MAJÑTEK SKARBU PA STWA I PA STWOWYCH OSÓB PRAWNYCH NA DZIE 31 GRUDNIA 2002 R.

Transkrypt

1 MINISTERSTWO SKARBU PA STWA SPRAWOZDANIE O STANIE MIENIA SKARBU PA STWA MAJÑTEK SKARBU PA STWA I PA STWOWYCH OSÓB PRAWNYCH NA DZIE 31 GRUDNIA 2002 R. WARSZAWA 2003

2 ISBN Druk: ARWIL s.c., tel. (022)

3 Spis treêci 1. Wst p Podstawa prawna Sprawozdania Prawa majàtkowe Skarbu Paƒstwa i wykonywanie wynikajàcych z nich uprawnieƒ Zakres przedmiotowy Sprawozdania Przedmiotowa klasyfikacja mienia Skarbu Paƒstwa Klasyfikacja podmiotów dysponujàcych mieniem Skarbu Paƒstwa Zasady wyceny mienia Skarbu Paƒstwa Ogólne zasady wyceny Szczególne zasady wyceny èród a danych Informacje i bilanse ministerstw, urz dów centralnych i wojewodów Informacje i bilanse agencji, którym powierzono mienie Skarbu Paƒstwa Dane w asne Ministerstwa Skarbu Paƒstwa Dobra kultury Prawa Skarbu Paƒstwa do dóbr kultury Zabytki Ewidencja zabytków Zabytki w Polsce Muzealia Materia y biblioteczne Zasoby archiwalne Zakres praw Skarbu Paƒstwa Ewidencja Materia y archiwalne Narastajàcy zasób archiwalny Reprografia Zasoby naturalne Geologiczne zasoby naturalne Zakres praw Skarbu Paƒstwa i wykonywanie uprawnieƒ Ewidencja zasobów naturalnych Zasoby bilansowe kopalin w Polsce Zwyk e wody podziemne Wody lecznicze Wody Zakres praw Skarbu Paƒstwa i wykonywanie uprawnieƒ Ewidencja Lasy Zakres praw Skarbu Paƒstwa i wykonywanie uprawnieƒ Lasy Paƒstwowe Parki Narodowe Lasy we w adaniu innych jednostek paƒstwowych ywe zasoby morza Zasoby cz stotliwoêci radiowych Grunty Skarbu Paƒstwa Dysponenci i u ytkownicy gruntów Skarbu Paƒstwa Rozporzàdzanie nieruchomoêciami Skarbu Paƒstwa Ewidencja gruntów... 37

4 7.4. Zmiany w stanie gruntów Skarbu Paƒstwa w roku Zasób nieruchomoêci w gospodarowaniu starostów i prezydentów miast Grunty w zarzàdzie Lasów Paƒstwowych Grunty Zasobu W asnoêci Rolnej Skarbu Paƒstwa NieruchomoÊci w gospodarowaniu Ministra Spraw Wewn trznych i Administracji Grunty pod autostrady Szacunkowa wartoêç gruntów Skarbu Paƒstwa Obiekty infrastruktury Drogi èród a praw Skarbu Paƒstwa i wykonywanie uprawnieƒ Ewidencja sieci dróg krajowych Wycena wartoêci sieci dróg krajowych Majàtek Skarbu Paƒstwa zwiàzany z gospodarkà wodnà Melioracje wodne podstawowe i obiekty przeciwpowodziowe Ewidencja Stan iloêciowy i utrzymanie urzàdzeƒ melioracyjnych WartoÊç melioracji wodnych podstawowych i obiektów przeciwpowodziowych Wodne budowle in ynierskie utrzymywane przez Urz dy Morskie Zarzàdzanie i ewidencja WartoÊç budowli Mienie Skarbu Paƒstwa powierzone Agencjom W asnoêç rolna Skarbu Paƒstwa Gospodarowanie Zasobem W asnoêci Rolnej Skarbu Paƒstwa Inne mienie WielkoÊç i wartoêç Zasobu Mienie Zasobu wy àczone z obrotu Mienie powierzone Agencji Mienia Wojskowego Mienie powierzone Wojskowej Agencji Mieszkaniowej Rezerwy paƒstwowe Prawa majàtkowe Skarbu Paƒstwa, zarzàdzanie i ewidencja Rezerwy paƒstwowe gospodarcze Rezerwy paƒstwowe mobilizacyjne Mienie jednostek podleg ych organom w adzy paƒstwowej Akcje i udzia y Skarbu Paƒstwa. Spó ki z udzia em Skarbu Paƒstwa Dysponowanie akcjami i udzia ami Skarbu Paƒstwa oraz prowadzenie ich ewidencji Akcje i udzia y z których prawa wykonuje Minister Skarbu Paƒstwa Jednoosobowe spó ki Skarbu Paƒstwa w nadzorze MSP Majàtek jednoosobowych spó ek Skarbu Paƒstwa w nadzorze MSP Spó ki z cz Êciowym udzia em Skarbu Paƒstwa Akcje i udzia y, z których prawa wykonuje minister w aêciwy do spraw gospodarki Akcje i udzia y z których prawa wykonujà inne organy lub jednostki paƒstwowe Szacunkowa wartoêç akcji i udzia ów Skarbu Paƒstwa Udzia y w mi dzynarodowych instytucjach finansowych Przedsi biorstwa i banki paƒstwowe Ustrój przedsi biorstwa paƒstwowego i zakres uprawnieƒ Skarbu Paƒstwa WartoÊç praw majàtkowych Skarbu Paƒstwa Liczba przedsi biorstw i ich sytuacja prawno - ekonomiczna Przedsi biorstwa i banki paƒstwowe w nadzorze za o ycielskim Ministra Skarbu Paƒstwa Przedsi biorstwa w nadzorze za o ycielskim wojewodów... 86

5 12.6. WartoÊç majàtku przedsi biorstw i banków paƒstwowych Inne paƒstwowe osoby prawne Paƒstwowe szko y wy sze Instytucje kultury Instytucje filmowe Jednostki badawczo - rozwojowe Samodzielne publiczne zak ady opieki zdrowotnej Polska Akademia Nauk Jednostki certyfikacji i akredytacji Fundacje Agencje, fundacje i fundusze paƒstwowe Ustanowione ustawà monopole Inne sk adniki mienia Skarbu Paƒstwa Nale noêci z tytu u umów o odp atne korzystanie z mienia Skarbu Paƒstwa Nale noêci Skarbu Paƒstwa z tytu u zbycia mienia Mienie pozosta e po zlikwidowanych paƒstwowych jednostkach organizacyjnych Nale noêci Mienie rzeczowe Nale noêci zagraniczne Skarbu Paƒstwa WartoÊci niematerialne i prawne WierzytelnoÊci Skarbu Paƒstwa Obcià enia publicznoprawne i zobowiàzania Skarbu Paƒstwa Zasoby majàtkowe s u àce realizacji zadaƒ publicznych paƒstwa Zadania publiczne podmiotów gospodarczych Zasób na zaspokojenie roszczeƒ z tytu u por czeƒ i gwarancji Skarbu Paƒstwa Zasoby na realizacj celów ustanowionych ustawà o komercjalizacji i prywatyzacji Zobowiàzania wobec pracowników komercjalizowanych przedsi biorstw Cele zwiàzane z reformà ubezpieczeƒ spo ecznych Cele zwiàzane z zaspokojeniem roszczeƒ by ych w aêcicieli Cele zwiàzane z rozwojem nauki i technologii polskiej Pomoc restrukturyzacyjna Zad u enie Skarbu Paƒstwa Inne zobowiàzania i obcià enia Skarbu Paƒstwa Z tytu u gwarancji i por czeƒ Inne zobowiàzania i obcià enia ewidencjonowane przez Ministra Finansów Zestawienie zbiorcze mienia Skarbu Paƒstwa Za àczniki Za àczniki do rozdzia u Za àcznik do Rozdzia u Za àcznik do Rozdzia u 9 i Za àczniki do Rozdzia u Za àczniki do rozdzia u Za àczniki do rozdzia u Spis tabel

6

7 1. WST P 1.1. Podstawa prawna Sprawozdania Ustawa z dnia 4 wrzeênia 1997 r. o dzia ach administracji rzàdowej (Dz. U. z 2003 r. nr 159, poz. 1548, z póên. zm.) powierza ministrowi w aêciwemu do spraw Skarbu Paƒstwa zadanie gospodarowania mieniem Skarbu Paƒstwa i ochrony jego interesów. Szczegó owy zakres dzia ania Ministra okreêla ustawa z dnia 8 sierpnia 1996 r. o zasadach wykonywania uprawnieƒ przys ugujàcych Skarbowi Paƒstwa (Dz. U. nr 106, poz. 493, z póên. zm.). Przedk adane Sprawozdanie o stanie mienia Skarbu Paƒstwa jest wykonaniem art. 2 pkt 1 tej ustawy, zgodnie z którym: Minister w aêciwy do spraw Skarbu Paƒstwa przygotowuje i przedk ada Radzie Ministrów oraz, z jej upowa nienia, Sejmowi coroczne sprawozdania o stanie mienia Skarbu Paƒstwa oraz o ekonomicznych, finansowych i spo ecznych skutkach prywatyzacji. Na mocy delegacji zawartej w art. 20 pkt 4 tej ustawy, Rada Ministrów wyda a rozporzàdzenie z dnia 14 wrzeênia 1999 r. w sprawie szczegó owych zasad ewidencjonowania majàtku Skarbu Paƒstwa (Dz. U. nr 77, poz. 864, z póên. zm.), regulujàce tryb prowadzenia i zakres danych zawartych w ewidencji zbiorczej, stwierdzajàce m.in., e na podstawie danych zawartych w ewidencji zbiorczej minister w aêciwy do spraw Skarbu Paƒstwa sporzàdza sprawozdanie o stanie mienia Skarbu Paƒstwa wed ug stanu na dzieƒ 31 grudnia roku poprzedniego. Niniejsze Sprawozdanie wykonano wed ug stanu na dzieƒ 31 grudnia 2002 r. w zakresie okreêlonym w rozporzàdzeniu Rady Ministrów. W tekêcie uwzgl dnia si równie istotne zdarzenia dotyczàce mienia Skarbu Paƒstwa, które mia y miejsce w roku 2003 w czasie przygotowywania Sprawozdania. Prezentacja danych w Sprawozdaniu jest w pe ni dostosowana do regulacji zawartych w rozporzàdzeniu o szczegó owych zasadach ewidencjonowania majàtku Skarbu Paƒstwa. Sprawozdanie o ekonomicznych, finansowych i spo ecznych skutkach prywatyzacji przed k adane jest Sejmowi jako odr bny dokument Prawa majàtkowe Skarbu Paƒstwa i wykonywanie wynikajàcych z nich uprawnieƒ Z mocy Kodeksu Cywilnego (art. 34) Skarb Paƒstwa jest w stosunkach cywilnoprawnych pod miotem praw i obowiàzków, które dotyczà mienia paƒstwowego nie nale àcego do innych paƒstwowych osób prawnych. Podstawà praw majàtkowych Skarbu Paƒstwa do mienia paƒstwowego jest art Kodeksu Cywilnego: W asnoêç i inne prawa majàtkowe, stanowiàce mienie paƒstwowe, przys ugujà Skarbowi Paƒstwa albo innym paƒstwowym osobom prawnym. W sensie ekonomicznym Skarb Paƒstwa jest w aêcicielem ca ego majàtku paƒstwowego, przy czym jak to stwierdza art Kodeksu Cywilnego Uprawnienia majàtkowe Skarbu Paƒstwa wzgl dem paƒstwowych osób prawnych okreêlajà odr bne przepisy, w szczególnoêci regulujàce ich ustrój. Skarb Paƒstwa wyst puje w tym przepisie jako podmiot sprecyzowanych w odpowiednich przepisach uprawnieƒ majàtkowych wobec paƒstwowych osób prawnych, które swój majàtek i byt prawny wywodzà od paƒstwa. Do paƒstwa jako w aêciciela nale à przedmioty potrzebne do wykonywania jego funkcji ustrojowych, takich m.in. jak obrona, bezpieczeƒstwo obywateli, administracja. Paƒstwo jest tak e w aêcicielem mienia udost pnianego obywatelom i ich organizacjom w celu wspierania ich ró norodnej dzia alnoêci gospodarczej i niegospodarczej. Dotyczy to na przyk ad dóbr kultury, ró nego rodzaju dokumentacji, zasobów naturalnych czy dróg. M I N I S T E R S T W O S K A R B U P A S T W A 7

8 Paƒstwo jest ponadto w aêcicielem kapita u, który wniesiono do podmiotów gospodarczych i jednostek prowadzàcych dzia alnoêç naukowà, kulturalnà, edukacyjnà, ochrony zdrowia, itp. Paƒ stwo dysponuje te czasowo majàtkiem rzeczowym przeznaczonym do zagospodarowania przez inwestorów prywatnych. Do tej grupy nale à na przyk ad zasoby nieruchomoêci rolnych czy rzeczy i prawa pozosta e po likwidacji paƒstwowych jednostek organizacyjnych. Wed ug art. 218 Konstytucji organizacj Skarbu Paƒstwa oraz sposób zarzàdzania majàtkiem Skarbu Paƒstwa okreêla ustawa. Zasady gospodarowania poszczególnymi sk adnikami mienia paƒstwowego i zwiàzane z tym zadania organów i jednostek organizacyjnych okreêlajà liczne regulacje ustawowe. Sprawy dotyczàce gospodarowania mieniem Skarbu Paƒstwa, w tym komercjalizacji i prywatyzacji przedsi biorstw paƒstwowych oraz narodowych funduszy inwestycyjnych i ich prywatyzacji, jak równie ochrony interesów Skarbu Paƒstwa, obejmuje dzia administracji rzàdowej Skarb Paƒstwa. Wyjàtkiem sà sprawy, które na mocy odr bnych przepisów przypisane sà innym dzia om. Je eli uprawnienia wzgl dem paƒstwowych osób prawnych nie zosta y zastrze one na rzecz innych organów paƒstwowych, przys ugujà one ministrowi w aêciwemu do spraw Skarbu Paƒstwa. Równie je eli z odr bnych przepisów nie wynika, jakiej paƒstwowej osobie prawnej przys ugujà prawa majàtkowe do sk adnika mienia paƒstwowego, prawa te przys ugujà Skarbowi Paƒstwa reprezentowanemu przez ministra w aêciwego do spraw Skarbu Paƒstwa. Do szczególnych zadaƒ i kompetencji ministra w aêciwego do spraw Skarbu Paƒstwa nale y: sk adanie oêwiadczeƒ woli o utworzeniu spó ki prawa handlowego lub innej osoby prawnej, wykonywanie praw z akcji i udzia ów, wyra anie zgody na oddanie przedsi biorstwa do odp atnego korzystania, wykonywanie praw i obowiàzków wynikajàcych z umów o oddanie przedsi biorstwa do od p at nego korzystania i umów sprzeda y przedsi biorstwa, nadzorowanie realizacji zobowiàzaƒ pozacenowych zapisanych w umowach sprzeda y akcji lub udzia ów Skarbu Paƒstwa w spó kach handlowych oraz w statutach i umowach spó ek powsta ych w wyniku prywatyzacji bezpoêredniej, zg aszanie sprzeciwu wobec wniosków organów za o ycielskich przedsi biorstw paƒstwowych o likwidacj przedsi biorstwa z przyczyn ekonomicznych, wykonywanie programów prywatyzacyjnych finansowanych z zagranicznych Êrodków pomocowych, rozpatrywanie wniosków o zgod na rozporzàdzenie przez paƒstwowà osob prawnà sk adnikami aktywów trwa ych, je eli wartoêç rynkowa przedmiotu rozporzàdzenia przekracza równowartoêç w z otych kwoty EURO, gospodarowanie mieniem pozosta ym po zlikwidowanych paƒstwowych jednostkach organizacyjnych lub spó kach z udzia em Skarbu Paƒstwa, mieniem po rozwiàzanych bàdê wygas ych umowach o oddanie przedsi biorstwa do odp atnego korzystania oraz mieniem przej tym przez Skarb Paƒstwa z innych tytu ów, wykonywanie uprawnieƒ Skarbu Paƒstwa w post powaniu uk adowym oraz w post powaniu upa d o Êciowym, reprezentowanie Skarbu Paƒstwa w post powaniu egzekucyjnym. W asnoêç paƒstwowa ze wzgl du na jej znaczne rozmiary i zró nicowane przeznaczenie zarzàdzana i ewidencjonowana jest w ró norodnych formach. Nieustannie trwajà procesy porzàdkowania aktywów Skarbu Paƒstwa i optymalizacji ich funkcjonowania. W Programie prywatyzacji majàtku Skarbu Paƒstwa do roku 2006 okreêlono docelowy kszta t sektora paƒstwowego. Ró ne sposoby zarzàdzania i wykonywania nadzoru s u à celowi racjonalnego korzystania, efektywnego zarzàdzania oraz utrzymania i ochrony majàtku zgodnie z kompetencjami organu lub jednostki wykonujàcych wobec niego uprawnienia Skarbu Paƒstwa. Sk adniki majàtkowe bezpoêrednio wykorzystywane przez organy w adzy i administracji paƒ stwowej zarzàdzane sà przez kierowników urz dów i paƒstwowych jednostek organizacyjnych. Przepisy o gospodarce finansowej tych jednostek traktujà je jak majàtek w asny (aktywa) jednostki, ewidencjonowany i wykazywany we w aêciwych dokumentach. 8 M I N I S T E R S T W O S K A R B U P A S T W A

9 Inaczej traktowane jest mienie, wobec którego jednostki paƒstwowe wykonujà funkcje zarzàdcze, regulacyjne, czy inwestorskie. Niektóre sk adniki takiego mienia jak np. grunty i z o a kopalin bywajà obcià ane odp atnie na rzecz osób trzecich. Inne udost pniane sà obywatelom nieodp atnie (drogi, wody, zbiory bibliotek). Dla takich dóbr nie prowadzi si ewidencji finansowej i nie ujmuje si ich w aktywach bilansów jednostek dzia ajàcych w imieniu Skarbu Paƒstwa. Sà one natomiast rejestrowane w zbiorach informacji nazywanych w rozporzàdzeniu Rady Ministrów ewidencjami przedmiotowymi. Prawa wynikajàce z wk adu kapita owego Skarbu Paƒstwa realizujà odpowiednie organy administracji, g ównie w formie nadzoru. W odniesieniu do podmiotów gospodarczych celem nadzoru jest poprawa zarzàdzania i wzrost wartoêci spó ek, pozyskiwanie kapita ów na rozwój i przygotowanie ich do konkurencji na rynku Unii Europejskiej. Prawa z akcji i udzia ów Skarbu Paƒstwa oraz zwiàzane z tym czynnoêci nadzoru wykonuje najcz Êciej Minister Skarbu Paƒstwa, kierujàc si przepisami kodeksu spó ek handlowych, ustaw szczególnych i statutów spó ek. W cz Êci spó ek Skarb Paƒstwa reprezentujà Ministrowie w aêciwi do spraw: gospodarki, finansów, transportu, gospodarki morskiej, Agencja NieruchomoÊci Rolnych. Szczególna rola Ministra Skarbu Paƒstwa obejmuje ponadto kierowanie procesami przekszta ceƒ w asnoêciowych. Wp ywy z prywatyzacji zasilajà bud et, oraz sà wykorzystywane dla zapewnienia stabilnych êróde finansowania programów restrukturyzacyjnych poszczególnych sektorów i zaspokojenia roszczeƒ by ych w aêcicieli mienia przej tego przez Skarb Paƒstwa. Mieniem paƒstwowym oddanym paƒstwowym osobom prawnym gospodarujà przedsi biorstwa, instytucje kultury, uczelnie, instytuty, fundacje w adajàce nim pod nadzorem organu wskazanego przez powo ujàcà je ustaw, rozporzàdzenie lub statut. Podmioty te wyst pujà w obrocie prawnym w swoim imieniu i na swojà rzecz. WartoÊç przys ugujàcych im sk adników mienia paƒstwowego jest uj ta w ich ksi gach, prowadzonych na podstawie odpowiednich przepisów o gospodarce finansowej i rachunkowoêci Zakres przedmiotowy Sprawozdania Bioràc pod uwag : postanowienia ustaw o dzia ach administracji rzàdowej i o zasadach wykonywania uprawnieƒ przys ugujàcych Skarbowi Paƒstwa, obowiàzujàce inne uregulowania prawne, a zw aszcza ustaw o komercjalizacji i prywatyzacji przedsi biorstw paƒstwowych, przepisy rozporzàdzenia w sprawie szczegó owych zasad ewidencjonowania majàtku Skarbu Paƒstwa, koniecznoêç dostarczania danych o zasobach prywatyzacyjnych dla realizowanych i przysz ych programów wykorzystania mienia paƒstwowego na najwa niejsze cele spo eczne, Sprawozdanie obejmuje mienie Skarbu Paƒstwa w jego kodeksowym rozumieniu, a wi c tak e uprawnienia wynikajàce z wk adu Skarbu Paƒstwa w majàtek paƒstwowych osób prawnych. W Sprawozdaniu przedstawiono równie zasoby majàtku s u àce realizacji zadaƒ publicznych paƒstwa, a tak e przeznaczone na wykonanie zobowiàzaƒ publicznoprawnych, wynikajàcych z ustaw lub przepisów wydanych na ich podstawie Przedmiotowa klasyfikacja mienia Skarbu Paƒstwa Majàtek Skarbu Paƒstwa stanowià zasoby paƒstwa posiadane dla osiàgania korzyêci lub wykonywania zadaƒ przez paƒstwowe jednostki organizacyjne. PodejÊcie do klasyfikacji tych zasobów mo e akcentowaç typ sk adnika charakterystyk rzeczowà (grunt, budynek, akcja itp.) lub jego funkcj czyli wykorzystywanie go do okreêlonych celów zwiàzanych z zadaniami paƒstwa lub reprezentujàcej go jednostki (administracja, obrona, Êrodowisko etc.). M I N I S T E R S T W O S K A R B U P A S T W A 9

10 Rozporzàdzenie Rady Ministrów nakazuje prowadzenie ewidencji w uj ciu wartoêciowym, z podzia em rodzajowym sk adników uwzgl dniajàcym ich przeznaczenie, sposób zagospodarowania oraz ewidencjonowania. W zwiàzku z tym w niniejszym Sprawozdaniu, mienie Skarbu Paƒstwa zgodnie z zakresem przedmiotowym okreêlonym w rozporzàdzeniu, a tak e uwzgl dniajàc stosowane klasyfikacje podzielono nast pujàco: 1. Dobra kultury narodowej muzealia, zabytki i zasoby biblioteczne stanowiàce dobra dziedzictwa narodowego, które paƒstwo zamierza utrzymywaç bezterminowo ze wzgl du na ich wyjàtkowe w aêciwoêci historyczne, kulturowe lub Êrodowiskowe; 2. Zasoby archiwalne; 3. Zasoby naturalne, czyli dobra naturalne w stanie nieprzetworzonym, z których korzysta si bez ograniczeƒ w celach niekomercyjnych, lub które mogà byç wykorzystywane gospodarczo pod warunkiem uzyskania koncesji lub pozwolenia: kopaliny, wody, ywe zasoby morza, cz stotliwoêci radiowe i telewizyjne; 4. Lasy (obszary leêne i drzewostan) w zarzàdzie Paƒstwowego Gospodarstwa LeÊnego Lasy Paƒstwowe, w zarzàdzie parków narodowych, wchodzàce w sk ad Zasobu W asnoêci Rolnej Skarbu Paƒstwa, inne; 5. Grunty zasób nieruchomoêci Skarbu Paƒstwa, którym gospodarujà starostowie, grunty w trwa ym zarzàdzie paƒstwowych jednostek organizacyjnych, w tym wykorzystywane na cele statutowe przez urz dy organów w adzy i administracji paƒstwowej, grunty w Zasobie W asnoêci Rolnej Skarbu Paƒstwa, grunty zarzàdzane przez PGL Lasy Paƒstwowe, grunty oddane w u ytkowanie wieczyste osobom prawnym lub fizycznym, inne grunty, w tym w dyspozycji Agencji Mienia Wojskowego, Wojskowej Agencji Mieszkaniowej 1 ; 6. Urzàdzenia infrastruktury rozumiane jako ogólnodost pne obiekty, urzàdzenia i instalacje wykorzystywane dla u atwienia dostaw dóbr i us ug lub zapewnienia niezak óconego dzia ania paƒstwa i gospodarki: drogi, mosty i wiadukty; obiekty budownictwa wodnego Êródlàdowego i morskiego; inne urzàdzenia, w tym melioracje; 7. Budynki i budowle wykorzystywane przez paƒstwowe jednostki organizacyjne dla realizacji ich zadaƒ administracyjnych i us ugowych 2, powierzone Agencjom wykonujàcym zadania z zakresu gospodarowania sk adnikami majàtku Skarbu Paƒstwa lub realizujàcym inne zadania ustawowe, pozosta e po likwidacji i upad oêci przedsi biorstw paƒstwowych i spó ek z udzia em Skarbu Paƒstwa; 1 W Sprawozdaniu uwzgl dniono równie klasyfikacj gruntów wed ug u ytków: grunty orne; sady; àki i pastwiska; grunty pod lasami (lasy i tereny zadrzewione); grunty pod wodami (stojàcymi, p ynàcymi, rowy); drogi i koleje; tereny zabudowane i zurbanizowane (mieszkaniowe, przemys owe, niezabudowane i rekreacyjne); tereny ró ne, nieu ytki i u ytki kopalne. 2 Sprawozdanie nie obejmuje uzbrojenia i sprz tu wojskowego b dàcego w u ytkowaniu. Ârodki przeznaczane na uzbrojenie rozliczane sà jako wydatki bie àce jednorazowo w momencie wydania do u ytkowania i ich wartoêç nie jest wykazywana w sprawozdaniach o stanie majàtku jednostek paƒstwowych. 10 M I N I S T E R S T W O S K A R B U P A S T W A

11 8. Finansowe sk adniki majàtku trwa ego Skarbu Paƒstwa, w tym akcje i udzia y w spó kach prawa handlowego; 9. Sk adniki majàtku obrotowego, w tym nale noêci Skarbu Paƒstwa z tytu u oddania mienia do odp atnego korzystania i z innych umów zawartych przez Skarb Paƒstwa i jego poprzedników prawnych; 10. Rezerwy paƒstwowe gospodarcze; 11. Uprawnienia wynikajàce z wniesienia wk adu majàtkowego do przedsi biorstw paƒstwowych; 12. Uprawnienia w stosunku do innych paƒstwowych osób prawnych (paƒstwowych szkó wy szych, instytucji kultury, jednostek badawczo rozwojowych, fundacji, w których jedynym fundatorem jest Skarb Paƒstwa, paƒstwowych Samodzielnych Publicznych Zak adów Opieki Zdrowotnej itd.); 13. Ustanowione ustawà monopole, w tym szczególnie monopol na gry losowe i zak ady wzajemne Klasyfikacja podmiotów dysponujàcych mieniem Skarbu Paƒstwa Podmioty dysponujàce mieniem paƒstwowym to: organy w adzy ustawodawczej; organy w adzy wykonawczej i administracji wykonujàce w adztwo w drodze aktów administracyjnych; Minister Skarbu Paƒstwa, do którego nale y (co do zasady) wykonywanie praw z akcji i udzia ów oraz w stosunku do mienia pozosta ego po likwidacji paƒstwowej jednostki organizacyjnej lub przypadajàcego Skarbowi Paƒstwa w wyniku likwidacji lub upad oêci spó ki z jego udzia em; Minister Finansów, który zapewnia realizacj dochodów i wydatków bud etu paƒstwa, realizuje polityk zaciàgania d ugu publicznego, emituje skarbowe papiery wartoêciowe, dochodzi nale noêci i obs uguje zobowiàzania Skarbu Paƒstwa, udziela por czeƒ i gwarancji; paƒstwowe jednostki organizacyjne, których kierownicy reprezentujà Skarb Paƒstwa w odniesieniu do powierzonego im mienia i w zakresie zadaƒ ich urz dów lub jednostek; paƒstwowe osoby prawne lub jednostki organizacyjne nie posiadajàce osobowoêci prawnej powo ane do gospodarowania szczególnymi rzeczowymi sk adnikami mienia Skarbu Paƒstwa i wykonywania w jego imieniu prawa w asnoêci: Agencja W asnoêci Rolnej Skarbu Paƒstwa AWRSP, obecnie Agencja NieruchomoÊci Rolnych ANR), Agencja Rezerw Materia owych (ARM), Agencja Rynku Rolnego (ARR), Wojskowa Agencja Mieszkaniowa (WAM), Agencja Mienia Wojskowego (AMW), Lasy Paƒstwowe (PGL LP); inne paƒstwowe osoby prawne wyposa one przez paƒstwo w sk adniki majàtkowe niezb dne do podj cia dzia alnoêci statutowej: przedsi biorstwa i banki paƒstwowe, jednostki badawczo rozwojowe, paƒstwowe szko y wy sze, paƒstwowe instytucje kultury, fundacje, których jedynym fundatorem jest Skarb Paƒstwa, paƒstwowe agencje i fundusze celowe, samodzielne publiczne zak ady opieki zdrowotnej, podmioty wykonujàce monopol paƒstwa, pozosta e paƒstwowe osoby prawne nie mieszczàce si w powy szej klasyfikacji. M I N I S T E R S T W O S K A R B U P A S T W A 11

12 Podmioty wykonujàce uprawnienia Skarbu Paƒstwa Zakres uprawnieƒ i zadaƒ Wykonywanie praw: z akcji i udzia ów; w stosunku do mienia pozosta ego po likwidacji paƒstwowej jednostki organizacyjnej lub przypadajàce Skarbowi Paƒstwa w wyniku likwidacji lub upad oêci spó ki z jego udzia em; z tytu u nale noêci za oddanie mienia Skarbu Paƒstwa w odp atne u ytkowanie. Sk adanie oêwiadczeƒ woli o utworzeniu spó ki prawa handlowego lub innej osoby prawnej. Zadania w zakresie: restrukturyzacji i pomocy publicznej wyp aty odszkodowaƒ z tytu u naruszenia ustaw nacjonalizacyjnych Reprezentowanie Skarbu Paƒstwa w zakresie zadaƒ urz dów, w tym w szczególnoêci: gospodarowanie Êrodkami finansowymi, rozporzàdzanie nieruchomoêciami Skarbu Paƒstwa, ustanawianie u ytkowania górniczego, wydawanie licencji po owowych, udzielanie por czeƒ i gwarancji Skarbu Paƒstwa. Uprawnienia organu za o ycielskiego wo bec przedsi biorstw paƒstwowych Podmioty wykonujàce uprawnienia Minister w aêciwy do spraw Skarbu Paƒstwa (i w przypadkach szcze gól nych inni ministrowie) W aêciwi ministrowie (i przewodniczàcy zarzàdów jednostek niepaƒstwowych wykonujàcy zadania z zakresu administracji rzàdowej) W aêciwi ministrowie i wojewodowie Liczba jednostek nadzorowanych i odporzàdkowanych Spó ki z udzia em Skarbu Paƒstwa 1911 Zadania z zakresu reprezentowania Skarbu Paƒstwa w aêciwi ministrowie oraz wojewodowie i starostowie wykonujà bezpo- Êrednio Minister Skarbu Paƒstwa 44 Minister Obrony Narodowej 27 Minister SprawiedliwoÊci 19 Wojewodowie 1293 Uprawnienia organizatora i nadzór w stosunku do paƒstwowych osób prawnych Nadzór w stosunku do paƒstwowych osób prawnych utworzonych ustawami W odniesieniu do nieruchomoêci oddanych w trwa y zarzàd i innego mienia powierzonego dla wykonania zadaƒ ich urz dów W aêciwi ministrowie W aêciwi ministrowie Kierownicy urz dów paƒstwowych, w szczególnoêci dyrektorzy generalni i kierownicy paƒstwowych jednostek organizacyjnych nie posiadajàcych osobowoêci prawnej Jednostki badawczo rozwojowe 210 Instytucje kultury 34 Instytucje filmowe 23 Fundacje 28 SPZOZ 118 Przedsi biorstwa Minister Infrastruktury 2 Minister Gospodarki 1 Szko y wy sze 122 Agencje, Fundacje, Fundusze i inne 20 Jednostki bud etowe w kraju 2704, Zak ady bud etowe 90 Gospodarstwa pomocnicze 589 Inne M I N I S T E R S T W O S K A R B U P A S T W A

13 2. ZASADY WYCENY MIENIA SKARBU PA STWA 2.1. Ogólne zasady wyceny Rozporzàdzenie w sprawie ewidencjonowania majàtku Skarbu Paƒstwa respektuje zasady wyceny sk adników mienia Skarbu Paƒstwa ustalone przez przepisy w aêciwe dla ewidencji tych sk adników lub gospodarowania nimi. JednoczeÊnie daje ono Ministrowi Skarbu Paƒstwa prawo oszacowania lub ustalenia wartoêci na potrzeby ewidencji zbiorczej. Korzystajàc z tego przepisu w Sprawozdaniu dla ka dego rodzaju mienia przyj to indywidualnà podstaw wyceny. Zasadniczo przyj to, e do wyceny majàtku Skarbu Paƒstwa mo na stosowaç te same metody, które powszechnie wykorzystuje si do oszacowania wartoêci pieni nej podmiotów gospodarczych i ich mienia oraz rzeczy i praw majàtkowych b dàcych przedmiotem obrotu rynkowego. Takie oszacowanie mo e byç potrzebne w ochronie interesów Skarbu Paƒstwa w procesach prywatyzacji, w ra zie oddawania w asnoêci paƒstwowej w odp atne u ytkowanie, dla udzielania por czeƒ, czy te formu owania programów u ycia majàtku Skarbu Paƒstwa do zaspakajania ró nych roszczeƒ lub wsparcia programów paƒstwowych. G ównymi czynnikami ograniczajàcymi mo liwoêci konsekwentnego stosowania tej zasady sà: polityka gospodarowania mieniem Skarbu Paƒstwa, polityka ochrony interesu publicznego, klasyfikacja mienia, zawartoêç zbiorów informacyjnych stosowanych w ewidencji mienia Skarbu Paƒstwa. JednoczeÊnie uznano, e do sprawowania funkcji nie polegajàcych na obrocie sk adnikami majàtkowymi wystarczà dane iloêciowe i opisowe, ograniczone do charakterystyki rzeczowej i cech prawnych wyodr bniajàcych majàtek nale àcy do Skarbu Paƒstwa. Uwzgl dnienie powy szych kryteriów powoduje podzia mienia, o którym mowa, na trzy podstawowe grupy: dobra nie b dàce przedmiotem obrotu, stale pozostajàce w asnoêcià Skarbu Paƒstwa, dla których niemo liwe jest okreêlenie nak adów poniesionych na nabycie, wytworzenie lub odtworzenie (mienie w stanie wolnym, z o a kopalin, dobra kultury), dobra nie przeznaczone do obrotu, nabyte lub wytworzone za Êrodki publiczne przez jednostki paƒstwowe, mienie stanowiàce obecnie lub w przysz oêci przedmiot obrotu, w tym prywatyzacji. Zgodnie z przedstawionym za o eniem Sprawozdanie o stanie mienia Skarbu Paƒstwa spo rzàdzone zosta o w uj ciu: rzeczowym tylko opisowym lub rodzajowo-iloêciowym, bez dokonywania wyceny dla dóbr w stanie naturalnym, dóbr kultury, zasobów dokumentacyjnych i archiwaliów, wartoêciowym szacunkowym, uwzgl dniajàcym (zagregowanà) wartoêç wg szacunku eksperckiego, które zastosowano przede wszystkim do gruntów, wartoêciowym ksi gowym, z ustalaniem wartoêci na podstawie przepisów o rachunkowoêci oraz innych przepisów szczególnych dotyczàcych jednostek paƒstwowych, wartoêciowym rynkowym, odwo ujàcym si do cen w rzeczywistych transakcjach dobrami lub prawami okreêlonymi co do rodzaju, które zastosowano do akcji notowanych w obrocie gie dowym na Gie dzie Papierów WartoÊciowych w Warszawie i Centralnej Tabeli Ofert. Przyj te zasady wyceny mienia Skarbu Paƒstwa powodujà jednak e: a) brak addytywnoêci poszczególnych kwot, b) brak mo liwoêci podania wartoêci mienia Skarbu Paƒstwa jako jednej kwoty. M I N I S T E R S T W O S K A R B U P A S T W A 13

14 2.2. Szczególne zasady wyceny Ewidencja êród owa Metoda wyceny Rodzaj dóbr èród a danych Zabytki OÊrodek Dokumentacji Zabytków Rodzajowo iloêciowa (niefinansowa) Bez wyceny Eksponaty muzealne i materia y biblioteczne Archiwalia Muzea i biblioteki Naczelna Dyrekcja Archiwów Paƒstwowych Zasoby naturalne, wody G ówny Geolog Kraju Kwoty po owowe Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi Rodzajowo iloêciowa (z wartoêcià szacunkowà) Szacunek na podstawie cen ewidencyjnych i transakcyjnych Szacunek ekspercki wg cen rynkowych nieruchomoêci porównywanych Grunty zasobu w asnoêci rolnej skarbu paƒstwa NieruchomoÊci lasów paƒstwowych Pozosta e grunty AWRSP PGL Lasy Paƒstwowe Zespó rzeczoznawców na podstawie danych iloêciowych G ównego Geodety Kraju, IloÊciowo wartoêciowa (kosztowa) Wg koszów odtworzenia Wg poniesionych nak adów i stopnia zu ycia Drogi i obiekty drogowe Urzàdzenia wodne, Infrastruktura rolna W aêciwe ministerstwa Mienie za granicà Ministerstwo Gospodarki, Ministerstwo Spraw Zagranicznych Wg wartoêci ksi gowej aktywów Mienie paƒstwowych jednostek organizacyjnych Bilanse dysponentów cz Êci bud etu i wojewodów Nale noêci po likwidacji, Mienie przekazane AMW Protoko y przej cia przez MSP i AMW IloÊciowo wartoêciowa (ksi gowa) Wg wartoêci majàtku netto Akcje, udzia y jednoosobo wych spó ek skarbu paƒstwa, agencji, majàtek przedsi biorstw paƒstwowych oraz innych paƒstwowych osób prawnych Ewidencja MSP na podstawie bilansów podmiotów IloÊciowo wartoêciowa (rynkowa) Wg wartoêci nominalnej lub ksi gowej Wed ug kursu gie dowego Akcje i udzia y w spó kach niepublicznych Akcje w spó kach publicznych Ewidencja MSP 14 M I N I S T E R S T W O S K A R B U P A S T W A

15 Poszczególne sk adniki mienia obj tego Sprawozdaniem wyceniono w sposób nast pujàcy: 1) WartoÊç gruntów obliczono wykorzystujàc ceny transakcyjne Agencji W asnoêci Rolnej Skarbu Paƒstwa i szacunek ekspercki PGL Lasy Paƒstwowe. W odniesieniu do gruntów przeznaczonych pod zabudow na terenach miejskich wykorzystano ceny rynkowe z koƒca roku 1999 z operatu szacunkowego zespo u rzeczoznawców. 2) WartoÊç obiektów i urzàdzeƒ infrastruktury obliczono metodami stosowanymi w praktyce ewidencyjnej w aêciwych jednostek: obiekty budownictwa wodnego na wodach Êródlàdowych oszacowano metodà zindeksowanych kosztów poniesionych na ich wytworzenie i pomniejszonych o amortyzacj, wartoêç sieci dróg i obiektów drogowych zosta a podana wed ug wartoêci odtworzenia na podstawie obowiàzujàcych norm technicznych, budowle hydrotechniczne morskie i urzàdzenia melioracyjne wyceniono wed ug wartoêci ewidencyjnej wykonanych prac inwestycyjnych. 3) WartoÊç sk adników majàtku jednostek bud etowych, zak adów bud etowych i gospodarstw pomocniczych wykazano wed ug ich wartoêci bilansowej. 4) WartoÊç akcji i udzia ów w jednoosobowych spó kach Skarbu Paƒstwa ustalono wed ug wartoêci kapita ów w asnych w oparciu o bilanse roczne tych spó ek 3. 5) WartoÊç akcji nale àcych do Skarbu Paƒstwa w spó kach notowanych na Gie dzie Papierów WartoÊciowych i Centralnej Tabeli Ofert ustalono wed ug kursu gie dowego z dnia ostatniego notowania w 2002 r. 6) WartoÊç akcji i udzia ów w spó kach pozosta ych, tj. nie notowanych na gie dzie, w których obok Skarbu Paƒstwa uczestniczà osoby trzecie, wyceniono wed ug wartoêci: nominalnej w odniesieniu do akcji, z których prawa wykonuje Minister Skarbu Paƒstwa i Minister Gospodarki, bilansowej w przypadku praw, które wykonujà inne organy. 7) WartoÊç praw do mienia paƒstwowych osób prawnych wyceniono na podstawie bilansów, jako równà funduszom w asnym tych jednostek. 8) Nale noêci z tytu u oddania mienia Skarbu Paƒstwa do odp atnego korzystania podano wed ug wartoêci tego mienia ustalonej w umowie pomniejszonej o sp aty kapita owe dokonane do dnia 31 grudnia 2002 r. 9) Majàtek rzeczowy i nale noêci przej te przez Ministra Skarbu Paƒstwa po likwidacji podmiotów paƒstwowych i spó ek z udzia em Skarbu Paƒstwa wyceniono wed ug wartoêci wynikajàcej z protoko ów przej cia. Przyj ta w Sprawozdaniu metodologia wyceny wynika z poszukiwania optimum mi dzy kom pleksowoêcià i wartoêcià informacyjnà z jednej strony a kosztami wyceny z drugiej. Uj cie takie nie pozwala na pos ugiwanie si ustalonymi tu wartoêciami w prognozowaniu cen w transakcjach dotyczàcych konkretnych sk adników. Dla takich celów niezb dne jest zastosowanie odr bnych, specjalistycznych metod wyceny uwzgl dniajàcych jednostkowe cechy przedmiotu transakcji i warunki rynkowe. 3 WartoÊç praw majàtkowych w jednoosobowych spó kach Skarbu Paƒstwa i innych paƒstwowych osobach prawnych, w których suma kapita ów lub funduszy w asnych jest wielkoêcià ujemnà (zobowiàzania przewy szajà wartoêç aktywów) wyceniono na 0. W zbiorczych obliczeniach wartoêci majàtku wartoêç praw udzia owych w jednostkach b dàcych w likwidacji i upad oêci pomini to. M I N I S T E R S T W O S K A R B U P A S T W A 15

16 3. èród A DANYCH Obowiàzujàce prawo nak ada obowiàzek prowadzenia ewidencji na liczne instytucje paƒstwowe, organy administracji i jednostki organizacyjne. Ustanawiajàc takie obowiàzki brano pod uwag regu y realizacji bud etu paƒstwa, prowadzenie przez te jednostki gospodarki pojedynczymi sk adnikami mienia, kontrol wewn trznà, potrzeby informacyjne wymagane dla ustalenia stanu faktycznego bàdê prawnego lub dla bezpieczeƒstwa obrotu gospodarczego albo te inne cele specjalne. Rozporzàdzenie Rady Ministrów z dnia 14 wrzeênia 1999 r. w sprawie szczegó owych zasad ewidencjonowania majàtku Skarbu Paƒstwa zobowiàzuje podmioty, którym powierzono mienie Skarbu Paƒstwa do przekazywania Ministrowi Skarbu Paƒstwa kopii bilansu lub informacji o stanie mienia Skarbu Paƒstwa, której przedmiot, zakres i stopieƒ szczegó owoêci jest zgodny z przedmiotem, zakresem i stopniem szczegó owoêci ewidencji prowadzonej na podstawie odr bnych przepisów. W niniejszym Sprawozdaniu wykorzystano g ównie informacje cz Êciowo zagregowane, uzyskane w trybie korespondencyjnym od urz dów nadrz dnych w stosunku do jednostek ewidencji podstawowej, dysponujàcych takimi informacjami z racji posiadanych uprawnieƒ za o ycielskich lub nadzorczych. Ministerstwo Skarbu Paƒstwa przygotowujàc niniejsze Sprawozdanie wykorzystuje te dane stosujàc t samà co w latach poprzednich metodologi wyceny i agregacji zbiorczej. Jednak w zwiàzku z nowymi przepisami dotyczàcymi klasyfikacji i ewidencji lub innà ni dotychczasowa zawartoêcià sprawozdaƒ z dzia alnoêci jednostek gospodarujàcych mieniem Skarbu Paƒstwa, zmieni si uk ad danych w niektórych cz Êciach dokumentu. Tym niemniej porównywalnoêç wartoêci zagregowanych (tab.16) zosta a zachowana Informacje i bilanse ministerstw, urz dów centralnych i wojewodów Ministerstwo Skarbu Paƒstwa otrzyma o od dysponentów cz Êci bud etu paƒstwa bilanse àczne na dzieƒ 31 grudnia 2002 roku sporzàdzone dla podleg ych jednostek bud etowych, zak adów bud etowych i gospodarstw pomocniczych oraz informacje uzupe niajàce o mieniu Skarbu Paƒstwa uwzgl dnianym w ewidencji zbiorczej na podstawie rozporzàdzenia z dnia 14 wrzeênia 1999 r. Dane te pozwoli y na przedstawienie w Sprawozdaniu m.in. zbiorczej wartoêci majàtku pozostajàcego w dyspozycji paƒstwowych jednostek organizacyjnych nie posiadajàcych osobowoêci prawnej, którym przys uguje prawo wykonywania uprawnieƒ majàtkowych lub reprezentowania Skarbu Paƒstwa w zakresie mienia powierzonego tym jednostkom dla wykonywania ich zadaƒ z zakresu administracji publicznej. Za poêrednictwem tych organów otrzymano te liczne bilanse lub wyciàgi z bilansów nadzorowanych paƒstwowych osób prawnych. Urz dy paƒstwowe i podleg e im jednostki organizacyjne dysponujà znacznym majàtkiem Skarbu Paƒstwa, który nie jest ujmowany w ewidencji bilansowej. Dla zbiorczego zewidencjonowania tych sk adników majàtkowych, do niektórych urz dów zwrócono si o przekazanie danych dotyczàcych takich specyficznych kategorii majàtku Skarbu Paƒstwa. I tak: W Sprawozdaniu wykorzystano Krajowy Wykaz Gruntów sporzàdzany przez urzàd G ównego Geodety Kraju, Ministerstwo Ârodowiska sporzàdzi o zestawienie i charakterystyk rodzajowà i iloêciowà budowli i urzàdzeƒ s u àcych realizacji zadaƒ z zakresu gospodarki wodnej, zasobów kopalin i wód leczniczych, a tak e gruntów zarzàdzanych przez Lasy Paƒstwowe i Parki Narodowe, Dyrekcja Generalna Dróg Krajowych i Autostrad oszacowa a wartoêç odtworzenia sieci dróg krajowych, Ministerstwo Rolnictwa dostarczy o danych o urzàdzeniach melioracyjnych i kwotach po owowych, Z Ministerstwa Spraw Zagranicznych i Ministerstwa Gospodarki uzyskano dane o wartoêci mienia Skarbu Paƒstwa znajdujàcego si za granicà, 16 M I N I S T E R S T W O S K A R B U P A S T W A

17 W Sprawozdaniu przytoczona zosta a informacja Ministerstwa Finansów o d ugu publicznym i innych zobowiàzaniach Skarbu Paƒstwa Informacje i bilanse agencji, którym powierzono mienie Skarbu Paƒstwa W celu uzyskania danych o wartoêci mienia Skarbu Paƒstwa, którym na podstawie ustaw gospodarujà lub zarzàdzajà paƒstwowe osoby prawne otrzymano bilanse i informacje dodatkowe od: b. Agencji W asnoêci Rolnej Skarbu Paƒstwa, Wojskowej Agencji Mieszkaniowej, Agencji Mienia Wojskowego, Agencji Rezerw Materia owych, Agencji Rynku Rolnego Dane w asne Ministerstwa Skarbu Paƒstwa Z zasobów dokumentacyjnych Ministerstwa Skarbu Paƒstwa w opracowaniu wykorzystano: sprawozdania z dzia alnoêci Agencji nadzorowanych przez Ministra, bilanse jednoosobowych spó ek Skarbu Paƒstwa i przedsi biorstw paƒstwowych, dla których organem za o ycielskim jest Minister Skarbu Paƒstwa, posiadane informacje o spó kach z udzia em Skarbu Paƒstwa, dane o mieniu pozosta ym po likwidacji i upad oêci przedsi biorstw paƒstwowych i spó ek z udzia em Skarbu Paƒstwa oraz pozosta ym po rozwiàzanych umowach o odp atnym korzystaniu z mienia Skarbu Paƒstwa, dane o nale noêciach Skarbu Paƒstwa powsta ych w wyniku procesów prywatyzacyjnych, dane analityczne, opracowane w Departamencie Ewidencji i Gospodarki Mieniem Skarbu Paƒstwa i innych komórkach Ministerstwa. Pozosta e informacje wykorzystane w ewidencji mienia Skarbu Paƒstwa i przedstawione w Sprawozdaniu w uj ciu jednostkowym lub zagregowanym, Ministerstwo pozyska o bezpoêrednio z jednostek i podmiotów w trybie rozporzàdzenia Rady Ministrów z dnia 14 wrzeênia 1999 r. lub w odpowiedzi na kierowane do nich zapytania. M I N I S T E R S T W O S K A R B U P A S T W A 17

18 4. DOBRA KULTURY Dobrem kultury jest ka dy przedmiot ruchomy lub nieruchomy, dawny lub wspó czesny, majàcy znaczenie dla dziedzictwa i rozwoju kulturalnego ze wzgl du na jego wartoêç historycznà, naukowà lub artystycznà 4. Dobra kultury sà bogactwem narodowym i powinny byç chronione przez wszystkich obywateli. Organy rzàdowe i samorzàdowe sà zobowiàzane do zapewnienia warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych dla ochrony dóbr kultury. Obowiàzkiem w aêcicieli i u ytkowników jest utrzymanie nale àcych do nich dóbr kultury we w aêciwym stanie. Pod wzgl dem rzeczowym przedmiotem ochrony mogà byç w szczególnoêci: dzie a budownictwa, urbanistyki i architektury, niezale nie od ich stanu zachowania, jak historyczne za o enia urbanistyczne miast i osiedli, parki i ogrody, cmentarze, budowle i ich wn trza wraz z otoczeniem oraz zespo y budowlane o wartoêci architektonicznej, a tak e budowle majàce znaczenie dla historii budownictwa; obiekty etnograficzne, jak typowe uk ady zabudowy osiedli wiejskich i budowle wiejskie oraz wszelkie urzàdzenia, narz dzia i przedmioty b dàce Êwiadectwem gospodarki, twórczoêci artystycznej, poj ç, obyczajów i innych dziedzin kultury ludowej; dzie a sztuk plastycznych rzeêby, malarstwa, dekoracji, grafiki i iluminatorstwa, rzemios artystycznych, broni, strojów, numizmatyki i sfragistyki; pamiàtki historyczne, jak militaria ruchome, pola bitew, miejsca upami tnione walkami o niepodleg oêç i sprawiedliwoêç spo ecznà, obozy zag ady oraz inne tereny, budowle i przedmioty zwiàzane z wa nymi wydarzeniami historycznymi lub z dzia alnoêcià instytucji i wybitnych osobistoêci historycznych; obiekty archeologiczne i paleontologiczne, jak Êlady terenowe pierwotnego osadnictwa i dzia alnoêci cz owieka, jaskinie, kopalnie pradziejowe, grodziska, cmentarzyska, kurhany oraz wszelkie wytwory dawnych kultur; obiekty techniki i kultury materialnej, jak stare kopalnie, huty, warsztaty, budowle, konstrukcje, urzàdze nia, Êrodki transportu, maszyny, narz dzia, instrumenty naukowe i wyroby szczególnie charakterystyczne dla dawnych i nowoczesnych form gospodarki, techniki i nauki, gdy sà unikatami lub wià à si z wa nymi etapami post pu technicznego; rzadkie okazy przyrody ywej lub martwej, je eli nie podlegajà przepisom o ochronie przyrody; materia y biblioteczne, jak r kopisy, autografy, iluminacje, starodruki, pierwodruki, unikaty i inne cymelia, mapy, plany, nuty, ryciny, inne zapisy obrazu lub dêwi ku, instrumentaria, oprawy; kolekcje i zbiory, posiadajàce wartoêç artystycznà lub historycznà jako ca oêç, niezale nie od rodzaju i wartoêci poszczególnych sk adników, je eli nie wchodzà w sk ad narodowego zasobu archiwalnego; pracownie i warsztaty wybitnych twórców i dzia aczy, jak równie dokumenty i przedmioty zwiàzane z ich yciem i dzia alnoêcià; inne przedmioty nieruchome i ruchome, zas ugujàce na trwa e zachowanie ze wzgl du na ich wartoêç naukowà, artystycznà lub kulturalnà; krajobraz kulturowy w formie ustanawianych stref ochrony konserwatorskiej, rezerwatów i parków kulturowych. Ochronie prawnej podlegajà dobra kultury: wpisane do rejestru zabytków, wpisane w muzeach do inwentarza i wchodzàce w sk ad bibliotek, z wyjàtkiem materia ów wcho dzàcych w sk ad narodowego zasobu archiwalnego, inne, je eli ich charakter zabytkowy jest oczywisty, o ile nie podlegajà ochronie na podstawie odr bnych przepisów. 4 Ustawa z dnia 15 lutego 1962 r. o ochronie dóbr kultury (tekst jedn. Dz. U. z 1999 r. nr 98, poz. 1150, z póên. zm.). 18 M I N I S T E R S T W O S K A R B U P A S T W A

19 4.1. Prawa Skarbu Paƒstwa do dóbr kultury Spraw w asnoêci zabytków archeologicznych reguluje art. 24 ust. 1 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o ochronie dóbr kultury. Z mocy prawa w asnoêç paƒstwa stanowià tylko wykopaliska i znaleziska archeologiczne. Niezale nie od tego, do kogo nale y grunt, na którym znajduje si stanowisko archeologiczne, wszelkie wykopaliska i znaleziska, tak e spoczywajàce jeszcze w ziemi, stanowià w asnoêç Skarbu Paƒstwa. Wojewódzki konserwator zabytków po ustaleniu ich zabytkowego charakteru przekazuje je do w aêciwego muzeum lub innej placówki naukowej. Je eli w aêciciel zabytku, a w razie nieustalenia w aêciciela lub miejsca jego pobytu u ytkownik zabytku nie wykonuje obowiàzku dba oêci o zachowanie zabytku, albo je eli interes publiczny wymaga przej cia na w asnoêç paƒstwa zabytku o szczególnej wartoêci historycznej, naukowej, artystycznej w celu udost pnienia zabytku ogó owi, zabytek mo e byç przej ty na w asnoêç Paƒstwa. W przypadku zabytków nieruchomych stosuje si wówczas przepisy ustawy o gospodarce nieruchomoêciami dotyczàce wyw aszczeƒ, natomiast w przypadku zabytków ruchomych przej cia dokonuje wojewódzki konserwator zabytków za odszkodowaniem w wysokoêci wartoêci zabytku Zabytki Ewidencja zabytków Naczelny nadzór nad ochronà dóbr kultury nale y do Ministra Kultury. S u bà Ochrony Zabytków kieruje Generalny Konserwator Zabytków, który do 31 marca 2002 r. by centralnym organem administracji rzàdowej 5. Konserwator wojewódzki prowadzi rejestr zabytków znajdujàcych si na terenie województwa. Do rejestru nie wpisuje si przedmiotów znajdujàcych si w muzeach i bibliotekach Zabytki w Polsce W aêciciel lub u ytkownik zabytku ustalany jest w momencie wpisu do rejestru, a potem OÊrodek Dokumentacji Zabytków powinien otrzymaç aktualnà dokumentacj koniecznà do prowadzenia centralnej ewidencji 6. W praktyce informacje o zmianie w aêciciela zabytku docierajà jedynie sporadycznie. Ca oêciowego przeglàdu statusu w asnoêciowego zabytków dokonano w 1994 r. W zwiàzku z post pujàcymi procesami prywatyzacji i reprywatyzacji, a tak e przekazaniem w wyniku reformy ustrojowej znacznych zasobów w asnoêci Skarbu Paƒstwa do szczebli samorzàdowych, dane z roku 1994 daleko odbiegajà od stanu aktualnego. Centralna ewidencja dóbr kultury prowadzona przez podleg y Ministerstwu Kultury Krajowy OÊrodek Badaƒ i Dokumentacji Zabytków nie obejmuje aktualizacji danych dotyczàcych spraw w asnoêciowych. Wed ug szacunków OÊrodka do Skarbu Paƒstwa nale y poza wszystkimi stanowiskami archeologicznymi ok. 25 % zabytków architektury i budownictwa oraz wi kszoêç zabytków ruchomych klasyfikowanych jako zabytki techniki i pozosta e. Przedstawiane poni ej zestawienia obejmujà zatem stan spisu dóbr kultury oraz rejestru zabytków istniejàcych na terytorium Polski. 5 Na mocy ustawy z dnia 1 marca 2002 r. o zmianach w organizacji i funkcjonowaniu centralnych organów administracji rzàdowej i jednostek im podporzàdkowanych oraz zmianie niektórych ustaw (Dz. U. nr 25, poz. 253) s u bà ochrony zabytków kieruje minister w aêciwy do spraw kultury przy pomocy Generalnego Konserwatora Zabytków b dàcego sekretarzem lub podsekretarzem stanu w urz dzie obs ugujàcym tego ministra. 6 Rozporzàdzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 6 wrzeênia 2000 r. w sprawie prowadzenia rejestru zabytków i centralnej ewidencji dóbr kultury (Dz. U. nr 86, poz. 965). M I N I S T E R S T W O S K A R B U P A S T W A 19

20 Tab Zabytki nieruchome w rejestrze, bez archeologii Obiekty Województwo Ze spo y przestrzen ne Sa kral ne Bu do wle obron ne U y tecznoêç pu blicz na Zam kipa a ce Dwo ry Par ki Folwar ki Gospodarcze Mieszkalne Prze mys o we Cmentarze Inne Razem DolnoÊlàskie Kujawsko-Pomorskie Lubelskie Lubuskie ódzkie Ma opolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Âlàskie Âwi tokrzyskie Warmiƒsko-Mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie Ogó em 31 XII Na podstawie danych KOBiDZ stan na r. 20 M I N I S T E R S T W O S K A R B U P A S T W A

21 Tab Liczba obiektów w rejestrze zabytków ruchomych L.p. Województwo Liczba decyzji (zabytki ruchome i zabytki techniki) Liczba obiektów (zabytki ruchome) Wyposa enie Êwiàtyƒ Kolekcje Pozosta e 1 DolnoÊlàskie Kujawsko-Pomorskie Lubelskie Lubuskie ódzkie Ma opolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Âlàskie Âwi tokrzyskie Warmiƒsko-Mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie Ogó em èród o: Krajowy OÊrodek Badaƒ i Dokumentacji Zabytków. Liczba decyzji i obiektów w decyzjach. Rejestr zabytków B (zabytki sztuki i rzemios a artystycznego). Stan na r. Tab Stanowiska archeologiczne w rejestrze zabytków L.p. Województwo Liczba stanowisk 1 DolnoÊlàskie Kujawsko-Pomorskie Lubelskie Lubuskie ódzkie Ma opolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Âlàskie Âwi tokrzyskie Warmiƒsko-Mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie 374 Ogó em 31 XII èród o: Krajowy OÊrodek Badaƒ i Dokumentacji Zabytków 4.3. Muzealia Muzeum jest jednostkà organizacyjnà, nie nastawionà na osiàganie zysku, której celem jest trwa a ochrona dóbr kultury, informowanie o wartoêciach i treêciach gromadzonych zbiorów, upowszechnianie podstawowych wartoêci historii, nauki i kultury polskiej oraz Êwiatowej, kszta towanie wra liwoêci poznawczej i estetycznej oraz umo liwianie kontaktu ze zbiorami. Muzeum realizuje cele w szczególnoêci przez: gromadzenie dóbr kultury, katalogowanie i naukowe opracowywanie zgromadzonych muzealiów. Muzealiami sà rzeczy ruchome i nieruchomoêci wpisane do inwentarza muzealiów. Do inwentarza wpisuje si M I N I S T E R S T W O S K A R B U P A S T W A 21