DZIECIĘCE PRZEŻYCIA I WARTOŚCI

Transkrypt

1 Bożena Janiszewska Psycholog DZIECIĘCE PRZEŻYCIA I WARTOŚCI s Dla wzrostu roślin niezbędne są: DOBRE PODŁOŻE, SŁOŃCE I WODA s Dla rozwoju dziecka konieczne są: RODZINA, PRZEDSZKOLE, SZKOŁA a w nich: POCZUCIE BEZPIECZEŃSTWA, AKCEPTACJA, SAMODZIELNOŚĆ; PRZEWAGA POZYTYWNYCH EMOCJI MOTYWUJĄ DO AKTYWNOŚCI; POZYTYWNA SAMOOCENA, POCZUCIE WŁASNEJ WARTOŚCI; ŚRODOWISKO SPOŁECZNE RÓWIEŚNICY I DOROŚLI LUDZIE RODZICE, WYCHOWAWCY, NAUCZYCIELE I INNI LUDZIE ORAZ WYTWORY MATERIALNE I NIEMATERIALNE 1

2 DZIECI DZIECI W W RODZINIE UCZĄ SIĘ SIĘ ŻYCIA ** przez przez naśladowanie i i identyfikację z z rodzicami rodzicami (osoby (osoby znaczące) - rodzice - rodzice są są modelami do do naśladowania; * poprzez wielokrotne powtarzanie się różnych sytuacji * poprzez wielokrotne powtarzanie się różnych sytuacji i ich i ich konsekwencje; konsekwencje; * dzięki wzmocnieniom: nagrodom i karom * dzięki wzmocnieniom: nagrodom i karom wzmocnienia pozytywne tzw. nagrody stosowane prawidłowo wzmocnienia pozytywne tzw. nagrody stosowane prawidłowo sprzyjają uczeniu się, motywują do powtarzania pożądanych sprzyjają uczeniu się, motywują do powtarzania pożądanych zachowań; wzmocnienia negatywne tzw. kary nie eliminują zachowań; wzmocnienia negatywne tzw. kary nie eliminują negatywnych zachowań, ale je modyfikują, uczą agresji, wywołują negatywnych zachowań, ale je modyfikują, uczą agresji, wywołują wiele silnych emocji negatywnych; wiele silnych emocji negatywnych; * przez różne rodzaje własnej aktywności * przez różne rodzaje własnej aktywności poznają siebie i własne możliwości, zbierają własne doświadczenia poznają siebie i własne możliwości, zbierają własne doświadczenia życiowe. życiowe. RÓŻNE POSTAWY I STYLE WYCHOWAWCZE POWODUJĄ RÓŻNE POSTAWY I STYLE WYCHOWAWCZE POWODUJĄ ODPOWIEDNIO RÓŻNE EFEKTY WYCHOWANIA!! ODPOWIEDNIO RÓŻNE EFEKTY WYCHOWANIA!! 2

3 CECHY I FUNKCJE ŚRODOWISKA INSTYTUCJONALNEGO FUNKCJE OPIEKUŃCZO-WYCHOWAWCZE to funkcje żłobków, domów małego dziecka i innych tego typu placówek; FUNKCJE WYCHOWAWCZO-DYDAKTYCZNE to rola przedszkoli innych podobnych placówek; FUNKCJE DYDAKTYCZNO-WYCHOWAWCZE to rola szkół różnego typu. Wszystkie te instytucje powołane są przez władze państwowe; określona jest ich specyfika, odpowiednie strategie, cele, wymagania co do przygotowania kadry, zasady organizacji itp. Ma to sprzyjać realizacji celów. Nadzór organów nadrzędnych dotyczy: organizacji, kwestii merytorycznych, standardów wyposażenia, wymogów sanitarnych itp. C E L E W Y C H O W A W C Z E R O D Z I N I I N S T Y T U C J I W Y C H O W A W C Z Y C H S Ą P O D O B N E, A L E I N S T Y T U C J E R E A L I Z U J Ą G Ł Ó W N I E C E L E D Y D A K T Y C Z N E. I N S T Y T U C J E P O D L E G A J Ą N A D Z O R O W I I K O N T R O L I W Y C H O W A N I E W R O D Z I N A C H N I E. Rodzice mają różne kompetencje wychowawcze w placówkach powinni pracować PROFESJONALIŚCI 3

4 DZIECI RÓŻNIĄ SIĘ OD SIEBIE: WIEKIEM - MOŻLIWOŚCIAMI - UMIEJĘTNOŚCIAMI. ABY PODEJMOWAĆ AKTYWNOŚĆ WSZYSTKIE MUSZĄ MIEĆ ZASPOKOJONĄ POTRZEBĘ BEZPIECZEŃSTWA BRAK JEJ ZASPOKOJENIA WYWOŁUJE LĘK. DZIECKO NASTAWIA SIĘ NA OBRONĘ PRZED LĘKIEM, A NIE NA : WŁASNY ROZWÓJ; ZABAWĘ; UCZENIE SIĘ; SŁUCHANIE POLECEŃ; ZAPAMIĘTYWANIE; NA ODRABIANIE LEKCJI itp. LĘK BYWA CZĘSTO ROZŁADOWYWANY PRZEZ: niepokój ruchowy, pobudliwość ruchową, objawy nerwicowe, autoagresję lub agresję skierowaną na rzeczy lub ludzi. 4

5 SYTUACJE ZABURZAJĄCE POCZUCIE BEZPIECZEŃSTWA U DZIECI: s Nieznane sytuacje (nowe, nieoczekiwane, nagłe); s Nadmiar bodźców (wzrokowych, słuchowych, emocjonalnych) i ich natężenie; s Niewłaściwe i niewłaściwie stosowane kary mające charakter represyjny; s Nawarstwiające się niepowodzenia i stały lęk przed niepowodzeniem; s Wymaganie przewyższające znacznie możliwości; s Brak zaspokojenia podstawowych potrzeb psychicznych; s Obniżanie samooceny i poczucia własnej wartości: wyśmiewanie się, szydzenie, zastraszanie, przezywanie, traktowanie zbyt formalne; agresja słowna (krzyk, szantaż, straszenie, wyzwiska itp. dehumanizacja) s Lęk separacyjny od rodziców lub bliskich osób; s Brak podstawowych umiejętności radzenia sobie w nowych sytuacjach (u dzieci z rodzin nadopiekuńczych); s Brak umiejętności pokonywania trudności; s Nadmiar negatywnych emocji, doświadczeń itp. 5

6 PODSTAWOWE POTRZEBY PSYCHICZNE WARUNKUJACE WŁAŚCIWY ROZWÓJ DZIECKA: * POTRZEBA AKCEPTACJI = KOCHAM I CENIĘ! Dziecko czuje się kochane przez sam fakt istnienia, a nie z powodu zdolności, urody, wyników w nauce itp. Akceptacja osoby dziecka nie jest tożsama z akceptacją jego zachowań (zachowania zawsze można zmienić). Dziecko czuje się cenione, bo stawia się mu dość wysokie wymagania może im sprostać, bo rodzice w nie wierzą i są przekonani, że da sobie radę. Dziecko szuka także akceptacji w przedszkolu i w szkole! * POTRZEBA UZNANIA = OCENA WYSIŁKÓW, DZIAŁAŃ DZIECKA I EFEKTÓW. Dziecko jest przekonane, że ma prawo do błędów, nie boi się ich; chwalone za wysiłek uczy się uczyć! We wszystkim co robi można znaleźć jakieś pozytywne cechy, nazwać je i pokazać, pochwalić (cechy negatywne dziecko znajdzie samo!); dziecko postępuje właściwie, wiedząc, co jest właściwe. * POTRZEBY POZNAWCZE = CIEKAWOŚC I ZAINTERESOWANIA DZIECKA. Dziecko działa, ma motywację poznawczą, jeśli potrafimy je zainteresować. 6

7 DZIECIĘCE EMOCJE I UCZUCIA (emocje e motere z łaciny - motor do działania, powód działania) WSZYSTKIE DZIECI W WIEKU PRZEDSZKOLNYM I JESZCZE W KLASACH I-III KIERUJĄ SIĘ W SWOIM DZIAŁANIU NIE ZASADAMI, NIE NORMAMI, ALE EMOCJAMI! * podejmują takie formy aktywności, które sprawiają im radość. * unikają wykonywania takich działań, które są dla nich przykre. * unikają więc wykonywania czynności, które są dla nich trudne! EMOCJE TO: * ZŁOŻONY ZESPÓŁ ZMIAN FIZJOLOGICZNYCH (rola układu nerwowego i hormonalnego) to one zmieniają naszą mimikę, ruchy, sposób zachowania (niepokój ruchowy, płacz, agresja, zahamowanie itp.) * ZŁOŻONY ZESPÓŁ ZMIAN PSYCHICZNYCH (lepiej lub gorzej: spostrzegamy, koncentrujemy uwagę, zapamiętujemy, kojarzymy, myślimy itp.) * ODPOWIEDŹ NA SYTUACJĘ, BODŹCE W OTOCZENIU (subiektywna ocena). EMOCJE U DZIECI SĄ: SILNE, KRÓTKOTRWAŁE, ZMIENNE SĄ ENERGOCHŁONNE! 7

8 WSZYSCY PRZYCHODZIMY NA ŚWIAT Z WRODZONYMI EMOCJAMI NEGATYWNYMI! Mają one charakter obronny i dotyczą głównie niezaspokojonych potrzeb życiowych (dziecko odczuwa przykrość, gdy jest głodne, gdy je coś boli, gdy jest mu zimno, gdy brak mu powietrza, gdy jest mu niewygodnie itp.). POBUDZAJĄ ONE WÓWCZAS DO DZIAŁANIA: DZIECKO KRZYCZY I UZYSKUJE POMOC ZE STRONY DOROSŁYCH. WSZYSTKICH POZOSTAŁYCH EMOCJI POZYTYWNYCH I NEGATYWNYCH UCZYMY SIĘ! Warunki uczenia się emocji to: 1. zaspokojenie potrzeb biologicznych; 2. dobry stan zdrowia; 3. zaspokojona potrzeba bezpieczeństwa! NIE MA EMOCJI DOBRYCH I ZŁYCH wszystkie są nam potrzebne w życiu. NASZE ZACHOWANIE, - ekspresja emocji może podlegać ocenie to ono może być dobre lub złe! 8

9 EMOCJE POZYTYWNE (zadowolenie, radość, ciekawość i inne) są silnym motywem do działania, dodają energii, uskrzydlają; EMOCJE NEGATYWNE - mają charakter obronny: GNIEW, ZŁOŚĆ dają energię do pokonywania trudności (do obrony, ataku) STRACH ma funkcję ochronną: unikanie, ostrożność, uwaga itp. SMUTEK pozwala przeżyć traumę: uświadomić sobie utratę kogoś, czegoś; przeżywanie prowadzi do zmniejszenia napięcia i umożliwia powrót do życia itp. KAŻDE DZIECKO I KAŻDY DOROSŁY POWINIEN PRZEŻYWAĆ WSZYSTKIE EMOCJE I UCZUCIA, BO TO ONE NADAJĄ BARWĘ NASZEMU ŻYCIU I POZWALAJĄ ZROZUMIEĆ INNYCH LUDZI ORAZ POWODY ICH ZACHOWAŃ. ALE: PRZEWAGA EMOCJI I UCZUĆ POZYTYWNYCH - pozwala na zwiększenie aktywności, na chęć do poznawania, do uczenia się, prowadzi do kreatywności i samorealizacji! PRZEWAGA EMOCJI NEGATYWNYCH prowadzi do unikania, bierności, Lęku, wycofywania się, ostrożności, braku chęci poznawania świata i ludzi, do zachowań anty lub aspołecznych! 9

10 SŁOWA ŹRÓDŁA EMOCJI. PRZYKŁADY SŁÓW KLUCZY (otwierają nas lub zamykają, blokują, niszczą!) DOBRE SŁOWA, POBUDZAJĄCE MOTYWACJĘ: dobrze; udało ci się; cieszę się; widzę starannie napisany tekst, naprawdę ty sam to zrobiłeś?; w czym ci pomóc?; mogę na ciebie liczyć! ; będzie lepiej! i inne; ZŁE SŁOWA - WYWOŁUJĄCE NEGATYWNE EMOCJE I OBNIŻAJĄCE MOTYWACJĘ: źle!; kiedy wreszcie zmądrzejesz?; brzydko! co nam dziś mądrego powiesz? (z przekąsem); fatalnie, przepisz 10 razy!; nic nie umiesz!! TOKSYCZNE SŁOWA - ZABIJAJĄ MOTYWACJĘ, ODBIERAJĄ NADZIEJĘ, NISZCZĄ DZIECI I DOROSŁYCH: jak zwykle fatalnie!, nigdy nic dobrze nie zrobisz!, jak zawsze gadasz głupoty!, nigdy nic nie umiesz! Zawsze wszystko psujesz! obniżają samoocenę, powodują gorycz, SŁOWA ODBIERAJĄCE POCZUCIE CZŁOWIECZEŃSTWA; DEHUMANIZACJA ODCZŁOWIECZENIE: ty szczeniaku!, ty gnoju!, ty gów...rzu! ty szczylu! ty... TAKIE SŁOWA ODBIERAJĄ SZACUNEK; PONIŻANIE UŁATWIA: UDERZENIE DZIECKA, BICIE, KOPANIE, MALTRETOWANIE, PRZEMOC, WYKORZYSTYWANIE. TAKIE OBELGI NISZCZĄ U DZIECI SZACUNEK DO DRUGIEGO CZŁOWIEKA, NISZCZĄ TAKŻE UCZUCIA WYŻSZE I POZYTYWNE EMOCJE! A TYLE JEST PIĘKNYCH SŁÓW! 10

11 MECHANIZMY OSOBOWOŚCI JAKO PODSTAWA RÓWNOWAGI PSYCHICZNEJ DZIECKA DZIECKO PODEJMUJE AKTYWNOŚĆ I CHCE SIĘ UCZYĆ, GDY: * MA WŁAŚCIWĄ, ADEKWATNĄ SAMOOCENĘ znam i akceptuję swoje dobre i gorsze strony, znam swoje możliwości (samoocena wysoka, zawyżona: jestem genialny, a niepowodzenia to wina rodziców, nauczycieli, podręczników, kolegów itp.; samoocena niska, zaniżona: mało potrafię i wiem, że i tak nic mi się nie uda i tu i tu dziecko nie jest szczęśliwe). * MA POCZUCIE WŁASNEJ WARTOŚCI: subiektywne przekonanie, że jestem godności, indywidualności - JEDEN Z dla kogoś ważny i komuś potrzebny ; przesłanka do poczucia WAŻNIEJSZYCH CELÓW I MOTYWÓW ŻYCIOWYCH KAŻDEGO CZŁOWIEKA! * MA POZYTYWNY OBRAZ WŁASNEJ OSOBY ( ja realne); * MA POZYTYWNY OBRAZ ŚWIATA (świat jest ciekawy, otwarty, dam sobie radę) 11

12 DZIECIĘCY ŚWIAT WARTOŚCI BEZPIECZEŃSTWO EMOCJONALNE I SPOŁECZNE MAŁEGO DZIECKA JEST MOŻLIWE, GDY: * uwzględniamy możliwości i właściwości dzieci i stawiamy odpowiednie wymagania (uwaga, niemożność dłuższego siedzenia, wolne pisanie itp.) * pozwalamy dzieciom manipulować, działać, układać, poznawać zmysłowo, biegać, zmieniać pozycję - to jedno ze źródeł emocji pozytywnych; * największą przyjemnością dla dziecka jest zabawa, śmiech, radość uczymy w zabawie, poprzez zabawę, stosujemy formy zabawowe: konkursy, baśnie, zabawową rywalizację, piosenki, inscenizacje i wiele innych form; * dzieci mają prawo do błędów; błędy informują, jak powinno być dobrze; * ukazujemy ciekawość świata, pytamy: jak myślisz, dlaczego itp. * dzieci czują, że je lubimy i szanujemy; * stosujemy głównie wzmocnienia pozytywne; * chronimy je przed przemocą są bezpieczne; * m ó wimy im wiele dobrych s ł ó w ; * uczymy je pokonywania trudności; * rodzice dzieci staną się naszymi partnerami. Budujemy tak u dzieci właściwą samoocenę oraz poczucie własnej wartości. DZIĘKUJĘ Bożena Janiszewska 12