ORGANIZACJA TRANSPORTU PUBLICZNEGO W METROPOLII ZATOKI GDAŃSKIEJ STAN ISTNIEJĄCY I KIERUNKI ROZWOJU

Transkrypt

1 Organizacja transportu publicznego w Metropolii Zatoki Gdańskiej stan istniejąc kierunki rozwoju Dr Hubert KOŁODZIEJSKI 1 Prof. dr hab. Olgierd WYSZOMIRSKI 2 ORGANIZACJA TRANSPORTU PUBLICZNEGO W METROPOLII ZATOKI GDAŃSKIEJ STAN ISTNIEJĄCY I KIERUNKI ROZWOJU 1. WPROWADZENIE Przemian politczne, gospodarcze i społeczne związane z procesem transformacji naszego kraju wwarł wpłw na zagospodarowanie przestrzenne i potrzeb przewozowe. Następuje naturaln rozrost miast wkraczając funkcjonalnie poza ich granice administracjne. Powiązania obszarów miejskich i podmiejskich stają się na tle silne, Ŝe mówi się o organizmach miejskich i zespołach miejskich. Mieszkańc tch obszarów oczekują zapewnienia określonego standardu obsługi komunikacjnej tpowego dla obszarów miejskich. W tm kontekście istotnego znaczenia nabiera współpraca powiązanch ze sobą funkcjonalnie gmin w zakresie organizacji transportu miejskiego, wkraczającego poza granice administracjne poszczególnch jednostek samorządu tertorialnego. Odpowiedzialność za prawidłowe zorganizowanie transportu, któr powinien umoŝliwiać przemieszczanie się mieszkańców powiązanch ze sobą obszarów zurbanizowanch, leŝ w kompetencjach wszstkich gmin. Jednak kaŝda gmina posiada pełną samodzielność deczjną dotczącą wboru organizacji i zasad finansowania tego transportu, a sposób postrzegania i rozwiązwania kwestii transportowch jest w duŝm stopniu uzaleŝnion od specfiki danej gmin, związanej z jej potencjałem politcznm, społecznm, gospodarczm i przestrzennm. Potrzebę zacieśnienia współprac w zakresie transportu miejskiego dostrzegł równieŝ władze jednostek samorządu tertorialnego na obszarze Metropolii Zatoki Gdańskiej. W wniku kilkuletnich prac w zakresie szeroko rozumianej integracji transportu miejskiego w czerwcu 2007 r. zarejestrowan został, a następnie rozpoczął działalność Metropolitaln Związek Komunikacjn Zatoki Gdańskiej (MZKZG). 13 miast i gmin zdecdowało się na współpracę, której celem ma bć wspólne kształtowanie politki komunikacjnej oraz zarządzanie lokalnm transportem zbiorowm. W statucie związku załoŝono etapową realizację poszczególnch zadań zmierzającch do pełnej integracji transportu miejskiego. W pierwszm etapie uwagę skoncentrowano na integracji tarfowo-biletowej komunikacji komunalnej i komunikacji komunalnej z kolejową. Realizacja kolejnch etapów integracji ma doprowadzić do przejęcia dotchczasowch kompetencji organizacjno-zarządczch trzech komunalnch organizatorów przez jednego organizatora powołanego na szczeblu związku gmin. 2. ORGANIZACJA TRANSPORTU PUBLICZNEGO W METROPOLII ZATOKI GDAŃSKIEJ W związku ze zmianą ustroju politcznego i reformą gospodarki na podstawie ustaw z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnm przekazano kompetencje związane z funkcjonowaniem lokalnego transportu zbiorowego, realizowanego dotchczas przez Wojewódzkie Przedsiębiorstwo Komunikacjne w Gdańsku, władzom samorządowm. WPK podzielone zostało na czter przedsiębiorstwa komunikacjne: w Gdańsku, Gdni, Wejherowie i Tczewie. W efekcie powstał nowe przedsiębiorstwa komunikacjne w gminach, które nie miał dotchczas doświadczenia w tej sferze usług komunalnch, jak równieŝ rozpoczął się proces dezintegracji transportu publicznego, szczególnie odczuwaln przez pasaŝerów w sferze tarfowo-biletowej. 1 Metropolitaln Związek Komunikacjn Zatoki Gdańskiej 2 Uniwerstet Gdański 98

2 Dr. Hubert Kołodziejski, prof. Dr hab. Olgierd Wszomirski W Metropolii Zatoki Gdańskiej waŝną rolę w obsłudze komunikacjnej pełni Szbka Kolej Miejska uruchomiona w latach 50. ubiegłego stulecia z Gdańska przez Sopot i Gdnię do Wejherowa. Od 1 lipca 2001 r. organizacją i realizacją kolejowch przewozów aglomeracjnch zajmuje się PKP Szbka Kolej Miejska w Trójmieście Sp. z o.o. (SKM), która powstała w efekcie komercjalizacji Przedsiębiorstwa Państwowego PKP. Trasa SKM przebiega osiowo na obszarze metropolii, obejmując 33 przstanki (rs. 1). Pociągi SKM kursują w dni powszednie co 7,5 minut przez większość okresu obsługi komunikacjnej. Zasadniczą zmianę w organizacji i zarządzaniu komunikacją miejską zapoczątkował władze Gdni. W 1992 r. podjęł deczję umoŝliwiającą stopniow podział monopolistcznego komunalnego przedsiębiorstwa organizującego i realizującego przewoz na trz spółki świadczące usługi przewozowe: jedną taborem trolejbusowm (PKT w Gdni) i dwie taborem autobusowm (PKA w Gdni i PKM w Gdni). Jednocześnie oddzielono funkcje realizacji i organizacji przewozów, powołując do Ŝcia Zarząd Komunikacji Miejskiej. Ponadto otwarto rnek komunikacji miejskiej dla państwowch i prwatnch przewoźników. Do statutowch zadań organizatora transportu miejskiego zaliczono: badanie rnku transportu miejskiego; projektowanie rozwoju transportu miejskiego; opracowwanie rozkładów jazd; przetargowe zawieranie umów z przewoźnikami na świadczenie usług przewozowch; kontrolę realizacji umów pod względem ilościowm i jakościowm; realizację płatności za świadczone usługi przewozowe; oddziałwanie na politkę reprodukcji taboru transportu miejskiego; przgotowwanie projektów tarfowch; sprzedaŝ biletów za usługi transportu miejskiego; kontrolę biletów; określanie niezbędnego poziomu dotacji do usług transportu miejskiego; utrzmwanie przstanków; bieŝąc nadzór nad ruchem i regulację ruchu pojazdów transportu miejskiego; przgotowwanie i udostępnianie informacji o funkcjonowaniu transportu miejskiego; promocję usług transportu miejskiego. Zrestrukturzowan przez oddzielenie działalności organizatorskiej od przewozowej sstem transportu miejskiego zapewnił wmierne korzści, polegające na podniesieniu jakości i efektwności ekonomicznej gdńskiej komunikacji miejskiej. Jednocześnie skorzstano z moŝliwości marketingowego kształtowania obsługi komunikacjnej w oparciu o wniki sstematcznie prowadzonch badań rnku komunikacji miejskiej. Nastąpiło dzięki temu dostosowanie ofert do potrzeb przewozowch mieszkańców. Ponadto wkorzstano mechanizm konkurencji w sferze podaŝ usług transportowch do stmulowania zachowań sprzjającch wzrostowi jakości oferowanch usług. Władze Gdańska zdecdował się rozpocząć proces restrukturzacji komunikacji miejskiej dopiero w 2005 r. W ramach przjętego planu zmian w funkcjonowaniu komunikacji miejskiej utworzono Zarząd Transportu Miejskiego w Gdańsku na zasadach zbliŝonch do rozwiązania zastosowanego kilkanaście lat wcześniej w Gdni. W pierwszm okresie funkcjonowania ZTM w Gdańsku nie przekazano jednak wszstkich zadań tpowch dla organizatora transportu, m.in. nie zapewniono moŝliwości efektwnego kontrolowania realizacji umów przewozowch pod względem ilościowm i jakościowm. Dopiero w 2009 r. gdański organizator uzskał moŝliwość samodzielnego opracowwania rozkładów jazd, a wkorzstanie wników badań rnku do kształtowania ofert przewozowej planowane jest dopiero w przszłości. Trzecim ośrodkiem miejskim na obszarze Metropolii Zatoki Gdańskiej, w którm powstało przedsiębiorstwo komunikacji miejskiej, jest Wejherowo. W mieście tm zachowano monopolistczną pozcję miejskiego przedsiębiorstwa, łączącego funkcję organizacji i realizacji przewozów. Dokonano równieŝ zmian form prawnej działalności tego przewoźnika przekształcając go w spółkę prawa handlowego. 99

3 Organizacja transportu publicznego w Metropolii Zatoki Gdańskiej stan istniejąc kierunki rozwoju Udział poszczególnch organizatorów komunalnch w obsłudze komunikacjnej obszaru metropolitalnego przedstawiono w tabeli 1. Tabela Udział organizatorów komunalnch w obsłudze komunikacjnej Metropolii Zatoki Gdańskiej mierzon liczbą wozokilometrów w 2008 r. Nazwa organizatora Udział w obsłudze komunikacjnej [%] Zarząd Transportu Miejskiego w Gdańsku 58 Zarząd Komunikacji Miejskiej w Gdni 38 Miejski Zakład Komunikacji Wejherowo Sp. z o.o. 4 NaleŜ zwrócić uwagę, Ŝe organizatorz komunikacji komunalnej w Metropolii Zatoki Gdańskiej organizują nie tlko obsługę komunikacjną na terenie swojej gmin, ale równieŝ gmin ościennch. Na moc porozumień ZTM w Gdańsku organizuje przewoz na terenie Gdańska i 6 gmin ościennch (rs. 2A), a obsługę transportową zleca 4 przewoźnikom. ZKM w Gdni organizuje przewoz na obszarze Gdni i 9 gmin ościennch (rs. 2B), zatrudniając 10 przewoźników. Natomiast MZK Wejherowo Sp. z o.o. świadcz usługi przewozowe na obszarze Wejherowa i 4 gmin ościennch (rs. 2C) we własnm zakresie oraz podzlecając przewoźnikowi prwatnemu. Połączenie kolejowe obsługiwane przez SKM przebiegając przez obszar 10 gmin pełni podstawową rolę prz realizacji podróŝ o charakterze metropolitalnm, które wmagają przekraczania granic administracjnch gmin. Z tego względu organizacja transportu publicznego powinna umoŝliwiać integrację komunikacji komunalnej z kolejową. 3. PPROCES INTEGRACJI TRANSPORTU PUBLICZNEGO W METROPOLII ZATOKI GDAŃSKIEJ Likwidacja WPK w Gdańsku w 1989 r. połoŝła kres integracji i wspólnej ofercie tarfowobiletowej komunikacji komunalnej. Na początku i pod koniec dekad lat 90. ubiegłego stulecia podjęto nieudane prób powołania związku komunikacjnego Gdańska, Gdni i Sopotu oraz utworzenia na jego szczeblu aglomeracjnego zarządu transportu. W praktce jednak w ciągu ostatnich kilkunastu lat, pomimo ogólnej aprobat przez władze miast i gmin tworzącch Metropolię Zatoki Gdańskiej idei integracji transportu miejskiego, podejmowano działania w coraz większm stopniu dezintegrujące ofertę usług komunikacjnch realizowanch za pośrednictwem Zakładu Komunikacji Miejskiej w Gdańsku, któr do 2005 r. bł jednocześnie organizatorem i realizatorem usług komunikacji miejskiej i Zarządu Komunikacji Miejskiej w Gdni. Jednm z istotniejszch takich działań bło wprowadzenie w Gdańsku tarf czasowej, powodującej zróŝnicowanie dotchczasowch sstemów tarfowch na obszarze metropolii. Bło to rozwiązanie utrudniające korzstanie z transportu publicznego mieszkańcom i turstom przemieszczającm się po obszarze całej metropolii oraz mieszkańcom miast obsługiwanch jednocześnie przez więcej niŝ jednego organizatora (np. Sopotu). Odmiennemu poziomowi opłat stosowanch na obszarze poszczególnch miast towarzszł zróŝnicowane, pod względem zakresu waŝności, rodzaje biletów jednorazowch i okresowch. Zdezintegrowan bł równieŝ wkaz grup osób uprawnionch do przejazdów bezpłatnch i ulgowch na obszarze poszczególnch miast i gmin. Istotnm elementem sstemu transportu publicznego, warunkującm tempo i moŝliwe do osiągnięcia korzści z integracji transportu publicznego, jest SKM. Problem ograniczonej moŝliwości współdziałania komunikacji komunalnej z państwową miejską komunikacją kolejową w zasadnicz sposób wpłwał na postrzeganie procesu integracji przez władze jednostek samorządu tertorialnego róŝnego szczebla. Z tego względu zakres integracji transportu miejskiego naleŝ rozpatrwać nie tlko w ramach komunikacji komunalnej, ale jednocześnie komunikacji komunalnej i SKM. Kwestię tę dostrzegł Marszałek Województwa Pomorskiego

4 Dr. Hubert Kołodziejski, prof. Dr hab. Olgierd Wszomirski zainteresowan poprawieniem atrakcjności podróŝowania transportem zbiorowm w aglomeracji oraz zwiększeniem dostępności transportowej metropolii dla pozostałch mieszkańców regionu. Samorząd Województwa Pomorskiego pełni waŝną rolę w kształtowaniu ofert transportu miejskiego przez kontraktowanie aglomeracjnch usług transportu kolejowego. Wpłwa przez to na kształt ofert przewozowej SKM, wznaczając pośrednio określone standard usług transportu miejskiego na całm obszarze metropolitalnm. Rozkład jazd SKM, stanowiącej kręgosłup ofert przewozowej przewozów aglomeracjnch, w znacznm stopniu determinuje ofertę komunikacji komunalnej. W 2003 r. na wniosek Marszałka Województwa Pomorskiego powołano Radę Metropolitalną Zatoki Gdańskiej skupiającą prezdentów, burmistrzów i wójtów miast i gmin tworzącch szeroko rozumianą Metropolię Zatoki Gdańskiej. Zaproponowano powstanie celowego związku komunalnego, któr poprzez przejmowanie poszczególnch funkcji tpowch dla organizatora transportu miejskiego miał stopniowo integrować komunikację miejską na obszarze gmin tworzącch związek. Do utworzenia Metropolitalnego Związku Komunikacjnego Zatoki Gdańskiej (MZKZG) doszło jednak dopiero w czerwcu 2007 r. 13 miast i gmin zdecdowało się na współpracę, której celem jest wspólne kształtowanie politki komunikacjnej oraz zarządzanie lokalnm transportem zbiorowm. W statucie MZKZG załoŝono etapową realizację poszczególnch zadań zmierzającch do pełnej integracji transportu miejskiego. 4. POWSTANIE METROPOLITALNEGO ZWIĄZKU KOMUNIKACYJNEGO ZATOKI GDAŃSKIEJ W pierwszm etapie funkcjonowania Związku podstawowm zadaniem bło wprowadzenie biletów metropolitalnch, natomiast w kolejnch etapach funkcjonowania do jego zadań naleŝeć będzie: uchwalanie tarf i przepisów porządkowch, dstrbucja i kontrola biletów, promocja usług, zatrudnianie przewoźników, nadzór i regulacja ruchu, utrzmwanie przstanków, pętli i węzłów integracjnch. Do podstawowch zalet integracji za pośrednictwem związku komunalnego naleŝ zaliczć docelową moŝliwość pełnej integracji tarfowo-biletowej komunikacji komunalnej oraz moŝliwość jej pełnej integracji w zakresie pozostałch elementów ofert przewozowej. Jednak waŝnm problemem do rozwiązania jest sposób i zakres integracji komunikacji komunalnej z SKM w obecnch uwarunkowaniach formalno-prawnch. RozwaŜana jest moŝliwość komunalizacji SKM lub doprowadzenia do zmian uregulowań prawnch dotczącch funkcjonowania SKM. MZKZG realizuje działania statutowe na obszarze Miasta Gdańska, Miasta Gdni, Gmin Kolbud, Gmin Kosakowo, Gmin Luzino, Gmin Pruszcz Gdański, Miasta Pruszcz Gdański, Miasta Reda, Miasta Rumia, Miasta Sopotu, Gmin Wejherowo, Miasta Wejherowo i Gmin śukowo (rs.3). Liczba mieszkańców wszstkich miast i gmin tworzącch Związek wg danch GUS na r. wnosiła Związek posiada osobowość prawną i wkonuje zadania publiczne w imieniu własnm i na własną odpowiedzialność. Nadzór nad Związkiem sprawuje Prezes Rad Ministrów i Wojewoda Pomorski. Natomiast nadzór i kontrolę finansową sprawuje Regionalna Izba Obrachunkowa w Gdańsku. Zadaniem Związku jest docelowo pełna integracja komunikacji miejskiej na obszarze Metropolii Zatoki Gdańskiej. Statutowa etapowość realizacji poszczególnch zadań wnika z przeświadczenia, Ŝe w pierwszm okresie główne wsiłki naleŝ skierować na osiągnięcie integracji tarfowo-biletowej jako podstaw i warunku integracji w innch płaszczznach. Ten poziom integracji jest równieŝ jednm z najbardziej poŝądanch z punktu widzenia uŝtkowników transportu publicznego w Metropolii Zatoki Gdańskiej. 101

5 Organizacja transportu publicznego w Metropolii Zatoki Gdańskiej stan istniejąc kierunki rozwoju Dla realizacji zadań Związek moŝe tworzć własne jednostki organizacjne, przstępować do podmiotów juŝ istniejącch, zawierać umow z innmi podmiotami, współpracować ze związkami międzgminnmi, organizacjami gospodarczmi oraz społecznmi. Organami Metropolitalnego Związku Komunikacjnego Zatoki Gdańskiej są: Zgromadzenie Związku, Zarząd Związku. Zgromadzenie Związku jest organem stanowiącm i kontrolnm MZKZG. W skład Zgromadzenia wchodzą prezdenci, burmistrzowie i wójtowie gmin jako ustawowi przedstawiciele członków Związku oraz dodatkowi reprezentanci gmin, którch wielkość reprezentacji zaleŝna jest od liczb mieszkańców danej gmin. Zarząd Związku powołwan jest przez Zgromadzenie Związku. Zarząd jest organem wkonawczm MZKZG. W skład Zarządu wchodzą: przewodnicząc, jego zastępca i dwóch członków. Zarząd jest powołwan spośród członków Zgromadzenia, prz czm jeden z członków Zarządu moŝe bć powołan spoza składu Zgromadzenia. 5. INTEGRACJA TARYFOWO-BILETOWA W METROPOLII ZATOKI GDAŃSKIEJ Głównm zadaniem Związku, bło rozpoczęcie działań związanch z integracją tarfowobiletową. Do połow 2009 r. na terenie Metropolii Zatoki Gdańskiej organizatorz komunikacji miejskiej stosowali oddzielne, niezintegrowane sstem tarfowe, tj.: tarfę czasową, obowiązującą prz przejazdach autobusami i tramwajami ZTM w Gdańsku; tarfę jednolitą strefową, obowiązującą prz przejazdach autobusami i trolejbusami ZKM w Gdni; tarfę jednolitą, obowiązującą prz przejazdach autobusami MZK Wejherowo Sp. z o.o.; tarfę odcinkowa, obowiązującą prz przejazdach pociągami SKM. Bło to rozwiązanie dezintegrujące ofertę przewozową z punktu widzenia mieszkańców i turstów przemieszczającch się po Trójmieście, w szczególności na obszarze Sopotu obsługiwanego jednocześnie przez ZTM w Gdańsku i ZKM w Gdni. Odmiennemu poziomowi opłat towarzszł zróŝnicowane, pod względem zakresu waŝności, rodzaje biletów okresowch oraz brak wspólnch biletów okresowch. Przejawem braku integracji jest nadal stuacja, w której mieszkaniec Sopotu nie moŝe kupić jednego biletu okresowego na wszstkie linie transportu miejskiego. JeŜeli chce korzstać ze wszstkich linii musi kupić dwa bilet: na linie organizowane przez ZTM w Gdańsku i na linie organizowane przez ZKM w Gdni. Od 1 stcznia 2008 r. wprowadzone został na obszarze MZKZG bilet metropolitalne. Wprowadzono trz rodzaje biletów (tab. 2): bilet komunalne, obowiązujące w pojazdach ZTM w Gdańsku, ZKM w Gdni i MZK Wejherowo; kolejowo komunalne, obowiązujące w SKM na odcinku od Luzina do Cieplewa oraz w pojazdach jednego wbranego organizatora komunalnego; metropolitalne, obowiązujące w SKM na odcinku od Luzina do Cieplewa oraz w pojazdach ZTM w Gdańsku, ZKM w Gdni i MZK Wejherowo. 102

6 Dr. Hubert Kołodziejski, prof. Dr hab. Olgierd Wszomirski Cen biletów metropolitalnch [zł] Rodzaj biletu 24-godzinn 72-godzinn 30-dniow albo miesięczn Normaln Ulgow Normaln Ulgow Normaln Ulgow Komunaln obowiązuje w: ZTM w Gdańsku + ZKM w Gdni + MZK Wejherowo Kolejowo-komunaln 15 7, dwóch organizatorów obowiązuje w: SKM + ZTM w Gdańsku albo SKM + ZKM w Gdni albo SKM + MZK Wejherowo Kolejowo-komunaln wszstkich organizatorów obowiązuje w : SKM +ZTM w Gdańsku + ZKM w Gdni + MZK Wejherowo Tabela 2 Od połow lipca 2008 r. MZKZG dodatkowo wprowadził do sprzedaŝ 72-godzinne bilet metropolitalne. Ich cena została ustalona na poziomie dwukrotności 24-godzinnego biletu metropolitalnego. Metropolitalne bilet okresowe (miesięczne i 30-dniowe) oraz bilet 24 i 72-godzinne są zapiswane na elektronicznch kartach miejskich ZTM w Gdańsku, ZKM w Gdni (rs. 4), MZK Wejherowo oraz na legitmacjach studenckich. Natomiast na Karcie Turst (rs. 4) zapiswane są włącznie bilet 24 i 72-godzinne. Ponadto bilet 24 i 72-godzinne sprzedawane są w formie papierowej. SprzedaŜ biletów metropolitalnch cechuje wsoka dnamika. MZKZG w 2008 r. sprzedał łącznie biletów metropolitalnch, natomiast do września 2009 r bilet (rs. 5). Dla całego 2009 r. sprzedaŝ tch biletów oszacowano na poziomie sztuk, co oznacza wzrost w stosunku do 2008 r. o 78%. W strukturze sprzedaŝ biletów metropolitalnch największ udział mają bilet kolejowokomunalne. Dla metropolitalnch biletów miesięcznch i 30-dniowch ich udział wnosi 86%, dla biletów 24-godzinnch 97%, natomiast dla biletów 72-godzinnch 78% (rs.6). Przedstawione wniki sprzedaŝ potwierdzają tezę, Ŝe wspóln bilet skierowan jest głównie do pasaŝerów wkonującch podróŝe o charakterze metropolitalnm, korzstającch w trakcie podróŝ z pociągów SKM. Natomiast analiza dotchczasowch wników sprzedaŝ wskazuje, Ŝe wprowadzenie biletu metropolitalnego jest przedsięwzięciem, które wpisuje się w oczekiwania uŝtkowników transportu zbiorowego na obszarze Metropolii Zatoki Gdańskiej. Tarfa biletów metropolitalnch nie weliminowała tarf organizatorów komunalnch stanowi ona bowiem dodatkową ofertę skierowaną do osób zainteresowanch podróŝami o charakterze metropolitalnm. NaleŜ ponadto podkreślić, Ŝe dzięki biletom metropolitalnm po raz pierwsz na obszarze Metropolii Zatoki Gdańskiej nastąpiła integracja tarfowo-biletowa komunikacji komunalnej z SKM. Wprowadzając bilet metropolitalne dokonano równieŝ ujednolicenia i ograniczenia wkazu osób uprawnionch do przejazdów ulgowch. Wpracowanie jednolitego stanowiska w kwestii uprawnień do przejazdów ulgowch i bezpłatnch jest problemem towarzszącm integracji tarfowo-biletowej związanm z koniecznością honorowania ustawowch i samorządowch uprawnień do przejazdów bezpłatnch i ulgowch. Niejednolite regulacje w tm zakresie 103

7 Organizacja transportu publicznego w Metropolii Zatoki Gdańskiej stan istniejąc kierunki rozwoju pociągają za sobą brak moŝliwości koordnacji zapisów dotczącch tch uprawnień. Ponadto w komunikacji kolejowej stosowane są zupełnie inne zasad związane z refundacją ulg ustawowch. Po wprowadzeniu biletów metropolitalnch MZKZG zaproponował ujednolicenie cen i rodzajów biletów jednorazowch, rodzajów biletów okresowch oraz opłat dodatkowch wraz z eliminacją granic tarfowch w przpadku podróŝ realizowanch na podstawie biletów jednorazowch jako drugi etap integracji tarfowo-biletowej. Przedstawion projekt szbko uzskał akceptację zainteresowanch integracją gmin. JuŜ w czerwcu 2009 r. nowa tarfa zaczęła obowiązwać w ramach komunikacji organizowanej przez ZTM w Gdańsku, a w lipcu w komunikacji organizowanej przez ZKM w Gdni (tab.3). W Wejherowie nowa tarfa ma obowiązwać od stcznia 2010 r. Tabela 3 Rekomendowane przez MZKZG cen biletów jednorazowch za usługi lokalnch organizatorów transportu komunalnego na obszarze Metropolii Zatoki Gdańskiej w 2009 r. [w zł] Cen biletów jednoprzejazdowch Rodzaj biletu Bilet papierow Bilet elektroniczn 1 Rodzaj linii Rodzaj linii zwkła pospieszna, nocna i specjalna zwkła pospieszna, nocna i specjalna Na jeden przejazd bez ograniczenia czasu i obszaru przejazdu (bez moŝliwości przesiadania) normaln ulgow normaln ulgow normaln Ulgow normaln ulgow 2,50 1,25 3,50 1,75 2,30 1,15 3,30 1,65 Cen biletów 60-minutowch Rodzaj biletu Bilet papierow Bilet elektroniczn 1 Rodzaj linii Rodzaj linii zwkła zwkła, pospieszna, nocna i specjalna zwkła zwkła, pospieszna, nocna i specjalna WaŜn przez 60 minut od momentu skasowania bez ograniczenia obszaru przejazdu (z moŝliwością przesiadania się) normaln ulgow normaln ulgow normaln ulgow normaln ulgow 3,00 1,50 4,00 2,00 2,80 1,40 3,80 1,90 Cen biletów 24-godzinnch Rodzaj biletu komunaln normaln ulgow WaŜn przez 24 godzin na linie zwkłe, pospieszne i nocne w obrębie sieci komunikacjnej ZTM w Gdańsku albo ZKM w Gdni albo MZK Wejherowo (z moŝliwością przesiadania się) 10,00 5,00 1 obowiązuje na całm obszarze MZKZG w pojazdach wposaŝonch w kasowniki biletów elektronicznch 104 Specfika realizowanego obecnie drugiego etapu integracji tarfowej polega na tm, Ŝe ujednolicone rozwiązania tarfowe wprowadzają niezaleŝnie poszczególni organizatorz transportu miejskiego. Jak dotąd nie została rozwiązana kwestia pełnej integracji biletowej, czego przejawem jest brak wzajemnego honorowania biletów przez organizatorów komunikacji komunalnej na całm obszarze Metropolii Zatoki Gdańskiej. Wdaje się, Ŝe dopiero przekazanie przez gmin wszstkich kompetencji w zakresie organizacji komunikacji komunalnej oraz

8 Dr. Hubert Kołodziejski, prof. Dr hab. Olgierd Wszomirski uchwalania cen za usługi komunikacji komunalnej do MZKZG umoŝliwi pełną integrację tarfowo-biletową. Podsumowując dotchczasowe efekt integracji tarfowo-biletowej moŝna jednoznacznie poztwnie ocenić rezultat podjętch działań. Udało się bowiem doprowadzić do wpracowania przez 13 gmin tworzącch Związek kompromisowego rozwiązania w zakresie docelowej tarf. Zmian wprowadzone w Gdańsku oznaczają rewolucję tarfową, a w Gdni i Wejherowie moŝna mówić o znaczącej modfikacji tarf polegającej na wprowadzeniu elementu gdańskiej tarf czasowej. W celu ograniczenia niedogodności związanch z brakiem wzajemnego honorowania biletów jednogodzinnch przez poszczególnch organizatorów, MZKZG zamierza wprowadzić komunaln bilet jednogodzinn waŝn we wszstkich autobusach, tramwajach i trolejbusach na obszarze metropolii. 6. KIERUNKI ROZWOJU TRANSPORTU PUBLICZNEGO W METROPOLII ZATOKI GDAŃSKIEJ Tempo i zakres zmian w zakresie organizacji transportu publicznego w Metropolii Zatoki Gdańskiej zaleŝ od deczji władz samorządowch determinowanch przez: - skłonność do całkowitego przekazania swoich kompetencji w zakresie organizacji i zarządzania komunikacją miejską do MZKZG, - zaakceptowanie przez wszstkie gmin tworzące MZKZG mechanizmu rozliczania kosztów funkcjonowania zintegrowanego sstemu komunikacji miejskiej, - zdefiniowanie zintegrowanej ofert komunikacji miejskiej w kontekście moŝliwości sfinansowania przez gmin kosztów takiej ofert. Deczje te są ściśle powiązane z wdatkowaniem publicznch pieniędz i realizacją określonch celów społecznch. Aktualne warunki ekonomiczne i realizacja przez gmin przedsięwzięć inwestcjnch współfinansowanch ze środków Unii Europejskiej przczniają się do obniŝenia skłonności członków Związku do dokonwania radkalnch zmian w zakresie organizacji i finansowania transportu publicznego. Zapis statutu MZKZG nie pozwalają na automatczną, pełną integrację komunikacji miejskiej w Metropolii Zatoki Gdańskiej. Wmagane jest formalne przekazanie kolejnch opisanch w statucie Związku zadań, które są silnie skorelowane ze sposobem i moŝliwościami finansowania ich realizacji. Istotnm cznnikiem warunkującm skłonność gmin do pełnej integracji jest mechanizm rozliczeń związan ze zintegrowanm zarządzaniem transportem miejskim. Akceptacja przez wszstkich członków Związku pozornie sprawiedliwego klucza rozliczeń, odnoszącego się na przkład do liczb mieszkańców, moŝe w praktce doprowadzić do istotnch dsproporcji obciąŝeń finansowch pomiędz członkami Związku, wnikającch z braku bezpośredniego powiązania dopłat budŝetowch z ilością, jakością i przchodowością usług transportu miejskiego na obszarze poszczególnch gmin. Taki mechanizm finansowania moŝe bć zastosowan jednie, jeŝeli integracja ma wąski zakres i korzści z działalności Związku na rzecz jego członków będą faktcznie proporcjonalne do wniesionch składek członkowskich. Natomiast w przpadku pełnej integracji, niewłaściwa konstrukcja klucza rozliczeń moŝe powodować niechęć do aktwnego uczestniczenia członków Związku w procesach integracjnch, a w skrajnch przpadkach moŝe doprowadzić do wstąpienia gmin ze Związku. W tej stuacji rozwiązaniem najbardziej korzstnm jest uzaleŝnienie poziomu finansowania działalności Związku przez jego członków od rzeczwistej róŝnic pomiędz przchodami, a kosztami funkcjonowania transportu miejskiego wliczonej oddzielnie dla kaŝdej gmin. Dzięki temu kaŝda z gmin, w ramach zintegrowanej ofert transportu miejskiego, płaci za siebie i ma moŝliwość wpłwania na kształt ofert przewozowej na swoim terenie w zaleŝności od moŝliwości finansowch, preferencji oraz uwarunkowań społeczno-politcznch. WaŜnm aspektem działalności Związku bło przgotowanie podstawowch załoŝeń pełnej integracji transportu zbiorowego. Zgromadzenie MZKZG uchwaliło standard jakości usług w komunikacji miejskiej na terenie Związku, które jako rekomendacja są wkorzstwane przez organizatorów zawierającch umow przewozowe. Dzięki temu określone został poŝądane 105

9 Organizacja transportu publicznego w Metropolii Zatoki Gdańskiej stan istniejąc kierunki rozwoju parametr determinujące jakość usług komunikacji miejskiej zarówno, w aspekcie funkcjonalnm, jak i technicznm. Integracjne działania związku powinn obejmować wszstkie gałęzie i rodzaje transportu miejskiego funkcjonujące w Metropolii Zatoki Gdańskiej. Przejawem działań w tm kierunku będzie w najbliŝszm czasie włączenie do ofert biletu metropolitalnego usług wszstkich przewoźników kolejowch na obszarze Związku zakontraktowanch przez samorząd województwa pomorskiego. Ponadto integracja transportu miejskiego w aglomeracji przez powołanie komunalnego związku gmin moŝe stanowić punkt wjścia do integracji transportu w skali całego regionu. Taką tendencję w zakresie integracji transportu miejskiego moŝna zaobserwować w Unii Europejskiej. 7. PODSUMOWANIE Dezintegracja komunikacji miejskiej na róŝnch płaszczznach i w zróŝnicowanm zakresie w Metropolii Zatoki Gdańskiej trwa juŝ kilkanaście lat. Funkcjonowanie odmiennch rozwiązań w zakresie organizacji i zarządzania miało jednak równieŝ poztwne skutki. Nieustannie następowało porównwanie rozwiązań gdańskich i gdńskich, co wmuszało konkurencję i innowacjność. Wejherowo takŝe akcentowało swój udział w tej rwalizacji, wnosząc nową jakość i inne spojrzenie na sstem transportu zbiorowego. Niemniej jednak dezintegracja komunikacji miejskiej w skali całej metropolii miała i ma jedną podstawową wadę obniŝa jakość całego sstemu transportu zbiorowego i pogarsza jego pozcję konkurencjną wobec substtucjnego transportu indwidualnego. Podejmowane obecnie działania związane z powołaniem MZKZG mają rozpocząć proces integracji. Wprowadzenie w pierwszm etapie integracji tarfowo-biletowej, a docelowo pełna integracja komunikacji miejskiej mają podnieść jakość ofert przewozowej i jakość Ŝcia mieszkańców Metropolii Zatoki Gdańskiej. Nastąpić ma istotna zmiana organizacjna polegająca na utworzeniu na szczeblu Związku - Metropolitalnego Zarządu Transportu, któr realizowałb zadania wkonwane dotchczas odrębnie przez ZTM w Gdańsku, ZKM w Gdni i MZK Wejherowo. Uzskanie pełnej integracji transportu miejskiego wmaga, ab jej zakres przedmiotow objął poza integracją tarfowo-biletową równieŝ układ linii komunikacjnch, rozkład jazd, organizację i regulację ruchu, standard oferowanch usług, sprzedaŝ i promocję usług, informacje o ofercie przewozowej, węzł integracjne, sstem opłat za korzstanie z infrastruktur transportowej oraz zasad dostępu do infrastruktur i rnku. W ramach procesów integracji naleŝ kierować się zasadami nowocześnie pojmowanej politki transportowej, której celem powinno bć stworzenie atrakcjnego sstemu transportu miejskiego współtworzącego jakość Ŝcia mieszkańców zarówno pojednczch gmin, jak i całej metropolii. Zintegrowan sstem transportu zbiorowego ma słuŝć pasaŝerom. Ich oczekiwania powinn więc bć uwzględniane jako najwaŝniejsze w procesie projektowania zintegrowanej ofert przewozowej. Wmaga to oparcia sstemu deczjnego na wnikach badań rnkowch i marketingowch. Wprowadzenie wspólnch metropolitalnch biletów rozpoczęło proces integracji i zmian w organizacji transportu publicznego w Metropolii Zatoki Gdańskiej. Ta dodatkowa oferta tarfowobiletowa, traktowana jako uzupełnienie tarf organizatorów komunikacji komunalnej i SKM jest adresowana do mieszkańców podróŝującch po obszarze więcej niŝ jednej gmin i turstów. Natomiast pozostała, dominująca część mieszkańców odczuje wmierne korzści z wprowadzonch rozwiązań dopiero po zrealizowaniu kolejnch etapów integracji. 106

10 Dr. Hubert Kołodziejski, prof. Dr hab. Olgierd Wszomirski Rs. 1. Stacje kolejowe SKM na obszarze działania MZKZG A B C Rs. 2. Zasięg działania organizatorów komunalnej komunikacji miejskiej na obszarze działania MZKZG Rs. 3. Obszar działania MZKZG 107

11 Organizacja transportu publicznego w Metropolii Zatoki Gdańskiej stan istniejąc kierunki rozwoju Rs. 4. Wzór kart miejskiej ZKM w Gdni oraz wzór Kart Turst Rs. 5. SprzedaŜ biletów metropolitalnch MZKZG w 2008 r. oraz od stcznia do września 2009 r. Rs.6. Struktura sprzedaŝ biletów metropolitalnch MZKZG ze względu na rodzaj biletu w 2008 r. 108