Badania archeologiczne na terenie Zbiornika przeciwpowodziowego Racibórz Dolny na rzece Odrze, województwo śląskie (polder)

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Badania archeologiczne na terenie Zbiornika przeciwpowodziowego Racibórz Dolny na rzece Odrze, województwo śląskie (polder)"

Transkrypt

1 Badania archeologiczne na terenie Zbiornika przeciwpowodziowego Racibórz Dolny na rzece Odrze, województwo śląskie (polder)

2

3 Badania archeologiczne na terenie Zbiornika przeciwpowodziowego Racibórz Dolny na rzece Odrze, województwo śląskie (polder) Tom III/2 Tworków, Stanowisko 9 (zrd 9) III sezon badań, ROk 2014 Redakcja serii Przemysław Bobrowski, Bogusław Gediga, Danuta Minta-Tworzowska, Jerzy Piekalski Poznań-Wrocław 2014

4 Badania archeologiczne na terenie ZBIORnika przeciwpowodziowego Racibórz Dolny na rzece Odrze, województwo śląskie (polder) Tom IIi/2 Tworków, Stanowisko 9 III sezon badań, rok 2014 Redakcja serii: Przemysław Bobrowski, Bogusław Gediga, Danuta Minta-Tworzowska, Jerzy Piekalski Redakcja tomu: Przemysław Bobrowski Sekretarz tomu: Anna Klaudel, Maciej Jórdeczka Opracowanie rycin: Aleksandra Hurnowicz, Magdalena Kiona-Podhajny, Maciej Jórdeczka Skład komputerowy: Zofia Drossel-Jórdeczka Projekt okładki: Maciej Jórdeczka ISBN: Copyright Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Gliwicach Instytut Archeologii i Etnologii PAN Instytut Prahistorii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Instytut Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego

5 Spis treści Metryka stanowiska... Przemysław Bobrowski Wstęp... Agnieszka Przybył I. Kultura pucharów lejkowatych... Jakub Affelski, Marcin Ignaczak II. Osadnictwo ludności kultury łużyckiej Adriana Romańska III. Okres Wpływów rzymskich... Artur Dębski IV. Osadnictwo wczesnośredniowieczne... Magdalena Chrapek V. Nowożytność druga wojna światowa... Beata Banach VI. Obiekty o nieokreślonej przynależności chronologicznej Analizy specjalistyczne Aleksandra Hurnowicz 1. Przesliki gliniane... Arkadiusz Tabaka 2. Polepa... Katarzyna Pyżewicz 3. Analiza materiałów krzemiennych... Maciej Jórdeczka 4. Kamieniarstwo społeczności pradziejowych i wczesnośredniowiecznych... Mikołaj Lisowski 5. Analiza zooarcheologiczna... Marek Krąpiec 6. Zestawienie wyników analiz radiowęglowych... Katalog obiektów... Aneks WŚ... Ryciny 3a-d

6

7 ZRD 9 Tworków stan. 9 AZP /93 Współrzędne geograficzne: układ współrzędnych kartograficznych 1965 x y godło i arkusz mapy: M C-d-3 Charakterystyka stanowiska Stanowisko nr 9 w Tworkowie (AZP /93) zlokalizowane jest w województwie śląskim, na terenie gminy Krzyżanowice. Znajduje się w obrębie Kotliny Raciborskiej (Mezoregion ), która stanowi najbardziej na południe wysuniętą część Niziny Śląskiej, wzdłuż biegu rzeki Odry (J. Kondracki 2002, Geografia regionalna Polski, Warszawa, s. 175). Obszar, na którym znajduje się stanowisko, położony jest na dnie małej doliny rzeki Pilarki, lewobrzeżnego dopływu Odry (ryc. 1); (nr działek geodezyjnych: 17, 8/8). Badania rozpoznawcze 1. Stanowisko archeologiczne w Tworkowie nr 9 zostało odkryte w pierwszej połowie XX wieku, w 1930 roku, w wyniku prospekcji terenowej, a potwierdzone zostało przez A. Kudłę podczas powtórnych badań powierzchniowych w 1967 r. Pozostałości osadnictwa zinterpretowano jako związane z ludnością kultury przeworskiej (K. Godłowski 1969, Kultura przeworska na Górnym Śląsku, Kraków, s. 239). Stanowisko to zostało objęte również badaniami powierzchniowymi w roku 1983, prowadzonymi w ramach Archeologicznego Zdjęcia Polski. Oznaczono jego lokalizację w ramach karty AZP pod numerem obszaru /93. Pozostałości osadnictwa określono, jako związane z ludnością kultury łużyckiej i dwoma fazami wczesnego średniowiecza (pierwsza od VII-X w., druga od X-XII w.). Kolejne badania miały charakter sondażowy i wykonano je w 2006 r. Weryfikacja dała wynik negatywny, zapewne ze względu na bardzo trudne warunki obserwacji. Sami Autorzy nie wykluczali jednak istnienia osadnictwa na obszarze objętym inwestycją, postulując zasadność przeprowadzenia badań o charakterze wyprzedzającym (D. Żychliński, M. Wołoszyńska-Far, J. Dreń-Pachulska, 2006, Studium oddziaływania przedsięwzięcia zbiornik przeciwpowodziowy Racibórz Dolny na stan archeologicznej substancji zabytkowej w powiatach raciborskim i wodzisławskim, województwo śląskie, Niechanowo). Badania wykopaliskowe 1. Termin: I sezon r.; II sezon r.; III sezon r. 2. Instytucja prowadząca badania: Instytut Prahistorii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. W sezonie III wspólnie z Instytutem Archeologii i Etnologii PAN zabr w Poznaniu. 3. Kierownik badań: Michał Sip, Iga Fabisiak. 4. Powierzchnia: rozpoznano obszar 110 arów (narastająco 557 arów). 5. Wyniki: Efekty badań w I i II sezonie zaprezentowano w Tomie III/1 opracowania (patrz. Metryka, [w:] Badania archeologiczne Zbiornika przeciwpowodziowego Racibórz Dolny na Rzece Odrze, województwo śląskie (polder), T.III/1 Tworków, stanowisko 9 (ZRD9), D. Minta-Tworzowska (red.), Poznań- -Wrocław 2014, s.7-8.). W III sezonie badań zarejestrowano łącznie 475 obiektów nieruchomych (w tym 179 o określonej chronologii), 3075 fragmentów ceramiki naczyniowej, 6 przedmiotów krzemiennych, 7

8 Metryka stanowiska 165 fragmentów polepy oraz prażnic, 59 fragmentów kości zwierzęcych. Ponadto odkryto 20 przedmiotów kamiennych, krążek gliniany, nożyk żelazny oraz wyposażenie związane z pochówkiem żołnierza niemieckiego. Etapy zasiedlenia 1. Osadnictwo neolityczne kultura pucharów lejkowatych 2 obiekty, 138 fragmentów ceramiki, 3 artefakty krzemienne (?), 1 przęślik (?). 2. Kultura łużycka 19 obiektów nieruchomych, 756 fragmentów ceramiki naczyniowej, 63 fragmenty polepy, 1 krążek gliniany, 3 artefakty krzemienne (?). 3. Kultura przeworska odnotowano 95 obiektów nieruchomych, 652 fragmenty ceramiki naczyniowej, 21 bryłek polepy, 8 kości zwierzęcych. 4. Wczesne średniowiecze (IX-XI w.) 65 obiektów nieruchomych, 1529 fragmentów ceramiki, 31 fragmentów prażnic, 81 bryłek polepy, 9 artefaktów kamiennych, w tym osełki i elementy żaren rotacyjnych, 1 żelazny nóż, 51 fragmentów kości zwierzęcych. 5. Nowożytny, związany z okresem II wojny światowej pozostałości po systemie niemieckich umocnień takich jak: fortyfikacje ziemnie oraz szczątki żołnierza niemieckiego z okresu II wojny światowej. 7. NN 296 obiektów nieruchomych, 1 kamień szlifierski, 1 przęślik (?). 8

9 Metryka stanowiska Ryc. 1. Tworków, stan. 9 (ZRD9), gm. Krzyżanowice, woj. śląskie. Lokalizacja stanowiska. Skala 1: (opr. P. Wiktorowicz). 9

10 Metryka stanowiska Ryc. 2. Tworków, stan. 9 (ZRD9), gm. Krzyżanowice, woj. śląskie. Plan stanowiska z zaznaczoną siatką arową i zasięgiem badań (opr. M. Sip, P. Wiktorowicz). 10

11 ZRD 9, Tworków stan. 9 AZP /93 Przemysław Bobrowski Wstęp BADANIA WYKOPALISKOWE Prowadzone w latach badania wykopaliskowe na stanowisku 9 w Tworkowie, gm. Krzyżanowice, pow. raciborski (patrz ryc. 1) w ramach w umowy podpisanej z Regionalnym Zarządem Gospodarki Wodnej (RZGW) w Gliwicach, były kontynuowane wiosną 2014 roku w oparciu o Zamówienie Uzupełniające do Zamówienia podstawowego pn.: Kontrakt A-1-2. Usługi Archeologiczne umowa 1/EZ/BWP/2014 z dnia Badania w trzecim sezonie prac na stanowisku, prowadziły wspólnie w ramach Konsorcjum Instytut Archeologii i Etnologii PAN (zabr w Poznaniu) oraz Instytut Prahistorii UAM w Poznaniu. Pracami terenowymi kierowali: Michał Sip i Iga Fabiszak (Fabiszak, Sip 2014). Pierwotnie, całkowity obszar stanowiska nr 9 w Tworkowie został oszacowany na około 2 hektary, a do badań wyprzedzających poprzedzających budowę wyznaczono powierzchnię 70 arów znajdujących się pod korpusem lewej zapory zbiornika retencyjnego, które były bezpośrednio zagrożone inwestycją budowlaną. W wyniku decyzji Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Katowicach oraz podpisania kolejnych aneksów do umowy z RZGW w Gliwicach, obszar objęty badaniami rozszerzono o kolejne 377 arów. Łącznie przebadano w latach powierzchnię 447 arów, a wyniki przeprowadzonych w tym czasie prac zaprezentowano w 1 części tomu III (Minta-Tworzowska (red.), 2014). Po zakończeniu badań terenowych we wrześniu 2013 roku stwierdzono konieczność prowadzenia dalszych badań na stanowisku, kierując się faktem kontynuacji pozostałości osadnictwa głównie w kierunku północnym oraz zachodnim. Do badań wykopaliskowych preliminowano łącznie powierzchnię 110 arów obejmujących przede wszystkim obszar północnej części stanowiska, w ramach odcinków M, N, E. W niewielkim stopniu kontynuowano również wcześniejsze badania w zachodniej i południowej części stanowiska w ramach odcinków C, O, P i H (por. Metryka, ryc. 2, 3). Łączny obszar dotychczasowych wyprzedzających badań ratowniczych w latach wyniósł 557 arów i nie można wykluczyć, że badania na stanowisku będą kontynuowane w kolejnych latach z powodu postępu dalszych prac budowlanych związanych z inwestycją. Rezultaty badań wykopaliskowych Do rąk czytelników oddajemy drugą część opracowania wyników badań prowadzonych na stanowisku 9 w Tworkowie, w III sezonie badań w 2014 roku. Opracowanie nawiązuje formą ściśle do wcześniej prezentowanych wyników badań z lat , opublikowanych w Tomie III/1 (Minta-Tworzowska (red.), 2014). Zostały one przygotowane zgodnie ze standardami wypracowanymi w środowisku poznańskich archeologów, skupionych wokół Instytutu Archeologii i Etnologii PAN oraz Instytutu Prahistorii UAM w Poznaniu. Praca nad danymi przebiegała dwuetapowo. W pierwszej kolejności dokonano klasyfikacji chronologiczno-kulturowej materiałów źródłowych, przetwarzając dokumentację terenową pod kątem ujednolicenia zasad opisu materiału źródłowego i jego ilustrowania. Następnie przeprowadzono analizę i interpretację danych archeologicznych. Opracowanie składa 11

12 Przemysław Bobrowski się z przedstawienia danych (źródeł ruchomych i nieruchomych) do poszczególnych okresów chronologicznych rejestrowanych na stanowisku, analizy kulturowo-historycznej, a także próby interpretacji wyników badań. W dalszej części zaprezentowano szczegółowe analizy specjalistyczne będące ważnym uzupełnieniem opracowania, obejmujące kilka kategorii źródeł ruchomych, w tym analizy materiałów krzemiennych, polepy, przęślików, zabytków kamiennych oraz kości zwierzęcych. W przypadku tych dwóch ostatnich kategorii źródeł zawierają one także wcześniej niepublikowane dane pochodzące z badań w latach Syntetyczne ujęcie badań na stanowisku w Tworkowie Źródła nieruchome Na stanowisku nr 9 w Tworkowie, na powierzchni 110 arów odkryto, zadokumentowano i wyeksplorowano w 2014 roku łącznie 475 obiektów nieruchomych o zróżnicowanych funkcjach, chronologii i stanie zachowania. W przypadku 179 obiektów udało się uściślić chronologię obiektów. Najliczniejszą kategorię (podobnie jak w przypadku badań w latach patrz Minta-Tworzowska, 2014: 11) stanowiły jamy gospodarcze oraz dołki posłupowe. Część z tych ostatnich była pozostałością zrekonstruowanych budowli słupowych. Ponadto odkryto także mniej liczne ogniska, paleniska, mielerz i studnie. Na części przebadanego terenu zadokumentowano system fortyfikacji polowych z czasów drugiej wojny światowej nawiązujących do sieci umocnień rejestrowanych w poprzednich sezonach. Natrafiono także na szczątki żołnierza niemieckiego poległego w trakcie walk zimą/wiosną 1945 roku. Źródła ruchome Podczas badań wykopaliskowych odkryto 3075 fragmentów ceramiki naczyniowej, 6 przedmiotów krzemiennych, 165 fragmentów polepy, 59 fragmentów kości. Ponadto zarejestrowano 20 przedmiotów kamiennych (m.in. osełki i fragmenty żaren rotacyjnych), przedmioty użytku codziennego z gliny kółka gliniane i przęśliki, oraz nóż żelazny. Na uwagę zasługują fragmenty umundurowania żołnierza niemieckiego oraz jego rzeczy osobiste. Użytkowanie stanowiska nr 9 w Tworkowie (w świetle danych z 2014 roku) W oparciu o uzyskane w 2014 roku dane archeologiczne, na badanej części stanowiska 9 w Tworkowie można wyróżnić pozostałości osadnictwa od epoki kamienia po czasy nowożytne, a w związku z tym w przybliżeniu kilka etapów zasiedlenia, jako efekt różnorodnych oddziaływań kulturowych w dość dynamicznie rozwijającym się obszarze: Etap I, związany był z osadnictwem neolitycznym kultury pucharów lejkowatych (obecność pozostałości KPL na stanowisku zostały potwierdzone już w trakcie wcześniejszych badań patrz Żurkiewicz 2014). Kulturze tej przypisano tylko 2 obiekty nieruchome oraz 138 fragmentów ceramiki. Ponadto z neolitycznym etapem użytkowania stanowiska wiązać można prawdopodobnie 3 artefakty krzemienne oraz 1 przęślik. Pozostałości tego osadnictwa zostały zakłócone poprzez procesy podepozycyjne, związane z młodszym osadnictwem. Etap II, związany był z osadnictwem ludności kultury łużyckiej. Na terenie objętym badaniami zlokalizowano 19 obiektów związanych z osadnictwem ludności KŁ (głównie jam gospodarczych) oraz zarejestrowano łącznie 756 fragmentów ceramiki naczyniowej zaliczanej do tego kręgu kulturowego, 1 krążek gliniany oraz kilkadziesiąt bryłek polepy. Prawdopodobnie z tym etapem zasiedlenia wiązać można także 3 zabytki krzemienne. Etap III, związany był z osadnictwem ludności kultury przeworskiej. Można z nim łączyć 95 obiektów nieruchomych, w tym pozostałości budowli słupowych, palenisk, ognisk, studni, mielerza oraz jam produkcyjnych. Odkryto również 652 fragmenty ceramiki naczyniowej, w tym 15 fragmentów wykonanych przy użyciu koła garncarskiego. W obiektach kultury przeworskiej stwierdzono obecność 21 grudek polepy oraz 8 kości zwierzęcych. Etap IV, związany był z okresem wczesnego średniowiecza (od 1 poł. IX do XI w). Pozostałości osadnictwa z młodszych faz wczesnego średniowiecza odkryto już w trakcie badań 12

13 Wstęp w poprzednich sezonach (Dębski 2014). Pozostałości przebadane w 2014 roku, koncentrowały się w północnej części stanowiska Na obszarze osady odkryto 65 obiektów nieruchomych oraz 1529 fragmentów ceramiki naczyniowej, kilkadziesiąt fragmentów polepy i prażnic, 9 artefaktów kamiennych, 1 nóż żelazny oraz 51 fragmentów kości zwierzęcych. Etap V, nowożytny, to pozostałości związane z okresem II wojny światowej i działaniami wojennymi w 1 połowie 1945 roku. Ujawniono pozostałości fortyfikacji polowych będących pozostałościami po systemie niemieckich umocnień. Odkryto także szczątki, zachowane w złym stanie, żołnierza niemieckiego z okresu II wojny światowej, które zostały ekshumowane i przekazane stowarzyszeniu Pomost. Etapy osadnictwa na stanowisku 9 w Tworkowie odtworzone na podstawie źródeł pozyskanych w 2014 roku w pełni potwierdzają wcześniejsze ustalenia dotyczące chronologii tego stanowiska (por. Minta- Tworzowska (red.), 2014). Pewną nowością było odkrycie pozostałości osadnictwa, ze starszych faz wczesnego średniowiecza. Jak wcześniej wspominano, etapy zasiedlenia stanowiska związane są z określonym krajobrazem kulturowym, wytwarzanym i zmienianym od pradziejów po czasy współczesne, który stanowi specyfikę tego regionu. Krajobraz ten zniknie bezpowrotnie w związku z budową zbiornika retencyjnego, dlatego z tym większym pietyzmem należy traktować wszelkie odkrycia archeologiczne na tym terenie i ich interpretację (Minta-Tworzowska 2014, s. 13). Ryciny 3a-d przedstawiające dyspersję i chronologię obiektów archeologicznych na tle siatki arowej umieszczono na końcu opracowania. Literatura Fabiszak I., Sip M Archeologiczne badania ratownicze w Tworkowie, stan. 9, gm. Krzyżanowice, woj. śląskie, Poznań, maszynopis opracowania dla WKZ w Katowicach (w zbiorach zabr IAE PAN w Poznaniu). Dębski A Osadnictwo wczesnośredniowieczne, [w:] Badania archeologiczne na terenie Zbiornika przeciwpowodziowego Racibórz Dolny na rzece Odrze,województwo śląskie (polder), Tom III/1, Tworków, Stanowisko 9 (ZRD 9), (red.) D. Minta-Tworzowska, Poznań-Wrocław, s Minta-Tworzowska D Wstęp, [w:] Badania archeologiczne na terenie Zbiornika przeciwpowodziowego Racibórz Dolny na rzece Odrze,województwo śląskie (polder), Tom III/1, Tworków, stanowisko 9 (ZRD 9), (red.) D. Minta-Tworzowska, Poznań-Wrocław, s Żurkiewicz D Osadnictwo neolityczne, [w:] Badania archeologiczne na terenie Zbiornika przeciwpowodziowego Racibórz Dolny na rzece Odrze,województwo śląskie (polder), Tom III/1, Tworków, stanowisko 9 (ZRD 9), (red.) D. Minta-Tworzowska, Poznań-Wrocław, s

14 WYKAZ STOSOwanych SKRÓTÓW JEDNOSTEK TAKSONOMICZnych : KPL kultura pucharów lejkowatych EB epoka brązu KŁ kultura łużycka OWR okres wpływów rzymskich KP kultura przeworska WŚ wczesne średniowiecze NOW okres nowożytny NN nieokreślone

15 ZRD 9, Tworków stan. 9 AZP /93 Agnieszka Przybył I. KULTURA PUchaRÓW LEJKOWATYCH Sezon badań 2014 na stanowisku 9 w Tworkowie (ZRD 9) dostarczył kolejnych znalezisk z okresu neolitu, które można łączyć z kulturą pucharów lejkowatych (KPL). Należą do nich 2 obiekty wziemne, które ze względu na homogeniczną zawartość zabytkową można przypisać omawianej jednostce kulturowej. W obiektach tych wystąpiło 29 fragmentów naczyń, wykonanych w charakterystycznej dla KPL technologii. Ponadto, na złożu wtórnym w dwóch innych, młodszych chronologicznie obiektach (N38 KP; M12 WŚ), a także w naturalnych nawarstwieniach stanowiska odnotowano kolejnych 109 fragmentów ceramiki. Głównym celem niniejszego rozdziału jest prezentacja zespołu zabytków ceramicznych KPL z trzeciego sezonu badań na omawianym stanowisku oraz jego analiza taksonomiczna, będąca podstawą oceny chronologicznej pozostałości etapu zasiedlenia obszaru stanowiska przez ludność wiązaną z KPL. 1. Ogólna charakterystyka zestawu źródeł i kwestia homogenności zespołu Analizowany zbiór liczy łącznie 138 fragmentów ceramiki, które rejestrowano w obiektach wziemnych oraz w naturalnych nawarstwieniach stanowiska. Jak wskazano we wstępie rozdziału, 29 fragmentów (stanowiących 21% całości zbioru), wystąpiło w dwóch obiektach, wiązanych z działalnością ludności KPL. Kolejne 4 (2,9%) fragmenty naczyń wystąpiły na złożu wtórnym, tj. w obiektach łączonych z aktywnością innych, młodszych ugrupowań. Przeważającą liczbę znalezisk ceramicznych KPL, tj. 105 ułamków naczyń (76% całości zbioru) pozyskano w trakcie eksploracji spągowych partii warstwy ornej lub zarejestrowano na tle stropu piaszczystego calca. W zestawie źródeł łączonych z KPL nie odnotowano obecności zabytków pozaceramicznych. Szczegółowe dane dotyczące liczby fragmentów i lokalizacji ceramiki KPL zaprezentowano w tabeli 1. Tabela 1. Tworków, stan. 9 (ZRD9), gm. Krzyżanowice, woj. śląskie. Wykaz źródeł kultury pucharów lejkowatych. Ar/Ćw. Obiekt Liczba fragmentów ceramiki KPL Warstwa/ część ob. W tym: Ogółem Masowa Wydzielona Uwagi C43d C elem. wydzielone nr 1-2 M29a * *na złożu wtórnym w ob. M12; elem. wydzielony nr 3 M30 - WMII elem. wydzielony nr 4 N13db - WMII N21 - WMI N22 - WMI elem. wydzielony nr 5 N23ac - WMII elem. wydzielone nr 6-8 N23c N elem. wydzielone nr 9-14 N42c * *na złożu wtórnym w ob. N38 Razem

16 Agnieszka Przybył Analiza rozprzestrzenienia wymienionych w tabeli 1 źródeł archeologicznych wskazuje na znaczne rozproszenie zbioru i lokalizację zabytków w ramach dwóch odrębnych przestrzeni. Fragmenty zarejestrowane w obiekcie z odcinka C, w południowej części rozpoznanego wykopaliskowo obszaru, wystąpiły bowiem w bardzo dużym oddaleniu (około 370 m) od pozostałych zabytków ceramicznych, rejestrowanych w ramach odcinków N i M, wyznaczonych w północnej części stanowiska. Łączyć je należy zatem raczej ze skupiskiem osadniczym omawianym we wcześniejszym opracowaniu, dotyczącym stanowiska 9 w Tworkowie (ZRD 9), a podsumowującym wyniki sezonów wykopaliskowych (por. Żurkiewicz 2014). Natomiast, jak wskazują wyniki analizy rozproszenia fragmentów naczyń pozyskanych z wykopów na północnym skraju zbadanej części stanowiska (odcinki N i M), tę część analizowanego zbioru uznać można za względnie homogenną. Fragmenty ceramiki tworzyły bowiem wyróżniającą się koncentrację w ramach sąsiadujących ze sobą arów, oznaczonych jako M29 i M30 oraz N13, N21, N22, N23 i na nieznacznie od nich oddalonym arze N42. Taki układ planimetryczny wskazuje, że na obszarze omawianego stanowiska udokumentowano pozostałości co najmniej dwóch epizodów osadniczych ludności wiązanej z KPL. Jednak warto podkreślić, że odnotowane rozprzestrzenienie zabytków ruchomych i nieruchomych nie odzwierciedla w sposób bezpośredni rozkładu obiektów osadowych, istniejącego w okresie funkcjonowania tu społeczności pucharowych. Stanowi ono raczej pochodną procesów podepozycyjnych, które znacznie zubażają obraz rejestrowanej archeologicznie rzeczywistości. Możliwości adekwatnej kwalifikacji kulturowo- -chronologicznej obiektów wziemnych, dokumentowanych w trakcie badań wykopaliskowych na stanowisku wielokulturowym, są poważnie ograniczone. Szczególnie dotyczy to reliktów najstarszych etapów zasiedlenia terenu, które były najdłużej poddawane przekształceniom podepozycyjnym, w wyniku procesów zarówno naturalnych, jak i związanych z działalnością osadniczo-gospodarczą człowieka. W ten sposób kryterium identyfikacji kulturowej obiektów wyłącznie na podstawie homogennej zawartości materialnej powoduje zubożenie zestawu reliktów danego ugrupowania oraz uniemożliwia w pełni adekwatne rozpoznanie sposobów zagospodarowania przestrzeni w analizowanym okresie. 2. Obiekty nieruchome Na etapie podsumowania trzeciego sezonu badań wykopaliskowych w Tworkowie, stan. 9 (ZRD 9), z KPL łączono od 6 do 8 obiektów nieruchomych, w tym kilka dołków posłupowych i dwie jamy osadowe. Szczegółowa weryfikacja taksonomiczna ceramiki potwierdziła jednak przynależność do KPL zaledwie dwóch obiektów, oznaczonych numerami N27 i C884 (ten ostatni pierwotnie kwalifikowany był jako obiekt kultury łużyckiej; zob. ryc. 1). Oba obiekty reprezentują różne skupiska osadnicze. Obiekt N27 to płytka, znacznie zniszczona jama osadowa o kształcie w przybliżeniu owalnym i wymiarach: 178 cm długości, 114 cm szerokości oraz zachowanej głębokości 16 cm. Jej, nieckowate wypełnisko tworzyła jasnoszara, silnie zbielicowana próchnica. Niewielka miąższość obiektu świadczyła o znacznym zniszczeniu jego partii stropowej. Uniemożliwia to obecnie określenie funkcji, jaką obiekt mógł pełnić w okresie funkcjonowania KPL. Drugi obiekt, który łączyć należy z koncentracją reliktów osadniczych identyfikowanych w trakcie przeprowadzonych na stanowisku pierwszych dwóch sezonów badań, to niewielkich rozmiarów dołek posłupowy. Posiadał on kształt zbliżony do kolistego, o średnicy cm. Podobnie jak w przypadku pierwszego z omawianych obiektów jego zachowana niewielka głębokość (22 cm) świadczyła o zniszczeniu partii stropowej obiektu. Jego dwuwarstwowe wypełnisko składało się z szarej próchnicy, z czytelną w przekroju pionowym warstewką spiaszczonej spalenizny, w której wystąpiły fragmenty naczynia. Trudno wykazać związek stratygraficzny czy funkcjonalny z jakimkolwiek innym obiektem, gdyż dołek ten wystąpił w pewnym odosobnieniu. W przypadku obu wymienionych obiektów ich zawartość kulturową stanowiły fragmenty ceramiki, której cechy technologiczno-stylistyczne wskazują na jej przynależność do KPL. Jednorodny kulturowo charakter znalezisk ceramicznych pozwolił na łączenie tych obiektów z neolitycznym horyzontem osadniczym, przypisywanym okresowi aktywności przedstawicieli tej jednostki taksonomicznej. 16

17 I. Kultura pucharów lejkowatych Ryc. 1. Tworków, stan. 9 (ZRD9), gm. Krzyżanowice, woj. śląskie. Rzuty poziome i pionowe obiektów kultury pucharów lejkowatych: 1 ob. C884; 2 ob. N27 (rys. M. Kiona-Podhajny). 3. Zabytki ruchome ceramika naczyniowa Ze względu na odczuwalny brak lokalnych schematów taksonomiczno-chronologicznych, zastosowano kryteria ocen wypracowane dla źródeł KPL z Niżu Polski (por. Czebreszuk, Kośko, Szmyt 2006 tdl). Zasadność przyjęcia niżowych procedur makroskopowej oceny technologii oraz zapisów cech mikromorfologicznych i zdobnictwa naczyń wynika także z ich uwzględnienia przy ocenie materiałów pochodzących z poprzednich sezonów badań na omawianym stanowisku (por. Żurkiewicz 2014). Szczegółowej ocenie taksonomicznej poddano cały zbiór ceramiki, liczący 138 fragmentów. Wśród nich wydzielono 3 krawędzie wylewów (k), 1 zdobiony fragment brzuśca z uchem (bu) oraz 1 fragment brzuśca z listwą plastyczną, a także 6 fragmentów uch i 2 den. Wśród elementów wydzielonych wyróżniono także jeden charakterystyczny fragment flaszy z kryzą. Ewidencję ceramiki wydzielonej zaprezentowano w tabeli 2 oraz zilustrowano na rycinie 2. 17

18 Agnieszka Przybył Wnikliwej obserwacji makroskopowej poddano także cechy techniczno-technologiczne: grubościenność naczyń (tabela 3), sposób przygotowania masy ceramicznej (uwzględniający rodzaj i wielkość domieszki oraz jakość wypału wyrażaną przez charakter i barwę przełamu ceramiki), a także sposób opracowania powierzchni naczyń (tabela 4). Stan zachowania ceramiki KPL zarejestrowanej na stanowisku wskazywał na jej znaczne zniszczenie. W tym miejscu należy podkreślić, że ostatnia z wymienionych powyżej cech z zakresu techniki wykonania naczyń, uległa daleko idącym przekształceniom w procesach podepozycyjnych. Tym należy tłumaczyć wysoki udział powierzchni szorstkich (typ technologiczny 25), będących raczej konsekwencją zniszczeń powierzchni zachowanych fragmentów, niż cechą istotną z punktu widzenia wytwórcy. Dla dokonywanych ocen taksonomicznych, opierających się na założeniu o istotności procedur garncarskich w procesie wyrażania tradycji i tożsamości grupowej społeczeństw neolitycznych (por. np. Czerniak 1989; Czerniak, Kośko 1980), najważniejsze znaczenie mają cechy intencjonalne. Do takich właśnie zaliczyć można zaobserwowane na analizowanej ceramice chropowacenie powierzchni (typ technologiczny 46 por. tabela 4). Podkreślane znaczne zniszczenie i w konsekwencji rozdrobnienie uniemożliwiły rekonstrukcję pełnego zestawu form naczyń użytkowanych przez społeczność KPL. Niemniej jednak Tabela 2. Tworków, stan. 9 (ZRD9), gm. Krzyżanowice, woj. śląskie. Ceramika wydzielona kultury pucharów lejkowatych. Nr elem. wydz. Ar/Ćw. Obiekt Warstwa/ część ob. Ident. fragm. Grubość mm Typ techn. Typ mikromorf. Zdobienie Uwagi 1 C43d C884 - k 10 25ź 9k - ryc. 2:1 2 C43d C884 - b 11 25c b: xm-180, 336b ryc. 2:2 3 M29a M12 - bu 7 25j A111 b:?a-1; u: xa-1:2 ryc. 2:3 4 M30 - WMII k 13 25k 11d - ryc. 2:4 5 N22 - WMI u? 25j A211? N23ac - WMII k*? 25b - *kryza flaszy; ryc. 2:10 7 N23ac - WMII u 10 25k A22 - ryc. 2:9 8 N23ac - WMII u? 25j A211 - ryc. 2:8 9 N23c N27 - k 7 25f 2c - ryc. 2:7 10 N23c N27 - u 8 25f A211 - ryc. 2:5 11 N23c N27 - u 8 25f A N23c N27 - u 10 25f?* - *zniszczone 13 N23c N27 - d 11 25j 9c - ryc. 2:6 14 N23c N27 - d??j*?* - *zniszczone Tabela 3. Tworków, stan. 9 (ZRD9), gm. Krzyżanowice, woj. śląskie. Charakterystyka ilościowo-procentowa udziału klas grubości ścianek naczyń kultury pucharów lejkowatych. Typy techniczne Grubość w mm Liczba fragmentów Udział % 5 3 2,5% I ceramika cienkościenna 6 8 6,5% Razem 11 9,0% ,2% II ceramika średniościenna ,7% ,8% Razem 46 37,7% ,3% ,7% ,5% III ceramika grubościenna ,1% ,1% ,6% Razem 65 53,3% Ogółem ,00% 18

19 I. Kultura pucharów lejkowatych Ryc. 2. Tworków, stan. 9 (ZRD9), gm. Krzyżanowice, woj. śląskie. Ceramika naczyniowa ludności kultury pucharów lejkowatych: 1-2 ob. C884; 3 ob. M12; 4 ob. M30; 5-7 ob. N27; 8-10 ar N23ac (rys. A. Przybył, oprac. A. Hurnowicz). 19

20 Agnieszka Przybył Tabela 4. Tworków, stan. 9 (ZRD9), gm. Krzyżanowice, woj. śląskie. Charakterystyka technologiczna ceramiki kultury pucharów lejkowatych. Typy technologiczne Technologia średnioszamotowa (typ AB grubość domieszki < 1 mm) Technologia gruboszamotowa (typ B grubość domieszki > 1 mm) Razem Powierzchnie szorstkie (typ technologiczny 25) Powierzchnia zewnętrzna chropowacona (typ technologiczny 46) Razem b f fp j jp jz m mz c cz g k n ź ,6% 39 31,4% ,4% 7 5,6% % można wskazać na obecność egzemplarzy reprezentujących różne formy pojemników jednoczłonowych (naczynie workowate lub garnek ryc. 2:2, 4) oraz o bardziej rozbudowanej tektonice (misa lub puchar lejkowaty, amfora, dzban lub kubek oraz flasza z kryzą ryc. 2:1, 3, 5, 8-10). Niestety, ze względu na fragmentaryczność zachowanego materiału, nie można sprecyzować typów wyróżnionych kategorii naczyń (por. Bukowska-Gedigowa 1975, Tablice I-II). 4. Analiza kulturowo-chronologiczna zabytków Jak wykazały wyniki obserwacji planigraficzno-stratygraficznych w analizowanym zbiorze ceramiki KPL wyróżnić można co najmniej dwa układy źródeł. Analizy makroskopowe nie potwierdziły jednak istotnego zróżnicowania technologicznego obu wyodrębnionych podzbiorów zabytków ceramicznych. Niestety niewielka liczebność tych zespołów, brak spójności przestrzennej oraz, co wydaje się tu być kluczowe, brak wypracowanych schematów postępowania klasyfikacyjnego dla górnośląskich zespołów pucharowych, ograniczył poważnie możliwości zastosowania procedur analitycznych z zakresu szczegółowej oceny taksonomicznej (por. Bukowska-Gedigowa 1975). Dlatego też interpretacji omawianego zespołu dokonano jedynie na podstawie analizy porównawczej najbardziej ewidentnych cech z zakresu tradycji garncarstwa KPL. A wobec odczuwalnego niedostatku oznaczeń chronologii absolutnej zarówno dla osadnictwa z omawianego stanowiska, jak i innych górnośląskich osad KPL na tej podstawie podjęto jedynie próbę bardzo ogólnego umiejscowienia omawianego zespołu w czasie. Przedstawiona w niniejszym opracowaniu charakterystyka zbioru ceramiki pucharowej wskazuje jednoznacznie tak w zakresie technologii przygotowania masy ceramicznej, jak i morfologii naczyń oraz stylistyki zdobnictwa na jego łączność z rozległym czasowo horyzontem rozwoju lokalnych tradycji społeczności KPL z grupy śląsko-morawskiej (por. np. Bagniewski i in. 1992; Bryłowska, Romanow 1973; Bukowska-Gedigowa 1970; 1975; 1980; Kozłowski 1972; Kurgan-Przybylska 1998; 2014). Jak pokazuje zestawienie zaprezentowane w tabeli 3, w analizowanym zbiorze dominuje ceramika zaliczana do klasy naczyń grubościennych, o ściankach o grubości powyżej 10 mm (typ techniczny III 53,5% wszystkich fragmentów). Licznie reprezentowana jest również klasa naczyń o średniej grubości ścianek, tj. od 7 do 9 mm (typ II 37,7%). Najmniej odnotowano fragmentów o grubości ścianek nie przekraczającej 6 mm (typ I). Wystąpiło ich zaledwie 11, co stanowi 9% całego zbioru. Na terenach położonych na północ od Górnego Śląska obserwowany jest wzrost grubościenności naczyń KPL wraz z rozwojem reprezentujących ją ugrupowań. Najstarsze fazy charakteryzują się tam największym udziałem form naczyń cienko- i średniościennych, natomiast wyraźny wzrost udziału naczyń o grubszych ściankach łączony jest z późnymi fazami funkcjonowania KPL, w okresie oddziaływań tradycji eneolitu południowego, 20

21 I. Kultura pucharów lejkowatych wiązanych z kręgiem kultury badeńskiej (Przybył 2009, s. 94, ryc. 10). Wprawdzie brak analiz potwierdzających tę regułę w odniesieniu do zespołów z Górnego Śląska, to jednak nie można wykluczyć podobnych tendencji w rozwoju tradycji garncarstwa lokalnej KPL (por. Kulczycka-Leciejewiczowa 1997, s ). Jednakże na tej podstawie trudno w pełni wiarygodnie określić przynależność chronologiczną omawianego zespołu. Na późniejszą pozycję zespołu z Tworkowa, w ramach ogólnych schematów taksonomicznych uwzględniających tradycje technologiczne garncarstwa KPL z międzyrzecza Odry i Wisły, wskazywać mogą także inne odnotowane tu cechy wytwórczości naczyń, np. dostrzegalny udział ceramiki z domieszką gruboziarnistego tłucznia ceramicznego (szamotu) schudzającego glinę (31,4% fragmentów naczyń) lub ceramiki chropowaconej (5,6% por. tabela 4). Intencjonalne pokrywanie powierzchni naczyń dodatkową warstwą gliny, zmieniające zapewne ich właściwości fizyczne (np. odporność na wysoką temperaturę), rejestrowane jest na terenach położonych na północ od Płaskowyżu Głubczyckiego już w środkowoneolitycznych zespołach KPL, jednak z wyraźnym wzrostem udziału w późniejszych fazach funkcjonowania tej jednostki (por. Rzepecki 2004, s. 81; Kulczycka- -Leciejewiczowa 1997, s ). Jeśli chodzi zaś o gruboziarnistą domieszkę szamotu, to jest ona uważana za jeden z istotniejszych wyróżników tradycji kręgu kultury badeńskiej, czytelnej w zespołach późnoneolitycznych KPL z terenów Niżu Polski (Kośko 2000, s. 124; Przybył 2009, s ). Na Górnym Śląsku tego typu domieszka jest powszechnie rejestrowana w lokalnych zespołach pucharowych oraz pucharowo- -badeńskich (m.in. z Raciborza-Ocic i Pietrowic Wielkich, patrz Bukowska-Gedigowa 1975, s. 131; Kozłowski 1972, s. 171). Należy tu jednak zwrócić uwagę, że początki funkcjonowania lokalnej grupy śląsko-morawskiej datowane są na okres odpowiadający już w pełni rozwiniętym ugrupowaniom niżowym. W tym kontekście, odnotowany w Tworkowie dość symptomatyczny, stosunkowo wysoki (68,6%) udział ceramiki schudzanej domieszką średnioziarnistego tłucznia (czyli o wielkości ziaren nie przekraczającej średnicy 1 mm typ AB, tabela 4), może wskazywać jednak na nieco wcześniejszą pozycję zespołu w ramach rozwoju lokalnej KPL. Wówczas można by go wiązać z okresem postwióreckim funkcjonowania śląsko-morawskiej KPL sprzed etapu intensywnych, wiązanych z kręgiem kultury badeńskiej, oddziaływań bolerazkich, które datowane są na podstawie oznaczenia 14 C dla jamy KPL ze stanowiska Wojnowice 3 na okres BC (Furholt 2013). Taką kwalifikację chronologiczną wydają się potwierdzać elementy stylistyki zdobnictwa naczyń z analizowanego zespołu, wśród których nie odnotowano nawiązań do kręgu kultury badeńskiej (tj. bolerazkich). O ile wyróżniane formy naczyń o lejkowato ukształtowanej części wylewu (misy lub puchary), a także naczynia workowate, amfory, czy nawet flasze z kryzą, są reprezentowane na niemal wszystkich stanowiskach górnośląskiej KPL, także z jej etapu pucharowo- -badeńskiego (por. Bukowska-Gedigowa 1975), o tyle dla ornamentu z amfory z obiektu M12 (rycina 2:3) najbliższe analogie znaleźć można w zespołach grupy Baalberg, funkcjonującej już w okresie przed pojawieniem się ugrupowań łączonych z kręgiem badeńskim (por. Preuss 1966, tablice 8 i 59). Obecnie datuje się ją na okres BC (Müller i in. 2012, s. 30, tabela 1). Zatem biorąc pod uwagę powyższe ustalenia oraz te dotyczące chronologii absolutnej postwióreckiego etapu rozwoju grupy śląsko-morawskiej KPL, można wskazać na potencjalne usytuowanie okresu funkcjonowania osadnictwa KPL na terenie dzisiejszego stanowiska w Tworkowie w szerokim przedziale chronologicznym około 3640/ BC (Przybył 2009, s ). 5. Osadnictwo społeczności kultury pucharów lejkowatych w Tworkowie Zaprezentowana charakterystyka źródeł wskazuje na rozpoznanie na omawianym stanowisku pozostałości osadniczych społeczności KPL, które potencjalnie łączyć można z postwióreckim horyzontem rozwoju grupy śląsko-morawskiej KPL, sprzed okresu intensywnej badenizacji. Warto jednak przy okazji podkreślić brak spójności przestrzennej zabytków ruchomych i nieruchomych, wiązanych z KPL, a także znaczny stopień zniszczenia poszczególnych układów źródeł, dokumentowanych w trakcie wszystkich trzech sezonów ratowniczych badań wykopaliskowych w Tworkowie. To, jak i dość enigmatyczna 21

22 Agnieszka Przybył reprezentacja elementów dystynktywnych z zakresu stylistyki zdobnictwa, będąca podstawą ustaleń analizy porównawczej, powoduje, że przedstawioną interpretację chronologiczną traktować należy z pewną rezerwą, jako hipotetycznie możliwą, ale na obecnym etapie rozpoznania nie w pełni weryfikowalną. Udokumentowany układ planimetryczno- -stratygraficzny przejawów osadniczych, w tym wyróżnianych pozostałości obiektów osadowych, uniemożliwił rekonstrukcję sposobów zagospodarowania przestrzeni w ramach wskazanych punktów osadniczych. Obecność dwóch dość zwartych przestrzennie koncentracji reliktów KPL (w centralnej i północnej partii zbadanego obszaru) może jedynie sugerować, że rozpoznane układy źródeł stanowią pozostałość co najmniej dwóch osiedli, funkcjonujących w okresie rozwoju lokalnych społeczności pucharowych. Niestety nie sposób bliżej określić ani charakteru tego osadnictwa, ani rodzaju aktywności gospodarczych, podejmowanych przez ludność KPL. Podsumowując całość zaprezentowanych powyżej ustaleń warto jeszcze raz podkreślić prawdopodobieństwo związku rozpoznanych tu reliktów z etapem osadniczym poprzedzającym okres intensywnych oddziaływań z kręgu badeńskiego, łączonych na Płaskowyżu Głubczyckim z grupą Boleráz. Niestety, dość ograniczona wartość poznawcza omówionego zespołu źródeł uniemożliwia wyciągnięcie dalej idących wniosków, dotyczących zarówno chronologii, jak i genezy reprezentowanych w materiale ceramicznym manifestacji tradycji, łączonych niniejszym z dotąd nikle rozpoznanym postwióreckim etapem funkcjonowania lokalnej KPL. Literatura Bagniewski Z., Lasak I., Tomczak E Osada kultury pucharów lejkowatych w Wojnowicach, woj. opolskie, Wrocław. Bryłowska F., Romanow J Badania ratownicze w Baborowie, pow. Głubczyce, Silesia Antiqua 15, s Bukowska-Gedigowa J osada ludności kultury pucharów lejkowatych w Polskiej Cerekwi-Miłowicach, pow. Koźle, Opolski Rocznik Muzealny 4, s kultura pucharów lejkowatych w dorzeczu Górnej Odry, Przegląd Archeologiczny 23, s Osady neolityczne w Pietrowicach Wielkich pod Raciborzem, Wrocław-Warszawa-Kraków- -Gdańsk. Czebreszuk J., Kośko A., Szmyt M zasady analizy źródeł ceramicznych z okresu późnego neolitu oraz interstadium epok neolitu i brązu na Kujawach, [w:] Opatowice Wzgórze Prokopiaka, Tom. I, (red.) A. Kośko, M. Szmyt, Poznań, s Czerniak L Teoretyczne problemy archeologicznej systematyki kulturowej. Przykład badań nad zróżnicowaniem cech technologicznych ceramiki kultur z kręgu naddunajskich, [w:] Kujawskie przyczynki do badań nad neolitem Europy, (red.) A. Cofta-Broniewska, Inowrocław, s Czerniak L., Kośko A zagadnienie efektywności poznawczej analizy chronologicznej ceramiki na podstawie cech technologicznych. Z problematyki badań nad datowaniem technologicznym ceramiki kultur neolitycznych w strefie Kujaw, Archeologia Polski 25, s Furholt M Die Datierung der Höhensiedling Hlinsko im Kontext Boleráz-Gruppe Mährens, Přehled výzkumů 54-1, s

23 I. Kultura pucharów lejkowatych Kośko A osadnictwo społeczności kultury pucharów lejkowatych (grupy: wschodnia i radziejowska), [w:] Archeologiczne badania ratownicze wzdłuż trasy gazociągu tranzytowego, t. III, Kujawy, cz. 4 Osadnictwo kultur późnoneolitycznych oraz interstadium epok neolitu i brązu: /1033 przed Chr., (red.) A. Kośko, Poznań, s Kozłowski J.K Wielokulturowe stanowisko eneolityczne w Raciborzu-Ocicach w świetle badań w latach , Rocznik Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu, Archeologia 10, s Kulczycka-Leciejewiczowa A Strachów. Osiedla neolitycznych rolników na Śląsku, Wrocław. Kurgan-Przybylska M osady neolityczne na stanowisku 49 w Samborowicach, gm. Pietrowice Wielkie, woj. katowickie, Śląskie Prace Prahistoryczne 5, s charakterystyka kulturowo-chronologiczna osadnictwa, [w:] Badania archeologiczne na terenie Zbiornika przeciwpowodziowego Racibórz Dolny na rzece Odrze, województwo śląskie (polder). Tom I, (red.) P. Bobrowski, Poznań-Wrocław, s Müller J., Brozio J.P., Demnick D., Dibbern H., Fritsch B., Furholt M., Hage F., Hinz M., Lorenz L., Mischka D., Rinne Ch Periodisierung der Trichterbecher-Gesellschaten. Ein Arbeitsentwurf, [w:] Siedlung, Graben werk, Großsteingrab. Studien zu Gesellschat, Wirtschat und Umwelt der Trichterbechergruppen im nördlichen Mitteleuropa, (red.) J. Müller, M. Hinz, Bonn, s Preuss J Die Baalberger Gruppe im Mitteldeutschland, Berlin. Przybył A Społeczności późnoneolitycznej kultury pucharów lejkowatych na Kujawach. Problem wpływów z kręgu kultury badeńskiej, Poznań. Rzepecki S Społeczności środkowoneolitycznej kultury pucharów lejkowatych na Kujawach, Poznań. Żurkiewicz D Osadnictwo neolityczne, [w:] Badania archeologiczne na terenie Zbiornika przeciwpowodziowego Racibórz Dolny na rzece Odrze, województwo śląskie (polder), Tom III/1, Tworków, stanowisko 9, (red.) D. Minta-Tworzowska, Poznań-Wrocław, s

24

25 ZRD 9, Tworków stan. 9 AZP /93 Jakub Affelski, Marcin Ignaczak II. Osadnictwo ludności kultury ŁUŻyckiej Podstawą niniejszego opracowania są obiekty osadowe, ceramika naczyniowa, zabytki wydzielone (kółko ceramiczne), pozyskane w trakcie 3 sezonu badań w 2014 r. na stanowisku nr 9 w Tworkowie. Badania prowadzone były przede wszystkim w północnej części stanowiska w obrębie odcinków: E, M, N oraz częściowo w centralnej i południowej strefie osady w ramach odcinków: C, H, O, P. Tworzenie wniosków chronologicznych oparto na wytwórczości ceramicznej, którą synchronizowano na poziomie stylistycznym ze zbiorem naczyń pozyskanych na stanowisku nr 1 w Kietrzu 1, posiłkując się analogiami z najbliższych regionów (Dolny Śląsk, Małopolska, Wielkopolska). 1. Obiekty nieruchome W sezonie badawczym 2014, zlokalizowano 19 obiektów związanych z osadnictwem ludności kultury łużyckiej, w tym: 12 jam gospodarczych (a), 3 dołki posłupowe (b), 1 studnia/poidło (c), 2 ogniska (d), 1 palenisko (e). Szczegółowa charakterystyka morfometryczna obiektów została przedstawiona w tabeli 1. Wszystkie, wymienione wyżej kategorie obiektów opisują formy, które mogą funkcjonować samodzielnie (np. palenisko, jama) lub tworzyć większe zespoły osadowe (np. konstrukcje oparte na dołkach posłupowych, powiązane z jamami czy paleniskami). W wypełniskach większości obiektów, zarejestrowano ceramikę naczyniową, co w relacji obiekt zabytek implikuje stosunkowo precyzyjne określenie ich przynależności kulturowej. 1 Stanowisko w Tworkowie jest oddalone od cmentarzyska w Kietrzu o 18 km. Przyjęty systemy klasyfikacji i opisu obiektów został szczegółowo zaprezentowany w części pierwszej tomu III opracowania materiałów, odnoszącej się do badań w sezonie (por. Affelski, Ignaczak 2014, tdl.). W ocenie autorów, jest on stosunkowo obiektywną i czytelną formą analizy tego typu źródeł 2 (tabela 2, tabela 3) Jamy gospodarcze W obrębie tej kategorii mieści się 12 obiektów (63% zbioru). Ze względu na niewielki zasób cech definiujących (opisujących?) ich funkcję, w literaturze przedmiotu, są one określane, jako: jamy gospodarcze, jamy zasobowe, jamy spichlerzowe, wybierzyska surowców, glinianki, piwniczki, składy surowca, ślady po konstrukcjach naziemnych, rowy itd. (Michalski 1983; Szamałek 1987; Muzolf 2002; Marchelak, Tyszler 2003; Bönisch 2004; Ignaczak 2004; Czopek 2007; Marcinkian 2010). Za cechy istotne w interpretacji obiektów uznano kształty przekrojów: poziomego oraz pionowego. Informacje o wyglądzie danej formy powinny pozwolić na ich wstępną kwalifikację funkcjonalną (tabela 2) Kształt rzutu poziomego Wyodrębnione jamy gospodarcze w rzucie zamykały się w 3 kategoriach kształtu: kolisty (typ I), owalny (typ II), nieregularny (typ IV). Cecha ta nie ma bezpośredniego przełożenia na zmienność funkcjonalną obiektów (Ignaczak 2004, s. 101). Dominują formy: kolista (typ I) i owalna 2 Schemat podziału zaproponowany przez S. Czopka w niniejszym opracowaniu został poddany niewielkiej modyfikacji poprzez dodanie kilku typów głównych. 25

26 Jakub Affelski, Marcin Ignaczak (typ II) (tabela 2). Powierzchnia obiektów wynosiła od ok. 0,63 m 2 do ok. 10,3 m 2 (szczegółowe dane morfometryczne przedstawione zostały w tabeli 1) Kształt rzutu pionowego oraz struktura zasypiska Profile obiektów zostały sklasyfikowane w obrębie 3 podstawowych kategorii kształtu: nieckowaty (A), nieckowaty z przegłębieniem asymetrycznym (B), trapezowaty (E) 3, trójkątny (G), nieregularny 3 Trapezowata forma profilu odnosi się do kształtu trapezu w odmianach z bokami wychylonymi na zewnątrz jak i do wewnątrz (patrz tabela 2). (H). Miąższość obiektów tego typu wahała się od 0,12 do 0,9 m. Zdecydowanie kategorią dominującą jest forma o profilu nieckowatym (tabela 4), która może być wypadkową długotrwałych procesów niwelacji, bardzo rzadko jego forma jest bezpośrednim odzwierciedleniem pierwotnego wyglądu obiektu. Dlatego konstrukcje te mogą być w ograniczonym zakresie wykorzystywane do celów porównawczych (Kadrow 1991, s. 22; Ignaczak 2004, s. 101). Wyróżniono dwa rodzaje zasypisk: 1. Układy, 2. Układy wielowarstwowe nie. Tabela 1. Tworków stan. 9 (ZRD 9), gm. Krzyżanowice, woj. śląskie. Zestawienie obiektów nieruchomych ludności kultury łużyckiej (sezon 2014). Nr obiektu Ar Funkcja Długość (cm) Szerokość (cm) Głębokość (cm) Przekrój poziomy (cm) C849 C34b jama nieregularny nieckowaty H35 H47a jama owalny Przekrój pionowy Wypełnisko Datowanie nieckowaty z przegłębieniem asymetrycznym H36 H47a jama owalny nieckowaty M10 M53c palenisko nieregularny nieckowaty M26 M26b jama owalny nieckowaty M67 M32c ognisko kolisty nieckowaty M87 M39b jama owalny nieckowaty M124 M71c dołek posłupowy kolisty nieckowaty M213 M75d jama kolisty nieckowaty M217 M76c ognisko prostokątny z zaokrąglonymi narożnikami nieckowaty M254 M48d jama 90 >62 36 kolisty nieckowaty M273 M59a studnia owalny trapezowaty M281 M60d dołek posłupowy kolisty trójkątny N5 N31c jama owalny nieregularny N14 N32c jama kolisty trapezowaty N32 N41a dołek posłupowy kolisty prostokątny N52 N34d jama owalny nieckowaty N54 N13b jama owalny nieckowaty N59 N12d jama owalny nieckowaty z przegłębieniem asymetrycznym dwuwarstwowe nieckowate dwuwarstwowe diagonalne wielowarstwowe horyzontalnodiagonalne wielowarstwowe horyzontalne dwuwarstwowe horyzontalne KŁ KŁ KŁ KŁ KŁ KŁ KŁ KŁ KŁ KŁ KŁ KŁ KŁ KŁ KŁ KŁ KŁ KŁ KŁ 26

27 II. Osadnictwo ludności kultury łużyckiej Tabela 2. Tworków, stan. 9 (ZRD 9), gm. Krzyżanowice, woj. śląskie. Schemat podziału jam gospodarczych według S. Czopka (2007) wraz z zestawieniem ilościowym poszczególnych typów bazowych w badanym zbiorze. I II III IV? IA [2 obiekty] IIA [5 obiektów] IIIA - IVA [ 1 obiekt]?a - A B IB - IIB [ 2 obiekty] IIIB - IVB -?B - C IC - IIC - IIIC - IVC -?C - D ID - IID - IIID - IVD?D - E IE [1 obiekt] IIE - IIIE - IVE?E - F IF - IIF - IIIF - IVF -?F - G IG - IIG - IIIG - IVG -?G - H IH - IIH [1 obiekt] IIIH IVH -?H -? I? - II? - III? - IV? -?? - Poddany analizie zbiór jam wykazał, że 17% obiektów ma złożoną strukturę zasypiska (2), a pozostałe 83% jednorodną (1). Przyjmuje się, że powstanie jam jednowarstwowych jest wypadkową jednorazowego i dokonanego w krótkim czasie zniwelowania konstrukcji charakterystycznych dla obiektów śmietniskowych lub odpadkowych (Kruk, Milisauskas 1981, s. 71; Kadrow 1991, s. 29) 4. Zwarte w czasie osadnictwo na badanym sta- 4 Musimy zdawać sobie sprawę, ze obiekty typu odpadkowego mogły powstać w tzw. procesie adaptacji ich pierwotna funkcja została przekształcona w śmietniskową pod koniec ich użytkowania. nowisku daje nam możliwość precyzyjnego umieszczenia jam jednorodnych w ramach chronologicznych, na podstawie zarejestrowanych w wypełniskach materiałów zabytkowych, głównie ceramiki naczyniowej Próba interpretacji funkcjonalnej jam gospodarczych Jak wcześniej wskazywano pojęcie jama gospodarcza ma bardzo szeroki zakres definicji. W grupie tej mieści się bardzo wiele typów jam, trudnych do jednoznacznej kwalifikacji funkcjonalnej. Wśród zbadanych obiektów wziemnych, 27

28 Jakub Affelski, Marcin Ignaczak Ryc. 1. Tworków, stan. 9 (ZRD 9), gm. Krzyżanowice, woj. śląskie. Rzuty poziome i pionowe obiektów kultury łużyckiej: 1 ob. C849, 2 ob. H35, 3 ob. H36, 4 ob. M26, 5 ob. M67 (rys. M. Kiona-Podhajny). 28

29 II. Osadnictwo ludności kultury łużyckiej Ryc. 2. Tworków, stan. 9 (ZRD 9), gm. Krzyżanowice, woj. śląskie. Rzuty poziome i pionowe obiektów kultury łużyckiej: 1 ob. M10, 2 ob. M87, 3 ob. M124, 4 ob. M281 (rys. M. Kiona-Podhajny). 29

30 Jakub Affelski, Marcin Ignaczak Ryc. 3. Tworków, stan. 9 (ZRD 9), gm. Krzyżanowice, woj. śląskie. Rzuty poziome i pionowe obiektów kultury łużyckiej: 1 ob. M213, 2 ob. M217 (rys. M. Kiona-Podhajny). 30

31 II. Osadnictwo ludności kultury łużyckiej Tabela 3. Tworków, stan. 9 (ZRD 9), gm. Krzyżanowice, woj. śląskie. Schemat podziału dołków posłupowych według S. Czopka (2007) wraz z zestawieniem ilościowym poszczególnych typów bazowych w badanym zbiorze. I II III IV? A IA [1 obiekt] IIA - IIIA - IVA -?A - B IB [1 obiekt] IIB - IIIB - IVB -?B - IC - IIC - IIIC - IVC -?C - C D ID [1 obiekt] IID - IIID - IVD -?D - E IE - IIE - IIIE - IVE -?E -? I? - II? - III? - IV? -?? - w sezonie 2014 udało się wyróżnić 2 obiekty, które można zaklasyfikować jako jamy magazynowe (por. Affelski, Ignaczak 2014, s. 53, tdl.). Do jam tego typu zaklasyfikowano obiekty H36 (ryc. 1:3) oraz N14 (ryc. 4:2). W zbiorze jam gospodarczych, wydzielono 1 obiekt, jako jamę będącą prawdopodobnie pozostałością po naziemnej konstrukcji gospodarczej ob. N5 (ryc. 6:1). Jego powierzchnia (kształt planu owalny, kształt profilu nieregularny) wyniosła 10,3 m², a miąższość nie przekroczyła 0,52 m. Być może stanowił on pozostałość po naziemnej przestrzeni użytkowo-gospodarczej, której szczegółowa funkcja jest bardzo trudna do określenia. Wartym podkreślenia jest fakt, że omawiany zespół znajdował się w wyraźnym skupisku jam gospodarczych Dołki posłupowe, słupowe konstrukcje naziemne Do tej kategorii zaklasyfikowano 3 obiekty (tabela 1; ryc. 2:3, 4; 4:3). W rzucie poziomym posiadały kształt kolisty, natomiast profile przyporządkowano do form: nieckowatej, U-kształtnej i trójkątnej. Specyfikacja typologiczna dołków posłupowych znajduje się w tabeli 3. Zarejestrowane ślady po słupach nie tworzą żadnych zwartych układów Ogniska/paleniska W skład tej kategorii wchodzą stosunkowo płytkie obiekty, w których wykorzystywano ogień. W wypełnisku jest to manifestowane przez warstwę spalenizny, węgle drzewne, przepalony 31

TOM IV STANOWISKA: BIEŃKOWICE 56 (ZRD 18) RACIBÓRZ 425 (ZRD 21) RACIBÓRZ 424 (ZRD 22)

TOM IV STANOWISKA: BIEŃKOWICE 56 (ZRD 18) RACIBÓRZ 425 (ZRD 21) RACIBÓRZ 424 (ZRD 22) Badania archeologiczne na terenie Zbiornika przeciwpowodziowego Racibórz Dolny na rzece Odrze, województwo śląskie (polder) Badania archeologiczne na terenie Zbiornika przeciwpowodziowego Racibórz Dolny

Bardziej szczegółowo

TROSZYN 10, gm. WOLIN, woj. zachodniopomorskie (AZP 21-07/71)

TROSZYN 10, gm. WOLIN, woj. zachodniopomorskie (AZP 21-07/71) RATOWNICZE ARCHEOLOGICZNE BADANIA WYKOPALISKOWE TROSZYN 10, gm. WOLIN, woj. zachodniopomorskie (AZP 21-07/71) Pod redakcją Lecha Czerniaka FUNDACJA UNIWERSYTETU ŁÓDZKIEGO INSTYTUT ARCHEOLOGII UNIWERSYTETU

Bardziej szczegółowo

PEŁCZYSKA 2012 SPRAWOZDANIE Z BADAŃ W 2012 R.

PEŁCZYSKA 2012 SPRAWOZDANIE Z BADAŃ W 2012 R. Marcin Rudnicki PEŁCZYSKA 2012 SPRAWOZDANIE Z BADAŃ W 2012 R. Badania wykopaliskowe, które są przedmiotem niniejszego sprawozdania zostały przeprowadzone w dniach 06.08 31.08.2012 w obrębie wielokulturowego

Bardziej szczegółowo

Badania archeologiczne na terenie Zbiornika przeciwpowodziowego Racibórz Dolny na rzece Odrze, województwo śląskie (polder)

Badania archeologiczne na terenie Zbiornika przeciwpowodziowego Racibórz Dolny na rzece Odrze, województwo śląskie (polder) Badania archeologiczne na terenie Zbiornika przeciwpowodziowego Racibórz Dolny na rzece Odrze, województwo śląskie (polder) Badania archeologiczne na terenie Zbiornika przeciwpowodziowego Racibórz Dolny

Bardziej szczegółowo

Badania archeologiczne na terenie Zbiornika przeciwpowodziowego Racibórz Dolny na rzece Odrze, województwo śląskie (polder)

Badania archeologiczne na terenie Zbiornika przeciwpowodziowego Racibórz Dolny na rzece Odrze, województwo śląskie (polder) Badania archeologiczne na terenie Zbiornika przeciwpowodziowego Racibórz Dolny na rzece Odrze, województwo śląskie (polder) Badania archeologiczne na terenie Zbiornika przeciwpowodziowego Racibórz Dolny

Bardziej szczegółowo

Deszczno, stan. 10 (135 AZP 46-12)

Deszczno, stan. 10 (135 AZP 46-12) Deszczno, stan. 10 (135 AZP 46-12) Wyniki ratowniczych badań archeologicznych w związku z budową drogi ekspresowej S3 Gorzów Wlkp. Międzyrzecz Płn Inwestor: Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad

Bardziej szczegółowo

XXVIII Liceum Ogólnokształcące im. Jana Kochanowskiego Plan nauczania dla KLAS I-III od roku szkolnego 2016/2017

XXVIII Liceum Ogólnokształcące im. Jana Kochanowskiego Plan nauczania dla KLAS I-III od roku szkolnego 2016/2017 Klasa A (matematyczno fizyczna), rozszerzenia: fizyka, matematyka Klasa IA Klasa IIA Klasa IIIA język polski 3 5 4 12 język niemiecki (dwie grupy) 3 2 2 7 fizyka 1 6 6 13 matematyka 4 3 4 3 4 18 informatyczne

Bardziej szczegółowo

Wstęp do źródłoznawstwa, część II (ceramika) 3. Rodzaj modułu kształcenia obowiązkowy lub fakultatywny

Wstęp do źródłoznawstwa, część II (ceramika) 3. Rodzaj modułu kształcenia obowiązkowy lub fakultatywny OPISU MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS) I. Informacje ogólne 1. Nazwa modułu Wstęp do źródłoznawstwa, część II (ceramika). Kod modułu 05-WDZ-1 3. Rodzaj modułu obowiązkowy lub fakultatywny obowiązkowy 4. Kierunek

Bardziej szczegółowo

OPRACOWANIE WYNIKÓW BADAŃ

OPRACOWANIE WYNIKÓW BADAŃ PEPŁOWO 12 Obszar AZP nr 36-61 Nr st. na obszarze 6 Nr st. w miejscowości 12 RATOWNICZE BADANIA ARCHEOLOGICZNE W OBRĘBIE INWESTYCJI: BUDOWA DROGI EKSPRESOWEJ S-7 NA ODCINKU NIDZICA- NAPIERKI WRZESIEŃ 2011

Bardziej szczegółowo

Gorzów Wlkp.-Karnin, stan. 169 (23 AZP 46-12)

Gorzów Wlkp.-Karnin, stan. 169 (23 AZP 46-12) Gorzów Wlkp.-Karnin, stan. 169 (23 AZP 46-12) Wyniki ratowniczych badań archeologicznych w związku z budową drogi ekspresowej S3 Gorzów Wlkp. Międzyrzecz Płn Inwestor: Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych

Bardziej szczegółowo

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA KULTURY 1) z dnia 9 czerwca 2004 r.

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA KULTURY 1) z dnia 9 czerwca 2004 r. Opracowano na podstawie: Dz.U.2004.150.1579 PRZEPISY AKTUALNE (na dzień 31.07.2009 r.) ROZPORZĄ 1) z dnia 9 czerwca 2004 r. w sprawie prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich, robót budowlanych,

Bardziej szczegółowo

Rojewo, stan. 2 (7 AZP 50-14)

Rojewo, stan. 2 (7 AZP 50-14) Rojewo, stan. 2 (7 AZP 50-14) Wyniki ratowniczych badań archeologicznych w związku z budową drogi ekspresowej S-3 Gorzów Wlkp. Międzyrzecz Płn Inwestor: Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad Oddział

Bardziej szczegółowo

Rojewo, stan. 6 (10 AZP 50-15) Wyniki ratowniczych badań archeologicznych w związku z budową drogi ekspresowej S-3 Gorzów Wlkp. Międzyrzecz Płn.

Rojewo, stan. 6 (10 AZP 50-15) Wyniki ratowniczych badań archeologicznych w związku z budową drogi ekspresowej S-3 Gorzów Wlkp. Międzyrzecz Płn. Rojewo, stan. 6 (10 AZP 50-15) Wyniki ratowniczych badań archeologicznych w związku z budową drogi ekspresowej S-3 Gorzów Wlkp. Międzyrzecz Płn. Inwestor: Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad

Bardziej szczegółowo

STANOWISKO KULTURY PUCHARÓW LEJOWATYCH SAMBOROWICZKI 5, GM. PRZEWORNO. Stanowisko nr 5 w Samborowiczkach zostało odkryte w roku 1991 przez

STANOWISKO KULTURY PUCHARÓW LEJOWATYCH SAMBOROWICZKI 5, GM. PRZEWORNO. Stanowisko nr 5 w Samborowiczkach zostało odkryte w roku 1991 przez ŚLĄSKIE SPRA WOZDANIA ARCHEOLOGICZNE Tom 39, s. 405 Wrocław 1997 DARIUSZ BOBAK, JAROSŁA W ERONOWICKI STANOWISKO KULTURY PUCHARÓW LEJOWATYCH SAMBOROWICZKI 5, GM. PRZEWORNO Stanowisko nr 5 w Samborowiczkach

Bardziej szczegółowo

W PARŁÓWKU NA STAN. 11 (AZP 21-07:48)

W PARŁÓWKU NA STAN. 11 (AZP 21-07:48) MUZEUM ARCHEOLOGICZNE W GDAŃSKU OPRACOWANIE WYNIKÓW BADAŃ ARCHEOLOGICZNYCH PRZEPROWADZONYCH W PARŁÓWKU NA STAN. 11 (AZP 21-07:48) GMINA WOLIN WOJ. ZACHODNIOPOMORSKIE inwestycja pn. Budowa węzła Parłówko

Bardziej szczegółowo

2-letnie studia dzienne magisterskie

2-letnie studia dzienne magisterskie Uniwersytet Wrocławski Wydział Nauk Historycznych i Pedagogicznych Instytut Archeologii 2-letnie studia dzienne magisterskie na kierunku ARCHEOLOGIA Program studiów Wrocław 2009 I. CHARAKTERYSTYKA STUDIÓW

Bardziej szczegółowo

Anna Longa Gdańsk ul. Ostrołęcka 16/ Gdańsk Tel PROGRAM BADAŃ ARCHEOLOGICZNYCH NA STANOWISKU NR 2 W ŁEBIE (AZP 3-34/2)

Anna Longa Gdańsk ul. Ostrołęcka 16/ Gdańsk Tel PROGRAM BADAŃ ARCHEOLOGICZNYCH NA STANOWISKU NR 2 W ŁEBIE (AZP 3-34/2) Anna Longa Gdańsk 02.06.2015 ul. Ostrołęcka 16/8 80-180 Gdańsk Tel. 501 275753 Pomorski Wojewódzki Konserwator Zabytków Delegatura w Słupsku u. Jaracza 6 76-200 Słupsk Gmina Miasto Łeba ul. Kościuszki

Bardziej szczegółowo

Chełm, r. Mgr Wojciech Mazurek SUB TERRA Badania Archeologiczne Ul. Szarych Szeregów 5a/ Chełm, Polska SPRAWOZDANIE

Chełm, r. Mgr Wojciech Mazurek SUB TERRA Badania Archeologiczne Ul. Szarych Szeregów 5a/ Chełm, Polska SPRAWOZDANIE Chełm, 16.05.2017 r. Mgr Wojciech Mazurek SUB TERRA Badania Archeologiczne Ul. Szarych Szeregów 5a/26 22-100 Chełm, Polska SPRAWOZDANIE z realizacji usługi w postaci nadzorów archeologicznych przy pracach

Bardziej szczegółowo

Oddział w Poznaniu, u. Woźna 12, Poznanń, tel. kom Jakub Affelski Marcin Ignaczak Daniel Żychliński

Oddział w Poznaniu, u. Woźna 12, Poznanń, tel. kom Jakub Affelski Marcin Ignaczak Daniel Żychliński Konsorcjum Archeologiczne w składzie: Zamek Książąt Pomorskich w Szczecinie, Muzeum w Stargardzie Szczecińskim, Stowarzyszenie Naukowe Archeologów Polskich Oddział Lubuski, Pracownia Archeologiczno Konserwatorska

Bardziej szczegółowo

OPIS PRZEDMIOTU ZAMÓWIENIA

OPIS PRZEDMIOTU ZAMÓWIENIA OPIS PRZEDMIOTU ZAMÓWIENIA Wyprzedzające badania archeologiczne wraz ze sprawozdaniem z badań i naukowym opracowaniem ich wyników w związku z inwestycją polegającą na przebudowie płyty Starego Rynku w

Bardziej szczegółowo

Projekt z dnia 6 czerwca 2018 r.

Projekt z dnia 6 czerwca 2018 r. Projekt z dnia 6 czerwca 2018 r. R O Z P O R Z Ą D Z E N I E M I N I S T R A K U L T U R Y I D Z I E D Z I C T W A N A R O D O W E G O z dnia 2018 r. w sprawie prowadzenia prac konserwatorskich, prac restauratorskich

Bardziej szczegółowo

HARMONOGRAM ROZGRYWEK XXVII AKADEMICKIE MISTRZOSTWA POLSKI

HARMONOGRAM ROZGRYWEK XXVII AKADEMICKIE MISTRZOSTWA POLSKI HARMONOGRAM ROZGRYWEK XXVII AKADEMICKIE MISTRZOSTWA POLSKI miejsce, data dyscyplina (23 zespołów) godziny rozpoczęcia 08:00 09:00 11 C4 - C3 hala WSInf godz. hala WSInf G2 G3 o XI m-ce N2 N4 31-08:30 53

Bardziej szczegółowo

Katalog wystawy w Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie

Katalog wystawy w Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie Katalog wystawy w Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie Gniezno 2015 Publikacja towarzysząca wystawie Dawna wytwórczość na ziemiach polskich zorganizowanej w dniach 29 kwietnia 4 października 2015

Bardziej szczegółowo

HARMONOGRAM ROZGRYWEK XXVII AKADEMICKIE MISTRZOSTWA POLSKI

HARMONOGRAM ROZGRYWEK XXVII AKADEMICKIE MISTRZOSTWA POLSKI HARMONOGRAM ROZGRYWEK XXVII AKADEMICKIE MISTRZOSTWA POLSKI miejsce, data dyscyplina (23 zespołów) godziny rozpoczęcia sobota (22.05.2010) hala ANILANA hala ANILANA hala WSInf hala ANILANA hala WSInf godz.

Bardziej szczegółowo

Zabytki z obszaru Mezoameryki w zbiorach Muzeum Archeologicznego Środkowego Nadodrza w Zielonej Górze

Zabytki z obszaru Mezoameryki w zbiorach Muzeum Archeologicznego Środkowego Nadodrza w Zielonej Górze Anna Hendel Zabytki z obszaru Mezoameryki w zbiorach Muzeum Archeologicznego Środkowego Nadodrza w Zielonej Górze Muzeum Archeologiczne Środkowego Nadodrza w Świdnicy, poza zabytkami związanymi z przeszłością

Bardziej szczegółowo

Opracowanie: mgr Aleksandra Lasok - Stachurska ul. Piłsudskiego 10 38-400 Krosno

Opracowanie: mgr Aleksandra Lasok - Stachurska ul. Piłsudskiego 10 38-400 Krosno Program badań archeologicznych opracowany dla inwestycji Gminy Krosno Wykonanie robót budowlanych na terenie zabytkowego zespołu urbanistycznego Starego Miasta Krosna przy ul. Spółdzielczej i ul. Sienkiewicza,

Bardziej szczegółowo

14. Zakładane efekty kształcenia Wiedza: Student ma uporządkowaną wiedzę z zakresu archeologii neolitu; ma podstawową wiedzę o historii i głównych kie

14. Zakładane efekty kształcenia Wiedza: Student ma uporządkowaną wiedzę z zakresu archeologii neolitu; ma podstawową wiedzę o historii i głównych kie OPIS PRZEDMIOTU/MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS) 1. Nazwa przedmiotu/modułu w języku polskim Archeologia powszechna neolit 2. Nazwa przedmiotu/modułu w języku angielskim General Archaeology - Neolithic 3.

Bardziej szczegółowo

Studelescho (1255), Studelzco (1299), Steudelwitz (1670). Po roku 1945 Studzionki.

Studelescho (1255), Studelzco (1299), Steudelwitz (1670). Po roku 1945 Studzionki. Studzionki 1.1. Dawne nazwy miejscowości. Studelescho (1255), Studelzco (1299), Steudelwitz (1670). Po roku 1945 Studzionki. 1.2. Etymologia nazwy wsi. Etymologia nazwy wsi bliżej nieznana. 1.3. Historia

Bardziej szczegółowo

Program Opieki nad Zabytkami Miasta Słupska na lata Uchwała Nr XXXV/490/13 Rady Miejskiej w Słupsku z dnia 24 kwietnia 2013 r.

Program Opieki nad Zabytkami Miasta Słupska na lata Uchwała Nr XXXV/490/13 Rady Miejskiej w Słupsku z dnia 24 kwietnia 2013 r. Zestawienie wojewódzkiej ewidencji stanowisk archeologicznych dla Miasta Słupska wykaz, jest spisem ruchomym podlegającym ciągłej weryfikacji. W chwili sporządzania zestawienia, trwa aktualizacja miejsc

Bardziej szczegółowo

BADANIA ARCHEOLOGICZNE W TOKARACH, GMINA KORCZEW, POWIAT SIEDLCE, NA STANOWISKU NR 5 (SEZON )

BADANIA ARCHEOLOGICZNE W TOKARACH, GMINA KORCZEW, POWIAT SIEDLCE, NA STANOWISKU NR 5 (SEZON ) SPRAWOZDANIA B o ż e n a B r y ń c z a k Akademia Podlaska w Siedlcach BADANIA ARCHEOLOGICZNE W TOKARACH, GMINA KORCZEW, POWIAT SIEDLCE, NA STANOWISKU NR 5 (SEZON 1999-2000) Artykuł ma na celu wstępne

Bardziej szczegółowo

REDZIKOWO 12 gm. Słupsk, woj. pomorskie (AZP 09-30/68)

REDZIKOWO 12 gm. Słupsk, woj. pomorskie (AZP 09-30/68) RTOWNICZE DNI RCHEOLOGICZNE na trasie obwodnicy Słupska REDZIKOWO 12 gm. Słupsk, woj. pomorskie (ZP 09-30/68) Pod redakcją Lecha Czerniaka FUNDCJ UNIWERSYTETU ŁÓDZKIEGO INSTYTUT RCHEOLOGII UNIWERSYTETU

Bardziej szczegółowo

Leszek Kotlewski Relikty studzienki rewizyjnej zdroju przy pomniku Mikołaja Kopernika w Toruniu odkryte podczas badań archeologicznych w 2002 roku

Leszek Kotlewski Relikty studzienki rewizyjnej zdroju przy pomniku Mikołaja Kopernika w Toruniu odkryte podczas badań archeologicznych w 2002 roku Leszek Kotlewski Relikty studzienki rewizyjnej zdroju przy pomniku Mikołaja Kopernika w Toruniu odkryte podczas badań archeologicznych w 2002 roku Rocznik Toruński 30, 209-216 2003 ROCZNIK TORUŃSKI TOM

Bardziej szczegółowo

Τ AN AIS WYKOPALISKA NEKROPOLI ZACHODNIEJ - PIERWSZY SEZON BADAŃ

Τ AN AIS WYKOPALISKA NEKROPOLI ZACHODNIEJ - PIERWSZY SEZON BADAŃ Tomasz Scholl przy współpracy Krzysztofa Misiewicza Τ AN AIS 1996 - WYKOPALISKA NEKROPOLI ZACHODNIEJ - PIERWSZY SEZON BADAŃ Na podstawie umowy o współpracy zawartej pomiędzy Instytutem Archeologii Uniwersytetu

Bardziej szczegółowo

Gorzów Wielkopolski, dnia 26 marca 2013 r. Poz. 863 OGŁOSZENIE LUBUSKIEGO WOJEWÓDZKIEGO KONSERWATORA ZABYTKÓW W ZIELONEJ GÓRZE. z dnia 22 marca 2013r.

Gorzów Wielkopolski, dnia 26 marca 2013 r. Poz. 863 OGŁOSZENIE LUBUSKIEGO WOJEWÓDZKIEGO KONSERWATORA ZABYTKÓW W ZIELONEJ GÓRZE. z dnia 22 marca 2013r. DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA LUBUSKIEGO Gorzów Wielkopolski, dnia 26 marca 2013 r. Poz. 863 OGŁOSZENIE LUBUSKIEGO WOJEWÓDZKIEGO KONSERWATORA ZABYTKÓW W ZIELONEJ GÓRZE Na podstawie art. 9 ust. 6 ustawy

Bardziej szczegółowo

I. Umiejscowienie kierunku w obszarze/obszarach kształcenia wraz z uzasadnieniem: Kierunek archeologia mieści się w obszarze nauk humanistycznych.

I. Umiejscowienie kierunku w obszarze/obszarach kształcenia wraz z uzasadnieniem: Kierunek archeologia mieści się w obszarze nauk humanistycznych. Załącznik nr 1 do uchwały nr 441/06/2012 Senatu UR z dnia 21 czerwca 2012 roku EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW: ARCHEOLOGIA poziom kształcenia profil kształcenia tytuł zawodowy absolwenta I STOPIEŃ

Bardziej szczegółowo

Mirosław Furmanek, Mirosław Masojć, Jerzy Piekalski

Mirosław Furmanek, Mirosław Masojć, Jerzy Piekalski A2 A-1 A-4 raport 2005-2006, s. 207-224 isbn 978-83-63260-00-2 Mirosław Furmanek, Mirosław Masojć, Jerzy Piekalski Wyniki badań ratowniczych prowadzonych przez Instytut Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego,

Bardziej szczegółowo

MATERIAŁY ARCHEOLOGICZNE XXXIX, 2013 MATERIAŁY ADAM WAWRUSIEWICZ

MATERIAŁY ARCHEOLOGICZNE XXXIX, 2013 MATERIAŁY ADAM WAWRUSIEWICZ MATERIAŁY ARCHEOLOGICZNE XXXIX, 2013 MATERIAŁY ADAM WAWRUSIEWICZ JERONIKI, STANOWISKO 2 OSADA SPOŁECZNOŚCI TRZCINIECKIEGO KRĘGU KULTUROWEGO W WOJEWÓDZTWIE PODLASKIM Wstęp Jednym z podstawowych problemów

Bardziej szczegółowo

OPIS PRZEDMIOTU/MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS) 3. Jednostka prowadząca przedmiot Wydział Nauk Historycznych i Pedagogicznych, Instytut Archeologii

OPIS PRZEDMIOTU/MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS) 3. Jednostka prowadząca przedmiot Wydział Nauk Historycznych i Pedagogicznych, Instytut Archeologii OPIS PRZEDMIOTU/MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS) 1. Nazwa przedmiotu/modułu w języku polskim Archeologia powszechna neolit 2. Nazwa przedmiotu/modułu w języku angielskim General Archaeology - Neolithic 3.

Bardziej szczegółowo

WSTĘPNE WYNIKI BADAŃ ARCHEOLOGICZNYCH MUZEUM BYŁEGO HITLEROWSKIEGO OBOZU ZAGŁADY ŻYDÓW W SOBIBORZE W OKRESIE JESIEŃ/ZIMA 2012/2013

WSTĘPNE WYNIKI BADAŃ ARCHEOLOGICZNYCH MUZEUM BYŁEGO HITLEROWSKIEGO OBOZU ZAGŁADY ŻYDÓW W SOBIBORZE W OKRESIE JESIEŃ/ZIMA 2012/2013 Chełm, 27.12.2012 r. WSTĘPNE WYNIKI BADAŃ ARCHEOLOGICZNYCH MUZEUM BYŁEGO HITLEROWSKIEGO OBOZU ZAGŁADY ŻYDÓW W SOBIBORZE W OKRESIE JESIEŃ/ZIMA 2012/2013 1. Założenia programowe. Głównym celem programu badań

Bardziej szczegółowo

Rok szkolny 2003/2004

Rok szkolny 2003/2004 Rok szkolny 2003/2004 Półfinał Wojewódzki Licealiady- Krosno 29.03.2004 r. Sztafeta 10x 50m: Berkowicz Ewa IE, Bielecka Beata IVF, Dziedzicka Justyna IVF, Urbanik Aleksandra IVF, Szumiec Anna IVH, Szudy

Bardziej szczegółowo

Tomasz Gralak BIBLIOGRAFIA

Tomasz Gralak BIBLIOGRAFIA Tomasz Gralak BIBLIOGRAFIA 1996 1. Konczewski P., Dąbrowa T., Opalińska M., Gralak T., Kwaśnica K., Żuchliński P. Osada kultury łużyckiej Ślęża Plasterki, woj. Wrocławskie, Śląskie Sprawozdania Archeologiczne,

Bardziej szczegółowo

3. Rodzaj modułu kształcenia obowiązkowy lub fakultatywny obowiązkowy

3. Rodzaj modułu kształcenia obowiązkowy lub fakultatywny obowiązkowy OPISU MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS) I. Informacje ogólne 1. Nazwa modułu Archeologia powszechna I (paleolit, mezolit) 2. Kod modułu 05-APIPM-12 3. Rodzaj modułu obowiązkowy lub fakultatywny obowiązkowy

Bardziej szczegółowo

DOKUMENTACJA GEOTECHNICZNA

DOKUMENTACJA GEOTECHNICZNA DOKUMENTACJA GEOTECHNICZNA w związku z remontem drogi leśnej w leśnictwach Śliwnik oraz Leszno Górne Opracowanie: dr Agnieszka Gontaszewska upr. geol. V-1532, VII-1451 Świdnica, maj 2012 Dokumentacja geotechniczna...

Bardziej szczegółowo

E-MAIL: ARCHEKON@INTERIA.PL Oddział w Poznaniu, u. Woźna 12, 61-667 Poznanń, tel. kom. 0-604-990-487

E-MAIL: ARCHEKON@INTERIA.PL Oddział w Poznaniu, u. Woźna 12, 61-667 Poznanń, tel. kom. 0-604-990-487 Konsorcjum Archeologiczne w składzie: Zamek Książąt Pomorskich w Szczecinie, Muzeum w Stargardzie Szczecińskim, Stowarzyszenie Naukowe Archeologów Polskich Oddział Lubuski, Pracownia Archeologiczno Konserwatorska

Bardziej szczegółowo

TYGODNIOWY BIULETYN HYDROLOGICZNY

TYGODNIOWY BIULETYN HYDROLOGICZNY INSTYTUT METEOROLOGII I GOSPODARKI WODNEJ PAŃSTWOWY INSTYTUT BADAWCZY TYGODNIOWY BIULETYN HYDROLOGICZNY 3 9 lipca 2013r. Spis treści: 1. Sytuacja hydrologiczna... 2 2. Temperatury ekstremalne w regionach

Bardziej szczegółowo

Roboty telekomunikacyjne Dariusz Anielak

Roboty telekomunikacyjne Dariusz Anielak Zbiornik wodny Smardzew został zaprojektowany przez zespół projektantów pod kierownictwem Pana Józefa Matana z Biura Studiów i Projektów Budownictwa Wodnego HYDROPREOJEKT Poznań. Roboty budowlane wykonywało

Bardziej szczegółowo

TYGODNIOWY BIULETYN HYDROLOGICZNY

TYGODNIOWY BIULETYN HYDROLOGICZNY INSTYTUT METEOROLOGII I GOSPODARKI WODNEJ PAŃSTWOWY INSTYTUT BADAWCZY TYGODNIOWY BIULETYN HYDROLOGICZNY 11 czerwca 17 czerwca 2014 r. Spis treści: 1. Sytuacja hydrologiczna... 2 2. Temperatury ekstremalne

Bardziej szczegółowo

PŁYWANIE. Półfinał Wojewódzki Licealiady- Krosno Turaszówka r.

PŁYWANIE. Półfinał Wojewódzki Licealiady- Krosno Turaszówka r. Rok szkolny 2003/2004 PŁYWANIE Półfinał Wojewódzki Licealiady- Krosno Turaszówka 29.03.2004 r. : Berkowicz Ewa IE, Bielecka Beata IVF, Dziedzicka Justyna IVF, Urbanik Aleksandra IVF, Szumiec Anna IVH,

Bardziej szczegółowo

Sobieszyn - osada i cmentarzysko kultury przeworskiej, gm. Ułęż, woj. lubelskie (aut. P. Łuczkiewicz)

Sobieszyn - osada i cmentarzysko kultury przeworskiej, gm. Ułęż, woj. lubelskie (aut. P. Łuczkiewicz) Sobieszyn - osada i cmentarzysko kultury przeworskiej, gm. Ułęż, woj. lubelskie (aut. P. Łuczkiewicz) Sobieszyn leży w północnej części Lubelszczyzny, w gm. Ułęż, nad dolnym Wieprzem, w pobliżu jego ujścia

Bardziej szczegółowo

Sprawozdanie z przebiegu nadzoru archeologicznego prowadzonego na terenie Starego Miasta w Warszawie w listopadzie 2013 r.

Sprawozdanie z przebiegu nadzoru archeologicznego prowadzonego na terenie Starego Miasta w Warszawie w listopadzie 2013 r. Karolina Blusiewicz Dział Archeologiczny MHW Warszawa, 2 grudnia 2013 r. Sprawozdanie z przebiegu nadzoru archeologicznego prowadzonego na terenie Starego Miasta w Warszawie w listopadzie 2013 r. W listopadzie

Bardziej szczegółowo

OSADNICTWO SPOŁECZNOŚCI NEOLITYCZNYCH NA STANOWISKU 2 W JANOWICACH, WOJ. KUJAWSKO-POMORSKIE

OSADNICTWO SPOŁECZNOŚCI NEOLITYCZNYCH NA STANOWISKU 2 W JANOWICACH, WOJ. KUJAWSKO-POMORSKIE OSADNICTWO SPOŁECZNOŚCI NEOLITYCZNYCH NA STANOWISKU 2 W JANOWICACH, WOJ. KUJAWSKO-POMORSKIE STUDIA I MATERIAŁY DO BADAŃ NAD PÓŹNYM NEOLITEM WYSOCZYZNY KUJAWSKIEJ STUDIES AND MATERIALS FOR INVESTIGATION

Bardziej szczegółowo

Mikroregion Jeziora Legińskiego

Mikroregion Jeziora Legińskiego Mikroregion Jeziora Legińskiego fundacja im. Jerzego Okulicza-Kozaryna dajna weryfikacja i inwentaryzacja zabytków archeologicznych Projekt dofinansowany przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego

Bardziej szczegółowo

Gorzów Wlkp.-Karnin, stan. 117 (332 AZP 46-12)

Gorzów Wlkp.-Karnin, stan. 117 (332 AZP 46-12) Gorzów Wlkp.-Karnin, stan. 117 (332 AZP 46-12) Wyniki ratowniczych badań archeologicznych w związku z budową drogi ekspresowej S-3 Gorzów Wlkp. Międzyrzecz Płn Inwestor: Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych

Bardziej szczegółowo

RAPORT [DESCRIPTION] NR PROJEKTU [STATUS] [DOKUMENT NR] [COMPANY] SWECO CONSULTING SP. Z O.O. [NAME] DARIUSZ TERLECKI.

RAPORT [DESCRIPTION] NR PROJEKTU [STATUS] [DOKUMENT NR] [COMPANY] SWECO CONSULTING SP. Z O.O. [NAME] DARIUSZ TERLECKI. NR PROJEKTU [DESCRIPTION] SWECO CONSULTING SP. Z O.O. [COMPANY] DARIUSZ TERLECKI [NAME] Sweco Lista zmian REW. DATA ZMIANA DOKONAŁ(A) PRZEGLĄDU ZATWIERDZONE Sweco Johna Baildona 64a PL 40-115 Katowice,

Bardziej szczegółowo

DOKUMENTACJA GEOTECHNICZNA. Temat: Kanalizacja sanitarna we wsiach Godzikowice, Ścinawa Polska, Ścinawa (gm. Oława)

DOKUMENTACJA GEOTECHNICZNA. Temat: Kanalizacja sanitarna we wsiach Godzikowice, Ścinawa Polska, Ścinawa (gm. Oława) G E O L badania geologiczne ul. Świeża 7a; 54-060 Wrocław NIP 894-172-74-83 tel./fax. (071) 351 38 83; tel. kom. (0601) 55 68 90 DOKUMENTACJA GEOTECHNICZNA PODŁOŻA GRUNTOWEGO Temat: Kanalizacja sanitarna

Bardziej szczegółowo

PRODUKCJA TERAKOT W TELL ATRIB W OKRESIE PTOLEMEJSKIM. Jesienią 1987 r. rozpoczęto kolejny sezon badań w Tell Atrib

PRODUKCJA TERAKOT W TELL ATRIB W OKRESIE PTOLEMEJSKIM. Jesienią 1987 r. rozpoczęto kolejny sezon badań w Tell Atrib Tomasz Scholl Uniwersytet Warszawski PRODUKCJA TERAKOT W TELL ATRIB W OKRESIE PTOLEMEJSKIM Jesienią 1987 r. rozpoczęto kolejny sezon badań w Tell Atrib prowadzonych przez Polską Stacje Archeologii Śródziemnomorskiej

Bardziej szczegółowo

Oddział w Poznaniu, u. Woźna 12, Poznanń, tel. kom

Oddział w Poznaniu, u. Woźna 12, Poznanń, tel. kom Konsorcjum Archeologiczne w składzie: Zamek Książąt Pomorskich w Szczecinie, Muzeum w Stargardzie Szczecińskim, Stowarzyszenie Naukowe Archeologów Polskich Oddział Lubuski, Pracownia Archeologiczno Konserwatorska

Bardziej szczegółowo

Charakterystyka przedsiębiorstw transportu samochodowego w Polsce w latach

Charakterystyka przedsiębiorstw transportu samochodowego w Polsce w latach Logistyka - nauka Krystyna Bentkowska-Senator, Zdzisław Kordel Instytut Transportu Samochodowego w Warszawie Charakterystyka przedsiębiorstw transportu samochodowego w Polsce w latach 2007-2010 Pozytywnym

Bardziej szczegółowo

OPISU MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS) I. Informacje ogólne 1. Nazwa modułu kształcenia Wstęp do źródłoznawstwa cz. I (surowce skalne)

OPISU MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS) I. Informacje ogólne 1. Nazwa modułu kształcenia Wstęp do źródłoznawstwa cz. I (surowce skalne) OPISU MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS) I. Informacje ogólne 1. Nazwa modułu Wstęp do źródłoznawstwa cz. I (surowce skalne). Kod modułu 05-WDZ1-11 3. Rodzaj modułu obowiązkowy 4. Kierunek studiów Archeologia

Bardziej szczegółowo

Chełm, r. Mgr Wojciech Mazurek SUB TERRA Badania Archeologiczne Ul. Szarych Szeregów 5a/ Chełm, Polska SPRAWOZDANIE NR 4

Chełm, r. Mgr Wojciech Mazurek SUB TERRA Badania Archeologiczne Ul. Szarych Szeregów 5a/ Chełm, Polska SPRAWOZDANIE NR 4 Mgr Wojciech Mazurek SUB TERRA Badania Archeologiczne Ul. Szarych Szeregów 5a/26 22-100 Chełm, Polska SPRAWOZDANIE NR 4 Chełm, 30.08.2017 r. z realizacji usługi w postaci nadzorów archeologicznych przy

Bardziej szczegółowo

Badania archeologiczne w Puszczy Białowieskiej

Badania archeologiczne w Puszczy Białowieskiej Badania archeologiczne w Puszczy Białowieskiej Tomasz Samojlik Dariusz Krasnodębski Badania w ramach historii przyrodniczej Cel dyscypliny: zrozumienie, jak i z jakim skutkiem człowiek w przeszłości wpływał

Bardziej szczegółowo

zbiory Do najciekawszych materiałów należy zaliczyć:

zbiory Do najciekawszych materiałów należy zaliczyć: zbiory W chwili obecnej zasoby Działu Archeologii, to ponad 25 tysięcy zabytków o walorach ekspozycyjnych, z różnych epok i okresów. Do najstarszych należą przedmioty wykonane z kamienia i krzemienia,

Bardziej szczegółowo

MUZEUM ARCHEOLOGICZNE W GDAŃSKU OPRACOWANIE WYNIKÓW BADAŃ ARCHEOLOGICZNYCH PRZEPROWADZONYCH W OSTROMICACH NA STANOWISKU 7 (AZP 22-07:76) GMINA WOLIN

MUZEUM ARCHEOLOGICZNE W GDAŃSKU OPRACOWANIE WYNIKÓW BADAŃ ARCHEOLOGICZNYCH PRZEPROWADZONYCH W OSTROMICACH NA STANOWISKU 7 (AZP 22-07:76) GMINA WOLIN MUZEUM ARCHEOLOGICZNE W GDAŃSKU OPRACOWANIE WYNIKÓW BADAŃ ARCHEOLOGICZNYCH PRZEPROWADZONYCH W OSTROMICACH NA STANOWISKU 7 (AZP 22-07:76) GMINA WOLIN WOJ. ZACHODNIOPOMORSKIE. inwestycja pn. Budowa węzła

Bardziej szczegółowo

ANEKS nr 2 Wykaz stanowisk archeologicznych zlokalizowanych na obszarze gminy Krasiczyn, na podstawie AZP

ANEKS nr 2 Wykaz stanowisk archeologicznych zlokalizowanych na obszarze gminy Krasiczyn, na podstawie AZP ANEKS nr 2 Wykaz stanowisk archeologicznych zlokalizowanych na obszarze gminy Krasiczyn, na podstawie Lp. Rodzaj 1. Brylińce 1 (79) 110-83 2. Brylińce 2 (80) 110-83? 3. Brylińce 3 (81) 110-83 (XVI-XVII

Bardziej szczegółowo

D O K U M E N T A C J A G E O T E C H N I C Z N A ( O P I N I A G E O T E C H N I C Z N A )

D O K U M E N T A C J A G E O T E C H N I C Z N A ( O P I N I A G E O T E C H N I C Z N A ) www.geodesign.pl geodesign@geodesign.pl 87-100 Toruń, ul. Rolnicza 8/13 GSM: 515170150 NIP: 764 208 46 11 REGON: 572 080 763 D O K U M E N T A C J A G E O T E C H N I C Z N A ( O P I N I A G E O T E C

Bardziej szczegółowo

Uczestnicy półfinałów strefa A XXVIII Akademickich Mistrzostw Polski w Piłce Ręcznej Mężczyzn

Uczestnicy półfinałów strefa A XXVIII Akademickich Mistrzostw Polski w Piłce Ręcznej Mężczyzn Uczestnicy półfinałów strefa A XXVIII Akademickich Mistrzostw Polski w Piłce Ręcznej Mężczyzn Akademia Wychowania Fizycznego w Poznaniu Medyczny Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Kaliszu Państwowa Wyższa

Bardziej szczegółowo

Informacje dotyczace rozwiązań alternatywnych oraz w jaki sposób zostały uwzględnione wniosków z przeprowadzonej oceny

Informacje dotyczace rozwiązań alternatywnych oraz w jaki sposób zostały uwzględnione wniosków z przeprowadzonej oceny Podsumowanie, wynikające z art. 43 i 55 ust. 3 ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku udziale społeczenstwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko

Bardziej szczegółowo

WYNIKI BADAN ARCHEOLOGICZNYCH PRZEPROWADZONYCH NA TERENIE WIELICZKI W 1965 ROKU

WYNIKI BADAN ARCHEOLOGICZNYCH PRZEPROWADZONYCH NA TERENIE WIELICZKI W 1965 ROKU WYNIKI BADAN ARCHEOLOGICZNYCH PRZEPROWADZONYCH NA TERENIE WIELICZKI W 1965 ROKU Prace wykopaliskowe, prowadzone w 1965 r. na obszarze Wieliczki z ramienia Muzeum Żup Krakowskich, stanowiły kontynuację

Bardziej szczegółowo

Badania archeologiczne stanowiska Uaua-uno w sezonie 2008

Badania archeologiczne stanowiska Uaua-uno w sezonie 2008 Beata Kaczor, Marcin Obałek Stowarzyszenie Czysty Świat Badania archeologiczne stanowiska Uaua-uno w sezonie 2008 W dniu 26 września 2008 r. miały miejsce prace archeologiczne stanowiska Uaua-uno (prowincja

Bardziej szczegółowo

Oddział w Poznaniu, u. Woźna 12, Poznanń, tel. kom

Oddział w Poznaniu, u. Woźna 12, Poznanń, tel. kom Konsorcjum Archeologiczne w składzie: Zamek Książąt Pomorskich w Szczecinie, Muzeum w Stargardzie Szczecińskim, Stowarzyszenie Naukowe Archeologów Polskich Oddział Lubuski, Pracownia Archeologiczno Konserwatorska

Bardziej szczegółowo

Wrocław, dnia 14 lutego 2014 r. Poz. 765 UCHWAŁA NR XXXIII.275.2014 RADY MIEJSKIEJ W TWARDOGÓRZE. z dnia 30 stycznia 2014 r.

Wrocław, dnia 14 lutego 2014 r. Poz. 765 UCHWAŁA NR XXXIII.275.2014 RADY MIEJSKIEJ W TWARDOGÓRZE. z dnia 30 stycznia 2014 r. DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA DOLNOŚLĄSKIEGO Wrocław, dnia 14 lutego 2014 r. Poz. 765 UCHWAŁA NR XXXIII.275.2014 RADY MIEJSKIEJ W TWARDOGÓRZE z dnia 30 stycznia 2014 r. w sprawie uchwalenia miejscowego

Bardziej szczegółowo

Temat A (przeznaczony do wykonania na posterze) Panorama (widok) wpływ działalności człowieka na krajobraz wybranego obszaru

Temat A (przeznaczony do wykonania na posterze) Panorama (widok) wpływ działalności człowieka na krajobraz wybranego obszaru Temat A (przeznaczony do wykonania na posterze) Panorama (widok) wpływ działalności człowieka na krajobraz wybranego obszaru Wybierz kulminację terenu położoną w granicach Twojego województwa, dokonaj

Bardziej szczegółowo

GEO GAL USŁUGI GEOLOGICZNE mgr inż. Aleksander Gałuszka Rzeszów, ul. Malczewskiego 11/23,tel

GEO GAL USŁUGI GEOLOGICZNE mgr inż. Aleksander Gałuszka Rzeszów, ul. Malczewskiego 11/23,tel GEO GAL USŁUGI GEOLOGICZNE mgr inż. Aleksander Gałuszka 35-114 Rzeszów, ul. Malczewskiego 11/23,tel 605965767 GEOTECHNICZNE WARUNKI POSADOWIENIA (Opinia geotechniczna, Dokumentacja badań podłoża gruntowego,

Bardziej szczegółowo

Muzeum Pojezierza Myśliborskiego

Muzeum Pojezierza Myśliborskiego Muzeum Pojezierza Myśliborskiego ul. Bohaterów Warszawy 74, 74-300 Myślibórz mgr Magdalena Szymczyk, mgr Sławomir Górka Sprawozdanie z prac archeologicznych przeprowadzonych na grodzisku w miejscowości

Bardziej szczegółowo

SPOŁECZNOŚCI SKŁADAJĄCE DEPOZYTY PRZEDMIOTÓW METALOWYCH TEORETYCZNE PODSTAWY INTERPRETACJI

SPOŁECZNOŚCI SKŁADAJĄCE DEPOZYTY PRZEDMIOTÓW METALOWYCH TEORETYCZNE PODSTAWY INTERPRETACJI OD AUTORA 13 WSTĘP 15 ROZDZIAŁ 1 SPOŁECZNOŚCI SKŁADAJĄCE DEPOZYTY PRZEDMIOTÓW METALOWYCH TEORETYCZNE PODSTAWY INTERPRETACJI 29 1.1. Kulturowa charakterystyka społeczności składających depozyty przedmiotów

Bardziej szczegółowo

20 lat od powodzi tysiąclecia na Dolnym Śląsku

20 lat od powodzi tysiąclecia na Dolnym Śląsku 20 lat od powodzi tysiąclecia na Dolnym Śląsku Geneza i historia projektu ochrony przeciwpowodziowej Doliny Odry Po wielkiej powodzi w roku 1903 Wrocławski Węzeł Wodny został zaprojektowany i wykonany

Bardziej szczegółowo

DOKUMENTACJA BADAO PODŁOŻA GRUNTOWEGO WRAZ Z OPINIĄ GEOTECHNICZNĄ

DOKUMENTACJA BADAO PODŁOŻA GRUNTOWEGO WRAZ Z OPINIĄ GEOTECHNICZNĄ GEOMAG STUDIO Opinie i Dokumentacje Geologiczne Adrian Gańko Ul. Leśna 4, 05-300 Mińsk Mazowiecki Tel. 730 149 671 lub 730 149 670 www.geomagstudio.pl NIP: 822-215-37-31 REGON: 364765634 DOKUMENTACJA BADAO

Bardziej szczegółowo

Dzieje wybranych miejscowości gminy Łopiennik Górny w świetle archeologicznych badań powierzchniowych AZP

Dzieje wybranych miejscowości gminy Łopiennik Górny w świetle archeologicznych badań powierzchniowych AZP Jacek Kiszczak Dzieje wybranych miejscowości gminy Łopiennik Górny w świetle archeologicznych badań powierzchniowych AZP Abstrakt: Gmina Łopiennik Górny administracyjnie należy do województwa lubelskiego.

Bardziej szczegółowo

Zbigniew Kobyliński i Dariusz Wach Sprawozdanie z badań wykopaliskowych grodzisk prowadzonych w sezonie 2013 na terenie woj. warmińsko mazurskiego

Zbigniew Kobyliński i Dariusz Wach Sprawozdanie z badań wykopaliskowych grodzisk prowadzonych w sezonie 2013 na terenie woj. warmińsko mazurskiego Zbigniew Kobyliński i Dariusz Wach Sprawozdanie z badań wykopaliskowych grodzisk prowadzonych w sezonie 2013 na terenie woj. warmińsko mazurskiego W terminie od 7 lipca do 28 września 2013zespół pracowników

Bardziej szczegółowo

TYGODNIOWY BIULETYN HYDROLOGICZNY

TYGODNIOWY BIULETYN HYDROLOGICZNY INSTYTUT METEOROLOGII I GOSPODARKI WODNEJ PAŃSTWOWY INSTYTUT BADAWCZY TYGODNIOWY BIULETYN HYDROLOGICZNY 23-29 października 2013r. Spis treści: 1. Sytuacja hydrologiczna...2 2. Temperatury ekstremalne w

Bardziej szczegółowo

TYGODNIOWY BIULETYN HYDROLOGICZNY

TYGODNIOWY BIULETYN HYDROLOGICZNY INSTYTUT METEOROLOGII I GOSPODARKI WODNEJ PAŃSTWOWY INSTYTUT BADAWCZY TYGODNIOWY BIULETYN HYDROLOGICZNY 26 czerwca 2 lipca 2013 r. Spis treści: 1. Sytuacja hydrologiczna...2 2. Temperatury ekstremalne

Bardziej szczegółowo

PROJEKT GEOTECHNICZNY

PROJEKT GEOTECHNICZNY Nazwa inwestycji: PROJEKT GEOTECHNICZNY Budynek lodowni wraz z infrastrukturą techniczną i zagospodarowaniem terenu m. Wojcieszyce, ul. Leśna, 66-415 gmina Kłodawa, działka nr 554 (leśniczówka Dzicz) jedn.ewid.

Bardziej szczegółowo

INSTYTUT GEOGRAFII I PRZESTRZENNEGO ZAGOSPODAROWANIA IM. STANISŁAWA LESZCZYCKIEGO POLSKA AKADEMIA NAUK PRACE GEOGRAFICZNE NR 253

INSTYTUT GEOGRAFII I PRZESTRZENNEGO ZAGOSPODAROWANIA IM. STANISŁAWA LESZCZYCKIEGO POLSKA AKADEMIA NAUK PRACE GEOGRAFICZNE NR 253 1 INSTYTUT GEOGRAFII I PRZESTRZENNEGO ZAGOSPODAROWANIA IM. STANISŁAWA LESZCZYCKIEGO POLSKA AKADEMIA NAUK PRACE GEOGRAFICZNE NR 253 2 GEOGRAPHICAL STUDIES No. 253 CULTURAL LANDSCAPES OF POLAND AND THEIR

Bardziej szczegółowo

STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY GORZYCE- II ZMIANA

STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY GORZYCE- II ZMIANA Wójt Gminy Gorzyce STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY GORZYCE- II ZMIANA UZASADNIENIE ZAWIERAJĄCE OBJAŚNIENIA PRZYJĘTYCH ROZWIĄZAŃ ORAZ SYNTEZĘ USTALEŃ STUDIUM Załącznik

Bardziej szczegółowo

ARCH-BUD Badania Archeologiczne JAROSZÓW 85

ARCH-BUD Badania Archeologiczne JAROSZÓW 85 ARCH-BUD Badania Archeologiczne 58-120 JAROSZÓW 85 KAMIENNE PIEKŁO KL GROSS ROSEN I PROJEKT KONSERWATORSKO-BUDOWLANY MUZEUM GROSS ROSEN W ROGOŹNICY ul. Ofiar Gross Rosen 26 Dz nr 438 PLAN BADAŃ ARCHEOLOGICZNYCH

Bardziej szczegółowo

Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Sanok dla części miejscowości Strachocina

Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Sanok dla części miejscowości Strachocina MGGP S.A. 33-100 Tarnów, ul. Kaczkowskiego 6 Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Sanok dla części miejscowości Strachocina EGZEMPLARZ DO PUBLICZNEGO WGLĄDU Tarnów, kwiecień 2011 r. ZESPÓŁ

Bardziej szczegółowo

36-43 2 BIELCZYNY 002 355.121 95867/60529 OSADA PŚ

36-43 2 BIELCZYNY 002 355.121 95867/60529 OSADA PŚ Kujawsko-Pomorski Wojewódzki Konserwator Zabytków w Toruniu Ewidencja Nieruchomych Zabytków Archeologicznych gminy Chełmża 36-43 1 BIELCZYNY 001 355.121 95855/60512 ŚLAD OS. PŚ 36-43 2 BIELCZYNY 002 355.121

Bardziej szczegółowo

ANTROPOLOG NA WYKOPALISKACH

ANTROPOLOG NA WYKOPALISKACH ANTROPOLOG NA WYKOPALISKACH Żadne inne znaleziska nie dają nam możliwości tak głębokiego wglądu w duchowe aspekty kultur archeologicznych, jak właśnie odkryte i przebadane pochówki i cmentarzyska. Jeśli

Bardziej szczegółowo

Narodowy Instytut Dziedzictwa w Warszawie INSTRUKCJA OPRACOWYWANIA KARTY ADRESOWEJ ZABYTKU NIERUCHOMEGO (GEZ)

Narodowy Instytut Dziedzictwa w Warszawie INSTRUKCJA OPRACOWYWANIA KARTY ADRESOWEJ ZABYTKU NIERUCHOMEGO (GEZ) Narodowy Instytut Dziedzictwa w Warszawie INSTRUKCJA OPRACOWYWANIA KARTY ADRESOWEJ ZABYTKU NIERUCHOMEGO (GEZ) Warszawa 2011 1 USTALENIA OGÓLNE DOTYCZĄCE OPRACOWYWANIA KART ADRESOWYCH ZABYTKU NIERUCHOMEGO

Bardziej szczegółowo

D O K U M E N T A C J A G E O T E C H N I C Z N A ( O P I N I A G E O T E C H N I C Z N A )

D O K U M E N T A C J A G E O T E C H N I C Z N A ( O P I N I A G E O T E C H N I C Z N A ) www.geodesign.pl geodesign@geodesign.pl 87-100 Toruń, ul. Rolnicza 8/13 GSM: 515170150 NIP: 764 208 46 11 REGON: 572 080 763 D O K U M E N T A C J A G E O T E C H N I C Z N A ( O P I N I A G E O T E C

Bardziej szczegółowo

PROJEKT BUDOWLANY. TEMAT : Budowa schodów i przebudowa chodników wraz z infrastrukturą towarzyszącą na osiedlu Wysokie w Siemiatyczach

PROJEKT BUDOWLANY. TEMAT : Budowa schodów i przebudowa chodników wraz z infrastrukturą towarzyszącą na osiedlu Wysokie w Siemiatyczach 1 PROJEKT BUDOWLANY OBIEKT : Chodnik TEMAT : Budowa schodów i przebudowa chodników wraz z infrastrukturą towarzyszącą na osiedlu Wysokie w Siemiatyczach INWESTOR : Gmina Miasto Siemiatycze Projektant Podpis

Bardziej szczegółowo

Wejście w życie: 13 października 2005 r.

Wejście w życie: 13 października 2005 r. Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego obszarów położonych w granicach miasta Kożuchowa oraz wsi: Cisów, Drwalewice, Książ Śląski, Mirocin Dolny, Mirocin Górny, Podbrzezie Dolne, Solniki i Stypułów.

Bardziej szczegółowo

TYGODNIOWY BIULETYN HYDROLOGICZNY

TYGODNIOWY BIULETYN HYDROLOGICZNY INSTYTUT METEOROLOGII I GOSPODARKI WODNEJ PAŃSTWOWY INSTYTUT BADAWCZY TYGODNIOWY BIULETYN HYDROLOGICZNY 17 23 lipca 2013 r. Spis treści: 1. Sytuacja hydrologiczna...2 2. Temperatury ekstremalne w regionach

Bardziej szczegółowo

Archeologia Polski 1973, 18, z. 1-2, pp. 213-218 214 W podsumowaniu: Wydaje się więc, że hipotezy na temat istnienia grupy Celtów na Kujawach nie posiadają wystarczającego uzasadnienia" 5. Bezpośrednim

Bardziej szczegółowo

Osadnictwo w epoce br¹zu i we wczesnej epoce elaza na terenie stanowiska 1 w Zakrzowie, gm. Niepo³omice

Osadnictwo w epoce br¹zu i we wczesnej epoce elaza na terenie stanowiska 1 w Zakrzowie, gm. Niepo³omice Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Muzeum Archeologiczne w Krakowie i Uniwersytet Jagielloñski Krakowski Zespó³ do Badañ Autostrad Osadnictwo w epoce br¹zu i we wczesnej epoce elaza na terenie stanowiska

Bardziej szczegółowo

Zawartość opracowania

Zawartość opracowania Zawartość opracowania OPIS TECHNICZNY PRZEDMIAR ROBÓT MAPA SYTUACYJNA RYS. NR 1 MAPA EWIDENCYJNA RYS. NR 2 7, MAPA SYTUACYJNO-WYSOKOŚCIOWA ZAKRES ROBÓT RYS. 8 15 PRZEKRÓJ POPRZECZNY P-1 RYS. NR 16 PRZEKRÓJ

Bardziej szczegółowo

A. SPOSÓB OPRACOWANIA ANALIZY ZAGROŻEŃ NA OBSZARZE POWIATU

A. SPOSÓB OPRACOWANIA ANALIZY ZAGROŻEŃ NA OBSZARZE POWIATU Załączniki do rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia (poz. ) Załącznik nr 1 A. SPOSÓB OPRACOWANIA ANALIZY ZAGROŻEŃ NA OBSZARZE POWIATU Analiza zagrożeń na obszarze powiatu składa

Bardziej szczegółowo

Program Edukacyjny. Muzeum Twierdzy Kostrzyn. dla uczniów. Szkół Podstawowych

Program Edukacyjny. Muzeum Twierdzy Kostrzyn. dla uczniów. Szkół Podstawowych Program Edukacyjny Muzeum Twierdzy Kostrzyn dla uczniów Szkół Podstawowych Wykonał: Jerzy Dreger 1. Założenia Podstawowym celem działalności edukacyjnej Muzeum Twierdzy Kostrzyn jest przybliżanie wiedzy

Bardziej szczegółowo

kultura łużycka (epoka brązu) A - 280/70 neolit, późny okres lateński (kultura celtycka) neolit, wczesne średniowiecze, średniowiecze

kultura łużycka (epoka brązu) A - 280/70 neolit, późny okres lateński (kultura celtycka) neolit, wczesne średniowiecze, średniowiecze 134 stanowiska archeologiczne z obszaru Gminy Głubczyce, wpisane do rejestru zabytków archeologicznych województwa opolskiego, ujęte w Gminnej Ewidencji Zabytków Gminy Głubczyce wg stan po aktualizacji

Bardziej szczegółowo

AUTOREFERATY DOKTORSKIE (obrony na Wydziale Historycznym UAM)

AUTOREFERATY DOKTORSKIE (obrony na Wydziale Historycznym UAM) FOLIA PRAEHISTORICA POSNAN1ENSIA T. X/XI - 2(X)2/2(X)3 INSTYTUT PRAHISTORII UAM POZNAN - ISBN 83-232-1183-3 ISSN 0239-8524 AUTOREFERATY DOKTORSKIE (obrony na Wydziale Historycznym UAM) GEN EZA KULTURY

Bardziej szczegółowo