SPIS TREŚCI. Wstęp... 13

Transkrypt

1

2 SPIS TREŚCI Wstęp Starożytność 1. Wprowadzenie do metodologii historii Historia jako nauka Nauki pomocnicze historii Periodyzacja Źródła historyczne Specyfika cywilizacji Bliskiego Wschodu Wpływ warunków naturalnych na życie ludzi w krajach Bliskiego Wschodu Osiągnięcia cywilizacyjne, problem przenikania się cywilizacji Struktury społeczne i polityczne państw Bliskiego Wschodu Geneza państw. Pierwsze państwa Funkcjonowanie państw starożytnych Monarchia despotyczna Społeczeństwa a gospodarka Bliskiego Wschodu * Specyfika i warunki rozwoju społeczeństw i gospodarek świata antycznego (Grecja, Rzym) Wpływ warunków naturalnych na gospodarkę i życie ludzi w Helladzie i Italii Napływ plemion greckich na Bałkany. Kolonizacja grecka Ludy Italii w pierwszej połowie I tysiąclecia p.n.e Społeczeństwo i gospodarka. Konflikty społeczne w Grecji Społeczeństwo i gospodarka. Konflikty społeczne w Rzymie Znaczenie wojen zaborczych. Zmiany w gospodarce Zmiany struktury społecznej w okresie cesarstwa Handel. Szlaki handlowe Ewolucja form antycznego niewolnictwa. Zmiany w antycznej gospodarce * Od monarchii przez republikę do monarchii. Ewolucja ustrojów politycznych antyku Formy polis greckich. Obywatele i metojkowie Sparta Ateny Macedonia Republika rzymska Dwie formy cesarstwa rzymskiego * Wojny obronne i zaborcze w świecie antycznym Greccy hoplici. Falanga Falanga macedońska Bitwy morskie Wojsko rzymskie okresu republiki Rzymianie na morzu Najważniejsze konflikty zbrojne antyku * Twórcze naśladownictwo i nowatorstwo kształtowanie się cywilizacji antycznej Wpływ cywilizacji Bliskiego Wschodu na dorobek kulturalny antyku Kultura helleńska a kultura hellenistyczna Kultura starożytnego Rzymu i jej związek z innymi cywilizacjami

3 8. Chrześcijaństwo a inne religie starożytności i świata antycznego Wierzenia Bliskiego Wschodu Judaizm Wierzenia Greków Wierzenia Rzymian Chrześcijaństwo Wieki średnie 9. Kształtowanie się zrębów Europy Bizancjum Islam i świat arabski Państwo Franków Feudalizm a system lenny Formowanie się systemu lennego Rozdrobnienie feudalne Chłopi. Społeczeństwo feudalne Cesarstwo i papiestwo w walce o dominium mundi Feudalizacja instytucji kościelnych Ruch odnowy kościoła Reformy gregoriańskie Początek walki o dominium mundi (panowanie nad światem) Kryzysy religijne i polityczne w średniowieczu Kryzys Kościoła i niewola awiniońska papiestwa Wielka schizma i ruch soborowy Husytyzm * Początki Polski Powstanie państwa polskiego Znaczenie chrztu Międzynarodowe położenie Polski za panowania Bolesława Chrobrego Kryzys i odbudowa państwa piastowskiego Polska między jednością a rozbiciem Walka o władzę Polityka Bolesława Krzywoustego Testament Bolesława Krzywoustego * Od rozbicia do zjednoczenia. Polska w XII XIV wieku Proces pogłębiania się rozbicia dzielnicowego Wzrost zagrożenia zewnętrznego, zmiany terytorialne Przesłanki jednoczenia Działalność zjednoczeniowa Piastów w XIII wieku. Wacław II Czeski Działalność zjednoczeniowa Władysława Łokietka Panowanie Kazimierza Wielkiego Znaczenie unii w dziejach Polski średniowiecznej Znacznie rządów Andegawenów w Polsce Geneza unii polsko-litewskiej Unia w Krewie Ewolucje związku polsko-litewskiego Rozwój przywilejów szlacheckich Znaczenie unii

4 17. * Jagiellonowie wobec wyzwań epoki w XV wieku Problem krzyżacki i jego rozwiązanie. Wielka wojna Wojna trzynastoletnia Polityka dynastyczna Jagiellonów w XV wieku Wojskowość i wojny średniowiecza Uzbrojenie i taktyka Wojny Krucjaty Wojna stuletnia Podboje tureckie * Kultura średniowieczna jako odzwierciedlenie światopoglądu chrześcijańskiego Szkolnictwo Kultura umysłowa w średniowieczu Sztuka romańska i gotycka Horyzont geograficzny człowieka średniowiecza Czasy nowożytne 20. Poszerzanie horyzontu geograficznego na przełomie średniowiecza i czasów nowożytnych Przyczyny odkryć geograficznych Naukowe i techniczne przesłanki odkryć geograficznych Odkrycia geograficzne Podział świata Europa wobec odkrytych cywilizacji Skutki wielkich odkryć geograficznych Dualizm w rozwoju społeczno-gospodarczym Europy Wpływ odkryć geograficznych na przemiany gospodarcze Dualizm społeczno-gospodarczy Rola Polski w gospodarce europejskiej Humanizm a odrodzenie Nowa koncepcja człowieka i świata Myśl społeczna i polityczna odrodzenia Wizerunek świata i człowieka w twórczości artystycznej * W poszukiwaniu nowej duchowości reformacja a reforma Kościoła katolickiego Kryzys Kościoła katolickiego społeczne, ideologiczne i polityczne podłoże reformacji Wystąpienie Marcina Lutra Główne nurty reformacji Wojny religijne. Sposoby rozwiązywania problemów religijnych Reforma Kościoła katolickiego i propaganda religijna Kontrreformacja Skutki reformacji Mapa polityczna nowożytnej Europy Polityka dynastyczna Habsburgów i Jagiellonów Zagrożenie tureckie Wojna trzydziestoletnia Wzrost znaczenia sąsiadów Polski

5 8 25. Rzeczpospolita Obojga Narodów Unia Lubelska 1569 roku Rzeczpospolita jako kraj wielu kultur i religii Organizacja i funkcjonowanie państwa Polska między Wschodem a Zachodem Znaczenie wojen siedemnastowiecznych w historii Polski Wojny ze Szwecją Wojny z Rosją Powstanie kozackie na Ukrainie Wojna z Rosją w drugiej połowie XVII wieku Wojny z Turcją Charakter działań wojennych Skutki wojen siedemnastowiecznych dla Rzeczypospolitej Człowiek baroku Sztuka w służbie religii Estetyka epoki Osiągnięcia naukowe Sarmatyzm jako polski wkład w kulturę baroku Kryzys Rzeczypospolitej w XVIII wieku Tendencje oligarchiczne jako konsekwencje wojen siedemnastowiecznych Rzeczpospolita za Sasów ( ) ograniczenie suwerenności państwa 175 Koncepcje reform Wzrost znaczenia sąsiadów Polski w XVIII wieku Wpływ wojny północnej na układ sił w Europie Środkowej Reformy wewnętrzne w Rosji Reformy wewnętrzne w Austrii Reformy wewnętrzne w Prusach Upadek państwa polskiego Próby ratowania państwa na początku panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego I rozbiór Rzeczypospolitej w 1772 roku Reformy po I rozbiorze II rozbiór w 1793 roku Powstanie kościuszkowskie w 1794 roku i upadek Rzeczypospolitej w 1795 roku Oświecenie i klasycyzm Umysłowość oświecenia Myśl społeczna i polityczna Idee oświecenia i ich wpływ na koncepcje państwa Nowe koncepcje estetyczne * Rewolucje i ich znaczenie w dziejach nowożytnego świata Rewolucja w Anglii w XVII wieku Powstanie Stanów Zjednoczonych Ameryki Rewolucja francuska * Europa w okresie przewagi francuskiej za Napoleona Reformy napoleońskie we Francji Supremacja Francji w Europie Sprawa polska w polityce napoleońskiej Polacy w walce o odbudowę państwa

6 Świat w XIX wieku 34. System wiedeński w Europie i jego funkcjonowanie Kongres wiedeński Zasady nowego porządku Powrót Napoleona i Waterloo Nowa mapa polityczna Europy Święte Przymierze Funkcjonowanie systemu wiedeńskiego do Wiosny Ludów Znaczenie wojny krymskiej Zmiany gospodarczo-społeczne w XIX wieku Rewolucja agrarno-przemysłowa Społeczne skutki rewolucji przemysłowej Napięcia społeczne na wsi Stare i nowe idee Konserwatyzm Liberalizm Socjalizm Nacjonalizm * Praca organiczna i działalność spiskowo-powstańcza w dziejach narodu polskiego w XIX wieku Polityka zaborców Postawy społeczeństwa polskiego wobec zaborców Powstania narodowowyzwoleńcze * Zmiany polityczne na świecie w drugiej połowie XIX wieku Wojna secesyjna w USA Zjednoczenie Włoch Zjednoczenie Niemiec Imperializm Wpływ przemian ustrojowych w drugiej połowie XIX wieku na rozwój form aktywności społecznej Rozwój parlamentaryzmu Demokratyzacja i jej skutki Kształtowanie się nowoczesnego narodu * Wizje państwa i społeczeństwa w programach polskich partii politycznych Wielka Emigracja Główne nurty polityczne na ziemiach polskich w drugiej połowie XIX wieku Nurt socjalistyczny Nurt nacjonalistyczny (narodowy) Nurt ludowy Kultura europejska XIX wieku Zmiany w sposobie funkcjonowania sztuki Romantyzm Pozytywizm Przełom pozytywistyczny

7 10 Świat w okresie konfliktów globalnych 42. * Znaczenie I wojny światowej w dziejach Europy i świata Przyczyny konfliktu Charakterystyka działań wojennych System wersalsko-waszyngtoński Liga Narodów Problem mniejszości narodowych * Odbudowa Polski po I wojnie światowej Orientacje polityczne w przededniu wojny Sprawa polska w czasie I wojny światowej Ośrodki tworzenia państwowości polskiej Zręby ustroju państwa Zbrojna i dyplomatyczna walka o granice państwa Problemy z integracją i odbudową kraju Problemy gospodarcze dwudziestolecia międzywojennego Wielki kryzys gospodarczy i jego następstwa Sposoby wyjścia z kryzysu Gospodarki państw totalitarnych Agresywna polityka państw totalitarnych w dwudziestoleciu międzywojennym Kryzys demokracji w Europie Agresje faszystowskie Polityka uspokajania * Druga wojna światowa Atak na Polskę Działania wojenne do 1941 roku Powstanie Wielkiej Koalicji Działania wojenne do 1945 roku Zwycięstwo państw sprzymierzonych Charakter wojny Polityka okupantów podczas wojny Dwie okupacje Holocaust i ludobójstwo Eksploatacja gospodarcza terenów okupowanych Społeczeństwo polskie wobec okupacji Powstanie polskiego rządu na emigracji Państwo podziemne i ruch oporu Armia Andersa i zerwanie stosunków polsko-radzieckich Plan Burza i powstanie warszawskie Walka o kształt ustrojowy Polski Obóz lewicy komunistycznej Obóz niepodległościowy PKWN i Polska Lubelska Świat po II wojnie światowej 50. * System jałtańsko-poczdamski na świecie po II wojnie światowej Konferencje Wielkiej Trójki Zimna wojna kształtowanie się systemu bipolarnego na świecie

8 Rola Stanów Zjednoczonych i ZSRR ZSRR i kraje Trzeciego Świata Rozpad ZSRR narodziny świata wielobiegunowego Społeczeństwo postindustrialne Europa na drodze ku integracji Marzenia o zjednoczonej Europie Różne wizje zjednoczonej Europy Od współpracy gospodarczej do politycznej Nowi członkowie Budowa systemu komunistycznego w Polsce po II wojnie światowej Wpływ sytuacji międzynarodowej na wydarzenia w kraju Etapy i formy walki o władzę Stalinizm w Polsce ( ) * Kryzysy społeczno-gospodarcze i polityczne w PRL Charakter gospodarki centralnie zarządzanej Poznański czerwiec i polski październik Ewolucja systemu komunistycznego po 1956 roku Marzec Grudzień Czerwiec Znaczenie polskiej rewolucji Solidarność Sierpień Stan wojenny (13 grudnia lipca 1983) Polska po stanie wojennym Okrągły Stół Wybory kontraktowe początki III RP Kultura po II wojnie światowej Kultura elitarna a kultura masowa Nowe zjawiska w sztuce Kultura polska

9 WSTĘP Podręcznik przeznaczony jest dla uczniów oraz słuchaczy dwuletniego uzupełniającego liceum ogólnokształcącego i trzyletniego technikum uzupełniającego po zasadniczej szkole zawodowej. Z tego powodu nie zawiera treści realizowanych, zgodnie z podstawą programową, w szkole zawodowej. Wychodząc naprzeciw oczekiwaniom odbiorców, w podręczniku położony został większy nacisk na dzieje XIX i XX wieku. Tematy zawierają dużo różnorodnych ćwiczeń, ułatwiających zrozumienie i opanowanie poruszanych zagadnień. Zadania z wykorzystaniem map oraz źródeł historycznych ułatwiają przygotowanie do nowej matury. Do tematów dołączone zostały propozycje literatury uzupełniającej. Najczęściej są to artykuły z popularnego magazynu historycznego Mówią wieki. Tematy oznaczone symbolem * przeznaczone są do realizacji w ciągu dwóch godzin lekcyjnych. Autorzy 13

10 STAROŻYTNOŚĆ 1. WPROWADZENIE DO METODOLOGII HISTORII Historia jako nauka Z historią spotykamy się codziennie. Często posługujemy się zwrotami typu dziwna historia, a to historia, teraz to już historia, przykra historia, historia wyssana z palca, przydarzyła mi się niesamowita historia, historia choroby. Wspólnym elementem we wszystkich tego typu wypowiedziach jest zwrócenie uwagi na to, co było, na przeszłość. Posługujemy się też określeniem zamiennym dzieje, mówimy np. to już stare dzieje. Obu tych terminów wymiennie używają również historycy, tytułując swoje prace np. Dzieje Polski, Historia Polski. Historia jako nauka zajmuje się badaniem przeszłości, tzn. zdobywaniem informacji, ustalaniem faktów, ich analizowaniem, wyjaśnianiem i ocenianiem. Obiektem zainteresowania historii jest człowiek żyjący w pewnej zbiorowości, najczęściej w społeczeństwie. Na podstawie zdobytych informacji historyk ustala fakty, następnie łączy je w łańcuchy przyczynowo-skutkowe, opisuje wydarzenia, zjawiska i procesy historyczne, wyjaśnia je i ocenia. W ten sposób powstają syntezy historyczne, które dają obraz przeszłości widzianej przez historyka. Można powiedzieć, że historia zostaje nam przybliżona. Znamy przeszłość świata, Europy, naszego narodu, państwa, regionu czy miejscowości. Znajomość przeszłości, poza samym zaspokojeniem ciekawości, kształtuje nasze postawy wobec ojczyzny, rodzinnej miejscowości; łączy nas z dorobkiem naszych przodków, dzięki temu nie zatracamy naszych korzeni. Uczy nas m.in. dostrzegania mechanizmów rządzenia, kształtuje więc naszą świadomość obywatelską. Pamiętać jednak trzeba, że historia nie daje nam gotowych wzorców, jak żyć, pokazuje nam tylko przykłady indywidualnych i zbiorowych zachowań w różnych czasach. Dzięki znajomości historii możemy rozwiązywać nasze problemy w twórczy sposób. Te walory dydaktyczne historii dostrzegli już Rzymianie znana jest maksyma słynnego mówcy Cycerona historia nauczycielką życia (w całości historia jest świadkiem czasów, światłem prawdy, życiem pamięci, nauczycielką życia). Nauki pomocnicze historii Historyk w swej pracy korzysta z dorobku innych uczonych. W szczególności jednak wykorzystuje wyniki badań dyscyplin naukowych bliskich historii, 15

11 16 zajmujących się pewnymi, najczęściej wąskimi, zagadnieniami. Są to tzw. nauki pomocnicze historii. Archeologia obecnie traktowana jest jako odrębna nauka. Jej związek z historią jest jednak olbrzymi. Archeolog zajmuje się badaniem najstarszych dziejów człowieka na podstawie wykopalisk, czyli zabytków kultury materialnej. Historyk, odtwarzając dzieje człowieka, żyjącego w czasach, gdy nie znano pisma, zdany jest na ustalenia archeologów. Dotyczy to również okresów, z których pozostało mało świadectw pisanych. Numizmatyka zajmuje się badaniem, opisem i systematyzowaniem monet. Dzięki niej dowiadujemy się o sposobach wyrobu pieniędzy, ich składzie chemicznym, a co ważniejsze, możemy datować znaleziska, w których występują pieniądze, określać kontakty gospodarcze. Dzięki zamieszczonym na pieniądzach wyobrażeniom poznajemy wizerunki wybitnych ludzi lub wartości wyznawane przez społeczności posługujące się danymi monetami. Rolę pieczęci na dawnych aktach prawnych bądź dokumentach oficjalnych oraz informacje o ich wystawcach (osobach, w których imieniu wydawano dokumenty) znamy dzięki sfragistyce. Ta nauka pomocnicza historii jest blisko związana z dyplomatyką, zajmującą się badaniem aktów wydawanych przez panujących lub inne ważne osoby. Związkami rodzinnymi (pokrewieństwa i powinowactwa) między panującymi oraz innymi osobami znanymi z przeszłości zajmuje się genealogia. Dzięki jej badaniom potrafimy tworzyć drzewa genealogiczne, czyli wykresy ukazujące związki pokrewieństwa. Jej osiągnięcia każdy z nas może wykorzystać do poszukiwania swych przodków i wyrysowania własnego drzewa genealogicznego. Herby i zawołania rycerskie znamy dzięki heraldyce. Natomiast, by odczytać np. stare dokumenty średniowieczne, powinniśmy zapoznać się z dokonaniami paleografii, która zajmuje się badaniem materiałów pisarskich oraz ewolucją pisma zmianami kształtu liter, a także, co ważne, skrótami i zasadami ich stosowania. Przedstawione wyżej wybrane nauki pomocnicze historii odgrywają w badaniach historycznych jeszcze jedną bardzo ważną rolę dzięki nim możemy rozpoznać falsyfikaty, czyli fałszywe źródła. W ten sposób nasze poznanie przeszłości jest dokładniejsze. Chronologia jest nauką zajmującą się sposobami mierzenia czasu w przeszłości i określania wydarzeń w czasie. Dość powiedzieć, że w przeszłości oznaczano daty w różny sposób, np. w Grecji określano czas według olimpiad, w Rzymie od założenia Miasta (Rzymu, co jak się przyjmuje nastąpiło w 753 r. p.n.e.), również według nazwisk konsulów (mawiano, że działo się to za konsulatu ) lub panowania cesarzy, o czym mówi np. fragment Ewangelii wg św. Łukasza (zob. Łk 2, 1-2). Podobnie było i w innych cywilizacjach. Rozpowszechnienie chrześcijaństwa przyczyniło się do wprowadzenia ery chrześcijańskiej, zwanej naszą erą. Jej początkiem jest rok narodzin

12 Chrystusa oznaczony jako pierwszy; przed nim był również rok pierwszy, ale przed naszą erą (inaczej przed Chrystusem). Muzułmanie stworzyli również swoją erę nasz rok 622 jest dla nich rokiem pierwszym (ucieczka Mahometa z Mekki do Medyny, zwana hidżrą). Dzięki chronologii potrafimy przeliczać daty i zapisywać je w naszym systemie mierzenia czasu, czyli przed naszą erą lub naszej ery. W konsekwencji potrafimy umieszczać wydarzenia w porządku chronologicznym, tzn. od najstarszego do najmłodszego. Trzeba pamiętać, że przed naszą erą wcześniejsze daty zapisywane są w postaci większych liczb, im późniejsze wydarzenie, tym liczba będzie mniejsza; z kolei w czasach po Chrystusie zapis wygląda odwrotnie. Z powyższego wynika, że wcześniej niż 700 r. p.n.e. był 800 r. p.n.e.; że rok 300 p.n.e. jest pierwszym rokiem III wieku p.n.e., a rok 201 p.n.e. ostatnim III wieku p.n.e. Periodyzacja Dzieje człowieka rozumnego rozpoczynają się jakieś 200 tys. lat temu, a człowieka rozumnego właściwego (homo sapiens) około 40 tys. lat temu; ukształtowane cywilizacje to ostatnie kilka tysiącleci (za najstarszą uznawana jest cywilizacja sumeryjska powstała w IV tysiącleciu p.n.e.). Już te informacje wskazują na potrzebę wprowadzenia podziału dziejów na epoki, czyli dokonania periodyzacji. Daty ważnych wydarzeń, które uznajemy za przełomowe w dziejach, traktujemy jako granice epok. Możemy również powiedzieć, że pewne wydarzenia rozgraniczają epoki historyczne. Te daty, wydarzenia, a nawet zjawiska nazywamy cezurami. Spotkać się można z wieloma propozycjami periodyzacji dziejów człowieka. Propozycja mająca walor historyczny wyznacza epoki na podstawie materiału, z którego wyrabiano narzędzia i broń. I tak mamy do czynienia z epokami kamiennymi: starszą, zwaną paleolitem lub inaczej epoką kamienia łupanego; młodszą, czyli neolitem lub epoką kamienia gładzonego. Jako następne wyodrębnione zostały epoki metali: brązu, a potem żelaza. Możemy wyróżnić także dwie popularne i aktualne propozycje podziału dziejów na epoki: czasy przed naszą erą i czasy naszej ery (przypomnij sobie, jakie wydarzenie stanowi cezurę?) oraz prahistorię i historię (cezurą w tym przypadku będzie pojawienie się pisma, a tym samym źródeł pisanych). 17

13 18 Na te ostatnie sposoby periodyzacji nakłada się powszechnie wykorzystywany podział dziejów na starożytność, średniowiecze i nowożytność. W ostatniej epoce wyróżniamy dodatkowo czasy najnowsze (historia współczesna). Za cezurę kończącą starożytność przyjmujemy odesłanie insygniów cesarskich z Rzymu do Konstantynopola w 476 roku (mówimy potocznie o upadku Cesarstwa Zachodniorzymskiego). Zdobycie Konstantynopola przez Turków w 1453 roku, określane jako upadek Cesarstwa Wschodniorzymskiego, lub odkrycie Ameryki w 1492 roku to powszechnie przyjęte propozycje cezur rozpoczynających czasy nowożytne. Historia najnowsza obejmuje te czasy, które pamiętają ludzie żyjący obecnie. Inaczej powiemy, że żyją jeszcze świadkowie wydarzeń. Spotykana jeszcze propozycja cezury zakończenie I wojny światowej, a dla dziejów Polski również odzyskanie niepodległości w roku 1918 staje się powoli nieaktualna. Kryterium cezury spełnia coraz częściej zakończenie II wojny światowej. Źródła historyczne Przeszłość poznajemy na podstawie informacji zamieszczonych w wytworach człowieka, takich jak np.: akty prawne, kroniki, listy, pamiętniki, wspomnienia, prasa, budowle, zdjęcia, mapy czy nawet przedmioty codziennego użytku. Są to tzw. źródła historyczne, czyli wszelkie pozostałości umożliwiające czerpanie informacji o przeszłości. Możemy również powiedzieć, że są to ślady aktywności człowieka zawierające w sobie wiadomości o tym, co było. Źródłem historycznym może być potencjalnie każdy wytwór człowieka, zarówno materialny, jak również niematerialny, np. obyczaje, legendy, które mogą zostać później spisane lub w inny sposób utrwalone. Praca ze źródłami historycznymi polega na ich analizie. Źródła poddajemy krytyce zewnętrznej (na lekcjach raczej się z nią nie spotkacie), która ma na celu ustalenie ich autentyczności. Krytyka wewnętrzna ma natomiast za zadanie określenie stopnia wiarygodności przekazu, a więc jego prawdziwości. By ten cel osiągnąć, wypada odpowiedzieć sobie na kilka podstawowych pytań: Gdzie i kiedy powstało źródło? Kto jest jego autorem, do kogo było skierowane? Jaki był powód jego powstania? Czy autor był kompetentny w danej sprawie? Czy autor chciał przekazać prawdziwe informacje? Dlaczego? Następnie możemy zająć się treścią źródła i jego interpretacją. Jest wiele propozycji klasyfikacji źródeł. Kierując się kryterium przydatności w edukacji szkolnej, możemy przyjąć następujący podział źródeł:

14 ŹRÓDŁA HISTORYCZNE pisane statystyczne multimedialne niepisane aktowe normatywne dokumenty narracyjne relacje historiograficzne dzieła literackie pamiętniki listy prywatne inne kartograficzne mapy plany ikonograficzne (obrazowe) zabytki architektoniczne przekazy ustne zabytki kultury materialnej (przedmioty codziennego użytku) ĆWICZENIA 1. Czy zgadzasz się z opinią Cycerona na temat historii? Odpowiedz, podając pięć argumentów. 2. Uporządkuj chronologicznie podane daty. Napisz, do której połowy danego wieku należą: 237 r. p.n.e., 1200 r., 1451 r., 1700 r. p.n.e., 251 r. p.n.e., 2000 r., 753 r. p.n.e., 480 r. p.n.e., 490 r. p.n.e., 1850 r. 3. Jakie informacje możemy uzyskać z zawartości portfela? Czy te przedmioty są źródłami historycznymi? Uzasadnij swą wypowiedź. 4. Zaproponuj periodyzację swego dotychczasowego życia, uzasadnij wybrane cezury. Zapoznaj się z tekstem źródłowym i odpowiedz na pytania Tukidydes o pracy historyka Tukidydes, Wojna peloponeska. I 20-22, przeł. K. Kumaniecki, Warszawa 1953, s Taki oto obraz starożytności starałem się ustalić na podstawie przeprowadzonych poszukiwań; zresztą trudno jest dawać wiarę każdemu dowolnemu świadectwu. Tradycję ustną o dawnych wypadkach przyjmują ludzie bezkrytycznie [...]. Jednakże nie zbłądziłby ten, kto na podstawie wyżej przytoczonych dowodów nabrał przekonania, że właśnie tak było, jak to przedstawiłem, i nie powinien ufać poetom, którzy upiększali i wyolbrzymiali przeszłość, ani też logografom [pisarzom], którzy przedstawiali wypadki w sposób raczej interesujący niż prawdziwy. [ ] Słuszne tedy byłoby mniemanie, że osiągnąłem, opierając się na oczywistych dowodach, rezultaty wystarczające, jeśli się zważy, że idzie o tak zamierzchłą przeszłość. [...1 Jeśli zaś idzie o wypadki wojenne, nie uważałem za słuszne tego, czego dowiedziałem się od pierwszego lepszego świadka, lub tego, co mi się zdawało, ale tylko to, czego sam byłem świadkiem, albo to, co słysząc od innych z największą możliwie ścisłością i w każdym szczególe 19

15 zbadałem: trudno zaś było dojść prawdy, ponieważ nie zawsze świadkowie byli zgodni w przedstawianiu tych samych wypadków, lecz podawali je zależnie od sympatii dla jednej lub drugiej strony walczącej i zależnie od swej pamięci. 1. W jaki sposób podchodził Tukidydes do informacji? 2. Dlaczego tak czynił? 3. Dlaczego zasłużył sobie na miano najwybitniejszego historyka starożytności? 4. Jaki to rodzaj źródła historycznego? 2. Specyfika cywilizacji Bliskiego Wschodu Wpływ warunków naturalnych na życie ludzi w krajach Bliskiego Wschodu Bliski Wschód, styk północno-wschodniej Afryki oraz zachodniej Azji stał się miejscem wykształcenia pierwszych cywilizacji. Od obecnej Zatoki Perskiej, przez północną Mezopotamię, Syrię po Synaj rozciągał się pas tzw. 20 Warunki naturalne Egiptu i Mezopotamii w starożytności