3. Uznanie wielofunkcyjności rolnictwa to klucz do naszego przetrwania

Transkrypt

1

2

3 Nadchodzące wyzwania nie pozwalają na dalsze odrywanie działalności rolniczej od jej podstawowej funkcji wytwarzania wystarczającej ilości zdrowej żywności w ramach systemu produkcji, który nie zużywa więcej zasobów, niż jest możliwych do późniejszego uzupełnienia. 3. Uznanie wielofunkcyjności rolnictwa to klucz do naszego przetrwania Rolnictwo to najważniejszy rodzaj działalności gospodarczej, zarówno pod względem znaczenia ekonomicznego i społecznego, jaki i zachowania światowych zasobów powierzchniowych, naturalnych oraz niezliczonej ilości ekosystemów. Praca na roli to podstawowe źródło utrzymania dla 60% populacji naszego globu. Ponad połowa powierzchni ziemi jest intensywnie wykorzystywana do celów rolniczych. Ilość oraz jakość produkcji i konsumpcji żywności to najważniejsze czynniki wpływające na zdrowie społeczeństw, w tym ich niedożywienie, przekarmienie bądź różne inne formy niewłaściwego odżywiania. Rolnictwo oprócz produkcji żywności spełnia wiele innych funkcji I wreszcie, rolnictwo umożliwia wypełnianie funkcji ekosystemowych. W świetle globalnie zrównoważonego rozwoju, znaczenie tej funkcji może wzrastać, aż jej realizacja stanie się kluczowa dla przetrwania ludzkości na naszej planecie (4). W świecie zarządzanym z metropolii i w rzeczywistości globalnej gospodarki napędzanej aktywnością miejską, decydenci zwykle zapominają o wyjątkowej i centralnej roli rolnictwa, które jest nie tylko źródłem naszego podstawowego dobra, jakim jest żywność, ale także łączy makro i mikrosystemy warunkujące przetrwanie ludzkości. Zmiana na poziomie politycznym i gospodarczym, w badaniach naukowych, w kulturze, mediach i debacie publicznej tej postawy zaniedbania, a czasami zwykłej niewiedzy, jest warunkiem kluczowym, bez spełnienia którego nie sprostamy stojącym przed nami wyzwaniom związanym z ekonomią i środowiskiem naturalnym. Jednocześnie jest to oczywisty warunek prowadzenia zakrojonej na szeroką skalę walki z głodem i ubóstwem. W koncepcji wielofunkcjonalności docenia się rolę drobnych gospodarstw rolnych w procesie świadczenia usług publicznych na rzecz lokalnych społeczności, krajów i całej ludzkości. Usługi te muszą być odpowiednio wynagradzane, muszą także podlegać sprawiedliwym negocjacjom i warunkom wymiany, przy jednoczesnym uwzględnieniu interesów dostawców i beneficjentów. Produkty rolne są dobrem, które można sprzedać i które posiada swoją cenę rynkową. Tymczasem większość innych usług to dobra publiczne, na które popyt nie istnieje. Z tego powodu są one niestety często zaniedbywane, nadmiernie eksploatowane i wykorzystywane w sposób prawnie nieuregulowany. Nie oznacza to oczywiście, że dobra te są mniej cenne. Jest wręcz przeciwnie, co ujawnia się szczególnie w sytuacjach, gdy nie można ich łatwo zamienić lub uzupełnić. Aby osiągnąć cele zrównoważonego rozwoju oraz uzyskać zdolność reagowania na zmieniające się priorytety i okoliczności, konieczna będzie zmiana modelu rolnictwa oraz uznanie znaczenia wielu funkcji, które spełnia (5). 4. Rolnictwo w znacznym stopniu przyczynia się do zmian klimatycznych Bezpośrednia emisja gazu cieplarnianego (GHG) związana z produkcją rolną stanowi około jedną siódmą globalnej emisji tego gazu do atmosfery. Jednak, jeśli połączyć ją z emisją wynikającą z niszczenia zasobów leśnych pod dalszą ekspansję obszarów rolnych, a także z emisją pochodzącą z procesów produkcji, pakowania, dystrybucji, transportu, utylizacji i innych rodzajów aktywności towarzyszących produkcji i konsumpcji żywności, emisja gazów cieplarnianych związanych z rolnictwem i konsumpcją żywności może przekroczyć nawet 40% całkowitej światowej emisji. Sam pełny cykl globalnej produkcji mięsa odpowiedzialny jest za 18% tej emisji (6). Rolnictwo i systemy żywnościowe w Ameryce Północnej i Europie (NAE) są energochłonne. Mimo że rolnictwo odpowiada za 5% całkowitego zużycia energii w tych regionach, jego udział wzrasta aż do ponad 20%, gdy uwzględni się procesy przetwarzania, pakowania i dystrybucji żywności. W skali gospodarstwa 85% energii zużywanej przez systemy rolne na obszarze NAE pochodzi ze spalania węgla 50% energii związana jest ze stosowaniem środków chemicznych, głównie nawozem azotowym (7). Dysponujemy poważnymi argumentami na rzecz inwestowania znacznych sum z ogromnej puli środków publicznych na walkę z obecną, globalną recesją ekonomiczną poprzez zmianę dotychczas stosowanych praktyk rolniczych; w szczególności dotyczy to regionów i gospodarstw, które nie mają wystarczających środków finansowych pozwalających na podejmowanie jakichkolwiek innych działań poza zaspokajaniem podstawowych potrzeb krótkoterminowych.

4

5 Ujemną stroną tej strategii jest masowa utrata możliwości zarobkowych na obszarach wiejskich, w tym zanik tradycji kulturowej i społecznej, utrata zróżnicowanej, elastycznej i lokalnie dostosowanej wiedzy agroekologicznej i umiejętności zarządzania zasobami, a także zaniechanie zdrowej i urozmaiconej diety zgodnej z lokalną tradycją. Strategia ta na niespotykaną skalę doprowadziła do niszczenia lasów, zasobów wodnych i urodzajności gleb. Spowodowała masowe zniszczenie różnorodności biologicznej i agrobiologicznej, pozbawiła rolnictwo naturalnej zdolności do reagowania na zmiany klimatyczne. Dodatkowo, stało się to kosztem rosnącego wykorzystania i zależności od paliw kopalnych. [ ] zaawansowane modele rolnictwa przemysłowego promują uproszczenie ekosystemów rolnych, redukując przy tym ilość i różnorodność gatunków. Rosnąca specjalizacja upraw, gospodarstw rolnych i krajobrazu powoduje tworzenie monokultur, które niosą ze sobą potencjalne zagrożenie dla środowiska obniżają zróżnicowanie biologiczne, niszczą funkcje ekosystemów i elastyczność ekologiczną; mogą być one bardzo wrażliwe na jakiekolwiek zmiany klimatyczne. [ ] Choć przemysłowe systemy produkcji generują bardzo dużą ilość towarów rolnych przy relatywnie niewielkim nakładzie pracy, są często bardzo kosztowne z punktu widzenia ludzkiego zdrowia (Antle i in., 1998; Cole i in., 2002; Wesseling i in., 1997), niosą dodatkowe zagrożenia dla środowiska naturalnego, a często są nieefektywne pod względem zużycia energii. Wylewanie nawozów sztucznych i skoncentrowanych odpadów z hodowli zwierząt powoduje zanieczyszczenie warstw wodonośnych, rzek, jezior a nawet oceanów z negatywnym wpływem na jakość wody pitnej, siedliska ryb, bezpieczeństwo żywności pochodzenia wodnego i funkcje rekreacyjne środowiska wodnego (11). Powyższy model rolnictwa przemysłowego, dominujący obecnie na świecie i powszechnie uwzględniany we wszelkich badaniach i inwestycjach, wymaga natychmiastowej globalnej rewizji i dostosowania do wymagań lokalnych w celu zapobieżenia poważnemu załamaniu międzynarodowego systemu produkcji żywności. Rozwiązania technologiczne prezentowane jako cudowny lek na głód i ubóstwo, w tym inżynieria genetyczna, odwracają uwagę od konieczności poszukiwania rzeczywistych rozwiązań i ukrywają prawdziwą przyczynę głodu i ubóstwa: światowe problemy społeczne i ekologiczne. Inżynieria genetyczna i przemysłowy model rolnictwa pociągają za sobą zależność od środków chemicznych i promują rozwój monokultur eksportowych ze szkodą dla lokalnych społeczności, powodują zanieczyszczenie środowiska, obniżają różnorodność rolną i poprzez opatentowane technologie dają prywatnym firmom narzędzie do bezpośredniej kontroli produkcji żywności. W szczególności w krajach rozwijających się, instrumenty takie jak choćby patent, mogą przyczyniać się do wzrostu kosztów, ograniczania dalszych eksperymentów prowadzonych zarówno przez indywidualnych rolników, jak i naukowców, potencjalnie mogą też szkodzić lokalnym praktykom produkcyjnym, mającym pozytywny wpływ na bezpieczeństwo żywnościowe i równowagę ekonomiczną. [ ] Szczególną troskę budzą instrumenty Prawa Własności Intelektualnej, które w ostatecznym rozrachunku zagrażają oszczędności ziarna, wymianie, sprzedaży i zapewnieniu dostępu do materiałów objętych ochroną intelektualną przez niezależną społeczność badawczą celem prowadzenia analiz i długoterminowych eksperymentów (12). 6. Małe gospodarstwa rolne i ekologiczne systemy upraw kluczem do zmian Rolnictwo ekologiczne to zdrowe uprawy i zdrowa żywność, teraz i w przyszłości; chroniąc gleby, zasoby wodne i klimat, rolnictwo ekologiczne przyczynia się do tworzenia różnorodności biologicznej, nie zanieczyszczając przy tym środowiska substancjami chemicznymi i genetycznie zmutowanymi organizmami. Około 2,6 miliarda rolników na cały świecie produkuje większość żywności oraz innych towarów i usług rolniczych w niewielkich gospodarstwach rolnych o powierzchni mniejszej niż 2 hektary. Choć proporcja ludności wiejskiej do ludności miejskiej spadła w kilku ostatnich dekadach, to jej absolutna liczba wciąż wzrasta. Ponad 70% ludzi cierpiących z powodu głodu zamieszkuje właśnie tereny rolnicze. Inwestycje w rozwój obszarów wiejskich, od infrastruktury aż po edukację, zostały w bardzo dużym stopniu zaniedbane zarówno przez rządy, instytucje międzynarodowe, jak i przez sektor prywatny. Choć produktywność na jednostkę gruntu i na jednostkę zużycia energii jest dużo większa w małych i zdywersyfikowanych gospodarstwach rolnych w porównaniu z dużymi, intensywnymi systemami rolniczymi na obszarach irygowanych, nadal nie są one objęte formalną wiedzą AKST (13).

6

7