PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA WYNIKAJĄCY Z CYKLU CIEKAWA BIOLOGIA

Transkrypt

1 PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA WYNIKAJĄCY Z CYKLU CIEKAWA BIOLOGIA Ocenianie i dokumentowanie osiągnięć ucznia Przedmiotowy system oceniania jest wynikiem świadomego planowania procesu dydaktycznego przez nauczyciela. Polega on na przemyślanym przewidywaniu przebiegu i efektów określonych działań własnych. Planowanie dydaktyczne obejmuje listę zadań, jakie należy wykonać w ustalonych terminach i określonej kolejności. Wskazuje również metody i środki pozwalające na osiągnięcie zamierzonych efektów, a także sposoby kontroli i oceny wyników. Obowiązkiem nauczyciela przygotowującego się do realizacji zadań dydaktycznych jest sporządzenie m.in. przedmiotowego systemu oceniania dla każdej z klas. Podstawę opracowania takiego systemu stanowi program nauczania. Zawarte w nim hasła nauczyciel powinien przeanalizować pod kątem: możliwości własnych uczniów, wyposażenia pracowni w pomoce dydaktyczne, liczby zaplanowanych zajęć terenowych i warsztatowych. Kolejnym krokiem jest porównanie treści poszczególnych haseł programowych z odpowiednimi rozdziałami podręcznika i zaplanowanie określonego czasu niezbędnego do realizacji zadań, wynikających z tych treści, z uwzględnieniem powtórzeniowych oraz kontroli i oceny wyników nauczania. Bardzo ważną czynnością nauczyciela jest sporządzenie listy podstawowych wiadomości i umiejętności, które bezwzględnie muszą opanować wszyscy uczniowie w obrębie każdej grupy tematycznej. Ta czynność ma ogromny wpływ na wyniki pracy nauczyciela z uczniami. Znając konkretne cele, jakie mają być osiągnięte w toku procesu nauczania uczenia się, nauczyciel łatwiej dobierze metody, formy organizacyjne i środki dydaktyczne zapewniające ich realizację. Przedstawi także uczniom jasne kryteria oceniania ich działań. Zaproponowany Państwu Przedmiotowy System Oceniania (PSO) odpowiada Programowi nauczania biologii w gimnazjum Ciekawa biologia. Zawiera on maksymalne wymagania na poszczególne oceny, dlatego obowiązkiem każdego nauczyciela jest wnikliwa jego analiza. Jej efektem będzie przystosowanie zaproponowanych wymagań do możliwości uczniów poszczególnych klas oraz do posiadanych środków dydaktycznych. PSO należy również skorelować z wewnątrzszkolnym systemem oceniania

2 KLASA 1 GIMNAZJUM Przedmiotowy system oceniania wynikający z cyklu Ciekawa biologia Dział I Powitanie biologii 1. Historia i współczesność biologii wymienia nazwy dziedzin biologii, podaje zakres badań pięciu dziedzin biologii. wskazuje ważne etapy w rozwoju biologii jako nauki. określa znaczenie najnowszych odkryć biologii i medycyny dla ludzkości. wskazuje zadania stojące przed biologią u progu XXI wieku. 2. Źródła wiedzy biologicznej określa podstawowe zasady prowadzenia doświadczeń, wskazuje kolejne etapy doświadczenia potwierdzającego np., że roślinom do życia niezbędne jest światło. wskazuje etapy planowania doświadczeń zgodnie z zasadami, proponuje proste doświadczenie sprawdzające podaną przez siebie hipotezę. podaje znaczenie podstawowych pojęć związanych z tworzeniem wiedzy biologicznej. omawia, na samodzielnie wybranych przykładach, etapy planowania i prowadzenia doświadczeń

3 Obserwacje organizmów 4. Klasyfikacja organizmów nazywa obiekty, które mogą być przedmiotem obserwacji, wskazuje przyrządy umożliwiające obserwację wybranych obiektów przyrodniczych. wymienia charakterystyczne cechy danego gatunku. Dział I Powitanie biologii określa kolejne czynności podczas obserwacji z użyciem lupy, mikroskopu, binokularu. wyjaśnia znaczenie klasyfikacji. przedstawia zasady przygotowywania preparatu mikroskopowego. uzasadnia konieczność tworzenia naukowych nazw gatunkowych. wskazuje możliwości barwienia preparatów mikroskopowych. prezentuje dokonania Karola Linneusza i Karola Darwina. 5. Oznaczanie organizmów rozpoznaje, za pomocą kluczy i atlasów, pięć organizmów roślinnych i zwierzęcych. podaje charakterystyczne cechy organizmów zaliczanych do jednego rodzaju, np. koniczyna, dąb lub pies. podaje zasady korzystania z atlasów i kluczy podczas oznaczania organizmów. określa znaczenie rozpoznawania i oznaczania organizmów. 3

4 Przedmiotowy system oceniania wynikający z cyklu Ciekawa biologia Dział I Powitanie biologii 6. Budowa komórek wyjaśnia, czym jest komórka, podaje przykłady komórek budujących organizmy. rozpoznaje na rysunkach i schematach oraz nazywa podstawowe struktury komórkowe. podaje funkcje podstawowych struktur komórkowych. wskazuje, na samodzielnie wykonanym rysunku, podstawowe struktury komórkowe. 7. Dowody ewolucji organizmów wskazuje bezpośrednie dowody ewolucji, wyjaśnia, co to są skamieniałości. wyjaśnia, co to jest ewolucja, podaje przykłady pośrednich dowodów ewolucji. wskazuje, na wybranych przykładach, różnice między bezpośrednimi i pośrednimi dowodami ewolucji. uzasadnia, dlaczego organizmy żyjące na Ziemi są ze sobą w pewnym stopniu spokrewnione, charakteryzuje, na wybranych przykładach, formy przejściowe i relikty. 8. Założenia teorii ewolucji wymienia nazwisko twórcy teorii ewolucji. wymienia czynniki ewolucji i podaje ich charakterystykę. wyjaśnia, na czym polega działanie doboru naturalnego. charakteryzuje przyczyny powstawania nowych gatunków

5 138 Dział I Powitanie biologii 9. Pięć królestw organizmów wymienia nazwy królestw grupujących organizmy kuli ziemskiej. podaje charakterystyczne cechy organizmów zaliczanych do poszczególnych królestw. wskazuje drogi rozwoju ewolucyjnego królestw organizmów. uzasadnia, że podział organizmów na królestwa jest przyjętą w danej chwili umową, która ulega zmianom. 10. Sposoby odżywiania się organizmów określa, czym jest odżywianie się, nazywa sposób odżywiania się wybranych przez siebie organizmów. Dział II Czynności życiowe organizmów wykazuje różnice między odżywianiem samożywnym i cudzożywnym. omawia przebieg procesu fotosyntezy. wskazuje różnorodność odżywiania się wśród organizmów cudzożywnych. 5

6 11. Sposoby oddychania organizmów określa, czym jest oddychanie, nazywa sposób oddychania wybranych przez siebie organizmów. Dział II Czynności życiowe organizmów wskazuje przykłady organizmów oddychających w różny sposób, podaje przykłady wykorzystania energii w organizmie. wykazuje różnice w wymianie gazowej roślin i zwierząt. porównuje oddychanie tlenowe i beztlenowe. 12. Sposoby rozmnażania się organizmów określa, czym jest rozmnażanie się, nazywa sposób rozmnażania się wybranych przez siebie organizmów. podaje przykłady rozmnażania płciowego i bezpłciowego organizmów. uzasadnia, że rozmnażanie płciowe daje większą możliwość zmienności organizmów niż rozmnażanie bezpłciowe. uzasadnia wpływ rozmnażania płciowego na ewolucję organizmów

7 140 Dział III Od bakterii do glonów 13. Bakterie wskazuje środowiska życia bakterii. określa rolę bakterii w przyrodzie i życiu człowieka. omawia czynności życiowe bakterii. uzasadnia ważną rolę bakterii jako destruentów. 14. Pierwotniaki wymienia główne grupy organizmów zaliczanych do królestwa protistów, rozpoznaje na ilustracjach i podaje nazwy przedstawicieli głównych grup pierwotniaków. wskazuje na schemacie i nazywa organelle, omawia funkcje wybranych organelli, wymienia nazwy pierwotniaków chorobotwórczych. omawia cechy budowy organizmów, na których podstawie zostały one zaliczone do poszczególnych grup królestwa pierwotniaków, wyjaśnia, co to są organelle. charakteryzuje pierwotniaki chorobotwórcze. 15. Grzyby i porosty wymienia charakterystyczne cechy grzybów, określa, czym jest porost. wskazuje możliwość wykorzystania skali porostowej do oceny stopnia skażenia środowiska. omawia czynności życiowe grzybów. uzasadnia możliwości wykorzystania skali porostowej do określenia stopnia skażenia środowiska. 7

8 Dział III Od bakterii do glonów 16. Rola grzybów w przyrodzie 17. Glony 18. Najstarsze rośliny lądowe wymienia organizmy zaliczane do destruentów, podaje, przy użyciu atlasów i kluczy, przykłady grzybów jadalnych, trujących i niejadalnych. wymienia nazwy królestw, do których są zaliczane glony, podaje znaczenie glonów w przyrodzie i życiu człowieka. podaje przykłady roślin zarodnikowych, określa znaczenie roślin zarodnikowych w przyrodzie. podaje sposoby odżywiania się grzybów, wskazuje rolę destruentów w przyrodzie. wskazuje różnice między glonem jednokomórkowym, kolonijnym i wielokomórkowym, podaje odpowiednie przykłady organizmów. Dział IV Świat roślin wykazuje zależność rozmnażania płciowego roślin zarodnikowych od obecności wody. omawia rolę grzybów w rozkładzie materii organicznej, charakteryzuje grzyby jako pasożyty. omawia czynności życiowe glonów. podaje charakterystyczne cechy roślin zarodnikowych. nazywa różne formy współżycia grzybów z innymi organizmami i podaje stosowne przykłady. uzasadnia przynależność glonów do różnych królestw. przedstawia rozmnażanie się roślin zarodnikowych, wskazuje cechy różniące mszaki, paprocie, skrzypy i widłaki. Przedmiotowy system oceniania wynikający z cyklu Ciekawa biologia 141 8

9 Rośliny nagozalążkowe 20. Rośliny okrytozalążkowe wskazuje na ilustracjach i okazach naturalnych kwiatostany męskie i żeńskie roślin nagozalążkowych, rozpoznaje i nazywa pospolite rośliny nagozalążkowe. wskazuje części kwiatu rośliny okrytozalążkowej, rozpoznaje i nazywa pospolite rośliny okrytozalążkowe przy użyciu atlasów i kluczy. Dział IV Świat roślin wskazuje przystosowania kwiatów nagozalążkowych do wiatropylności i nasion do wiatrosiewności, wskazuje na mapie świata rozmieszczenie roślin nagonasiennych. przedstawia związek budowy kwiatu ze sposobem zapylania, budowy owocu ze sposobem rozsiewania nasion, przedstawia bezpłciowe sposoby rozmnażania się roślin. przedstawia zmiany zachodzące w kwiecie po zapłodnieniu. opisuje budowę kwiatu i wskazuje rolę poszczególnych części w zapyleniu, wskazuje etapy powstawania nasion i owoców po zapłodnieniu. omawia rozmnażanie płciowe roślin nagozalążkowych ze szczególnym podkreśleniem uniezależnienia zapłodnienia od obecności wody w środowisku, uzasadnia, że nasiona pomogły skolonizować nagonasiennym nowe terytoria. omawia przebieg procesu rozmnażania się roślin okrytozalążkowych. 9

10 Dział IV Świat roślin 21. Budowa wewnętrzna rośliny 22. Organy roślin związek ich budowy i funkcji. Liść wymienia rodzaje tkanek roślinnych, rozpoznaje na ilustracjach tkanki roślinne. wskazuje i nazywa organy rośliny na okazach naturalnych, rycinach, wymienia funkcje liści. podaje podstawowe funkcje poszczególnych tkanek roślinnych. na podstawie samodzielnie wykonanego rysunku nazywa części liścia. wskazuje rodzaje tkanek na schemacie organów rośliny. omawia budowę tkankową liścia. wykazuje związek budowy tkanki z pełnioną funkcją. wyjaśnia zależność między parowaniem a pobieraniem wody przez roślinę. Przedmiotowy system oceniania wynikający z cyklu Ciekawa biologia

11 144 Dział IV Świat roślin 23. Organy roślin związek ich budowy i funkcji. Korzeń i łodyga omawia podstawowe funkcje łodygi i korzeni, rozpoznaje u okazów naturalnych lub na rycinach rodzaje systemów korzeniowych. omawia dodatkowe funkcje pełnione przez korzeń i łodygę. wyjaśnia, na czym polega osmoza. wyjaśnia, na czym polega współpraca korzeni z bakteriami azotowymi i grzybami. 24. Gąbki i parzydełkowce określa środowisko życia gąbek, parzydełkowców, rozpoznaje na ilustracjach organizmy zaliczane do gąbek i parzydełkowców. Dział V Świat zwierząt bezkręgowych omawia wybrane czynności życiowe parzydełkowców i gąbek. omawia cechy łączące i różniące parzydełkowce, wyjaśnia, dlaczego gąbki są zaliczane do filtratorów. podaje przykłady zwierząt o symetrii promienistej i uzasadnia swój wybór, wyjaśnia, dlaczego parzydełkowce to zwierzęta o promienistej symetrii ciała. 11

12 Dział V Świat zwierząt bezkręgowych 25. Płazińce i nicienie 26. Pierścienice i mięczaki określa środowisko życia płazińców i nicieni, rozpoznaje na ilustracjach organizmy zaliczane do płazińców i nicieni. rozpoznaje na ilustracjach organizmy zaliczane do pierścienic i mięczaków oraz wskazuje środowisko ich życia. wskazuje cechy umożliwiające tasiemcowi i gliście ludzkiej pasożytnictwo, podaje sposoby unikania zakażeń glistą ludzką i tasiemcem. podaje przystosowania dżdżownicy do życia w glebie, podaje charakterystyczne cechy mięczaków. omawia wybrane czynności życiowe płazińców i nicieni. wykazuje zależność między budową a środowiskiem życia dżdżownicy, omawia charakterystyczne cechy mięczaków. podaje przykłady zwierząt o symetrii dwubocznej, uzasadnia swój wybór. uzasadnia pożyteczną rolę dżdżownic w przyrodzie. Przedmiotowy system oceniania wynikający z cyklu Ciekawa biologia

13 Skorupiaki i pajęczaki rozpoznaje na ilustracjach organizmy zaliczane do skorupiaków i pajęczaków, podaje podstawową charakterystykę skorupiaków i pajęczaków. Dział V Świat zwierząt bezkręgowych omawia budowę zewnętrzną skorupiaków i pajęczaków, na wybranym przykładzie. wskazuje przystosowania w budowie skorupiaków i pajęczaków do trybu życia. charakteryzuje wybrane czynności życiowe skorupiaków i pajęczaków. 28. Owady rozpoznaje na ilustracjach organizmy zaliczane do owadów, podaje podstawową charakterystykę owadów. omawia, na wybranym przykładzie, budowę zewnętrzną owadów. wskazuje przystosowania w budowie owadów do trybu życia, wskazuje różnice w rozwoju owadów. charakteryzuje wybrane czynności życiowe owadów. 13

14 KLASA 2 GIMNAZJUM PAKIET II CZŁOWIEK I JEGO OTOCZENIE 1. Ryby 2. Płazy 3. Gady wskazuje cechy ryby przystosowujące ją do życia w wodzie, rozpoznaje pospolite gatunki ryb wód słodkich i słonych. rozpoznaje na rysunkach i zdjęciach pospolite płazy, wymienia chronione gatunki płazów. rozpoznaje na rysunkach i zdjęciach pospolite gady, wymienia chronione gatunki gadów. Dział I Świat zwierząt kręgowych podaje przykłady ryb opiekujących się potomstwem, ryb wędrujących na tarliska. wskazuje przystosowania żaby do życia w wodzie i na lądzie, omawia cykl rozwojowy żaby. omawia przystosowania gadów do życia na lądzie. omawia budowę ryby i jej związek z trybem życia. wykazuje zależność płazów od środowiska wodnego na przykładzie rozmnażania się. omawia czynności życiowe gadów. charakteryzuje wybrane czynności życiowe ryby. uzasadnia, dlaczego żaba jest zwierzęciem wodno- -lądowym. wykazuje różnice w sposobie rozmnażania się i rozwoju płazów oraz gadów. Przedmiotowy system oceniania wynikający z cyklu Ciekawa biologia

15 Ptaki wskazuje przystosowania ptaków w budowie zewnętrznej do trybu życia, rozpoznaje na ilustracjach, za pomocą kluczy, pospolite gatunki ptaków. Dział I Świat zwierząt kręgowych podaje różnice między gniazdownikiem a zagniazdownikiem. omawia wybrane czynności życiowe ptaków. wykazuje, na wybranych przez siebie przykładach, różnorodność i jedność ptaków w obrębie gromady. 5. Ssaki wskazuje przystosowania ssaka w budowie zewnętrznej do trybu życia. wyjaśnia, co to jest stałocieplność. wskazuje miejsca występowania na kuli ziemskiej ssaków. omawia wybrane czynności ssaków. wykazuje, na wybranych przykładach, różnorodność i jedność ssaków w obrębie gromady. 6. Pochodzenie człowieka wskazuje cechy łączące człowieka ze światem zwierząt, wyróżnia swoiste cechy ludzkie. określa stanowisko człowieka w przyrodzie. uzasadnia powstanie odmiany białej, żółtej i czarnej w obrębie gatunku Homo sapiens. podaje krótką charakterystykę przodków człowieka rozumnego, wskazuje główne kierunki rozprzestrzeniania się rodzaju Homo z Afryki. 15

16 7. Organizm człowieka jako układ układów 8. Tkanki organizmu człowieka określa rolę poszczególnych układów budujących organizm człowieka. podaje podstawowe zadania poszczególnych tkanek. DZIAŁ II Funkcjonowanie organizmu człowieka wskazuje na hierarchiczną strukturę organizmu komórka, tkanka, narząd, układ narządów. rozpoznaje na rysunkach i nazywa tkanki budujące organizm człowieka. wskazuje na modelu lub planszy układy człowieka. rozpoznaje na preparatach mikroskopowych rodzaje tkanek budujących organizm człowieka. wymienia narządy budujące poszczególne układy organizmu człowieka. uzasadnia związek budowy tkanki z pełnioną funkcją. Przedmiotowy system oceniania wynikający z cyklu Ciekawa biologia

17 Skóra podaje podstawowe funkcje skóry, wskazuje na planszy budowę skóry człowieka. DZIAŁ II Funkcjonowanie organizmu człowieka określa rolę gruczołów znajdujących się w skórze. omawia budowę skóry. uzasadnia związek budowy skóry z pełnioną funkcją. 10. Szkielet wymienia funkcje szkieletu, przedstawia budowę fizyczną kości na podstawie własnego rysunku, wskazuje na modelu szkieletu człowieka rodzaje połączeń kości. wymienia elementy składowe szkieletu człowieka, omawia budowę i funkcjonowanie stawu. rozpoznaje na planszy i nazywa tkanki budujące układ kostny człowieka, podaje charakterystyczne cechy tkanek budujących układ kostny człowieka. wyjaśnia związek budowy fizycznej i chemicznej kości z pełnioną funkcją, dokonuje podziału kości pod względem kształtu i wielkości na podstawie modelu szkieletu człowieka lub plansz. 11. Mięśnie określa rolę układu mięśniowego w organizmie. wymienia rodzaje tkanki mięśniowej występujące w organizmie człowieka. wskazuje główne mięśnie organizmu człowieka, wyjaśnia, na czym polega przeciwstawne działanie mięśni. uzasadnia, że budowa mięśni jest przystosowaniem do pełnionej funkcji. 17

18 12. Układ pokarmowy 13. Trawienie pokarmów 14. Układ oddechowy wymienia nazwy związków pobieranych przez człowieka ze środowiska zewnętrznego, określa rolę układu pokarmowego. wymienia nazwy odcinków przewodu pokarmowego i wskazuje je na planszy, wyjaśnia, dlaczego po kuracji antybiotykowej należy odnowić w przewodzie pokarmowym florę bakteryjną. określa funkcje układu oddechowego, wskazuje na planszy poszczególne części układu oddechowego. DZIAŁ II Funkcjonowanie organizmu człowieka omawia składniki pokarmowe i nazywa produkty powstające w wyniku ich trawienia. wymienia odcinki przewodu pokarmowego i podaje ich funkcje w trawieniu pokarmów, nazywa rodzaje zębów człowieka. podaje rolę poszczególnych odcinków układu oddechowego. określa rolę poszczególnych gruczołów trawiennych, omawia różne funkcje wątroby. omawia przystosowanie budowy jelita cienkiego do wchłaniania pokarmu. planuje doświadczenie wykazujące, że skład powietrza wdychanego i wydychanego jest różny. uzasadnia, że wątroba jest głównym laboratorium chemicznym organizmu. wykazuje związek budowy poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego z pełnioną funkcją. wykazuje związek budowy narządów układu oddechowego z pełnionymi funkcjami, wyjaśnia mechanizm wdechu i wydechu. Przedmiotowy system oceniania wynikający z cyklu Ciekawa biologia

19 Układ wydalniczy wskazuje drogi, którymi są wydalane z organizmu szkodliwe produkty przemiany materii, określa rolę układu wydalniczego człowieka. DZIAŁ II Funkcjonowanie organizmu człowieka podaje rolę poszczególnych odcinków układu wydalniczego. wykazuje znaczenie dializy w ratowaniu życia. wykazuje związek budowy narządów układu wydalniczego człowieka z pełnioną funkcją, omawia proces filtracji krwi. 16. Krew i limfa określa podstawowe zadania krwi, wymienia składniki krwi. Dział III Integracja działania organizmu podaje funkcje poszczególnych składników krwi, podaje skład limfy, uzasadnia, dlaczego czad jest nazywany cichym zabójcą. określa rolę limfy w organizmie człowieka. rozpoznaje na preparatach mikroskopowych składniki morfotyczne krwi, omawia proces krzepnięcia krwi. 19

20 17. Krew i równowaga wewnętrzna organizmu 18. Serce analizuje wynik badania morfologicznego krwi zgodnie z podaną normą. wskazuje na planszy serce i określa jego położenie, przedstawia sposoby pomiaru tętna i ciśnienia krwi. Dział III Integracja działania organizmu podaje liczbę poszczególnych krwinek charakterystyczną dla zdrowego człowieka. podaje właściwości tkanki mięśniowej budującej serce, omawia budowę serca. wyjaśnia, od czego zależą grupy krwi, określa znaczenie czynnika Rh i grup krwi podczas transfuzji. omawia etapy pracy serca. uzasadnia, dlaczego krążenie krwi i limfy utrzymuje równowagę wewnętrzną organizmu. interpretuje wyniki pomiaru tętna i ciśnienia krwi. Przedmiotowy system oceniania wynikający z cyklu Ciekawa biologia

21 Naczynia krwionośne 20. Układ odpornościowy podaje podstawowe zadania układu krwionośnego, wymienia rodzaje naczyń krwionośnych występujących w organizmie człowieka. podaje podstawowe zadania układu odpornościowego. Dział III Integracja działania organizmu wskazuje na planszy tętnice i żyły oraz określa kierunek przepływu w nich krwi. przedstawia elementy składowe układu odpornościowego. porównuje budowę żyły i tętnicy, określa rolę obiegu małego i dużego krwi. określa zakres badań immunologii. omawia budowę i funkcje naczyń krwionośnych, podaje zasady krążenia krwi w obiegu małym i dużym. wyjaśnia pojęcia z zakresu immunologii. 21. Znaczenie wiedzy o odporności wyjaśnia różnice między szczepionką a surowicą. określa rodzaje odporności organizmu. omawia typowy przebieg reakcji odpornościowej. wskazuje przejawy błędów w działaniu układu odpornościowego. 21

22 22. Hormony 23. Układ nerwowy 24. Mózg 25. Wzrok wyjaśnia, czym jest hormon, wskazuje na planszy położenie gruczołów wydzielania wewnętrznego. omawia ogólną budowę układu nerwowego, podaje przykłady odruchów bezwarunkowych i warunkowych oraz ich znaczenie dla organizmu. określa położenie mózgowia i rdzenia kręgowego w organizmie człowieka. określa funkcje oka jako narządu zmysłu. Dział III Integracja działania organizmu omawia znaczenie wybranego gruczołu dokrewnego. wskazuje przystosowanie budowy komórki nerwowej do pełnionej funkcji. wskazuje na schemacie lub modelu części mózgowia. wskazuje na modelu lub planszy części oka, podaje podstawowe funkcje wskazanych elementów oka. omawia funkcje wskazanych gruczołów dokrewnych. wyjaśnia pojęcie autonomiczny układ nerwowy, omawia mechanizm działania odruchu na podstawie schematu prostego łuku odruchowego. wymienia elementy chroniące mózg i rdzeń kręgowy. wyjaśnia powstawanie obrazu na siatkówce. wyjaśnia skutki niedoczynności i nadczynności wybranych gruczołów dokrewnych. wykazuje znaczenie obwodowego układu nerwowego dla komunikowania się organizmu ze środowiskiem zewnętrznym. wskazuje umiejscowienie w korze mózgowej ośrodków czuciowych i ruchowych. przedstawia najczęściej występujące wady wzroku i możliwości ich korekty za pomocą soczewek. Przedmiotowy system oceniania wynikający z cyklu Ciekawa biologia

23 Słuch, węch i smak określa funkcję ucha jako narządu słuchu i równowagi, wymienia inne narządy zmysłów i podaje ich rolę. Dział III Integracja działania organizmu wskazuje na modelu lub planszy części składowe ucha, uzasadnia znaczenie ostrzegawczej roli zmysłów. przedstawia ogólną budowę oraz znaczenie narządów węchu i smaku. omawia przebieg fali akustycznej w uchu i powstawanie wrażeń słuchowych. PORADNIK DLA NAUCZYCIELA 27. Rozmnażanie się określa rolę układu rozrodczego kobiety i mężczyzny. wskazuje na planszy rozmieszczenie narządów rozrodczych kobiety i mężczyzny. określa rolę poszczególnych elementów układów rozrodczych. omawia cykl miesięczny kobiety. 28. Rozwój zarodka i płodu wskazuje miejsca powstawania gamet męskich i żeńskich. omawia drogę, jaką przebywają plemniki do komórki jajowej. wyjaśnia proces zapłodnienia i powstawania zygoty w drogach rodnych kobiety. podaje charakterystyczne etapy rozwoju zarodka i płodu. 23

24 29. Etapy życia człowieka 30. Styl życia wymienia etapy rozwojowe człowieka po urodzeniu. wymienia substancje wydalane i wydzielane przez skórę, podaje podstawowe zasady pielęgnacji skóry, włosów, zębów i paznokci. Dział III Integracja działania organizmu wykazuje potrzeby człowieka na każdym etapie rozwoju. podaje charakterystykę etapów rozwojowych człowieka. Dział IV Zasady dbałości o własny organizm wskazuje znaczenie czystości odzieży, obuwia, bielizny i otoczenia dla utrzymania zdrowia, wymienia czynniki składające się na styl życia, uzasadnia twierdzenie, że zdrowie w dużej mierze zależy od nas samych. podaje przykłady ubioru dostosowanego do pory roku, rodzaju wykonywanej pracy, omawia znaczenie ruchu na świeżym powietrzu, odpowiedniego odżywiania się, właściwego spędzania wolnego czasu, unikania używek dla zachowania zdrowia. wyjaśnia, na czym polega osiągnięcie przez człowieka pełnej dojrzałości (biologicznej, psychicznej i społecznej). uzasadnia twierdzenie, że przestrzeganie higieny osobistej świadczy o kulturze człowieka. Przedmiotowy system oceniania wynikający z cyklu Ciekawa biologia

25 Składniki odżywcze w pokarmach określa znaczenie odżywiania się, wymienia podstawowe grupy składników odżywczych zawarte w pokarmach, wskazuje pokarmy będące źródłem poszczególnych składników odżywczych. Dział IV Zasady dbałości o własny organizm korzysta z tabel i wykresów jako źródła informacji, podaje funkcje poszczególnych składników odżywczych w pokarmach. omawia znaczenie poszczególnych składników odżywczych dla organizmu. omawia rolę wody w organizmie człowieka. 32. Racjonalne odżywianie się omawia warunki, jakie powinny być spełnione podczas przygotowywania i spożywania posiłków, wskazuje pokarmy niekorzystnie wpływające na organizm. podaje przykłady jadłospisu dla osób w różnym wieku, wykonujących różne zawody. podaje, korzystając z tabel, wartości odżywcze różnych artykułów spożywczych. uzasadnia, od czego zależy ilość spożywanych produktów żywnościowych. 25

26 33. Choroby człowieka 34. Choroby zakaźne 35. Choroby pasożytnicze wyjaśnia, czym jest zdrowie, czym jest choroba, wymienia najważniejsze rodzaje chorób występujących w Polsce. wskazuje drogi wnikania czynników chorobotwórczych do organizmu, podaje sposoby zapobiegania chorobom zakaźnym. wymienia choroby pasożytnicze i wskazuje możliwości zapobiegania im. Dział IV Zasady dbałości o własny organizm podaje główne przyczyny zgonów w Polsce. wskazuje podstawowe zasady obowiązujące podczas kontaktu z osobą chorą na chorobę zakaźną. podaje podstawowe zasady pozwalające uniknąć chorób pasożytniczych. podaje ogólną charakterystykę chorób zakaźnych, pasożytniczych, układu krążenia, psychicznych, genetycznych. omawia choroby zakaźne pod kątem czynników wywołujących chorobę. określa, na czym polega chorobotwórczość pasożytów. określa przyczyny powstawania chorób nowotworowych. wyjaśnia, w czym przejawia się chorobotwórczość wirusów i bakterii. wykazuje, że choroby inwazyjne mają ogólnoświatowe znaczenie. Przedmiotowy system oceniania wynikający z cyklu Ciekawa biologia

27 Pomoc przedmedyczna wskazuje możliwości udzielania pierwszej pomocy przy złamaniach kości, krwotokach, skaleczeniach, omdleniach, oparzeniach i odmrożeniach. Dział IV Zasady dbałości o własny organizm omawia wady postawy i sposoby zapobiegania im. wskazuje instytucje prowadzące kursy ratownictwa przedmedycznego. podaje przykłady profilaktycznej roli służby zdrowia. 37. Alkohol i nikotyna wskazuje sposoby odmawiania picia alkoholu i palenia tytoniu. wskazuje drogi prowadzące do nałogu. omawia skutki działania alkoholu i nikotyny na organizm człowieka. uzasadnia konieczność zachowania postawy antyalkoholowej i antynikotynowej. 38. Narkotyki wskazuje zagrożenia dla zdrowia i życia wynikające z zażywania narkotyków, wskazuje możliwości zachowań asertywnych wobec presji otoczenia. proponuje sposoby rozładowania przygnębienia i apatii bez sięgania po narkotyki. wymienia substancje szkodliwe zawarte w narkotykach. ukazuje istotę i sposoby powstawania uzależnienia. 27

28 39. Budowa chemiczna organizmów 40. Cukry i tłuszcze 41. Białka wskazuje podstawowe funkcje, jakie spełniają w organizmie człowieka białka, tłuszcze i cukry. podaje przykłady pokarmów bogatych w cukry i tłuszcze, wymienia cukry proste, dwucukry i wielocukry. wskazuje, z czego są zbudowane białka. DZIAŁ V Coraz bliżej istoty życia wskazuje, na podstawie analizy tabeli, skład chemiczny biosfery, atmosfery, litosfery i hydrosfery. określa rolę cukrów i tłuszczów w organizmie człowieka. wykazuje różnorodność białek, omawia enzymatyczną rolę białek. omawia skład chemiczny biosfery, atmosfery, litosfery i hydrosfery. zapisuje wzory chemiczne cukrów prostych, dwucukrów i wielocukrów, wymienia grupy lipidów i określa ich rolę. wskazuje inne funkcje spełniane przez białka. uzasadnia jedność chemiczną świata żywego. porównuje budowę chemiczną cukrów i tłuszczów. wyjaśnia biologiczne podłoże różnorodności białek. Przedmiotowy system oceniania wynikający z cyklu Ciekawa biologia

29 Błony biologiczne wskazuje na schemacie komórki błony biologiczne, podaje podstawową budowę błony biologicznej. DZIAŁ V Coraz bliżej istoty życia wymienia funkcje błony komórkowej (plazmalemmy), określa znaczenie błony biologicznej. wykazuje różnorodność błon biologicznych w komórce. ukazuje zależność budowy błony biologicznej od pełnionej funkcji. 43. Budowa komórki zawierającej jądro (eukariotycznej) wskazuje budowę komórki roślinnej i zwierzęcej, wyjaśnia znaczenie jądra komórkowego. wskazuje, że chromosomy znajdują się w jądrze komórkowym. wyjaśnia, co to jest chromatyna i chromosomy. omawia rolę chromatyny i chromosomów w komórce oraz w życiu osobnika. 29

30 44. Informacja genetyczna i jej odczytywanie 45. Replikacja DNA i mitoza wskazuje DNA jako źródło informacji genetycznej, wymienia etapy syntezy białka. wskazuje rolę mitotycznego podziału komórki w rozwoju organizmu. DZIAŁ V Coraz bliżej istoty życia wymienia rodzaje RNA i podaje ich znaczenie w komórce. określa, co to jest replikacja DNA i dlaczego zachodzi przed podziałem komórki. wyjaśnia, co to jest kod genetyczny. wyjaśnia zasady replikacji DNA. wyjaśnia, dlaczego geny informują o budowie białek, zwłaszcza enzymatycznych, omawia przebieg syntezy białka w komórce. omawia przebieg mitozy. Przedmiotowy system oceniania wynikający z cyklu Ciekawa biologia

31 Mejoza wskazuje różnice między mejozą a mitozą. DZIAŁ V Coraz bliżej istoty życia wykazuje konieczność redukcji ilości materiału genetycznego w macierzystych komórkach gamet i zarodników. określa znaczenie rekombinacji genetycznej w powstawaniu nowych osobników. omawia ogólny przebieg mejozy. 47. Genetyka klasyczna wskazuje przykłady, z najbliższego otoczenia, dziedziczenia cech. wyjaśnia podstawowe pojęcia genetyczne: allel recesywny, allel dominujący, heterozygota, homozygota, genotyp, fenotyp. udowadnia pierwsze prawo Mendla. wykazuje znaczenie prac Grzegorza Mendla dla rozwoju genetyki. 48. Krzyżówki genetyczne podaje przykłady prostych krzyżówek jednogenowych z dominowaniem zupełnym i niezupełnym. wskazuje, jak dziedziczą się grupy krwi u człowieka. analizuje krzyżówki jednogenowe z dominowaniem zupełnym. analizuje krzyżówki jednogenowe z dominowaniem zupełnym i niezupełnym. 31

32 49. Genetyka człowieka 50. Lasy liściaste i iglaste DZIAŁ V Coraz bliżej istoty życia określa kariotyp człowieka. podaje zasadę dziedziczenia płci u człowieka. wymienia warstwy naturalnego lasu liściastego, podaje charakterystyczne organizmy poszczególnych warstw lasu, wskazuje na mapie świata obszary występowania lasów iglastych, wskazuje rodzaje lasów iglastych. rozpoznaje na schematach chromosomy płci człowieka. DZIAŁ VI Przyroda wokół nas wymienia nazwy różnych typów lasów liściastych, określa warunki klimatyczne dogodne do życia lasów iglastych. wskazuje przystosowania organizmów do życia w poszczególnych warstwach lasu, wykazuje zależność między klimatem a obszarem występowania lasów iglastych. wyjaśnia znaczenie poznania genomu człowieka. podaje charakterystykę rodzajów lasów iglastych, uzasadnia wpływ lasów iglastych na żyzność gleby. Przedmiotowy system oceniania wynikający z cyklu Ciekawa biologia

33 Łąki i pastwiska wymienia nazwy roślin występujących na łące, rozpoznaje wśród okazów naturalnych lub na rysunkach rośliny charakterystyczne dla łąk. DZIAŁ VI Przyroda wokół nas wyjaśnia, dlaczego łąka jest ekosystemem półnaturalnym. omawia wpływ wody na typ powstałej łąki, podaje różnice między łąką, pastwiskiem i użytkiem zielonym. omawia zmiany zachodzące na łące w poszczególnych porach roku. 52. Góry wymienia cechy klimatu panującego w górach, wskazuje piętra roślinności w górach. podaje przykłady organizmów żyjących w poszczególnych piętrach gór. omawia przystosowania organizmów żyjących w poszczególnych piętrach gór. porównuje piętra roślinne Tatr. 53. Wody słodkie wyróżnia strefy jeziora, podaje nazwy organizmów występujących w poszczególnych strefach jeziora, rozpoznaje pospolite organizmy poszczególnych stref jeziora. wskazuje właściwości wody w trzech stanach skupienia, podaje cechy różniące jezioro i rzekę. omawia krążenie wody w jeziorze w ciągu roku, wskazuje przystosowania organizmów do życia w danej strefie jeziora. wykazuje zależność między właściwościami wody a warunkami życia w wodzie, porównuje warunki życia w jeziorze i rzece. 33

34 54. Formy ochrony przyrody 55. Kolekcjonowanie roślin wymienia formy ochrony przyrody w Polsce, rozpoznaje wybrane gatunki chronionych roślin, zwierząt i grzybów, wskazuje na mapie Polski położenie parków narodowych, parków krajobrazowych. wyjaśnia, co to jest zielnik, wskazuje zasady pozyskiwania roślin jako okazów zielnikowych. DZIAŁ VI Przyroda wokół nas omawia obszary chronione występujące najbliżej miejsca zamieszkania, wyjaśnia, po co chroni się przyrodę i wskazuje różnorodne formy jej ochrony. omawia różne rodzaje żywych ko roślin. określa przyczyny ochrony gatunkowej roślin, zwierząt i grzybów, podaje charakterystykę wybranych rezerwatów przyrody, parków narodowych i parków krajobrazowych. wskazuje kolejne etapy wykonywania i opisywania zielnika, uzasadnia konieczność przestrzegania zasad ochrony przyrody podczas tworzenia zielnika. uzasadnia konieczność tworzenia obszarów chronionych, wyjaśnia różnice między rodzajami obszarów chronionych, wykazuje różnorodność rezerwatów przyrody i pomników przyrody. podaje znaczenie tworzenia żywych ko roślin. Przedmiotowy system oceniania wynikający z cyklu Ciekawa biologia

35 Obserwacje zwierząt określa zasady obowiązujące podczas prowadzenia obserwacji zwierząt, podaje przykłady śladów, po których można rozpoznać zwierzęta. DZIAŁ VI Przyroda wokół nas podaje różnicę występującą między śladami a tropami zwierząt, rozpoznaje w terenie lub na ilustracjach ślady np. żerowania wiewiórki, ptaka drapieżnego. omawia ślady i tropy wybranych przez siebie zwierząt. podaje sposoby wykonywania odlewu tropu. 35

36 KLASA 3 GIMNAZJUM PAKIET III CZŁOWIEK ZMIENIA ŚWIAT PRZYRODY 1. Ekologia 2. Organizm w środowisku 3. Tolerancja ekologiczna wyjaśnia, czym zajmuje się ekologia. wskazuje przystosowania organizmów do życia w danym środowisku. podaje przykłady z najbliższego otoczenia niekorzystnego wpływu na organizm nadmiaru danego składnika środowiska. Dział I Podstawy ekologii wskazuje praktyczne wykorzystanie osiągnięć ekologii. wyjaśnia, co to są zasoby środowiska, podaje przykłady nisz ekologicznych pospolitych gatunków roślin i zwierząt. wyjaśnia, co to jest zakres tolerancji, organizmu w stosunku do danego czynnika środowiska. wskazuje zadania stojące przed ekologią. wyjaśnia pojęcie nisza ekologiczna, wskazuje nisze ekologiczne pospolitych gatunków roślin i zwierząt. wyjaśnia, co to jest czynnik ograniczający. wyjaśnia związki między ekologią a innymi dziedzinami nauki, zwłaszcza ewolucjonizmem. charakteryzuje nisze ekologiczne wybranych gatunków roślin i zwierząt. proponuje proste doświadczenia sprawdzające zakres tolerancji ekologicznej organizmu w stosunku do wybranego czynnika środowiska. Przedmiotowy system oceniania wynikający z cyklu Ciekawa biologia

37 Łańcuch pokarmowy i piramida ekologiczna podaje przykłady ekosystemów, nazywa poszczególne ogniwa łańcucha pokarmowego. Dział I Podstawy ekologii wyjaśnia, co to jest ekosystem, podaje przykłady łańcuchów pokarmowych z wybranej biocenozy. omawia, na wybranym przykładzie, czym jest ekosystem, podaje przykłady łańcuchów pokarmowych z różnych biocenoz. wskazuje różnice między łańcuchem pokarmowym a siecią pokarmową, uzasadnia, dlaczego ekosystem o bogatej sieci pokarmowej jest trwalszy od tego, w którym występują proste zależności pokarmowe. 5. Konsekwencje krążenia materii i przepływu energii wskazuje proste przykłady obiegu materii i przepływu energii. przedstawia krążenie materii na przykładzie obiegu azotu w przyrodzie. wskazuje różnice między przepływem energii a krążeniem materii w ekosystemie. wykazuje rolę poszczególnych ogniw łańcucha pokarmowego w procesach krążenia materii i przepływu energii. 37

38 6. Populacje 7. Przyjazne współżycie populacji 8. Drapieżnictwo podaje przykłady populacji w najbliższym otoczeniu. wymienia nieantagonistyczne formy współżycia występujące między organizmami, podaje przykłady współbiesiadnictwa, protokooperacji i symbiozy. podaje kilka przykładów drapieżnictwa, wskazuje przystosowania w budowie organizmów do drapieżnego trybu życia. Dział I Podstawy ekologii wymienia charakterystyczne cechy dla populacji. wyjaśnia, co to jest współbiesiadnictwo, protokooperacja i symbioza. wyjaśnia, czym jest drapieżnictwo. wyjaśnia, czym jest populacja. omawia nieantagonistyczne formy współżycia występujące między organizmami. omawia przykłady drapieżnictwa. omawia cechy populacji na dowolnie wybranym przykładzie. wskazuje różnice między nieantagonistycznymi formami współżycia organizmów. uzasadnia, dlaczego drapieżnictwo ma korzystny wpływ na populację ofiar. Przedmiotowy system oceniania wynikający z cyklu Ciekawa biologia

39 Pasożytnictwo podaje przykłady pasożytów zewnętrznych i wewnętrznych. Dział I Podstawy ekologii wyjaśnia, czym jest pasożytnictwo. wskazuje przystosowania w budowie i fizjologii organizmów do pasożytniczego trybu życia. charakteryzuje różnorodne strategie dające szansę przetrwania gatunku pasożyta. 10. Konkurencja wskazuje przykłady konkurencji o zasoby środowiska. wyjaśnia, co to jest konkurencja. omawia, na wybranym przez siebie przykładzie, zjawisko konkurencji. uzasadnia znaczenie konkurencji w rozwoju osobnika, populacji i gatunku. 11. Ekosystemy podaje przykłady sukcesji ekologicznej. wyjaśnia, czym jest sukcesja ekologiczna. wskazuje różnice między sukcesją ekologiczną pierwotną i wtórną. omawia przykłady sukcesji ekologicznej pierwotnej i wtórnej. 39

40 12. Człowiek i rośliny 13. Leśnictwo i rolnictwo 14. Myślistwo i rybołówstwo rozpoznaje i nazywa pospolite gatunki dziko rosnących roślin. podaje podstawowe zmiany zachodzące w krajobrazie pod wpływem rolnictwa, rozpoznaje i nazywa pospolite rośliny uprawiane w Polsce. rozpoznaje na rysunkach i nazywa pospolite gatunki dziko żyjących zwierząt, wymienia nazwy zwierząt, które zniknęły z powierzchni Ziemi. DZIAŁ II Korzystanie z bogactwa żywej przyrody podaje przykłady dziko rosnących roślin w najbliższym otoczeniu. podaje cechy rolnictwa ekologicznego. określa wpływ człowieka na różne populacje zwierząt łownych. wskazuje możliwości wykorzystania przez człowieka dziko rosnących roślin. wskazuje różnice między rolnictwem intensywnym a ekologicznym. omawia znaczenie dziko żyjących zwierząt dla w łaściwego funkcjonowania ekosystemów naturalnych, np. lasu. omawia znaczenie dziko rosnących roślin dla właściwego funkcjonowania ekosystemów naturalnych, np. lasu. wskazuje ważne etapy z historii rolnictwa, omawia zagrożenia związane z rolnictwem współczesnym (np. rośliny transgeniczne). wskazuje ważne etapy z historii łowiectwa, określa wpływ rybołówstwa na populacje ryb i ich zwierzęcych konsumentów. Przedmiotowy system oceniania wynikający z cyklu Ciekawa biologia

41 Chów i hodowla zwierząt podaje przykłady zwierząt gospodarskich i określa ich znaczenie dla człowieka, omawia podstawowe zasady zachowania się człowieka w stosunku do zwierząt. DZIAŁ II Korzystanie z bogactwa żywej przyrody wymienia przepisy prawne określające normy zachowania się człowieka w stosunku do zwierząt. wskazuje główne różnice między chowem zwierząt a hodowlą. podaje przykłady słynnych hodowli zwierząt w Polsce. 16. Zagrożenia i ochrona atmosfery omawia wpływ zanieczyszczeń atmosfery na zdrowie człowieka. DZIAŁ III Zagrożenia i ochrona przyrody wskazuje zagrożenia atmosfery powstałe w wyniku działalności człowieka. wyjaśnia przyczyny i skutki efektu cieplarnianego oraz dziury ozonowej. wskazuje wpływ wycinania wilgotnych lasów równikowych na skład atmosfery. 41

42 17. Zagrożenia gleb 18. Zagrożenie i ochrona wód słodkich określa rodzaje zagrożeń litosfery, omawia problem śmieci i ich składowania. wskazuje sposoby wykorzystania wód słodkich przez człowieka. DZIAŁ III Zagrożenia i ochrona przyrody omawia wpływ zanieczyszczeń litosfery na zdrowie człowieka. podaje przykłady korzystnej i niekorzystnej ingerencji człowieka w wody słodkie. wskazuje zagrożenia litosfery powstające w wyniku pozyskiwania kopalin przez człowieka. omawia wpływ zanieczyszczeń wody na zdrowie człowieka. omawia zagrożenia litosfery powstające w wyniku nawożenia gleby i stosowania środków ochrony roślin. omawia zagrożenia wód słodkich wynikające z działalności człowieka. Przedmiotowy system oceniania wynikający z cyklu Ciekawa biologia

43 Zagrożenie i ochrona wód słonych wskazuje znaczenie mórz i oceanów w gospodarce człowieka. DZIAŁ III Zagrożenia i ochrona przyrody podaje przykłady korzystnego oraz niekorzystnego wpływu człowieka na morza i oceany. omawia zagrożenia mórz i oceanów wynikających z działalności człowieka. podaje przykłady z prasy, telewizji o katastrofach tankowców zagrażających życiu wielu tysiącom organizmów. 20. Ochrona środowiska wskazuje problemy związane ze składowaniem i utylizacją odpadów komunalnych. podaje możliwości pozyskiwania nowych źródeł energii. podaje argumenty za budową i przeciw budowie elektrowni atomowych. uzasadnia potrzebę istnienia konwencji międzynarodowych dotyczących redukcji zanieczyszczeń atmosfery. 43

44 21. Zagrożenie świata roślin i zwierząt 22. Ingerencja człowieka w świat przyrody podaje przykłady ekosystemów niszczonych przez człowieka. wskazuje zmiany zachodzące w krajobrazie pod wpływem działalności człowieka. DZIAŁ III Zagrożenia i ochrona przyrody wskazuje przykłady zwierząt i roślin, które niegdyś zamieszkiwały ziemie polskie. omawia zmiany zachodzące w krajobrazie najbliższej okolicy. wyjaśnia, w jaki sposób np. osuszanie terenów, wycinanie lasów prowadzi do zagrożenia gatunków roślin i zwierząt. wyjaśnia, na czym polega problem wyczerpywania się zasobów przyrody nieożywionej. uzasadnia potrzebę istnienia konwencji międzynarodowych regulujących handel dzikimi gatunkami roślin i zwierząt. podaje przykłady zaburzeń układów biologicznych powstałych w wyniku działalności człowieka. Przedmiotowy system oceniania wynikający z cyklu Ciekawa biologia

45 Różnorodność biologiczna i jej ochrona określa znaczenie ogrodów botanicznych i zoologicznych dla ochrony ginących i zagrożonych gatunków roślin i zwierząt, określa, na wybranym przykładzie, czym jest różnorodność gatunkowa. DZIAŁ III Zagrożenia i ochrona przyrody wskazuje sposoby ochrony różnorodności biologicznej w miejscu jej występowania. uzasadnia konieczność ochrony różnorodności biologicznej, uzasadnia potrzebę istnienia konwencji międzynarodowych dotyczących ochrony różnorodności biologicznej. wyjaśnia znaczenie banków genów dla zachowania bioróżnorodności. 24. Ochrona Ziemi podaje sposoby życia w zgodzie z naturą, wskazuje sposoby zachowań chroniących środowisko w skali lokalnej. wskazuje aktualne zagrożenia rozwoju ludzkości, wskazuje sposoby zachowań chroniących środowisko w skali globalnej, podaje przykłady organizacji społecznych działających na rzecz ochrony środowiska i główne ich cele. omawia, czym jest globalizm i antyglobalizm. wyjaśnia, na czym polega teoria zrównoważonego rozwoju, podaje własne propozycje rozwiązań chroniących Ziemię i jej mieszkańców. 45

46 25. Choroby genetyczne 26. Biotechnologia i inżynieria genetyczna podaje różnice między chorobami dziedzicznymi a wadami wrodzonymi. podaje przykłady procesów biotechnologicznych. DZIAŁ IV Genetyka i przyszłość wskazuje przykłady chorób dziedzicznych wywołanych mutacjami genowymi i chromosomowymi. wyjaśnia, co to jest inżynieria genetyczna i biotechnologia. omawia choroby sprzężone z płcią, wskazuje możliwości diagnostyki chorób dziedzicznych. wskazuje podstawowe narzędzia inżynierii genetycznej. wyjaśnia, na czym polega terapia genowa. omawia, na dowolnie wybranym przykładzie, działalność inżynierii genetycznej i biotechnologii. Przedmiotowy system oceniania wynikający z cyklu Ciekawa biologia

47 Organizmy transgeniczne wskazuje możliwości wykorzystania przez człowieka transgenicznych bakterii, roślin i zwierząt. DZIAŁ IV Genetyka i przyszłość wyjaśnia, co to są organizmy transgeniczne. wykazuje pozytywne i negatywne znaczenie transgenicznych organizmów. wskazuje sposoby otrzymywania organizmów transgenicznych. 28. Klonowanie organizmów prezentuje swoje zdanie na temat wątpliwości etycznych dotyczących klonowania człowieka. wyjaśnia, co to jest klonowanie organizmów. wskazuje możliwości wykorzystania przez człowieka sklonowanych organizmów. uzasadnia, dlaczego współczesna biotechnologia może naruszać prawa i godność człowieka. 47