WÓJT GMINY ŚWIDNICA GMINA ŚWIDNICA ZMIANA STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY

Transkrypt

1 WÓJT GMINY ŚWIDNICA WOJEWÓDZTWO LUBUSKIE GMINA ŚWIDNICA ZMIANA STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY Uchwalono uchwałą Rady Gminy Świdnica Nr... /... /... z dnia r. Świdnica 2014r.

2 UKŁAD CZĘŚCI TEKSTOWEJ WPROWADZENIE... 4 CZ. I UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO UWARUNKOWANIA ZWIĄZANE Z WYKORZYSTANIEM WALORÓW POŁOŻENIA UWARUNKOWANIA ZWIĄZANE Z OCHRONĄ ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Geomorfologia Geologia Klimat Zasoby wodne gminy Lasy Rolnicza przestrzeń produkcyjna Tereny i obiekty chronione UWARUNKOWANIA ZWIĄZANE Z OCHRONĄ ŚRODOWISKA KULTUROWEGO Rys historyczny regionu oraz osadnictwa Charakterystyka jednostek wiejskich Wykaz jednostek ujętych w rejestrze zabytków Stanowiska archeologiczne UWARUNKOWANIA DEMOGRAFICZNE I SPOŁECZNO - GOSPODARCZE Potencjał demograficzny Lokalny rynek pracy Zatrudnienie w rolnictwie Oświata rolnicza i wykształcenie Mieszkalnictwo Służba zdrowia Opieka społeczna Oświata i wychowanie Kultura Kultura fizyczna, sport, rekreacja i turystyka Bezpieczeństwo UWARUNKOWANIA ZWIĄZANE ZE STANEM GOSPODARKI Otoczenie biznesu w gminie Grunty Rolnictwo Leśnictwo Gospodarka łowiecka Struktura gospodarki gminy Eksploatacja surowców mineralnych UWARUNKOWANIA ZWIĄZANE Z ROZWOJEM STRUKTURY FUNKCJONALNO - PRZESTRZENNEJ UWARUNKOWANIA ZWIĄZANE ZE STANEM UKŁADU KOMUNIKACJI Komunikacja drogowa Drogi krajowe Drogi wojewódzkie Drogi powiatowe Drogi gminne Komunikacja kolejowa Komunikacja zbiorowa Komunikacja lotnicza UWARUNKOWANIA ZWIĄZANE ZE STANEM SIECI URZĄDZEŃ INFRASTRUKTURY TECHNICZNEJ Zaopatrzenie w wodę Gospodarka ściekowa Nieczystości stałe Ciepłownictwo i gazownictwo Elektroenergetyka Telekomunikacja JBPiP, 2000

3 9. SYNTEZA UWARUNKOWAŃ ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO - IDENTYFIKACJA GŁÓWNYCH PROBLEMÓW ROZWOJU GMINY CZ. II KIERUNKI ROZWOJU PRZESTRZENNEGO CELE ROZWOJU PRZESTRZENNEGO ZASADY ROZWOJU PRZESTRZENNEGO KIERUNKI OCHRONY ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO KIERUNKI OCHRONY ŚRODOWISKA KULTUROWEGO KIERUNKI ROZWOJU STRUKTURY FUNKCJONALNO - PRZESTRZENNEJ ORAZ ZASADY KSZTAŁTOWANIA ŁADU PRZESTRZENNEGO Generalne zasady kształtowania struktury funkcjonalno przestrzennej i ładu przestrzennego Szczegółowe zasady kształtowania struktury funkcjonalno przestrzennej, w tym kierunki rozwoju zabudowy mieszkaniowej i usługowej Kierunki rozwoju rolnictwa Kierunki rozwoju przemysłu i działalności gospodarczej Kierunki rozwoju turystyki, wypoczynku i rekreacji KIERUNKI MODERNIZACJI I ROZBUDOWY UKŁADU KOMUNIKACJI KIERUNKI MODERNIZACJI I ROZBUDOWY UKŁADU SIECI I URZĄDZEŃ INFRASTRUKTURY TECHNICZNEJ Zaopatrzenie w wodę Odprowadzenie i unieszkodliwianie ścieków Nieczystości stałe Gazownictwo Gospodarka cieplna Elektroenergetyka Telekomunikacja ZAŁOŻENIA AKTYWIZACJI GOSPODARCZEJ GMINY CZ. III POLITYKA PRZESTRZENNA CELE POLITYKI PRZESTRZENNEJ INSTRUMENTY WDRAŻANIA USTALEŃ STUDIUM ZESTAWIENIE OBSZARÓW OBJĘTYCH OBOWIĄZKIEM OPRACOWANIA MIEJSCOWYCH PLANÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO WNIOSKI DO STRATEGII I PLANU ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO WOJEWÓDZTWA LUBUSKIEGO KIERUNKI ROZWOJU GMINY WYNIKAJĄCE Z PLANU ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO WOJEWÓDZTWA LUBUSKIEGO ZASADY PROMOCJI ROZWOJU GMINY UKŁAD CZĘŚCI GRAFICZNEJ Rys. nr 1 Uwarunkowania przyrodnicze i kulturowe, w skali 1: Rys. nr 2 Uwarunkowania rozwoju przestrzennego, w skali 1: Rys. nr 3 Kierunki zagospodarowania przestrzennego, w skali 1: ANEKS 1. WYKAZ STANOWISK ARCHEOLOGICZNYCH JBPiP,

4 I. PODSTAWA PRAWNA OPRACOWANIA 1.1. Uchwała Nr XLIII/232/14 Rady Gminy Świdnica z dnia 26 lutego 2014r. w sprawie przystąpienia do sporządzania zmiany studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Świdnica Ustawa z dnia 27 marca 2003r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. z 2012r. poz. 647 z późn. zm.). II. PRZEDMIOT I ZAKRES ZMIAN: Przedmiotem zmiany studium jest wyznaczenie terenów działalności gospodarczej, mieszkaniowych i usługowych obejmującej działki o numerach ewidencyjnych od 479/2 do 479/75 obręb Słone. Zmiana nie wymagała wprowadzania korekt tekście studium. WPROWADZENIE 1. Podstawami opracowania są: uchwała nr VI/28/97 Rady Gminy Świdnica z dnia 28 maja 1997 r. w sprawie przystąpienia do opracowania studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Świdnica oraz umowa nr 2/99 z dnia 13 stycznia 1999 r. zawarta pomiędzy Gminą Świdnica a Jeleniogórskim Biurem Planowania i Projektowania na wykonanie ww. opracowania. 2. Stosownie do przepisów nowej ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym z 7 lipca 1994 r., planowanie miejscowe obejmuje sporządzenie studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. W studium określa się zasady rozwoju przestrzennego gminy z uwzględnieniem zarówno lokalnych jak i ponadlokalnych uwarunkowań, celów oraz kierunków polityki przestrzennej, w planie miejscowym ustala się z kolei warunki zabudowy i użytkowania oraz zagospodarowania dla ściśle określonych terenów. Ustalenia zawarte w studium służą koordynacji przestrzennej rozwiązań zawartych w planach zagospodarowania przestrzennego, sporządzanych dla poszczególnych części gminy. Zgromadzony w studium zasób informacji może także służyć promocji gminy, sporządzaniu programów gospodarczych i inwestycyjnych, a także opracowaniu ofert inwestycyjnych dla potencjalnych inwestorów, którzy będą uczestniczyć w rozwoju gospodarczym gminy. Studium uchwalone przez Radę Gminy uchwałą Nr V/13/2000 z dnia 29 czerwca 2000r., w formie uchwały zawierającej decyzje o charakterze strategicznym stanowi własne zobowiązanie władzy samorządowej. Studium nie będąc tzw. przepisem gminnym nie stanowi podstawy do wydania decyzji administracyjnych. Mogą one być wydawane wyłącznie na podstawie ustaleń zawartych w planach miejscowych, opracowanych dla całych jednostki lub ich części. Tekst studium oraz rysunek kierunków zostały opracowane w trybie starej ustawy z dnia 7 lipca 1994r. o zagospodarowaniu przestrzennym. 3. "Studium" składa się z trzech zasadniczych części: Część I Uwarunkowania zagospodarowania przestrzennego Część II Kierunki zagospodarowania przestrzennego Część III Polityka przestrzenna Część I, II i III studium uzupełniają: Rys. nr 1 Uwarunkowania przyrodnicze i kulturowe, w skali 1: Rys. nr 2 Uwarunkowania rozwoju przestrzennego, w skali 1: z aneksem w zakresie uaktualnienia uwarunkowań dla terenu lądowiska i terenów sąsiednich. Rys. nr 3 Kierunki zagospodarowania przestrzennego, w skali 1: rysunek ujednolicony. 4 JBPiP, 2000

5 Cz. I Uwarunkowania zagospodarowania przestrzennego 1. UWARUNKOWANIA ZWIĄZANE Z WYKORZYSTANIEM WALORÓW POŁOŻENIA 1. Gmina Świdnica leży na południowy zachód od Zielonej Góry, graniczy z gminami: Zielona Góra, Czerwieńsk, Dąbie, Nowogród Bobrzański. Położenie gminy w pobliżu Zielonej Góry, sprawia że jest ona obszarem tranzytowym, a jej dostępność komunikacyjna jest dobra. Siedziba gminy, Świdnica jest oddalona od stolicy powiatu Zielonej Góry o 5 km i posiada z nią połączenie drogą krajową nr 275. Z siedzibami gmin sąsiednich posiada natomiast następujące połączenia drogowe: - z miejscowością Dąbie drogą krajową nr 275, odległość od miejscowości Świdnica 27 km, - z miejscowością Czerwieńsk drogą krajową nr 284, poprzez Zieloną Górę, odległość od miejscowości Świdnica 18 km, - z miejscowością Nowogród Bobrzański, drogą krajową nr 284, odległość od miejscowości Świdnica 14 km. Ze względu na położenie gminy znaczenie dróg krajowych nr 275 i 284 wzrośnie, będą one bowiem alternatywną w stosunku do autostrad płatnych, i zapewnią dostęp komunikacyjny w głąb kraju. 2. Gmina Świdnica zajmuje powierzchnię 16,1 km 2, z czego 63% stanowią lasy. Gmina liczy 5032 osób i składa się z 11 sołectw, większości starych, historycznych wiosek. Zaludnienie należy do średnich w województwie i wynosi 31 osób na 1 km 2. W Świdnicy mieszka ok. 30% ogólnej liczby mieszkańców gminy. Do największych miejscowości poza samą Świdnicą należą: Wilkanowo, Letnica i Koźla. Do najbardziej rozwojowych miejscowości należą Świdnica, Wilkanowo, Letnica i Radomia. Dostępność wewnętrzna obszaru gminy jest jednolita, ponieważ układ osadniczy rozlokowany jest w miarę równomiernie. Do wszystkich jednostek osadniczych istnieje dojazd poprzez drogi krajowe, wojewódzkie, powiatowe. 3. Gmina Świdnica posiada atrakcyjne położenie pod względem geograficznym występują tu zróżnicowane formy rzeźby terenu takie jak: Wał Zielonogórski, Równina Kosierska i Pradolina Głogowsko Barucka, w krajobrazie wyróżnia się malowniczy Wał Zielonogórski z najwyższym wzniesieniem Górą Wilkanowską. Z bogactwem środowiska przyrodniczego (lasy o różnych kategoriach ochronności, cenne elementy przyrody nieożywionej i ożywionej) związane jest występowanie licznych obiektów i obszarów objętych ochroną. Na terenie gminy występują również w dużej różnorodności zabytki kultury świeckiej (dwory, pałace) i sakralnej. Dotyczy to zarówno chronologii powstawania poszczególnych obiektów, reprezentowanych formacji stylistycznych jak i typów występującej tutaj architektury i sztuki. Położenie gminy w obszarze o szczególnych walorach przyrodniczo krajobrazowych i kulturowych oraz dobrze rozwinięta sieć szlaków turystycznych sprzyja turystyce pieszej i rowerowej. Węzłem szlaków pieszych w gminie jest Góra Wilkanowska. Zbiegają się tu cztery szlaki: czerwony, czarny, zielony i niebieski. Szlaki te służą głównie mieszkańcom Zielonej Góry. Wycieczki sobotnie i niedzielne oraz spacery po Wale Zielonogórskim, szczególnie na Wieżę Wilkanowską są bardzo popularne wśród mieszkańców Zielonej Góry. 4. Na terenie gminy brak jest udokumentowanych surowców mineralnych, poza małym złożem kruszywa naturalnego w Świdnicy. W zakresie zaopatrzenia w sieci i urządzenia infrastruktury technicznej występują znaczne dysproporcje w poszczególnych jednostkach osadniczych. Nie występuje w gminie ani jedna wieś w pełni wyposażona w podstawowe media. Szczególnie niekorzystnie przedstawia się sytuacja w zakresie gospodarki ściekowej, jedynie Drzonów i Radomia wyposażone są w sieć kanalizacyjną nie użytkowaną, również żadna wieś nie jest zgazyfikowana. JBPiP,

6 2. UWARUNKOWANIA ZWIĄZANE Z OCHRONĄ ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 2.1. Geomorfologia 1. Gmina Świdnica położona jest na Wysoczyźnie Zielonogórskiej oraz częściowo w Pradolinie Głogowsko-Baruckiej (według podziału B. Krygowskiego). W obrębie gminy można wyróżnić następujące jednostki geomorfologiczne: 1 Wał Zielonogórski zajmujący centralną część gminy; 2 Równinę Kosierską położoną na północy; 3 Pradolinę Głogowsko-Barucką położoną na południu. 2. Wał Zielonogórski przebiega ze wschodu na zachód. Na jego skłonach położonych jest większość wsi gminy: Świdnica: Wilkanowo, Słone, Buchałów, Letnica, Grabowiec i Koźla. Wał Zielonogórski jest moreną czołową spiętrzoną, utworzoną prawdopodobnie w okresie zlodowacenia południowo polskiego i środkowo -polskiego. Zlodowacenie północno polskie (bałtyckie) dotarło jedynie do północnych stoków Wału, ale go nie przekroczyło. Najwyższym wzniesieniem na Wale Zielonogórskim jest tzw. Góra Wilkanowska, o wysokości 220,81 m n.p.m. Wał wznosi się od 100 m do 220 m n.p.m. Na zachód od osiedla Letnica występuje obniżenie w Wale nazywane Bramą Letnicką. Dno tej Bramy położone jest w poziomie m n.p.m., a spadek dna jest w kierunku południowym. Najniższą wysokość osiąga ona między torem kolejowym, a fermą byłego PGR. Zachodnia część Wału Zielonogórskiego znana jest również jako Wał Sterkowski, który położony jest między wsiami Koźla i Grabowiec. Powierzchnia Wału jest bardzo urozmaicona, występuje tu szereg wzniesień i dolinek. Na wychodniach utworów spoistych (pyły, iły, gliny) obserwuje się obniżenia, dolinki lub załomy terenu, a na wychodniach gruntów sypkich (piaski i żwiry) wyniesienia. Część grzbietowa Wału jest lokalnym działem wodnym między Śląską Ochlą na południu i Zimną Wodą na północy. Na Wale występują dwa systemy dolin. Jeden system to doliny ze współcześnie czynnymi potokami, rozcinającymi Wał zgodnie z nachyleniem stoków. Drugi system to dolinki mniejszych rozmiarów, przeważnie suche, usytuowane prostopadle do pierwszego systemu. Jest to system dolinek strukturalnych zależnych od budowy wewnętrznej Wału. 3. Na południe od Wału Zielonogórskiego położony jest sandr. Szerokość sandru między Letnicą a Jędrzychowem wynosi 14 km. Sandr ten powstał w maksymalnym stadium zlodowacenia północno polskiego (stadiale leszczyńskim). Na odcinku Świdnica Ochla pokrywa osadów sandrowych jest niewielka, a miejscami ich brak. Niekiedy bezpośrednio pod powierzchnią terenu odsłaniają się iły trzeciorzędowe. 4. Na przedpolu lądolodu, między jego czołem a północnym skłonem Wału, powstały terasy kemowe zbudowane z piasków i żwirów. Terasy kemowe pokrywają bory sosnowe położone na północ od wsi Słone, Buchałów oraz w okolicach wsi Lipno. Można wyznaczyć co najmniej cztery poziomy terasów kemowych. Najwyższy poziom sięga rzędnej 130 m n.p.m., kolejny rzędnej 120 m n.p.m. Jest on usytuowany na wschód od Grabowca i na ogół przebiega równolegle do wyższego terasu. Niższy poziom terasu kemowego występuje na wysokości 112 m n.p.m. na wschód od Grabowca i na północ od Letnicy. Czwarty poziom o rzędnej 105 m n.p.m. występuje w Bramie Letnickiej. Jest to poziom erozyjny, który powstał w wyniku spływu wód z niecki wytopiskowej w Trzebuli. 5. Równina Kosierska obejmuje północno-zachodni fragment gminy okolice wsi Drzonów oraz obszar leśny na północny-zachód od wsi Lipno. Jest to teren równinny, miejscami podmokły. Miejscami spotyka się zagłębienia o charakterze niecek i kotlin (okolice Lubiatowa, Trzebuli), które to obniżenia obejmują również tereny gminy Świdnica. Powstały one w wyniku wytapiania się brył martwego lodu oraz działalności wód roztopowych lodowca. 6 JBPiP, 2000

7 6. Pradolina Głogowsko-Barucka obejmuje południowy fragment gminy okolice wsi Piaski. Jest to teren płaski i miejscami podmokły, położony na rzędnej m n.p.m. Spadek terenu jest w kierunku wschodnim. Obszar ten odwadniany jest przez rzekę Śląską Ochlę. 7. Według podziału J. Kondrackiego gmina Świdnica położona jest na terenie prowincji Niżu Środkoweuropejskiego, podprowincji Pojezierza Południowobałtyckiego oraz Niziny Środkowopolskiej, makroregionu Wzniesienia Zielonogórskiego i Niziny Środkowopolskiej oraz mezoregionu: Wysoczyzny Czerwieńskej (okolice Drzonowa), Wału Zielonogórskiego (wsie: Wilkanowo, Słone, Buchałów, Świdnica, Letnica, Koźla, Grabowiec) i Obniżenia Nowosolskiego (Piaski). 8. Na terenie gminy brak jest szczególnie interesujących obiektów geomorfologicznych. Jedynie za taki obiekt można uznać Górę Wilkanowską, z której roztacza się rozległy widok na Pradolinę Głogowsko-Barucką i Wzgórza Dalkowskie Geologia 1. Podział na jednostki geologiczne jest w zasadzie taki sam jak na jednostki geomorfologiczne. Na terenie gminy można wyróżnić trzy niżej wymienione jednostki: 1 Wał Zielonogórski położony centralnie; 2 Terasę Kemową na północ od Wału; 3 Pradolinę Głogowsko-Barucką na południu. 2. Wał Zielonogórski jest moreną czołową spiętrzoną. Jego długość wynosi 36 km, a szerokość ok. 6 km. Ciągnie się on od przełomowego odcinka Odry na wschodzie do doliny Bobru na zachodzie. Gmina Świdnica obejmuje tylko jego mały fragment, w części środkowo-zachodniej. Zaburzenia glacitektoniczne Wału w rejonie Zielonej Góry sięgają do 130 m. Zaburzenia obejmują również iły mioceńskie i węgle brunatne. Osady te miejscami występują blisko powierzchni i były eksploatowane przez kopalnie węgla brunatnego w Słonem do 1947 r. oraz przez cegielnię Krośnieńska, położoną między Zieloną Górą a Wilkanowem i cegielnię w Koźli. Iły trzeciorzędowe w okolicach Świdnicy, czy Letnicy są wyniesione do wysokości m n.p.m. W rejonie Bramy Letnickiej iły plioceńskie występują bezpośrednio pod glebą. Osady czwartorzędowe są zmiennej miąższości. Gliny zwałowe starszych zlodowaceń są zaburzone glacitektonicznie. Jedynie osady najmłodszego zlodowacenia nie zostały zaburzone. W utworach czwartorzędowych w obrębie Wału Zielonogórskiego obserwuje się bardzo dużą zmienność litologiczną, zarówno w profilu pionowym, jak też w rozprzestrzenieniu poziomym, co wynika ze zmiennych warunków sedymentacji. 3. Terasa kemowa jest zbudowana od powierzchni przez utwory piaszczysto-żwirowe o bardzo zmiennej miąższości od kilku do m. Są to piaski ostatniego zlodowacenia. Pod tymi osadami występują gliny morenowe, iły zastoiskowe i mułki trzeciorzędowe, niekiedy zaburzone glacitektonicznie. W strefie przylegającej do Wału Zielonogórskiego miąższość osadów gliniastoilastych dochodzi do 40 m i maleje w miarę oddalania się od niego. U podnóża Wału osady kompleksu gliniastego zalegają z reguły na zaburzonym glacitektonicznie trzeciorzędzie. Przy przesuwaniu się w kierunku północnym miąższość osadów gliniasto-pyłowych maleje, bądź zanika zupełnie, a w podłożu pojawia się dość regularna warstwa osadów fluwioglacjalnych. Zalegają tu gliny morenowe starszego zlodowacenia, o miąższości od kilku do kilkudziesięciu metrów, które leżą wprost na osadach trzeciorzędowych. W kierunku południowo-zachodnim (do Drzonowa) większe rozprzestrzenienie posiada drugi poziom osadów piaszczysto-żwirowych. Na północ od Drzonowa i Radomii występują pagórki kemowe powstałe w wyniku topnienia martwego lodu. JBPiP,

8 4. Terasa sandrowa występuje na południe od Wału Zielonogórskiego. Na odcinku od Ochli do Letnicy ma przeważnie charakter erozyjny, odsłaniając w wielu miejscach osady trzeciorzędowe (Świdnica). W rejonie Letnicy na niewielkim odcinku pojawiają się osady piaszczysto-żwirowe o maksymalnej miąższości do 7 m. Również charakter erozyjny ma terasa sandrowa na odcinku Koźla Bogaczów. 5. Pradolina Głogowsko-Barucka jest płaskim obszarem, wypełnionym osadami piaszczystożwirowymi zalegającymi na trzeciorzędowych osadach ilasto-pylastych. Miąższość warstwy piaszczystej wynosi od 5 do 25 m, przeciętnie 15 m. Na powierzchni występują na łąkach rudy darniowe, na terenach zalesionych wydmy, a lepsze grunty powstały na madach i namułach. 6. Na terenie gminy brak jest większych udokumentowanych złóż surowców mineralnych. Udokumentowane jest jedynie małe złoże kruszywa naturalnego w Świdnicy. W 1997 r. firmie Elsta, reprezentowanej przez p. Elżbietę Łuczak (Świdnica, ul. Polna), została udzielona koncesja na wydobywanie kruszywa naturalnego metodą odkrywkową na działce 680/12. Obszar górniczy obejmuje powierzchnię m 2, a teren górniczy m 2. Ważność koncesji upływa z dniem 20 lipca 2000 r. Ponadto penetracyjne wiercenia w poszukiwaniu kruszywa były prowadzone w okolicach wsi: Świdnica, Słone, Grabowiec i Letnica, ale nie udokumentowano żadnych zasobów. Za perspektywiczny obszar uważa się rejon między Grabowcem, a Leśniowem Wielkim. Są to tereny leśne Nadleśnictwa Zielona Góra. 7. Węgiel brunatny w kopalni Słone wydobywano do 1947 r. Zaprzestano jego dalszej eksploatacji ze względu na nierentowność. Miąższość pokładu węgla wahała się w granicach 3 5 m. Złoże nie jest zbadane, a zasoby węgla nie są ustalone. Jest ono zaburzone glacitektonicznie, a eksploatowano tylko jego górne partie metodą podziemną. Po eksploatacji pozostały liczne wyrobiska, obecnie wypełnione wodą Klimat 1. Gmina leży w strefie przejściowej, objętej wpływami Atlantyku jak i Eurazji. Ze względu na położenie gminy przy zachodnim skraju Polski uwydatniają się tu także wpływy oceaniczne. Gmina Świdnica położona jest na terenie XI krainy Wału Zielonogórskiego i IX krainy Pasa Pradolin Południowych (okolice wsi Piaski). (Prawdziwiec, Koźmiński, 1972 r. Agroklimat województwa zielonogórskiego, Zielona Góra). 2. W związku ze znacznym wzniesieniem Wału Zielonogórskiego, klimat jest tu chłodniejszy od klimatu otaczających go pradolin. Występują tu największe opady atmosferyczne, zwłaszcza w okresie od kwietnia do września. Wcześniej pojawia się tu zima i występuje największa liczba dni z pokrywą śnieżną. Kraina ta jest najbardziej uprzywilejowaną pod względem amplitud średnich dobowych (wynoszą tylko C) i bardzo małego zagrożenia przez przymrozki. Przymrozki na Wale Zielonogórskim zanikają średnio między kwietnia. Występuje tu również najmniejsza częstość okresów bezopadowych. W krainie IX Pasa Pradolin Południowych występują nieco wyższe temperatury, w lecie (VI VIII) średnio 0,1-0,2 0 C, wyższe amplitudy dobowe ( C), większa liczba dni z przymrozkami (średnio 5 dni więcej), a ostatnie przymrozki wiosenne występują średnio do 30 kwietnia. Zasadnicza różnica występuje w opadach atmosferycznych, gdyż w Pradolinie są one niższe w okresie IV IX o średnio ok. 40 mm. 3. Dla charakterystyki klimatu gminy Świdnica posłużono się danymi ze stacji klimatycznej w Zielonej Górze, gdzie są prowadzone obserwacje całodobowe. Średnia temperatura wieloletnia dla lat wynosiła 8,3 0 C. Wahania temperatury między poszczególnymi miesiącami są jednak znaczne. Najwyższa średnia roczna temperatura, po wojnie, wystąpiła w 1989 r. i wyno- 8 JBPiP, 2000

9 siła 9,8 0 C. W całym okresie obserwacji najwyższa średnia była w 1934 r. (10 0 C). Najchłodniejszym rokiem był rok 1949 ze średnią temperaturą roczną 6,1 0 C. Spośród 106 lat obserwacji najcieplejszy był lipiec 1994 r. ze średnią temperaturą 22,9 0 C. Maksymalna temperatura w okresie powojennym wystąpiła 1 sierpnia 1994 r. Wynosiła ona wtedy 36,8 0 C. Najwyższa temperatura w okresie obserwacji wystąpiła 19 sierpnia 1992 roku i wynosiła 38,9 0 C. Najzimniej natomiast było 10 lutego 1929 r. kiedy to temperatura spadła do 30,2 0 C, a po ostatniej wojnie 9 lutego 1956 r.: -29,5 0 C. Najmroźniejsza zima była w latach 1939/40 o średniej temperaturze 22,7 0 C, a najdłuższa w latach 1995/96, która trwała 124 dni. Tab. nr 1. Charakterystyczne dane dla dwóch krain klimatycznych, w których położona jest gmina Świdnica (z lat ) Lp. Elementy klimatyczne Wał Zielonogórski Pradolina Głogowsko- Barucka 1. Temperatura roczna 8,0-8,1 0 C 8,1-8,2 0 C 2. Temperatura okresu V-VII 15,6-15,7 0 C 15,7-15,9 0 C 3. Temperatura okresu IV-IX 14,3-14,4 0 C 14,3-14,4 0 C 4. Amplitudy dobowe temp. okresu V-VII Liczba dni gorących w roku (temp.>25 0 C) Data ostatniego przymrozku wiosennego IV IV 7. Liczba dni z przymrozkami w okresie IV-X Liczba dni mroźnych w roku (temp. max poniżej C. 4. Kraina pradolin południowych charakteryzuje się najcieplejszym klimatem w województwie, występuje tu największa liczba dni gorących - średnio 36 i najdłużej trwające lato ok. 99 dni. Wiosenne przymrozki znikają najwcześniej na Wale Zielonogórskim przed 20.VI; w obniżeniach i na terenie pradolin utrzymują się średnio do 30.VI; natomiast przymrozki jesienne pojawiają się w odwrotnej kolejności tj. najwcześniej w niższych partiach gminy ok X, najpóźniej na wyniesieniach Wału Zielonogórskiego ok X. Okres bezprzymrozkowy jest znacznie zróżnicowany i trwa od 160 do 195 dni. 5. Średnie opady gminy Świdnica szacuje się na 650 mm. Największe opady atmosferyczne występują na Wale Zielonogórskim, a najniższe w obniżeniu Pradoliny w okresie IV IX o średnio ok. 40 mm. Największe ilości opadu występują w miesiącu lipcu, najniższe w miesiącach zimowych. Opady w miesiącach IV-IX stanowią ok. 60% rocznego opadu. Tab. nr 2 Średnie sumy opadów dla okresów dla miejscowości Buchałów według W. Wiszniewskiego, dane z roku Miesiące Buchałów gm. Świdnica I II III IV V VI VI VIII IX X XI XII IV-IX Rok JBPiP,

10 2.4. Zasoby wodne gminy 1. Główną rzeką gminy jest odcinek górny Śląskiej Ochli, która ma swoje źródła na terenie Wału Zielonogórskiego koło wsi Letnica. Długość kanałów podstawowych na terenie gminy wynosi 17,8 km, z tego: - rzeka Śląska Ochla 8,9 km; - kanał Wodna 9,2 km; - kanał Jarosz 4,1 km; - kanał Polny 4,5 km. Pozostałe cieki są to rowy odwadniające fragmenty terenów leśnych lub łąk. Na kanale Wodna wybudowano urządzenie piętrzące, w celu retencji korytowej wody. Szacuje się, że na skutek podpiętrzenia można w korycie kanału zmagazynować około 1500 m 3 wody, która metodą podsiąku nawadnia okoliczne łąki. Według sprawozdań GUS na terenie gminy jest 28 zbiorników wodnych małej retencji, z tego 15 stawów rybnych, 9 zbiorników retencyjnych i 4 zbiorniki przeciwpożarowe. 2. Na terenie gminy występują dwie zlewnie. Główną zlewnią jest Śląska Ochla, do której spływają wszystkie cieki ze środkowej i południowej części gminy. Zbiera ona głównie wody spływające z południowych i zachodnich stoków Wału Zielonogórskiego i Bramy Letnickiej. Okolice wsi Grabowiec nie odwadnia żaden ciek. Natomiast w okolicach wsi Wilkanowo, Słone i Buchałów (północne stoki Wału Zielonogórskiego) występują małe rowy, których wody wsiąkają w piaski terasy kemowej. W okolicach wsi Drzonów i Lipno znajdują się źródła cieków, które spływają ku północnemu zachodowi do Młynówki Kosierskiej. Przez gminę przebiega więc wododział między Odrą i Bobrem. 3. Na terenie gminy nie występują zjawiska powodziowe. Mogą zdarzać się tzw. powodzie lokalne, wywołane gwałtownymi opadami atmosferycznymi. Szczególnie tego typu zjawiska mogą wystąpić w Świdnicy, która zbudowana jest wzdłuż potoku spływającego z Wału Zielonogórskiego. 4. Na terenie gminy Świdnica wyróżniamy następujące regiony hydrologiczne: 1 Wał Zielonogórski; 2 Terasę kemową; 3 Pradolinę Głogowsko-Barucką. 5. Na terenie Wału Zielonogórskiego występują elewacyjne zbiorniki wód podziemnych. Przeważnie są one usytuowane w synklinach glacitektonicznych, wypełnionych osadami piaszczystożwirowymi. Zasoby takich zbiorników są ograniczone. Zaopatrzenie w wodę wsi położonych na Wale odbywa się często z ujęć - źródeł (np. Letnica), z rynny wypełnionej piaskami (np. Koźla) oraz ze zbiorników elewacyjnych (Wilkanowo, Świdnica). W strefie terasy kemowej woda podziemna przeważnie znajduje się w strefie górnych piasków np. w Drzonowie, gdzie wodę o zwierciadle swobodnym nawiercono na głębokości 14,5 m. 6. Najważniejszy zbiornik wodny znajduje się w Pradolinie Głogowsko-Baruckiej. Znajduje się tu Główny Zbiornik Wód Podziemnych nr 301. Długość zbiornika wynosi ok. 60 km, a szerokość 2-6 km. Osady wodonośne tworzy seria piaszczysta z przewarstwieniami mułków, w spągu lokalnie występują piaski gruboziarniste i żwiry. Miąższość warstwy wodonośnej wynosi m, średnio m. Zwierciadło wody jest swobodne. W nadkładzie brak jest warstwy izolacyjnej. Występują tu piaski i mułki rzeczne, lokalnie piaski wydmowe i namuły. Podłoże zbiornika wodonośnego tworzą iły trzeciorzędowe i czwartorzędowe. Zbiornik jest zasilany między innymi przez wody powierzchniowe Śląskiej Ochli i jej dopływów: Jarosza, Wodnej, kanału Polnego i innych. Dlatego też bardzo ważnym jest aby nie odprowadzać nieoczyszczonych ścieków komunalnych i 10 JBPiP, 2000

11 przemysłowych do rzeki Śląska Ochla i jej dopływów, gdyż grozi to zanieczyszczeniem wód podziemnych. Lustro wody we wsi Piaski występuje już na głębokości 2 m. 7. Rzeka Śląska Ochla ma długość 38 km. W gminie Świdnica znajduje się źródłowy odcinek rzeki o długości 8,9 km. Prowadzone badania wykazały, że odcinek ten pod względem parametrów fizyko-chemicznych należy do II klasy czystości, a pod względem bakteriologicznym do III klasy. Głównym źródłem zanieczyszczeń są ścieki sanitarne, pochodzące głównie ze wsi: Świdnica, Letnica, Koźla, Piaski. Badania chemizmu wód w studni we wsi Piaski wykazały, że wody są znacznie zanieczyszczone związkami azotowymi, które klasyfikują te wody do III klasy czystości. Jest to spowodowane przez nieoczyszczone ścieki bytowo-gospodarcze oraz nielegalne wylewiska ścieków i wysypiska odpadów Lasy 1. Według regionizacji opartej na kryteriach przyrodniczo-leśnych obszar gminy położony jest w III Krainie Wielkopolsko-Pomorskiej, w 6 Dzielnicy Pojezierza Lubuskiego. Typy siedliskowe lasu wykształcone w zależności od pochodzenia geologicznego, warunków glebowych i wodnych na obszarach leśnych gminy przedstawia poniższe zestawienie. Tab. nr 3. Typy siedliskowe lasu Typ lasu Powierzchnia Struktura Bór suchy 1222,91 ha 12,4 % Bór świeży 6054,89 ha 61,4 % Bór wilgotny 118,34 ha 1,2 % Bór mieszany świeży 1607,40 ha 16,3 % Bór mieszany wilgotny 147, 92 ha 1,5 % Las mieszany świeży 305,70 ha 3,1 % Las mieszany wilgotny 187,37 ha 1,9 % Las świeży 49,31 ha 0,5 % Las wilgotny 78,89 ha 0,8 % Oles 29,58 ha 0,3 % Oles jesionowy 59,17 ha 0,6 % Razem grunty zalesione i nie zalesione 9 861,38 ha 100,0 % Grunty związane z gospodarką leśną 317,55 ha Ogółem lasy ,93 ha 2. Zestawienie drzewostanów według gatunków panujących przedstawia się następująco: - Sosna zwyczajna (Pinus silvestris) ,47 ha - 92,0 % - Modrzew europejski (Larix decidua) - 9,86 ha - 0,1 % - Świerk pospolity (Picea excelsa) - 49,31 ha - 0,5 % - Buk zwyczajny (Fagus silvatica) - 2,80 ha Dęby (Quercus robur, Quercus -138,06 ha - 1,4 % sessilis, Quercus rubra) - Jesion wyniosły (Fraxinus excelsior) - 29,58 ha - 0,3 % - Brzoza brodawkowata (Betula vevrucosa) - 453,62 ha - 4,6 % - Olsza czarna (Alnus glutinosa) - 98,61 ha - 1,0 % - Topola osika (Populus tremula) - 7,07 ha - 0,1 % Razem ,38 ha - 100,0 % Grunty związane z gospodarką leśną - 317,55 ha Ogółem lasy ,93 ha JBPiP,

12 3. Najliczniejszym i najważniejszym gospodarczo gatunkiem na terenie gminy jest sosna, która zajmuje 92 % powierzchni leśnej. Jako gatunek główny występuje bez wyjątku na wszystkich siedliskach na mniejszej lub większej powierzchni. Na siedliskach borowych tworzy przeważnie drzewostany jednogatunkowe najczęściej bezpodszytowe, a na siedliskach żyźniejszych w większości z dobrze rozwiniętą warstwą podszytów. Jakość techniczna tych drzewostanów jest zróżnicowana. Zdecydowanie najsłabsze pod względem jakości technicznej są drzewostany na typie siedliskowym boru suchego oraz na zniekształconych borach świeżych. Występujące tu drzewostany charakteryzują się często słabym przyrostem masy, zbieżystością i sękatymi strzałami. Drzewostany o dobrej jakości technicznej zajmują siedliska żyźniejszych borów świeżych, borów mieszanych świeżych, gdzie sosna tworzy drzewostany I-III bonitacji o gonnych i dobrze oczyszczających się strzałach. Sosna tworzy jednowiekowe drzewostany lite na dużych powierzchniach. Na siedliskach żyźniejszych występuje często z udziałem innych gatunków, głównie brzozy, dęba oraz akcji. Uwzględniając warunki siedliskowe na omawianym terenie, sosna nadal pozostanie głównym gatunkiem produkcyjnym. Drzewostany innych gatunków występują na niewielkich powierzchniach. Iglaste (modrzew i świerk) 0,6 % powierzchni leśnej, liściaste łącznie 7,4 %, z tego brzoza, dąb łącznie o dość znacznym znaczeniu gospodarczym. 4. Struktura wiekowa lasów wg powierzchni i zapasu przedstawienia się następująco: - drzewostany poniżej 40-lat ,22 ha m 3 - drzewostany lat ,79 ha m 3 - drzewostany powyżej 80-lat ,93 ha m 3 - razem powierzchnia zalesiona ,94 ha m 3 - pow. leśna nie zalesiona - 135,44 ha - pow. gruntów związanych - 317,55 ha z gospodarką leśną Ogółem lasy ,93 ha m 3 W strukturze wiekowej zdecydowanie przeważają drzewostany młode, poniżej 40-l 45,2% powierzchni leśnej zalesionej. Drzewostany 41- do 80 lat zajmują 21,2 % tej powierzchni. Przeciętna zasobność drzewostanów w gminie Świdnica wynosi 151 m 3 /ha, przeciętny wiek 53- lata, a przeciętny przyrost 2,85 m 3 /ha. 5. Podział powierzchni leśnej na kategorie ochronności ustalony został dla lasów skarbu Państwa pozostających w zarządzie Lasów Państwowych właściwymi Zarządzeniami MOSZNiL, i tak: a). Dla Nadleśnictwa Krzystkowice Zarządzeniem nr 153 z dnia 13 września 1996r. b). Dla Nadleśnictwa Zielona Góra Zarządzeniem nr 191, z dnia r. c). Dla Nadleśnictwa Nowa Sól obowiązują Kategorie ochronności ustalone w operacie według stanu r.; w lasach obrębu leśnego Niwiska na terenie Gminy Świdnica nie wyodrębniono lasów ochronnych. Podział na kategorie ochronności przedstawia się następująco: 1. Lasy wodochronne 10 ha, lasy położone wzdłuż kanału Młynówka Kosierska. 2. Lasy ochronne wokół Zielonej Góry 5631 ha, lasy w odległości do 10 km od granic administracyjnych miast liczących ponad 50 tys. mieszkańców. Ochrona lasu w strefie wypoczynku ludności miasta Zielona Góra. 3. Lasy o podwójnej kategorii ochronności, łącznie 696 ha, to: ha, lasy wodochronne położone w strefie wypoczynku ludności miasta Zielona Góra, 12 JBPiP, 2000

13 - 24 ha, lasy wodochronne w strefie ujęć wody położone w strefie wypoczynku ludności miasta Zielona Góra, ha, lasy na stałych powierzchniach badawczych i doświadczalnych (GPW-glebowa powierzchnia wzorcowa) położone w strefie wypoczynku ludności miasta Zielona Góra, - 29 ha, lasy stanowiące ostoje zwierząt chronionych (bocian czarny) położone w strefie wypoczynku ludności miasta Zielona Góra. 4. Lasy o potrójnej kategorii ochronności - 20 ha, lasy stanowiące ostoje zwierząt chronionych (bocian czarny), będące jednocześnie lasami wodochronnymi, położonymi w strefie wypoczynku ludności miasta Zielona Góra (ww. kategorie ochronności dotyczą tylko obrębu leśnego Wilkanowo Nadleśnictwa Zielona Góra). Na terenie pozostałych dwóch obrębów leśnych: Bogaczów i Niwiska lasów ochronnych nie wyodrębniono. Ogółem na terenie Gminy Świdnica występują lasy charakteryzujące się następującą strukturą: Tab. nr 4. Struktura lasów Struktura lasów Powierzchnia w ha Struktura Lasy ochronne ,4% Lasy gospodarcze ,5% Grunty związane z gospodarką leśną 318 3,1% Ogółem ,0% Lasy o powierzchni 156 ha położone na terenie obrębu leśnego Niwiska, Nadleśnictwa Nowa Sól zaliczone zostały do I strefy uszkodzeń przemysłowych. Strefy tej nie zalicza się do lasów ochronnych. 6. Na terenie lasów Gminy Świdnica realizowane są następujące formy ochrony przyrody (dot. obrębu leśnego Wilkanowo): - lasy o nadzwyczajnym bogactwie florystycznym i strukturalnym łącznie 200ha, - lasy na siedliskach wydmowych łącznie na 10ha, - lasy na siedliskach wilgotnych, terenach źródliskowych (patrz lasy wodochronne obrębu leśnego Wilkanowo), - stanowiska zwierząt chronionych (gniazda bociana czarnego), - stanowiska roślin chronionych (stanowiska widłaka spłaszczonego, widłaka goździstego, paproci i porostów nadrzewnych, - użytki ekologiczne: Dereniówka nr rej. 19 (0,66 ha), Dober nr rej. 20 (0,92 ha), - pomniki przyrody, - kępy, grupy i pojedyncze stare drzewa chronione przed wyrębem oraz park w Buchałowie występujące na terenie obszaru leśnego Wilkanowo w okolicy miejscowości: Świdnica, Wilkanowo, Słone, Buchałów, Letnica, Piaski. Na terenach obrębów leśnych Bogaczów i Niwiska zlokalizowano tylko ekosystemy leśne na siedliskach wilgotnych, podmokłych i wzdłuż cieków wodnych i tak: - obręb Bogaczów, na powierzchni ok. 100 ha, - obręb Niwiska, na powierzchni ok. 60 ha. 7. Lasy położone na obszarze Gminy Świdnica należy zaliczyć do silnie narażonych ze strony czynników przyrody ożywionej i nieożywionej. Przewaga ubogich siedlisk zajmowanych przez lasy, w przeważającej powierzchni jednogatunkowy skład drzewostanów sprawiają, że lasy te znajdują się w sytuacji stałego zagrożenia stanu zdrowotnego. Szczególną rolę odgrywają tu czynniki abiotyczne, takie jak huragany, które w okresach jesienno-zimowych często wyrządzają szkody (1984,1985,1988). Dość duże rozproszenie tych szkód w terenie (witrołomy, wywroty) powoduje duże trudności z porządkowaniem sanitarnym lasu. Inne czynniki abiotyczne to waha- JBPiP,

14 nia poziomu wód gruntowych. Lata susz powodują przemieszczanie się wód gruntowych poza zasięg korzeni drzew (1982,1992). Drzewa w obronie przed nadmierną transpiracją zrzucały przedwcześnie część ulistnienia (np. brzoza część ulistnienia zrzuciła już w lipcu 1992 r., a sosna jesienią tego roku miała zaledwie 1 rocznik igliwia). Do czynników biotycznych zaliczamy: gradacje szkodliwych owadów, grzyby pasożytnicze i szkody powodowane przez zwierzynę. Charakter omawianych lasów sprzyja pojawom gradacyjnym najgroźniejszych szkodników liściożernych, m.in. brudnicy mniszki, której gradacja o niespotykanej sile przetoczyła się przez lasy zielonogórskie w latach Zaszła wówczas konieczność zwalczania ich środkami chemicznymi. Często występują również inne pierwotne szkodniki owadzie takie jak: barczatka sosnówka, borecznik rudy. Osłabione drzewostany atakują szkodniki wtórne. Największe, wręcz gradacyjne nasilenie tej grupy szkodników miało miejsce w latach i Grzyby pasożytnicze atakują materiał siewny, siewki i sadzonki, a także drzewostany powodując choroby liści, igieł lub korzeni (huba korzeniowa, opieńka miodowa). Spośród łownych ssaków roślinożernych największe szkody w lesie wyrządzają jeleniowate. Szkody polegają głównie na zgryzaniu pędów młodych drzew przez sarny i jelenie, spałowaniu drzew przez jelenie, osmykiwaniu drzew w odnowieniach i zdeptywaniu upraw. Czynniki antropogeniczne to przede wszystkim emisje przemysłowe, pożary lasów i wysypywanie odpadów. Emisje przemysłowe zakłócają funkcjonowanie ekosystemów leśnych poprzez negatywny wpływ zanieczyszczeń pyłowych i gazowych takich jak SO, NOx i F. W lasach działanie emisji przemysłowych uwidacznia się poprzez większy stopień zamierania drzew, zmniejszenie naturalnej odporności drzewostanów, a także w zmniejszaniu przyrostu bieżącego drzewostanów. Dotyczy to tylko części lasów gminy: południowej części obrębu Wilkanowo, obrębu Niwiska i lasów w pobliżu Zielonej Góry. Pożary lasów są najczęściej skutkami działalności człowieka sprzecznej z przepisami przeciwpożarowymi. Straty w wyniku pożarów to nie tylko ogromna strata materialna spalonych drzew na przyroście, ale największe kompletne zniszczenia całego biotopu przyrodniczego - jego odbudowa trwa przez wiele lat. Zaśmiecanie lasu wynika z masowego korzystania obszarów leśnych przez turystów i zbieraniu runa leśnego, a także wywożeniem różnych nieczystości z obejść. To zjawisko jest szczególnie widoczne w lasach wokół wsi i osiedli Rolnicza przestrzeń produkcyjna 1. Gmina Świdnica należy do rolniczego subregionu zielonogórskiego. Warunki tego subregionu są słabe i pod względem rolniczym najmniej korzystne z całego województwa lubuskiego. Podobne warunki mają miejsce w gminach: Bobrowice, Kolsko, Nowa Sól i Kargowa. Tereny rolnicze gminy to zaledwie 31,5 % całej powierzchni gminy. Ukształtowanie terenu i wynikająca z niego budowa geomorfologiczna ma znaczenie dla waloryzacji przestrzeni rolniczej gminy. Wał Zielonogórski i Obniżenie Nowosolskie to tereny znacznie różniące się warunkami klimatycznymi i hydrologicznymi, co ma znaczenie przy uprawach rolniczych. Dla porównania umieszczono dane dla gminy Brody posiadającej jedne z najlepszych warunków rolniczych w województwie lubuskim i wartości średnie z b. woj. zielonogórskiego. 14 JBPiP, 2000

15 Tab. nr 5. Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej Gmina Wskaźnik bonitacji Jakości i przydatności rolniczej Agroklimatu Rzeźby terenu Warunków wodnych Świdnica 35,2 10,8 4,3 2,4 52,5 Brody 45,9 11,8 4,4 3,0 65,1 B.woj. zielonogórskie 42,6 12,0 4,3 2,4 61,3 Źródło: Prawdziwiec, Koźmiński, 1972, Agroklimat województwa zielonogórskiego. Ogólny wskaźnik jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej 2. Według punktowej bonitacji agroklimatu w 15 punktowej skali gmina uzyskuje 10,2 punktu. Nie należy jednak zapominać, że na terenie gminy znajdują się dwa różniące się od siebie obszary klimatyczne, a przedstawiona punktacja jest tylko wypadkową z nich. Ogólnie warunki klimatyczne gminy należy ocenić jako dobre. Występują tu mniejsze amplitudy temperatur, krótsze i łagodniejsze zimy, a okres wegetacyjny rozpoczyna się wcześniej i trwa dłużej niż w centralnej i wschodniej Polsce. Taka sytuacja daje możliwości do uprawy gatunków ciepłolubnych lub przemarzających w innych częściach Polski. Nie jest jednak możliwe znaczne rozwinięcie produkcji rolnej gminy i jej eksport na rynki poza lokalne, ze względu na słabe warunki naturalne dla polowej produkcji rolniczej. Tab. nr 6. Długości trwania okresów rolniczych (dane dla stacji Zielona Góra) Wyszczególnienie Temperatura Początek Koniec Liczba dni Zima śr. < 0º C 19.XII 3.III 75 Okres gospodarczy śr. 2,5º C 19.III 27.XI 254 Okres wegetacyjny śr. 5º C 31.III 9.XI 224 Lato śr. 15º C 2.VI 5.IX 96 Źródło: Prawdziwiec, Koźmiński, 1972, Agroklimat województwa zielonogórskiego. Największe opady deszczu odnotowuje się w miesiącu lipcu, jednak opady te nie wystarczają na pokrycie potrzeb roślin rolniczych. W miesiącu lipcu i sierpniu na terenie Pradoliny odnotowuje się znaczy brak wody w uprawie ziemniaka. Średni niedobór wynosi 7 i do 6mm. Na Wale Zielonogórskim w porównaniu z terenem pradolin pomimo większych opadów także występuje brak wody w lipcu o ok. 6 do 7 mm. W sierpniu występuje nadmiar wody +2mm co daje korzystne warunki wilgotnościowe dla uprawy późnych odmian ziemniaków. Od roku 1980 wzrosła ilość lat z niedoborem wody. Wszystkie lata z większymi ponad średnią są w województwie latami urodzaju. Większe znaczenia dla rolnictwa mają dni posuchy (liczone w okresach 9 dni). Najbardziej zagrożone są tereny obniżeń i pradolin gdzie częstotliwość występowania okresów bezopadowych waha się średnio od 4,1 do 4,3 w miesiącach IV-IX, najmniej zagrożone są tereny Wału Zielonogórskiego gdzie średnio odnotowuje się 3,2-3,5 okresów posuchy od IV do IX. Ocena warunków wodnych środowiska dla przydatności rolniczej (w skali 10-cio punktowej) określa warunki gminy Świdnica na 4,7 punktu. Średnie warunki dla byłego województwa zielonogórskiego w skali punktowej wynoszą 4,8. 3. Budowa gleby charakteryzuje się wysoką zawartością piasku, co powoduje średnią i dużą przepuszczalność gleb oraz mały kompleks sorpcyjny gleb. Konsekwencją takiego układu jest uboga w związki mineralne gleba, będąca okresowo lub stale za sucha. Jednak gleby na bazie piasku będące pod stałym źródłem zasilania naturalnego (np. tereny przy ciekach), nie będą wskazywały niedoborów wody. Niekorzystne jest także nisko występujące lustro wody m, co przy średnich opadach rocznych ok. 600mm i małej retencji glebowej powoduje, że opad nie JBPiP,

16 pokrywa zapotrzebowania roślin w wodę. Konieczne jest więc nawadnianie pól, budowa odpowiedniego systemu melioracji i większej sztucznej retencji wody, która będzie następnie zasilać przyległe do zbiornika tereny np. metodą podsiąku. Odmienne od reszty gminy są okolice wsi Piaski, gdzie lustro wody znajduje się już na głębokości 2 m, a tereny upraw rolnych są okresowo zalewane. Teren ten potrzebuje innego traktowania, niż pozostała część gminy. Wskazuje to, że gleby te są okresowo lub stale za suche. Tab. nr 7 Warunki wodne gleb powierzchni użytkowych i ich ocena Gmina Świdnica Udział poszczególnych kategorii warunków wodnych gleb w pow. użytków rolnych ( w ha) Średni wskaźnik bonitacji A B C D E I* II** I i II ,3 4,0 4,7 Ocena warunków wodnych dla celów produkcji rolnej Średnio korzystne Brody ,6 5,6 6,1 Korzystne B.woj. zielonogórskie 5,6 4,0 4,8 Źródło: Prawdziwiec, Koźmiński, 1972, Agroklimat województwa zielonogórskiego. Objaśnienia: Kategorie warunków wodnych: A-Tereny z przewagą gleb o częstym i długotrwałym (ew. stałym) nadmiarze wody. B-Tereny z przewagą gleb o okresowym nadmiarze wody. C-Tereny z przewagą gleb o relatywnie optymalnej ilości wody. D-Tereny z przewagą gleb o okresowym niedoborze wody. E-Tereny z przewagą gleb o stałym niedoborze wody. *-wskaźnik I obliczono na podstawie powierzchni poszczególnych kategorii warunków wodnych. **- wskaźnik II obliczono na podstawie powierzchni gleb z niedoborem wód (D i E). Średnio korzystne 4. W gminie Świdnica przeważają gleby suche, jednak przy ciekach i kanałach wodnych oraz okolicy wsi Piaski tereny są okresowo zalewane przez wiosenne roztopy. Tereny te wymagają melioracji. Według danych uzyskanych w Urzędzie Gminy od 1990 r. nie przeprowadzono żadnych większych prac melioracyjnych. Obecnie prace melioracyjne przeprowadzają sami rolnicy według własnych potrzeb i najczęściej ograniczają się do wykaszania rowów. 5. Wodociągi w gminie tylko fragmentarycznie pokrywają poszczególne miejscowości obejmując najmłodsze części osad, najczęściej będące budownictwem mieszkaniowym. Spis rolny wykonany w 1996 roku przedstawia, że głównym źródłem zaopatrywania gospodarstw w wodę są sieci wodociągowe i lokalne studnie głębinowe. Tab. nr 8. Gospodarstwa rolne wg głównego źródła zaopatrzenia w wodę w gminie Świdnica Rodzaj zaopatrzenia gospodarstwa w wodę. Ogółem w tym gospodars. indywidualne Bez podłączenia 4 3 Wodociąg sieciowy do gospodarstwa Z połączeniem Zagrodowy podłączony do studni Głębinowej Gospodarczej Studnia własna lub wspólna bez instalacji wodociągowej Dowożenie wody spoza gospodarstwa (z odl.0,5-1,9 km ) 6 4 Źródło: Spis rolny 1996 rok. 16 JBPiP, 2000

17 6. W zakresie gospodarki ściekowej skanalizowane są tylko najmłodsze części osad w gminie. Są to przede wszystkim nowe osiedla mieszkaniowe, mające niewiele wspólnego z rolnictwem. Brak kanalizacji i oczyszczalni ścieków w gminie jak i znaczny koszt wywozu i utylizacji ścieków powoduje niekontrolowany wylew ścieków w lasach i na nieużytkach rolnych, a nawet na użytkowane tereny rolnicze. Podobnie jest z dzikimi wysypiskami śmieci. Powoduje to zanieczyszczenie gleb, wód powierzchniowych i głębinowych, a tym samym zatruwanie głównych źródeł zaopatrzenia gminy w wodę jakimi są studnie podpowierzchniowe i głębinowe. Tab. nr 9. Odprowadzanie ścieków z gospodarstw rolnych w gminie Świdnica Odprowadzanie ścieków Ogółem w tym gospodarstw. indywid. Kanalizacja bez oczyszczenia - - Z oczyszczaniem - - Do dołu gnilnego Z oczyszczalnią własną lub wywóz do oczyszczalni Bez oczyszczania lub bez wywozu do oczyszczalni Bez szamba i bez podłączenia do instalacji 27 4 Brak kanalizacji Źródło: Spis rolny z 1996 roku. 7. Powierzchnia gminy wynosi ha, z czego 31,5 % zajmują tereny użytków zielonych (4488 ha), w tym grunty orne (3296 ha). Z ogólnej powierzchni gruntów ornych ponad 70% (2307 ha) gleb należy do 6 i 7 kompleksu rolnego (kompleks żytni słaby i żytni bardzo słaby). Podobnie słabe są użytki zielone przeznaczone na pastwiska i łąki kośne zaliczane do klasy 2z i 3z (użytki zielone średnie, użytki zielone słabe i bardzo słabe). Tab. nr 10. Rodzaj użytkowania powierzchni gruntów gminy Świdnica Lp. Rodzaj użytku Powierzchnia (ha) Udział (%) 1 Grunty orne ,50 2 Sady 81 0,50 3 Łąki ,23 4 Pastwiska 459 2,85 5 Lasy i grunty leśne ,49 6 Pozostałe grunty ,43 Razem: Źródło: Urząd Gminy Świdnica 8. Wskaźnik jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej dla gminy to Świdnica wynosi 51,9 punktu. Dla porównania wskaźnik dla gminy Nowe Miasteczko wynosi 77,6 pkt. Jest to najwyższa wartość, natomiast najniższa wartość to 47,0 dla Zielonej Góry. Świdnica zajmuje 8 pozycję od końca w rankingu wszystkich gmin. Wskaźnik waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej w skali byłych województw wynosi 61,3 dla porównania dla kraju 66,6. Tak więc całe b. województwo zielonogórskie znajduje się poniżej średniej krajowej. Wskaźnik waloryzacji dla gminy wynosi 52,5. Ogólnie warunki glebowe w gminie są słabe, co przedstawia i potwierdza poniższa tabela. JBPiP,

18 Tab. nr 11. Ocena jakości i przydatności rolniczej gleb w gminie Świdnica Ocena gleb w punktach Wskaźnik syntetyczny jakości Bonitacja Przydatność rolnicza Gmina Grunty orne Użytki zielonnne Użytki zielo- Użytki zielo- Grunty orne Grunty orne Świdnica 32,1 37,3 34,5 39,6 33,2 38,4 Brody 52,9 33,2 52,6 39,1 52,7 36,2 Byłe woj. zielonogórskie 42,7 40,3 43,6 41,3 43,2 40,8 Źródło: Prawdziwiec, Koźmiński, 1972, Agroklimat województwa zielonogórskiego. 9. W gminie dominują gleby kwaśne i bardzo kwaśne, co daje łącznie ponad 80% powierzchni gleb. Udział gleb bardzo kwaśnych i kwaśnych do gleb bardzo kwaśnych wynosi 86,3/40,7, natomiast średnia dla byłego województwa zielonogórskiego wynosi 75,0/35,1. Ok. 70% gleb wymaga systematycznego nawożenia magnezem. Gleby są mało zasobne w fosfor, a największe niedobory pierwiastków dotyczą molibdenu, miedzi i boru. W byłym województwie zielonogórskim zużycie nawozów jest ok. 30 % niższe niż w województwie leszczyńskim lub poznańskim. Gleby w gminie są przepuszczalne dlatego nawozy są wypłukiwane do wód gruntowych lub cieków wodnych. 10. Wśród gruntów ornych dominują gleby kompleksu 6, przy dużym udziale kompleksu 7, 5 i przy znacznie mniejszym udziale kompleksu 4 oraz kompleksu 2 i 9. (dane z ogólnej charakterystyki gleb dla rolniczego subregionu Zielonogórskiego). Tab. nr 12. Kompleksy i profile glebowe gruntów ornych w gminie Świdnica Kompleks Kompleks 7 żytni bardzo słaby Kompleks 6 żytni słaby Kompleks 5 żytni dobry Kompleks 4 Żytni bardzo dobry Kompleks 2 pszenny dobry Kompleks 9 zbożowo pastewny słaby Utworzony przez gleby tworzą najsłabsze gleby piaskowe przeważają gleby brunatne wyługowane lub czarne ziemie wykształcone z piasków słabogliniastych. to średnie mady na piasku lub gleby brunatne wyługowane, wykształcone z piasków gliniastych lekkich podścielone średnio głęboko gliną. to w większości gleby brunatne wyługowane wytworzone z utworów pyłowych lub mady średnie podścielone piaskiem. to gleby wykształcone z glin całkowitych lub płytko spiaszczonych. z piasków murszastych. Gleby najsłabszych kompleksów żytnich (6 i 7) oraz zbożowo-pastewnego słabego obejmują w gminie Świdnica ponad 70%, czyli 3544 ha powierzchni gruntów ornych. Użytki rolne klasy VI to 1443 ha, co w procentach użytków rolnych daje 28,5%. Na terenie gminy znajdują się kompleksy użytków zielonych: 2z użytki zielone średnie i 3z użytki zielone słabe i bardzo słabe Tereny i obiekty chronione 1. W gminie Świdnica ochroną prawną objęte są obszary chronionego krajobrazu, stanowiące jedną z form szerokoprzestrzennej ochrony przyrody i krajobrazu, wprowadzoną rozporządzeniem nr 6 Wojewody Zielonogórskiego z dnia 10 lipca 1996 r. (Dz. Urz. Woj. Ziel. Nr 12, poz. 117). Łączna powierzchnia tych obszarów na terenie gminy wynosi 4700 ha. Ochroną objęto najcenniejsze pod względem krajobrazowym i przyrodniczym tereny gminy. Ochroną objęto te- 18 JBPiP, 2000

19 reny leśne Wału Zielonogórskiego, położone na północny wschód od Świdnicy oraz na południe od Grabowca. Tą formą ochrony objęto również tereny leśne, łąkowe i polne położone w Pradolinie Głogowsko-Baruckiej, między wsiami Piaski oraz Świdnica, Letnica i Koźla. Między terenami chronionymi wyznaczono korytarze ekologiczne, tak aby obszary chronionego krajobrazu stanowiły wzajemnie powiązaną sieć. Do najciekawszych przyrodniczo obszarów należy teren położony między wsiami Świdnica Koźla Piaski. Jest to teren porośnięty roślinnością trawiastą, krzewami i szpalerami drzew. Przepływają tu: rzeka Śląska Ochla oraz jej dopływ Jarosz, nad którymi doskonałe warunki egzystencji znajdują liczne gatunki płazów (żaby, traszki) oraz zaskroniec zwyczajny. Na obszarach łąkowo leśnych w okolicach wsi Piaski, stosunkowo liczną populację tworzy jaszczurka żyworodna, a także spotykany jest wąż gniewosz plamisty. Na tym obszarze gniazdują również cenne gatunki ptaków np. kulik wielki, kania rdzawa, żurawie. Obszar ten wymaga szczegółowych badań przyrodniczych. Dużym zagrożeniem dla tych terenów jest wypalanie łąk i nieużytków oraz zabijanie licznych zwierząt na szosie Zielona Góra Nowogród Bobrzański. 2. Na obszarach chronionego krajobrazu zabrania się zanieczyszczania środowiska (gleby, wody, powietrza), niszczenia roślin i zwierząt oraz przekształcania naturalnej rzeźby terenu. W załączniku do rozporządzenia ustalono niżej wymienione zasady zagospodarowania obszarów chronionego krajobrazu: 1. zabrania się lokalizowania wysypisk i wylewisk ścieków; 2. nakazuje się ograniczenie wydobywania surowców mineralnych do niezbędnego minimum, zapewniając jednocześnie ochronę walorów krajobrazowych oraz ochronę przed szkodliwymi uciążliwościami dla środowiska przyrodniczego; 3. nowobudowane linie komunikacyjne muszą być wyposażone w przejścia i przepusty dla zwierząt; 4. inwestycje melioracyjne, które mogą negatywnie wpływać na stan środowiska przyrodniczego należy uzgadniać z wojewodą; 5. ograniczyć do niezbędnego minimum wycinanie drzew i krzewów z zadrzewień rosnących wzdłuż linii brzegowej rzek i jezior; 6. nie projektować rozbudowy obiektów budowlanych mogących pogorszyć stan środowiska; 7. nie projektować obiektów budowlanych nad jeziorami i rzekami, naruszających walory krajobrazowe środowiska lub uniemożliwiające ludziom oraz dziko żyjącym zwierzętom dostęp do wód, zachować możliwość przejścia i przejazdu wzdłuż wód; 8. napowietrzne linie kablowe oraz linie komunikacyjne i inne urządzenia liniowe wykonywać w sposób zapewniający zachowanie walorów krajobrazowych oraz ochronę przed szkodliwymi uciążliwościami dla środowiska przyrodniczego; 9. obiekty turystyczne lokalizować na terenie istniejącego zainwestowania. 3. Na terenie gminy poza ww. obszarami chronionego krajobrazu ochroną objęte są niżej wymienione użytki ekologiczne: Użytek ekologiczny Dereniówka pow. 0,66 ha. Położenie: leśnictwo Buchałów, oddz. 872 l Opis walorów przyrodniczych: pozostałość po dawnej leśniczówce, teren porośnięty: daglezją, świerkiem, cisem, dereniem, czeremchą, robinią, modrzewiem, jesionem, jabłonią. Na obrzeżu 6 szt. Daglezji pomnikowej. Nr rej. Woj. ziel. 19. Właściciel: Nadleśnictwo Zielona Góra. Użytek ekologiczny Dober pow. 0,92 ha. Położenie: leśnictwo Drzonów 812 k. Opis walorów przyrodniczych: porośnięta krzewami i starymi drzewami owocowymi pozostałość po ogrodzie należącym do dawnej osady leśnej, na jej terenie mały staw (latem wysychający). Nr rej. Woj. ziel. 20. Właściciel: Nadleśnictwo Zielona Góra. 4. W gminie występuje 66 pomników przyrody, z których większość znajduje się w lasach oraz w parkach. Wykaz pomników przyrody przedstawia poniższe zestawienie. JBPiP,

20 Tab. nr 13. Wykaz pomników przyrody na terenie gminy Świdnica Lp obiekt położenie Charakterystyka obiektu 1 Daglezja park w Świdnicy, w pobliżu szkoły obwód: 335 cm; wysokość: 2,5 m; wiek: ok. 200 lat; stan zdrowotny dobry 2 Dąb czerwony park w Buchałowie, na wysokości wjazdu do leśniczówki 3 Dąb szypułkowy; ilość: 6 okazów; ok. 2 km na wschód od wsi Lipna, droga na szkółkę leśną i 400 m. za szkółką, przed budynkiem w lewo, przy byłym stawie 4 Dąb czerwony park w Buchałowie na wysokości leśniczówki 5 Dąb szypułkowy park w Buchałowie, 100 m od posesji nr 43 obwód: 335 cm; wysokość: 22 m; wiek: ok. 200 lat; właściciel terenu: Nadleśnictwo Zielona Góra; nr rej. 729-zarz. woj. 105/86; stan zdrowotny: dobry; szczególne cechy: rozłożysta korona obwody: 238 cm, 300 cm, 302 cm, 335 cm, 350 cm, 380 cm; wysokość: ok. 20 m; wiek: 250 lat; właściciel terenu: Nadleśnictwo Zielona Góra, nr rej. 486, zarz. nr 4/82 obwód: 365 cm; wysokość: ok. 22 m; wiek: ok. 200 lat; właściciel terenu: Nadleśnictwo Zielona Góra, nr rej. 730, zarz. Woj. Ziel. nr 105/86; stan zdrowotny: dobry. obwód: 595 cm; wysokość: 25 m; wiek: ok. 300 lat; właściciel terenu: Nadleśnictwo Zielona Góra, nr rej. woj. 731, zarz. Woj. Ziel. nr 105/86; stan zdrowotny: średni listwa mrozowa, suche konary; szczególne cechy: rozłożysta korona. 6 Dąb szypułkowy park w Buchałowie obwód: 375 cm; wysokość: 25 cm; wiek: ok. 200 lat; właściciel terenu: Nadleśnictwo Zielona Góra, nr rej. woj. 732, zarz. Woj. Ziel. nr 105/86; stan zdrowotny: dobry. 7 Dąb szypułkowy park w Buchałowie obwód: 406 cm; wysokość: 25 m; wiek: ok. 200 lat; właściciel terenu: Nadleśnictwo Zielona Góra, nr rej. woj. 733, zarz. Woj. Ziel. nr 105/86; stan zdrowotny: dobry. 8 Dąb szypułkowy park w Buchałowie obwód: 315 cm; wysokość: ok. 25 m; wiek: ok. 200 lat; właściciel terenu: Nadleśnictwo Zielona Góra, nr rej. woj. ziel. 734, zarz. Woj. Ziel. 105/86; stan zdrowotny: dobry. 9 Cis pospolity; ilość: 3 zrośnięte korzeniami okazy 10 Platan klonolistny; ilość: 2 okazy park w Buchałowie obwód: 85, 80, 90 cm; przy ziemi ok. 200 cm; wysokość: ok. 17 m; wiek: ok. 150 lat; właściciel terenu: Nadleśnictwo Zielona Góra, nr rej. woj. ziel. 735, zarz. Woj. Ziel. nr 105/86; stan zdrowotny: dobry. park w Buchałowie obwód: 425, 400 cm; wysokość: 22 m; wiek: ok. 200 lat; właściciel terenu: Nadleśnictwo Zielona Góra, nr rej. woj. ziel. 736, zarz. Woj. Ziel. 105/86; stan zdrowotny: dobry 11 Klon pospolity wieś Buchałów, wylotowa piaszczysta droga na Lipno, przy ostatnim budynku 12 Dąb szypułkowy Buchałów, przy wylotowej drodze na Drzonów, na łące po lewej stronie drogi, 50 m od posesji nr Dąb szypułkowy Buchałów, na łące przy drodze do Drzonowa obok pomnika nr Dąb szypułkowy Buchałów, na łące przy drodze do Drzonowa 15 Lipa drobnolistna Buchałów, przy skrzyżowaniu do wsi Lipno 16 Lipa drobnolistna park w Drzonowie przy Muzeum Wojskowym 17 Lipa drobnolistna park w Drzonowie przy Muzeum Wojskowym obwód: 346 cm; wysokość: ok. 25 m; wiek: ok. 200 lat; właściciel terenu: Nadleśnictwo Zielona Góra, nr rej. woj. ziel. 737, zarz. Woj. Ziel. nr 105/86; stan zdrowotny: zły spróchniały pień; szczególne cechy: rozłożysta korona obwód: 426 cm; wysokość: 25 m; wiek: ok. 250 lat; właściciel terenu: Stanisław Błudnicki, Buchałów 7, nr rej. woj. ziel. 738, zarz. Woj. Ziel. nr 105/86 (Dz. Urz. Nr 11, poz. 296); stan zdrowotny: zły zmurszały do wys. 5 m, na szer. 15 cm, listwa po piorunie. obwód: 356 cm; wysokość: ok. 25m; wiek: 250 lat; właściciel terenu: Stanisław Błudnicki, Buchałów 7, nr rej. woj. ziel. 739, zarz. Woj. Ziel. nr 105/86; stan zdrowotny: dobry obwód: 460 cm; wysokość: 25 m; wiek: ok. 250 lat; właściciel terenu: Stanisław Błudnicki, Buchałów 7, nr rej. woj. ziel. 740, zarz. Woj. Ziel. nr 105/86; stan zdrowotny: dobry obwód: 400 cm; wysokość: ok. 25 m; wiek: ok. 250 lat; właściciel terenu: Stanisław Błudnicki, Buchałów 7, nr rej. woj. ziel. 741, zarz. Woj. Ziel. nr 105/86; stan zdrowotny: dobry; szczególne cechy: pień guzowaty obwód: 420 cm; wysokość: ok. 25 m; wiek: ok. 250 lat; właściciel terenu: Lubuskie Muzeum Wojskowe w Drzonowie, nr rej. woj. ziel. 742, zarz. Woj. Ziel. 105/86; stan zdrowotny: dobry obwód: 345 cm; wysokość: 20 m; wiek: ok. 200 lat; właściciel terenu: Lubuskie Muzeum Wojskowe w Drzonowie, nr rej. woj. ziel. 743, zarz. Woj. Ziel. 105/86; stan zdrowotny: dobry 18 Lipa drobnolistna Drzonów, park przy Muzeum obwód: 325 i 262 cm; wysokość: ok. 25 m; wiek: ok. 200 lat; właściciel terenu: Lubuskie Muzeum Wojskowe w Drzonowie, nr rej. woj. ziel. 744, zarz. Woj. Ziel. 105/86; stan zdrowotny: dobry 20 JBPiP, 2000