów ostrzegawczych i komunikatów głosowych. Zgodnie z par. 12 tego rozdziału podstawą do uznania użytkowanego budynku za zagrażający życiu ludzi jest niezapewnienie możliwości ewakuacji ludzi. Częstotliwość przeprowadzania ewakuacji określa par. 13. Zgodnie z jego treścią właściciel lub zarządca budynku zawierającego strefę pożarową przeznaczoną dla ponad 50 osób będących jej stałymi użytkownikami (nie dotyczy to obiektów mieszkalnych) powinien co najmniej raz na dwa lata przeprowadzać praktyczny sprawdzian organizacji oraz warunków ewakuacji. Właściciele, zarządcy lub użytkownicy budynków lub ich części stanowiących odrębne strefy pożarowe, przeznaczonych do wykonywania funkcji użyteczności publicznej, zamieszkania zbiorowego, produkcyjnych, magazynowych oraz inwentarskich, powinni opracować instrukcje bezpieczeństwa pożarowego zawierające sposoby postępowania na wypadek pożaru i innego zagrożenia oraz praktycznego sprawdzania organizacji i warunków ewakuacji ludzi (par. 6).

3 Charakterystyka ewakuacji Ewakuacja ludzi z budynków to bardzo szerokie zagadnienie. Może być przeprowadzana w budynkach użyteczności publicznej, zamieszkania zbiorowego, mieszkalnych, produkcyjnych czy magazynowych. Wyróżniamy ewakuację planowaną i pilną. Pierwsza z nich to wyprowadzenie ludzi w wcześniej wyznaczonym czasie, druga zaś jest prowadzona natychmiast po zauważeniu zagrożenia, np. pożaru, wybuchu, podłożenia ładunku wybuchowego skażenia chemicznego, biologicznego czy radiacyjnego itd. Szczególnego przygotowania wymaga ewakuacja obłożnie chorych pacjentów szpitala, osób niepełnosprawnych, dzieci, kobiet w ciąży i ludzi w zaawansowanym wieku. Trudna technicznie i organizacyjnie jest ewakuacja ludzi z budynków wysokich i wysokościowych, zwłaszcza z wyższych kondygnacji, gdy na niższych rozwija się pożar. Wyjątkowej szybkości i wzorowej organizacji wymaga ewakuowanie widzów z teatru, kina, sali koncertowej czy hali sportowej, gdy pojawi się pożar lub miejscowe zagrożenie. Pamiętajmy, że ewakuacja to nie tyle mechaniczny ruch ludzi, ile proces socjologicznopsychologiczny, który musi być znany właścicielom, zarządcom, użytkownikom i ratownikom ją prowadzącym. Doświadczenia poznańskie Ewakuacja ludzi z budynków dzieli się na dwa zasadnicze etapy: samodzielną ewakuację przed przybyciem straży pożarnej, zespołów ratownictwa medycznego i policji oraz ewakuację prowadzoną przez straż pożarną i policję. Ewakuacja to dla ludzi duże obciążenie psychofizyczne o przeżyciu decyduje niekiedy minuta. Poniżej kilka przykładów akcji ewakuacji przeprowadzonych przez poznańskich strażaków i służby z nimi współpracujące. W maju br. Miejskie Stanowisko Kierowania (MSK) Komendy Miejskiej PSP w Poznaniu otrzymało informację o pożarze i zagrożeniu ludzi w kamienicy w centrum Poznania. Na miejsce zdarzenia wysłano zastępy straży pożarnej, zespoły ratownictwa medycznego i policję. Kiedy dotarły tam pierwsze zastępy straży, dowódca stwierdził, że istnieje zagrożenie dla życia ludzi. Strażacy natychmiast przystąpili do działań ratowniczo-ewakuacyjnych, przeszukiwania pomieszczeń oraz do akcji gaśniczej. Z powodu bardzo dużego zadymienia i wysokiej temperatury z kamienicy natychmiast należało ewakuować ludzi, liczyła się każda minuta. Wśród zagrożonych był inwalida na wózku. Strażacy wyprowadzili mieszkańców na zewnątrz i przekazali ich personelowi medycznemu. Pożar opanowano i ugaszono. Podczas takich akcji należy prowadzić działania ratowniczo-ewakuacyjne, poszukiwawcze i gaśnicze.

4 Podczas jednego z pożarów kamienic w centrum Poznania w 2007 r. ogień i dym całkowicie uniemożliwiły ewakuację ludzi z wyższych kondygnacji klatką schodową. Poszkodowani stali w oknach i wzywali pomocy. Strażacy ewakuowali ich za pomocą drabiny samochodowej i przekazali służbom medycznym. Akcję ratowniczą obserwowało bardzo dużo ludzi, sytuacja była więc naładowana emocjami. Na miejsce zdarzenia przybył m.in. zastępca prezydenta Poznania oraz dyrektor Wydziału Bezpieczeństwa i Zarządzania Kryzysowego Urzędu Miasta Poznania. Bardzo ważne jest, by ewakuowanych otoczyć opieką socjalną i psychologiczną oraz udzielić im wszelkich informacji. Akcji gaszenia pożaru giełdy odzieżowej w Poznaniu towarzyszyło ciągle rosnące napięcie. Ewakuowanych ludzi musieli izolować policjanci, ponieważ wielu spośród nich było właścicielami sklepów znajdujących się w płonącej hali i za wszelką cenę chciało wiedzieć, co się stało z ich dobytkiem. Po opanowaniu sytuacji jako kierujący działaniem ratowniczym natychmiast spotkałem się z tymi ludźmi i przedstawiłem im starannie ocenę sytuacji oraz plan dalszego postępowania. To socjologiczny i psychologiczny aspekt działań ratowniczych, który musi być uwzględniany przez kierującego. Oczywiście powinien on także wezwać na teren działań psychologów i pomyśleć o udzieleniu ofiarom wsparcia socjalnego. Podczas bardzo groźnego pożaru hali magazynowej w Poznaniu w 2008 r. ewakuowano ludzi z budynków mieszkalnych oraz pacjentów ośrodka opiekuńczo-leczniczego. Do ewakuacji tych ostatnich skierowano zespoły ratownictwa medycznego i straży pożarnej. Pacjenci zostali przewiezieni do poznańskich szpitali oraz przekazani przybyłym rodzinom. Ponadto na teren ośrodka opiekuńczo-leczniczego skierowałem zastęp ratownictwa chemicznego, który wykonał pomiary na ekspozycję substancji niebezpiecznych w ośrodku i w jego otoczeniu. Zjawiska towarzyszące pożarowi (wysoki płomień, silne zadymienie, wybuchy pojemników dezodorantów i butli z propanem butanem) wywołały u pacjentów niepokój i obawy o własne bezpieczeństwo, ponieważ ośrodek znajdował się około 400 m od miejsca pożaru). Wielką rolę w ewakuacji i zapewnianiu bezpieczeństwa pacjentów odegrała dyrektor ośrodka. Podczas nocnej wichury w Poznaniu doszło do przewrócenia się drzewa na dach hotelu robotniczego. Budynek natychmiast opuścili znajdujący się w nim ludzie. Dyżurny Miejskiego Stanowiska Kierowania KM PSP zadysponował dla nich dwa autobusy. Po przybyciu na miejsce i rozpoznaniu sytuacji natychmiast zorganizowałem spotkanie z ewakuowanymi ludźmi, podczas którego przedstawiłem ocenę sytuacji, dalsze postępowanie służb ratowniczych oraz zasady wymiany informacji pomiędzy kierującym działaniami ratowniczymi i ewakuowanymi.

5 Szczególną rolę podczas ewakuacji odgrywają właściciele, zarządcy i użytkownicy obiektów. To oni w pierwszej fazie organizują ją i prowadzą. Nieraz to, co wydaje się oczywiste, w praktyce jest nie do zrealizowania. Wiele problemów może wystąpić podczas nagłej ewakuacji ludzi z dużego obiektu handlowo-usługowego (hipermarketu) z dużym samochodowym parkingiem podziemnym. Jednocześnie wyjeżdżający z parkingu ludzie mogą nieświadomie zablokować drogi wyjazdowe. Wtedy sytuacja staje się trudna pod względem psychologicznym, natychmiast musi się tam pojawić przedstawiciel obiektu i opanować bieg zdarzeń. Powinno to być bardzo wyraziste przejęcie kontroli nad sytuacją. Osoba taka musi być odpowiednio oznakowana i wyposażona w tubę głośnomówiącą. Pod koniec 2008 r. i na początku 2009 r. strażacy wraz z policjantami ewakuowali z Urzędu Miasta Poznania pracowników i interesantów (w obu przypadkach około tysiąca osób). Była to reakcja na informację o podłożeniu bomby i groźbie jej zdetonowania. Ewakuacje przebiegły sprawnie i bez problemów. Ludzie byli kierowani do wyznaczonego miejsca zbiórki. Tam udzielano im informacji o sytuacji i wyznaczonej godzinie powrotu do urzędu. Policja wprowadziła do działań przeszkolone psy, a teren wokół urzędu został wyizolowany. Na miejscu zdarzenia zorganizowano sztab z udziałem zastępcy prezydenta Poznania. Szczególne zagrożenia dla ludzi występują podczas awarii chemicznych. Uwolnione do środowiska i rozprzestrzeniające się w atmosferze substancje niebezpieczne (przede wszystkim toksyczne) stanowią poważne zagrożenie dla życia i zdrowia bardzo dużej liczby ludzi. Nieraz zagrożenie to występuje w odległości kilkuset metrów lub nawet kilku kilometrów od miejsca awarii chemicznej. W strefie zagrożenia może znaleźć się kilka budynków, dzielnica miasta lub kilka miejscowości. Wtedy należy precyzyjnie ocenić sytuację i podjąć decyzję dotyczącą ewakuacji. Nie zawsze jest ona dobrym rozwiązaniem. Nieraz najlepszym wyjściem z sytuacji okazuje się zaniechanie ewakuacji i powiadomienie ludzi o obowiązku pozostawania w domach i uszczelnieniu okien oraz innych otworów. Środki masowego przekazu powinny na bieżąco informować lokalną społeczność o rozwoju sytuacji. W 2008 r. miała miejsce w Poznaniu poważna awaria chemiczna. Do otoczenia uwolnił się chlor, jedna z najbardziej niebezpiecznych substancji. Zagrożeni byli ludzie na terenie dzielnic Dębiec i Wilda (budynki mieszkalne, obiekty użyteczności publicznej, zamieszkania zbiorowego, transport drogowy, transport kolejowy kilkadziesiąt metrów od awarii znajdowały się tory kolejowe, siedziby podmiotów gospodarczych i różnych instytucji). Była to niezwykle trudna sytuacja, ponieważ wśród ludzi pojawiały się różne informacje o uwolnieniu w mieście trującej substancji. Nie można było dopuścić do samoistnej ewakuacji, gdyż spotęgowałaby zagrożenie. Oceniłem sytuację i podjąłem decyzję o nieprzeprowadzaniu ewakuacji. Poleciłem także zor-

6 ganizować konferencję prasową, na której przedstawiłem wszystkie uwarunkowania i poprosiłem środki masowego przekazu o poinformowanie mieszkańców Poznania o opanowaniu sytuacji i zlikwidowaniu zagrożenia dla ludzi. Po przekazaniu tego komunikatu sytuacja zaczęła się stabilizować. Wysoko oceniam współpracę z przedstawicielami poznańskich mediów. Wnioski Gdy w budynku mieszkalnym pojawi się zagrożenie, ludzie powinni ostrzec sąsiadów, opuścić budynek (ewakuacja) i wezwać pomoc. Bardzo ważne jest, by osoba, która zauważyła jakiekolwiek zadymienie (nawet bardzo małe i niegroźnie wyglądające) czy poczuła dziwny zapach, ostrzegła sąsiadów. Ten nawyk dobrosąsiedzkiej pomocy i informowania przyczynia się do wzrostu poczucia bezpieczeństwa. Ponadto dobrze by było, aby do czasu przybycia służb ratowniczych jedna z osób przejęła rolę lidera grupy i kierowała ewakuacją mieszkańców. Taka osoba powinna zadbać o bezpieczeństwo ewakuowanych ludzi, a także przedstawić sytuację przybyłemu dowódcy straży pożarnej. Podczas ewakuacji ludzi z budynków użyteczności publicznej czy zamieszkania zbiorowego kierownicy poszczególnych jednostek i służby ochrony organizują i prowadzą ewakuację. Tu w sukurs ratownikom przychodzi współczesna technika przeciwpożarowa i ewakuacyjna systemy sygnalizacji pożaru, systemy zapobiegające zadymieniu, dźwiękowe systemy ostrzegawcze, awaryjne oświetlenie, znaki ewakuacyjne, odpowiednie drogi i wyjścia ewakuacyjne, system nadzoru wizyjnego (możliwość śledzenia ewakuacji). Wydawałoby się, że w takich budynkach ludziom nic nie grozi. Jednak w sytuacji zagrożenia dużej grupy ludzi w każdej chwili może wystąpić zjawisko paniki (psychologia tłumu). Wystarczy głośny okrzyk jednego z ewakuowanych (zwiastujący wielkie niebezpieczeństwo), a może dojść do spontanicznej i w efekcie dramatycznej ewakuacji. Po wyjściu z zagrożonego budynku ludzie potrzebują schronienia, opieki, spokoju i informacji. Komenda Miejska PSP w Poznaniu dzięki współpracy z Miejskim Przedsiębiorstwem Komunikacyjnym (MPK) po otrzymaniu sygnału o ewakuacji powiadamia MPK i na miejsce zdarzenia są dysponowane autobusy. Dzięki nim ludzie szybko znajdują schronienie i można z nimi porozmawiać, uspokoić, udzielić informacji, wsparcia, okazać życzliwość, pomóc skontaktować się z najbliższymi. Ludzie widzący w autobusie swoich bliskich i sąsiadów są silniejsi psychologicznie. Zawsze staram się ich przekonać, że życie i zdrowie to najwyższe wartości, a mienie się odkupi lub odbuduje, choć nie zawsze jest to łatwe. Skrajnie trudne są sytuacje, gdy ginie ktoś z rodziny, przyjaciół czy sąsiadów. Wtedy można się spotkać z postawami od zobojętnienia do bardzo silnej agresji.

7 Podsumowując te rozważania sprawne przeprowadzenie ewakuacji wymaga odpowiedniego przygotowania i doświadczenia zawodowego. Bardzo ważna jest edukacja społeczeństwa w dziedzinie zapobiegania pożarom i innym zagrożeniom w budynkach oraz zasad zachowania się podczas pożarów lub innych zagrożeń. Kluczowe jest tutaj powiadamianie i ostrzeganie sąsiedzkie, samopomoc, pierwsza pomoc, ewakuacja, wzywanie pomocy, a także współdziałanie z pierwszym przybyłym dowódcą służb ratowniczych lub policji. Bryg. dr inż. Jerzy Ranecki jest zastępcą komendanta miejskiego PSP w Poznaniu Ramowe zasady ewakuacji ludzi z budynków podczas zagrożeń 1. Po zauważeniu zagrożenia (dym, płomień, zapach, wyciek, pękanie, inne) powiadomić i ostrzec sąsiadów oraz wezwać pomoc zewnętrzną (straż pożarna, zespoły ratownictwa medycznego, policja ). 2. W budynkach użyteczności publicznej i zamieszkania zbiorowego po wykryciu zagrożenia do działań musi natychmiast przystąpić kierownictwo i służby ochrony budynku. Należy wezwać pomoc zewnętrzną (straż pożarna, zespoły ratownictwa medycznego, policja) i wdrożyć procedury zarządzania ewakuacją. 3. Ewakuacją powinien kierować wyznaczony kierownik (lider). Powinien zadbać o dobrą komunikację z ewakuowanymi i kierownictwem obiektu (łączność radiowa). 4. Kierownik powinien ewakuować ludzi do wcześniej wyznaczonych miejsc zbiórek (posterunki ewakuacyjne). 5. W trakcie ewakuacji ludzie mogą zostać ranni. Należy wtedy zapewnić, jeśli to możliwe, pierwszą pomoc. W pierwszej kolejności ewakuuje się dzieci, rannych, kobiety w ciąży, ludzi o ograniczonej zdolności poruszania się. Nie zawsze jednak jest to możliwe. Nieraz trzeba dokonywać bardzo trudnych wyborów. 6. Kierownik ewakuacji powinien perfekcyjnie znać budynek. Często zdarza się bowiem, że ludzi trzeba poszukiwać na jego terenie. 7. W pierwszej fazie ewakuacji kierownik musi odpowiednio zarządzać informacją (będzie otrzymywał bardzo dużo różnych, także sprzecznych informacji w ciągu kilku minut, czyli w bardzo krótkim czasie). W żadnym przypadku nie może się wahać, nie wolno mu pokazać braku wiedzy i zdecydowania. 8. Kierownik (lider) powinien wyznaczyć, jeśli to możliwe, swojego pomocnika, który byłby odpowiedzialny za sprawdzanie pomieszczeń, z których ewakuowano ludzi.

8 9. Pokoje i pomieszczenia, w których znajdowali się ludzie, powinny być w miarę możliwości zabezpieczone. Dotyczy to zwłaszcza takich obiektów, jak: banki, sądy, prokuratura, policja, obiekty specjalne. 10. Lider powinien być oznakowany. 11. Po przybyciu na miejsce ewakuacji straży pożarnej, zespołów ratownictwa medycznego i policji organizację i prowadzenie ewakuacji przejmuje kierujący działaniem ratowniczym (strażak). 12. Podczas zagrożeń związanych z podłożeniem ładunków wybuchowych działania organizują i prowadzą policja oraz służby specjalne. Po znalezieniu niewypałów (amunicji) działania prowadzą specjalne jednostki wojska (saperzy). 13. Podczas akcji ratowniczych prowadzonych w budynkach KDR powinien wyznaczyć dwa rodzaje działań działania poszukiwawczo-ratownicze oraz działania gaśniczotechniczne i chemiczne. 14. Działania poszukiwawczo-ratownicze powinny polegać na poszukiwaniu ludzi w budynku, udzielaniu kwalifikowanej pierwszej pomocy i ewakuowaniu ze strefy zagrożenia. Powinny je prowadzić wyznaczone przez KDR zastępy i/lub roty poszukiwawczo-ratownicze. 15. Działania gaśniczo-techniczne i chemiczne powinny prowadzić wyznaczone przez KDR zastępy i/lub roty gaśniczo-techniczne i/lub chemiczne. 16. Dowódcy zastępów i rot powinni mieć łączność z KDR. 17. Podczas działań poszukiwawczo-ratowniczych w budynkach wielokondygnacyjnych należy przeszukiwać kondygnację po kondygnacji. Po przeszukaniu każdej kondygnacji należy złożyć meldunek KDR. 18. KDR powinien zapewnić roty rezerwowe (zależy to od dostępnych sił i środków). 19. KDR powinien uwzględniać w swoich działaniach stany wyższej konieczności. 20. Zastępy gaśniczo-techniczne podczas swoich działań powinny korzystać z wydzieleń stref pożarowych, hydrantów wewnętrznych, urządzeń zapobiegających zadymieniu, kamer, dźwiękowych systemów ostrzegawczych i systemu łączności w budynku. Należy współpracować ze służbami nadzoru i ochrony budynku. 21. Po ewakuowaniu ludzi na zewnątrz budynku należy ich skierować do punktu ewakuacyjnego, a w razie zagrożenia życia lub zdrowia natychmiast do punktu medycznego. Należy określić liczbę ewakuowanych. 22. Podczas ewakuacji ludzi z kilku budynków należy wyznaczyć i oznakować obszar ewakuacyjny. KDR powinien wskazać dowódcę tego obszaru i przydzielić mu zadania. Osoba ta powinna być oznakowana i mieć tubę głośnomówiącą. Do obszaru ewakuacyjnego należy

9 skierować namioty lub autobusy, a następnie przetransportować ludzi do wyznaczonego punktu socjalnego (hotel, szkoła, inny budynek). 23. Środki masowego przekazu powinny informować o zaistniałej sytuacji lokalną społeczność. Komunikaty telewizyjne, radiowe czy internetowe są bardzo ważne dla ludzi zamieszkujących na terenie sąsiadujących z obszarem ewakuacyjnym. 24. Podczas planowania ewakuacji dużych grup ludzi z kilkudziesięciu lub kilkuset budynków należy uruchomić zespoły zarządzania kryzysowego, służby, inspekcje, straże i odpowiednie instytucje. Sprawne przeprowadzenie ewakuacji wymaga odpowiedniego przygotowania i doświadczenia zawodowego. Bardzo ważna jest edukacja społeczeństwa w zakresie zapobiegania pożarom i innym zagrożeniom w budynkach oraz zasad zachowania się podczas pożarów lub innych zagrożeń. Kluczowe jest tutaj powiadamianie i ostrzeganie sąsiedzkie, samopomoc, pierwsza pomoc, ewakuacja, wzywanie pomocy, a także współdziałanie z pierwszym przybyłym dowódcą służb ratowniczych lub policji.