Jako us ug transportowych w przewozach pasa erskich The quality of transport services in the carriage of passengers

Transkrypt

1 Zeszyty Naukowe AKADEMII PODLASKIEJ w SIEDLCACH NR 82 Seria: Administracja i Zarz dzanie 2009 prof. nzw. dr hab. Janusz Toru ski Akademia Podlaska w Siedlcach Jako us ug transportowych w przewozach pasa erskich The quality of transport services in the carriage of passengers Streszczenie: Transport kolejowy jest wa nym elementem systemu transportowego. Jako us ug w zakresie przewozu pasa erów wywiera du y wp yw na poziom ycia spo ecze stwa. Celem artyku u jest ocena jako ci us ug transportowych w przewozach pasa erskich PKP. Abstract: The rail transport is an important component of the transport system. The service quality in the passenger transport is exerting the large impact on the standard of living of the society. A quality assessment of transport services in passenger transports Polish State Railways is a purpose of the article. Wst p Transport to jeden z najwa niejszych czynników determinuj cych rozwój gospodarczy kraju, regionu i Europy, to tzw. krwiobieg ca ej gospodarki. Sprawny system transportowy sprzyja rozwojowi spo eczno-gospodarczemu. Nieefektywny i zaniedbany, gdy jest s aba infrastruktura, ogranicza rozwój spo eczno-gospodarczy. Ka da dzia alno gospodarcza wi e si z dzia alno ci transportow : dowóz materia ów, surowców do producenta oraz odwóz wyrobów gotowych od producenta do finalnego odbiorcy. Transport spe nia coraz to wa niejsz funkcj czynnika stymuluj cego rozwój spo eczno-gospodarczy regionów, zarówno w skali kraju, jak i Europy. UE promuje rozwój transportu (systemu i infrastruktury) mi dzy regionami w Europie. cz c regiony s abiej rozwini te z regionami uprzemys owionymi i centrami administracyjno-kulturalnymi transport przyczynia si do wyrównywania ró nic rozwojowych i sprzyja rozwojowi wzajemnej wymiany gospodarczej i spo ecznej, kulturalnej, turystycznej. Dotyczy to zarówno poziomu kraju, jak i Europy. Transport obs uguj c wymian mi dzynarodow osób i towarów przyczynia si do rozwoju spo eczno-gospodarczego ca ej Europy. Zapewnia dost p do regionalnych rynków oraz odkrywa atrakcyjne pod wzgl dem turystycznym obszary i regiony

2 24 J. Toru ski Transport jest dzia alno ci us ugow maj c na celu pokonywanie przestrzeni. Polega na celowym przemieszczaniu ludzi i przedmiotów za pomoc rodków, zwanych rodkami transportu. Dzia alno transportowa jest dzia alno ci us ugow, która nie wytwarza nowych przedmiotów maj cych posta rzeczow, a wytwarzanie us ugi zbiega si w czasie z jej zu yciem. Istot us ug realizowanych przez transport jest zmiana miejsca po o enia adunków i ludzi w przestrzeni. Transport ma du e znaczenie dla ca ego kraju, poniewa wi e wszystkie dziedziny ycia gospodarczego i spo ecznego oraz warunkuje wspó prac mi dzy poszczególnymi sferami i ga ziami gospodarki oraz ró nymi obszarami kraju. Jest istotnym elementem umo liwiaj cym przestrzenne zagospodarowanie kraju, zw aszcza lokalizacj i rejonizacj produkcji, oraz czynnikiem sprzyjaj cym urbanizacji i rozwojowi sieci osiedlowej. S u y on te aktywizacji ycia gospodarczego na obszarach s abo rozwini tych. Oprócz zagadnie ekonomicznych transport ma istotne znaczenie dla kulturalnego i intelektualnego rozwoju spo ecze stwa, dla rozwoju ycia politycznego oraz dla obronno ci kraju. Umo liwia przejazdy w celu zaspokojenia potrzeb kulturalnych, towarzyskich, jest tak e czynnikiem umo liwiaj cym i u atwiaj cym rozwój turystyki i innych aktywnych form wypoczynku. W uj ciu ekonomicznym dzia alno ta polega na odp atnym wiadczeniu us ug, których efektem jest przemieszczanie osób i adunków. Dzia alno transportowa wp ywa na sprawne i efektywne funkcjonowanie ka dego dzia u gospodarki narodowej. Mi dzy rozwojem gospodarki narodowej a rozwojem systemu transportowego istnieje cis a zale no. Wynika ona st d, e transport obs uguje pozosta e dzia y gospodarki, a szczególnie przemys, budownictwo, rolnictwo itd. Je eli rozwija si transport, rozwijaj si pozosta e dzia y gospodarki. 2 Us uga transportowa nie ma postaci rzeczowej. Trzeba rozpatrywa j inaczej ni produkt, co oznacza, e nie mo na sprawdzi jako ci przed skonsumowaniem us ugi. Konsument nie ma mo liwo ci sprawdzenia w momencie zakupu wszystkich parametrów jako ciowych danej us ugi. Innym argumentem przemawiaj cym za specyficznym traktowaniem us ugi transportowej jest wyst powanie niewymiernych cech jako ci (np. komfort). W literaturze przedmiotu nie ma jednoznacznego sformu owania definicji jako ci us ugi transportowej. Przytaczane tu definicje stanowi przyk ady rozumienia jako ci us ug transportowych przez ró nych badaczy. J. Brdulak pod poj ciem jako ci us ug transportowych rozumie funkcj jej charakterystycznych cech, przyjmuj cych okre lone warto ci, która decyduje o ogólnym poziomie warto ci u ytkowej us ugi. Natomiast J. liwie ska pod poj ciem jako ci us ug przewozowych rozumie jako us ugi przewozowej zale y od jako ci procesów przewozowych, a ta z kolei - od jako ci pracy, zastosowanych rodków technicznych oraz od jako ci pracy ludzkiej". Bardziej rozszerzona jest definicja sformu owana przez B. Walczaka, który uwa- a, e jako us ugi transportowej jest stopniem, w jakim zaspokaja ona potrzeby u ytkowników transportu w pe nym procesie transportowym, przy 2 W. Rydzkowski, K. Wojewódzka-Król, Transport, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa Seria: Administracja i Zarz dzanie (9)2009 ZN nr 82

3 Jako us ug transportowych w przewozach pasa erskich 25 czym stopie ten jest funkcj cech techniczno-eksploatacyjnych i ekonomicznych zwi zanych z drog, rodkiem transportu, czasem i przedmiotem przemieszczania. Dobrze rozwini ty i sprawny transport jest warunkiem i czynnikiem powoduj cym wzrost gospodarczy. Rozwój transportu jest mo liwy dzi ki inwestycjom i modernizacji istniej cej ju infrastruktury, która to zostawia wiele do yczenia, jak i budowie nowych obiektów infrastrukturalnych. Rozwój infrastruktury powinien wyprzedza rozwój transportu, poniewa wynika to z d ugiego okresu powstawania obiektów infrastrukturalnych. Niezmiernie wa n spraw jest w a ciwa jako wykonywanych us ug. Wi e si z ni gwarancja, której udziela zak ad us ugowy na wiadczon us ug i która przekonuje klienta, e jako wykonywanej us ugi jest nale yta. Skutkiem dobrej jako ci us ug i rzetelnej gwarancji jest wzrost popytu na us ugi wykonywane przez dan placówk. Zazwyczaj jako us ug ocenia si na podstawie: solidno ci, dost pno ci, dostosowania do potrzeb klientów, kompetencji personelu, uprzejmo ci personelu, zrozumienia wymaga klienta, wiarygodno ci, bezpiecze stwa, wygody i komfortu klienta, porozumienia uczestników transakcji, towarzysz cym danej us udze towarom. Historia kolei w Polsce W czasach, kiedy powstawa y pierwsze linie kolejowe, na politycznej mapie Europy nie by o Polski, a jej ziemie by y podzielone mi dzy trzy zaborcze mocarstwa: Rosj, Prusy i Austri. 3 A do I wojny wiatowej sieci kolejowe w trzech zaborach rozwija y si odr bnie i zgodnie z politycznymi i strategicznymi racjami pa stw zaborczych lub gospodarczymi interesami wp ywowych grup ich obywateli, zw aszcza kó przemys owych. Polityka ka dego z zaborców w tym zakresie by a odmienna. Najlepiej rozwini ta sie kolejowa by a w zaborze pruskim. Spowodowa a to ekstensywno tamtejszego przemys u oraz polityka rz du, który docenia znaczenie kolei w procesie integracji ziem zagarni tych Polsce z Prusami. W ramach monarchii austriackiej, a pó niej austro-w gierskiej, polska Galicja zajmowa a dalek, peryferyjn pozycj, dlatego te i sie kolejow na tym obszarze rozbudowywano powoli, w du ym stopniu z inicjatywy miejscowych w a cicieli ziemskich, zainteresowanych wywozem produktów rolnych i u atwieniem importu wyrobów przemys owych. 3 S. Miecznikowski, D. T oczy ski, M. Wo ek, Gospodarowanie w transporcie kolejowym, Wydawnictwo Uniwersytetu Gda skiego, Gda sk 2000, s ZN nr 82 Seria: Administracja i Zarz dzanie (9)2009

4 26 J. Toru ski Izolacjonizm Rosji i jej obawy przed wykorzystaniem kolei przez przeciwników w wypadku wojny prowadzi y do wyra nego powstrzymywania rozbudowy sieci kolejowej na zachodnich rubie ach imperium oraz do narzucenia rosyjskiej szeroko ci toru (1524 mm). 4 Chocia pierwsze odcinki Kolei Górno l skiej Wroc aw O awa Opole Mys owice wesz y do eksploatacji wcze niej (1842 rok), to jednak uroczyste otwarcie pierwszego odcinka Kolei Warszawsko-Wiede skiej z Warszawy do Grodziska Mazowieckiego nast pi o 15 czerwca 1845 roku. Warszawsko-Wiede ska Droga elazna (WWD ) prowadz ca z Warszawy do granicy Królestwa Polskiego i Galicji uznana zosta a za pierwsz polsk lini kolejow. Po o ona na rdzennie polskim obszarze - Polacy byli jej projektantami, wykonawcami, jak równie odgrywali g ówne role w administracji i eksploatacji. Inicjatywa budowy wysz a z warszawskich kó gospodarczych, a przedstawi j publicznie hrabia Henryk ubie ski, wiceprezes Banku Polskiego, wspó inicjatorem polski kupiec i przemys owiec Piotr Steinkeller, a g ównym projektantem by Stanis aw Wysocki, naczelny in ynier Banku Polskiego, mianowany naczelnym in ynierem budowy WWD. Kolej Warszawsko-Wiede ska by a miejscem pracy pokole polskich kolejarzy i ostoj polsko ci, przekszta ci a si w nowocze nie zorganizowane przedsi biorstwo, które sta o si pionierem m.in. w dziedzinie wiadcze socjalnych dla pracowników (kasa emerytalna, ubezpieczenia od wypadków przy pracy, zasi ki chorobowe, opieka lekarska oraz kasa po yczkowa). Powsta a przy niej pierwsza na ziemiach polskich techniczna szko a kolejowa, solidnie przygotowuj ca do zawodu. Wielu kolejarzy WWD wzi o udzia w Powstaniu Styczniowym 1863 roku, potem byli uczestnikami strajków robotniczych w latach 1882 i 1905, co wywo a o usuni cie Polaków z kierowniczych stanowisk przez w adze rosyjskie. Z biegiem lat w otoczeniu WWD powstawa y nowe koleje w sko-, normalno- i szerokotorowe. 5 listopada 1916 r. pa stwa centralne proklamowa y w by ej Kongresówce Królestwo Polskie. Ustanowiono Tymczasow Rad Stanu w Warszawie, która pó niej ust pi a miejsca Regencji. Wypadki te nie wp yn y zupe nie na los dróg elaznych na ziemiach polskich, poniewa sprawy kolei zosta y ca kowicie wy czone z koncepcji powsta ego rz du. Po przej ciu 7 listopada 1917 r. w adzy przez bolszewików nast pi rozpad armii i wy szych urz dów imperium rosyjskiego. W Moskwie powsta Zwi zek Kolejarzy Polskich pragn cych powróci do kraju. 20 sierpnia 1918 r. by y naczelnik Wydzia u Drogowego WWD, J. Eberhardt, przedstawi ministrowi przemys u i handlu Regencji memoria, w którym postulowano utworzenie przy ministerstwie sekcji maj cej zaj si organizacj polskiej administracji kolejowej. Sekcja ta powsta a 1 wrze nia 1918 r. Pa stwo Polskie 11 listopada 1918 roku odzyskuje po 123 latach niewoli niepodleg o, a utworzony Rz d Rzeczypospolitej Polskiej tworzy Sekcj Kolejow w Ministerstwie Komunikacji. Nazwy Polskie Koleje Pa stwowe 4 Praca zbiorowa, 150 lat na ziemiach polskich, Kolejowa Oficyna Wydawnicza, Warszawa 1995, s. 4. Seria: Administracja i Zarz dzanie (9)2009 ZN nr 82

5 Jako us ug transportowych w przewozach pasa erskich 27 (PKP) u ywano ju po wyzwoleniu, pomimo e by o to jeszcze wyodr bnione przedsi biorstwo, natomiast w 1919 r. Ministerstwo Komunikacji zosta o przekszta cone w Ministerstwo Kolei elaznych (nadzór nad drogami i eglug ródl dow przekazano Ministerstwu Robót Publicznych). W 1921 roku Sejm powo uje Pa stwow Rad Kolejow pod przewodnictwem ministra kolei elaznych. Wkrótce po przej ciu w adzy marsza- ek Józef Pi sudski poleca dekretem Prezydenta uregulowa status PKP. Na mocy rozporz dzenia Prezydenta RP I. Mo cickiego z dnia 27 wrze nia 1926 roku utworzono przedsi biorstwo Polskie Koleje Pa stwowe, którego dyrektorem generalnym zostaje ka dorazowo Minister Kolei elaznych RP oraz przywrócono Ministerstwo Komunikacji. W ramach przedsi biorstwa dzia a o 9 okr gów: warszawski, radomski, wile ski, lwowski, stanis awowski (w czony pó niej do lwowskiego), krakowski, katowicki, pozna ski i gda ski. Sie kolejowa nie odpowiada a w pe ni nowym potrzebom, nadal widoczne by o rozdarcie obszaru Polski na trzy dawne zabory, tote inwestycje mi dzywojenne mia y na celu zatarcie dawnych granic i po- czenie sieci kolejowych ró nych zaborów. Nawet w czasach najwi kszych trudno ci gospodarczych przedstawiciele nauki, kolei i przemys u w Polsce potrafili zadziwi mi dzynarodowe gremia specjalistów mia o ci perspektyw, inicjatywami i rozwi zaniami wybiegaj cymi daleko w przysz o wyobra ni i fantazj. Tak by o np. w 1937 roku na wiatowej Wystawie Sztuki i Techniki w Pary u. Zbudowany w chrzanowskim Falboku parowóz PKP serii Pm36 do poci gów po piesznych (pr dko do 140 km/h), okryty aerodynamiczn otulin, zdoby tam powszechne uznanie, wyró nienie i zaszczytn nazw La belle Polonaise ( Pi kna Polka ). Na tej samej wystawie poci g turystyczny (wagony sypialne, k pielowy i dancing-bar ) polskiego pomys u i przemys u, zbudowany w Zak adach Lilpopa w Warszawie, otrzyma Grand Prix. Lata II wojny wiatowej, w przeciwie stwie do okresu I wojny, nie przynios y prawie adnej rozbudowy sieci kolejowej Polski. By to czas zniszcze i demonta u w znacznie wi kszym stopniu ni podczas poprzedniej wojny. W wyniku dzia a wojennych Polska ponios a ogromne straty. Zniszczono 38% d ugo ci szlaków kolejowych, 46% mostów, 37% budynków kolejowych i 72% urz dze zapewniaj cych ruch poci gów. Jeszcze przed zako czeniem II wojny wiatowej, 1 stycznia 1945 roku utworzone zosta o Ministerstwo Komunikacji i pierwsza Dyrekcja Kolei Pa stwowych w Lublinie z ekspozyturami w Bia ymstoku i Rzeszowie. Natomiast ju 26 sierpnia Rada Ministrów zatwierdza podzia administracyjny sieci PKP na 10 okr gów: Warszawski, Lubelski, Krakowski, Katowicki, Wroc awski, Pozna ski, Szczeci ski, Gda ski i Olszty ski. Po przej ciu kolei przez w adze polskie rozpocz si okres odbudowy zniszczonej sieci kolejowej. Oprócz remontów przyst piono do budowy nowych linii kolejowych. Najwa niejsz z nich by a magistrala Skierniewice Pilawa uków, umo liwiaj ca przewozy tranzytowe z omini ciem Warszawy. W celu roz adowania ruchu w w le górno l skim zbudowano linie biegn ce jego skrajem: Lubiniec Pyskowice i azy Katowice Muchowiec Ruda l ska Koch owice. ZN nr 82 Seria: Administracja i Zarz dzanie (9)2009

6 28 J. Toru ski W zwi zku z budow kopal w gla na po udnie od Katowic i powstania miasta Tychy uruchomiono linie kolejowe Tychy Weso a i Tychy L dzin. Ze wzgl du na lokalizacj Nowej Huty zosta rozbudowany w ze krakowski. 5 Do ko ca lat sze dziesi tych kolej przewozi a wi cej pasa erów ni komunikacja autobusowa, a transport samochodowy zacz stawa si konkurentem kolei dopiero w ostatnich kilkunastu latach. Do ko ca lat osiemdziesi tych PKP nie mia y konkurentów. Po roku 1980 zmniejszenie si popytu na przewozy towarowe i pasa erskie wynik o przede wszystkim z powodu trudnej sytuacji gospodarczej pa stwa. Natomiast po roku 1990 spadek przewozów w przedsi biorstwie PKP zmniejszy si g ównie z powodu substytucji samochodowym transportem prywatnym, w zwi zku z uchwalon w dniu roku Ustaw o dzia alno ci gospodarczej, która wesz a w ycie z dniem roku. Ustawa ta umo liwia a podj cie zarobkowej dzia alno ci przewozowej bez konieczno ci uzyskiwania koncesji. W przewozach pasa erskich coraz wi ksz rol zacz odgrywa transport indywidualny. Spadek przewozów w ruchu pasa erskim spowodowany zosta nast puj cymi przyczynami: ograniczenie ulg przewozowych, pogorszenie sytuacji materialnej spo ecze stwa, pogarszaj ca si oferta przewozowa kolei, cz ste zmiany (podwy ki) taryf przewozowych PKP, konkurencja przewozów autobusowych. Struktura organizacyjna Grupy PKP S.A. Grupa PKP powsta a w roku 2001 w wyniku procesu restrukturyzacji przedsi biorstwa pa stwowego Polskie Koleje Pa stwowe. Celem tych przemian by o - zgodnie z dyrektywami Unii Europejskiej - rozgraniczenie dzia alno ci przewozowej kolei od zarz dzania liniami kolejowymi oraz utworzenie samodzielnych podmiotów prawa handlowego, mog cych wiadczy us ugi nie tylko na rynku kolejowym. Grup PKP tworz : 6 PKP S.A. spó ka dominuj ca oraz spó ki operatorskie obs uguj ce rynki: przewozów pasa erskich (PKP Intercity Sp. z o.o., PKP Przewozy Regionalne Sp. z o.o., PKP Szybka Kolej Miejska Sp. z o.o., PKP Warszawska Kolej Dojazdowa Sp. z o.o.), przewozów towarowych (PKP Cargo S.A., PKP Linia Hutnicza Szerokotorowa Sp. z o.o.) oraz spó ki zwi zane z infrastruktur kolejow (PKP Polskie Linie Kolejowe S.A., PKP Energetyka Sp. z o.o., Telekomunikacja Kolejowa Sp. z o.o., PKP Informatyka Sp. z o.o.). Wi kszo z nich zosta a wyodr bniona przez spó k -matk PKP S.A. na podstawie ustawy z 8 wrze nia 2000 r. O komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji p.p. Polskie Koleje Pa stwowe. Trzy spó ki rozpocz y dzia alno na podstawie koncesji Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej. S to: PKP Linia 5 T. Lijewski, S. Koziarski, Rozwój sieci kolejowej w Polsce, Kolejowa Oficyna Wydawnicza, Warszawa 1995, s Raport Grupy PKP S.A Seria: Administracja i Zarz dzanie (9)2009 ZN nr 82

7 Jako us ug transportowych w przewozach pasa erskich 29 Hutnicza Szerokotorowa Sp. z o.o., PKP Warszawska Kolej Dojazdowa Sp. z o.o., PKP Szybka Kolej Miejska Sp. z o.o. Grupa PKP jest rodzajem grupy kapita owej, w której spó ka dominuj ca PKP S.A. posiada udzia y w spó kach zale nych. Jedena cie najwi kszych spó ek zosta o wytypowanych do konsolidowania wyników finansowych. Grupa PKP jest jednym z najwi kszych polskich pracodawców, czwart co do wielko ci kolej europejsk i jest reprezentowana we wszystkich mi dzynarodowych organizacjach kolejowych. Od 1 wrze nia 2001 roku PKP Intercity jest spó k wydzielon w ramach Grupy PKP. Obs uguje najwy szy segment przewozów pasa erskich w Polsce. Obs uguje poci gi kwalifikowane, czyli kategorii: 7 EuroCity (EC) - system przewozów realizowanych poci gami dziennymi, przeznaczonymi do obs ugi potrzeb w przewozach mi dzynarodowych, InterCity (IC) - system przewozów realizowanych poci gami dziennymi, przeznaczonymi do obs ugi potrzeb w przewozach mi dzyaglomeracyjnych, zarówno w komunikacji krajowej, jak i mi dzynarodowej, ekspres (Ex) - system przewozów realizowanych poci gami dziennymi, szybkie po czenia w komunikacji krajowej, Tanie Linie Kolejowe - sie po cze dziennych i nocnych, których g ówny atut to bezpiecze stwo i niska cena za przejazd, Mi dzynarodowy poci g hotelowy Chopin EuroNight Jan Kiepura - kursuj cy w relacjach Warszawa Bruksela i Bruksela Warszawa (od dnia 12 czerwca 2004 r.). Miejsce transportu kolejowego w systemie transportowym PKP przewioz y w 2002 r. 304,1 milionów pasa erów, w 2003 r. transportem kolejowym przewieziono 284,4 milionów pasa erów, w 2004 r. 269,9 milionów, w 2005 r. 218 milionów, w ,7 milionów pasa- erów. Na podstawie przedstawionych danych mo na stwierdzi, e nast puje spadek popytu na kolejowe przewozy pasa erskie, o czym przes dzaj takie czynniki, jak: 8 znaczny wzrost cen biletów kolejowych, wyd u aj cy si czas podnoszenia jako ci wiadczonych us ug, zamykanie nieefektywnych linii kolejowych, zmniejszenie cz stotliwo ci ruchu poci gów, ograniczenia uprawnie do korzystania z ulg przewozowych, konkurencyjno innych ga zi transportu, w tym przede wszystkim: 7 Informacje o firmie. 8 S. Miecznikowski, D. T oczy ski, M. Wo ek, Gospodarowanie w transporcie kolejowym, Wydawnictwo Uniwersytetu Gda skiego, Gda sk 2000, s ZN nr 82 Seria: Administracja i Zarz dzanie (9)2009

8 30 J. Toru ski ró nice jako ci us ug kolejowych w porównaniu z innymi ga ziami transportu, szybsze dostosowywanie si transportu samochodowego i lotniczego do warunków gospodarki rynkowej, wzrost motoryzacji indywidualnej, spadek dochodów znacznej cz ci ludno ci. Kszta towanie si przewozów pasa erów u poszczególnych przewo ników ilustruje tabela 1. Tabela 1. Przewozy pasa erów w poszczególnych spó kach w latach Table 1. Passenger transports in individual companies in years Przewo nik Liczba przewiezionych osób 2002 [w mln] 2003 [w mln] 2004 [w mln] 2005 [w mln] 2006 [w mln] PKP InterCity 8,9 8, 5 7, 9 9, 6 10,6 PKP Przewozy Regionalne 250,5 232,2 221,3 163,1 161,0 Szybka Kolej Miejska w Trójmie cie 36,0 35,4 35,4 37,7 39,3 Warszawska Kolej Dojazdowa 6,7 6,1 6,2 6,4 6,7 Koleje Mazowieckie , 0 42,4 Szybka Kolej Miejska w Warszawie tys 3,6 ród o:: Z danych przedstawionych w tabeli 1 wynika, e w latach przewozy pasa erów malej, wzrost nast puje od 2005 r., na co ma wp yw: - wzrost cen paliw, - wzrost zatrudnienia, - ró norodno ofert przewozowych proponowanych przez przewo ników kolejowych. W wielu krajach w ostatnich latach liczba podró nych korzystaj cych z us ug kolei ro nie, poniewa ruch samochodów osobowych jest utrudniony na drogach przez liczne korki, co zniech ca w a cicieli tych pojazdów do codziennej jazdy w obr bie aglomeracji, a to powoduje atrakcyjno transportu kolejowego. Rozbudowywane s sieci po cze kolejowych, do eksploatacji wprowadzany jest nowoczesny tabor, zwi kszana jest cz stotliwo kursowania poci gów. Na wzrost popytu na przejazdy aglomeracyjne ma wp yw poprawa image kolei, przede wszystkim ze wzgl du na sukces oferty podró y mi dzyregionalnej poci gami du ych pr dko ci. Podró tymi poci - Seria: Administracja i Zarz dzanie (9)2009 ZN nr 82

9 Jako us ug transportowych w przewozach pasa erskich 31 gami na odleg o ci do km trwa nie d u ej ni 2-3 godziny, czyli krócej ni podró samolotem lub szybka jazda samochodem po autostradzie. W Polsce, cho nie s oferowane przewozy poci gami du ych pr dko ci, PKP maj sukcesy w obs udze ruchu mi dzyregionalnego w wybranych relacjach. Poci gi InterCity mi dzy Warszaw a Krakowem, Katowicami, Poznaniem i Trójmiastem zapewniaj szybki dojazd do celu w do komfortowych warunkach. Dobre przyj cie oferty poci gów InterCity w Polsce stanowi potwierdzenie, e nie ma potrzeby odwo ywania si do pozytywnych przyk adów funkcjonowania kolei za granic, gdy takie przyk ady mo na znale w naszym kraju. Pozycja przewo ników transportu kolejowego na rynku i stopie akceptacji ich oferty na rynku zale y od dwóch czynników: ich w asnej sprawno ci w dzia alno ci operacyjnej i marketingowej, warunków zewn trznych dzia ania. W niektórych krajach europejskich dopuszczono ró nych przewo ników kolejowych do rynku przewozów pasa erskich i towarowych. Zamiary dopuszczenia ró nych przewo ników do rynku przewozów zg aszane s w wi kszo ci pa stw cz onkowskich Unii Europejskiej. Mo na si liczy z tym, e takie zamiary zostan zrealizowane w Polsce, poniewa zosta y ju wprowadzone pierwsze regulacje prawne w tym zakresie. Gdy rozpoczn dzia alno niezale ni przewo nicy kolejowi, mechanizm konkurencji powinien zmobilizowa ich do doskonalenia oferty dla podró nych i nadawców towarów. G ównym warunkiem sukcesu przewo ników kolejowych jest udost pnienie im infrastruktury kolejowej o odpowiednim zasi gu i przepustowo- ci. Udost pnienie odpowiedniej infrastruktury przewo nikom kolejowym jest zadaniem publicznym, które musz realizowa w adze administracyjne szczebla centralnego i regionalnego. Ceny biletów powinny by utrzymywane na relatywnie niskim poziomie, nie tylko ze wzgl dów spo ecznych, ale równie ze wzgl dów marketingowych - je li bilety s zbyt drogie, zamo niejsza cz pasa erów przesiada si do w asnych samochodów. Okre lenie relatywnie niski odnosi si do relacji mi dzy cen biletów a kosztem w asnym przewo nika, w odniesieniu do jazdy jednego pasa- era. Ze wzgl dów spo ecznych oferta przewo ników transportu szynowego kszta towana jest w ten sposób, aby indywidualny pasa er nie musia ze swoich pieni dzy pokrywa pe nych kosztów wiadczenia us ugi przewozowej. Rol p atnika cz ci przychodów przewo nika przejmuje organ w adzy samorz dowej, prowadz cy w danej aglomeracji polityk spo eczno- -gospodarcz, w tym polityk transportow. Oferta transportu kolejowego a wymogi jako ciowe Pasa erowie, którzy odbywaj podró poci giem, maj w stosunku do niej pewne oczekiwania, które w zale no ci od fazy przemieszczania i odprawy podró nych mo na podzieli nast puj co na: - faz odprawy podró nych na stacji; w tej fazie dla podró nych liczy si ogólny stan dworca: wygl d zewn trzny i przylegaj cych ZN nr 82 Seria: Administracja i Zarz dzanie (9)2009

10 32 J. Toru ski do niego terenów, atwo w poruszaniu si po stacji i dobre doj- cie do peronów, zabezpieczenie przed opadami atmosferycznymi, stan toalet, poczekalnia, spe nienie potrzeb telekomunikacyjnych, handlowych, czysto, dogodny dojazd i doj cie do dworca, mo liwo parkowania samochodów, dogodne wej cie do poci gu, ochrona obiektów i ludzi, us ugi baga owe i przechowalni baga u, informacja dworcowa i rozk ady jazdy. - faz przemieszczania; podczas przemieszczania poci giem podró ni chcieliby jak najszybciej przeby podró, znale wolne miejsca w poci gu, punktualnie przyby na miejsce, w trakcie przesiadki mie dogodne po czenia, przeby podró za nisk cen biletu, ponadto wa ne s : czyste siedzenia i wagon, wie e powietrze, schludno w toaletach, bezpiecze stwo osobiste, fachowa obs uga w poci gu, wygl d zewn trzny poci gu, o wietlenie; - faz odprawy ko cowej; faza ta ma wy cznie charakter techniczny i polega na odstawieniu opuszczonego przez podró nych sk adu poci gu na tory postojowe. Transport kolejowy powinien by zintegrowany z otoczeniem i z innymi ga ziami transportu. Kryteria, które powinny okre la t integracj, to: 9 - dost pno do przystanków komunikacji zbiorowej, - integracja przestrzenna i funkcjonalna z innymi rodkami transportu zbiorowego krajowego, regionalnego i lokalnego, - obs uga w porze nocnej, - cz stotliwo, - bezpo rednio po cze bez przesiadek, - niezawodno funkcjonowania transportu: punktualno, regularno, szansa na uzyskanie miejsca siedz cego, prawdopodobie stwo osi gni cia celu podró y w spodziewanym czasie, skomunikowanie z innymi rodkami transportu, - elastyczno funkcjonowania, czyli wybór powi zania alternatywnego, - pr dko podró y, - warunki doj cia do przystanku, czyli odleg o i atwo orientacji, bezkolizyjno, bezpiecze stwo, - warunki oczekiwania na przystanku, czyli ochrona przed niekorzystnymi warunkami atmosferycznymi, estetyka przystanku, zat oczenie przystanku, istnienie us ug w jego s siedztwie, - warunki przy wsiadaniu i wysiadaniu ze rodka transportu, w tym udogodnienia dla osób niepe nosprawnych, - komfort podró y, czyli mo liwo uzyskania miejsca siedz cego, stopie zat oczenia pojazdu, p ynno jazdy, ogrzewanie i wentylacja pojazdu, o wietlenie, widoczno z pojazdu, czysto, - yczliwe zachowanie personelu, - dogodno przesiadek, 9 Seria: Administracja i Zarz dzanie (9)2009 ZN nr 82

11 Jako us ug transportowych w przewozach pasa erskich 33 - eliminacja uci liwo ci spalin, ha asu i wibracji, - dogodno systemu biletowego, w tym atwo zakupu, ró norodno oferty biletowej, wa no biletu u ró nych przewo ników, - bezpiecze stwo jazdy i bezpiecze stwo osobiste. Obecna oferta kolei nie spe nia wielu oczekiwa klientów, zw aszcza w ruchu lokalnym. Ma a atrakcyjno oferty przewozowej, w tym jako obs ugi i wysokie ceny biletów, to g ówne czynniki, które sprawiaj, e z roku na rok coraz mniej klientów decyduje si na korzystanie z us ug kolei, wybieraj c transport drogowy. Ponadto ka dy pasa er kolei, w zale no ci od posiadanych rodków finansowych, oferowanych warunków przewozowych, szybko ci przemieszczania rodków transportowych, chcia by mie mo liwo wyboru najkorzystniejszej z jego punktu widzenia formy podró y i w tym wzgl dzie przedsi biorstwo kolejowe powinno d y do dostosowania oferty przewozowej do preferencji i oczekiwa potencjalnych podró nych, poniewa pasa erowie zg aszaj popyt pod adresem tego przewo nika, którego oferta wydaje si im by najatrakcyjniejsza. Wymagania podró nych w stosunku do us ug w kolejowych przewozach pasa erskich Styl ycia wspó czesnego cz owieka ulega szybkim zmianom, wyrazem tego jest przyspieszenie tempa ycia i wzrost aktywno ci w ró norodnych dziedzinach ycia. Czas staje si najcenniejszym dobrem, którego nie powinno si marnotrawi. Dlatego transport powinien sprosta wymaganiom podró nych zwi zanym z czasem, przez oferowanie coraz wi kszych pr dko ci przemieszczania si, które skróc czas podró y. Do wymaga podró nych, które powinny by brane pod uwag przy projektowaniu i wdra aniu nowych ofert przewozowych, nale : 10 - krótki czas podró y, w tym tak e mo liwo wykorzystania czasu podró y na prac lub odpoczynek, - du a cz stotliwo kursowania poci gów, zw aszcza w ruchu regionalnym i aglomeracyjnym, - przewozy w systemie od drzwi do drzwi, tzn. dobre skomunikowanie z innymi poci gami i wspó praca z innymi rodkami transportu, - koszt podró y adekwatny do oferowanej jako ci i mo liwo ci klienta, - dost pno informacji poprzez nowe media, takie jak: Internet, no niki elektroniczne, bezp atne infolinie, - system nag o nienia wewn trz pojazdu powinien by wykorzystywany nie tylko do przekazywania komunikatów o kolejnych przystankach, stacjach i ewentualnie dalszych po czeniach, ale równie do przekazywania innych informacji, 10 Problemy kolejnictwa, Centrum Naukowo-Techniczne Kolejnictwa, Warszawa 2006, zeszyt 142, s ZN nr 82 Seria: Administracja i Zarz dzanie (9)2009

12 34 J. Toru ski - ró norodno informacji, nie tylko informacja o rozk adzie jazdy poci gów, ale tak e autobusów i transportu miejskiego, informacja o taryfach, biletach i us ugach towarzysz cych, - atwo odczytywania i zapami tywania po cze, sta e ko cówki godzinowe odjazdów w ruchu cyklicznym, - atwo nabywania biletów, w tym zamawianie przez Internet, i ró norodno form p acenia np. kart kredytow, - wysoki komfort podró y i estetyka otoczenia, wewn trz pojazdu, na dworcach i przystankach, - bezpiecze stwo podró y, równie osobiste, - dodatkowe us ugi towarzysz ce podró y np. baga owe, parkingowe, hotelowe, gastronomiczne, - zapewnienie ci g o ci podró y. Tworzenie atrakcyjnych i sprawnych systemów komunikacyjnych odpowiadaj cych potrzebom wspó czesnych podró nych, musi wi za si z wprowadzeniem wielu innowacji w rodkach transportu, w infrastrukturze, w systemach zarz dzania i obs udze podró nych. Przedsi wzi cia innowacyjne mog mie zastosowanie w ró nych obszarach dzia alno ci transportowej, powinny jednak przyczynia si do jej unowocze niania i podwy szania jako ci oferowanych us ug poprzez: - zwi kszenie dost pu do us ug transportowych, - umo liwienie dokonania wyboru poprzez podró nego najlepszego wariantu podró y, - zwi kszenie komfortu i poczucie bezpiecze stwa, - umo liwieniekorzystania z dodatkowych us ug podczas podro y. Na podstawie znajomo ci potrzeb przewozowych i preferencji pasa- erów, spó ki przewozowe maj mo liwo marketingowego kszta towania rynku przewozów kolejowych, co jest warunkiem prawid owego funkcjonowania rynku. Restrukturyzacja PKP S.A. Restrukturyzacja PKP S.A., w rozumieniu ustawy, obejmuje dzia ania zmieniaj ce struktur przedsi biorstwa spó ki, polegaj ce na: 1) utworzeniu przez PKP S.A. spó ek przewozowych, spó ki zarz dzaj cej liniami kolejowymi oraz innych spó ek, 2) gospodarowaniu mieniem, w szczególno ci poprzez wnoszenie do spó ek, sprzeda, oddawanie do odp atnego korzystania, a tak e zbywanie mienia zb dnego, w tym zasobów mieszkaniowych, 3) zmianie poziomu i struktury zatrudnienia, 4) zamianie wierzytelno ci na akcje i udzia y PKP S.A. w spó kach przez ni utworzonych Ustawa z dnia 8 wrze nia 2000 r. o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsi biorstwa pa stwowego Polskie Koleje Pa stwowe. (Dz.U. z dnia 12 pa dziernika 2000 r.). Seria: Administracja i Zarz dzanie (9)2009 ZN nr 82