1. Substancje i ich w aêciwoêci

Transkrypt

1 1. Substancje i ich w aêciwoêci 1.1. Bezpieczeƒstwo i higiena pracy w pracowni chemicznej. Regulamin pracowni chemicznej Chemia jest przedmiotem bardzo ciekawym. Mo e byç jednak niebezpieczna dla tych, którzy nie wiedzà, jak si zachowaç w pracowni chemicznej. Aby podczas wykonywania do- Êwiadczeƒ nie naraziç na niebezpieczeƒstwo siebie i innych, nale y przestrzegaç podanego regulaminu i przepisów BHP obowiàzujàcych w pracowni. piktogram substancji atwopalnej REGULAMIN PRACOWNI CHEMICZNEJ I PRZEPISY BHP 1. W pracowni chemicznej uczniowie mogà przebywaç tylko w obecnoêci nauczyciela. 2. Ka dy uczeƒ zajmuje w pracowni sta e miejsce, wyznaczone na poczàtku roku szkolnego. 3. Obowiàzkiem ucznia jest utrzymywanie czystoêci w miejscu pracy. 4. Wszystkie doêwiadczenia nale y przeprowadzaç zgodnie z instrukcjà podanà przez nauczyciela. 5. Substancje w pracowni nale y traktowaç jako trucizny. Nie wolno ich dotykaç ani braç do ust. 6. Podczas sprawdzania zapachu badanej substancji, nale y kierowaç jej pary ruchem wachlujàcym d oni w stron nosa. 7. Podczas ogrzewania substancji, wylot probówki nale y skierowaç tam, gdzie nie ma nikogo. 8. Ka de uszkodzenie sprz tu lub szk a laboratoryjnego nale y zg aszaç nauczycielowi. 9. Naczynia z chemikaliami zaraz po u yciu nale y zamykaç w aêciwym korkiem. Nie wolno dopuêciç do pomieszania chemikaliów. 10. Resztki niebezpiecznych substancji nale y zbieraç do przeznaczonych do tego pojemników. 11. Nie wolno wrzucaç do zlewu st uczonego szk a i substancji sta ych, które mogà spowodowaç zapchanie przewodów kanalizacyjnych. 12. Z pracowni nie wolno wynosiç adnych substancji chemicznych. 13. W pracowni nie wolno jeêç ani trzymaç ywnoêci na sto ach. 14. Wszelkie skaleczenia i oparzenia nale y natychmiast zg aszaç nauczycielowi. 15. Po opuszczeniu pracowni uczeƒ, który wykonywa doêwiadczenia, musi dok adnie umyç r ce. 9

2 1.2. Podstawowy sprz t i szk o laboratoryjne promieniotwórcza szkodliwa trujàca wybuchowa ràca Dla u atwienia pracy w laboratorium i ostrze enia przed niebezpieczeƒstwem, wi kszoêç substancji jest specjalne oznaczona piktogramami. Powy ej pokazano kilka z nich. ZnajomoÊç tych piktogramów jest bardzo wa na, dlatego zostanà one omówione na lekcjach chemii. Pracownia chemiczna Podstawowy sprz t i szk o laboratoryjne Zapoznaj si ze sprz tem i szk em laboratoryjnym, znajdujàcym si w pracowni chemicznej. Szk o laboratoryjne probówka kolba kulista okràg odenna kolba miarowa parownica szklana i porcelanowa szkie ko zegarkowe szalka Petriego kolba sto kowa bagietki kolba ssawkowa zlewka kolba kulista p askodenna krystalizator cylinder miarowy menzurka rozdzielacz wkraplacz pipeta 10

3 1.3. Poznajemy substancje chemiczne 1. SUBSTANCJE I ICH W AÂCIWOÂCI moêdzierz lejek ch odnica tryskawka Sprz t laboratoryjny waga laboratoryjna palnik spirytusowy termometr statyw z apà statyw do probówek trójnóg trójkàt porcelanowy uchwyt do lejka apa do probówek palnik gazowy szczypce metalowe y eczka do spalaƒ 1.3. Poznajemy substancje chemiczne Rozejrzyj si wokó i zastanów, co ci otacza. Czym sà meble, naczynia kuchenne, samochody je d àce po ulicach, ywnoêç, narz dzia, roêliny oraz zwierz ta? Cz owiek od wieków bada, jak jest zbudowany Êwiat. Wszystko, co nas otacza, uczeni nazwali materià. Na przyk ad szpilka i gwóêdê to przedmioty, które wykonano ze stali. Zeszyt i wata to przedmioty wykonane z celulozy. Elementy materii, które majà ten sam sk ad i charakterystyczne cechy, nazywamy mi. Jednà z w aêciwoêci substancji jest ich barwa. 11

4 1.3. Poznajemy substancje chemiczne DoÊwiadczenie Badanie w aêciwoêci substancji Zbadaj stan skupienia, barw i po ysk kilku substancji, na przyk ad miedzi, elaza, gliceryny i wody. Sprawdê, jaka w dotyku jest woda, a jaka gliceryna. miedê woda gliceryna elazo Warto wiedzieç Gliceryna to zwyczajowa nazwa substancji, którà chemicy nazywajà glicerolem. Obserwacje Miedê i elazo sà cia ami sta ymi. Majà charakterystyczny po- ysk. Miedê jest ró owa, a elazo srebrzystoszare. Gliceryna i woda to ciecze. Gliceryna w przeciwieƒstwie do wody jest Êliska w dotyku. Badane substancje ró nià si niektórymi w aêciwoêciami, dlatego mo na je od siebie odró niç. Na przyk ad woda i gliceryna wyglàdajà tak samo: sà przezroczystymi cieczami, ale mo na je odró niç w dotyku. Charakterystyczne cechy danej substancji, za pomocà których mo na t substancj opisaç, nazywamy w aêciwoêciami substancji. W aêciwoêci fizyczne mo na badaç za pomocà zmys ów oraz specjalnych przyrzàdów. Do podstawowych w aêciwoêci fizycznych zaliczamy mi dzy innymi stan skupienia, barw, po ysk, rozpuszczalnoêç w wodzie i innych rozpuszczalnikach, temperatur topnienia, temperatur wrzenia. W aêciwoêci chemiczne to, na przyk ad, sposób reagowania z innymi mi albo oddzia ywania na organizm cz owieka. Dzi ki tym wszystkim w aêciwoêciom mo na odró niç od siebie badane substancje. Na przyk ad, pewna ma nast pujàce w aêciwoêci: ma bia à barw, jest sypka i trudno rozpuszcza si w zimnej wodzie. W ciep ej wodzie tworzy roztwór zwany krochmalem. Podane w aêciwoêci mogà sugerowaç, e tà substancjà jest màka ziemniaczana. Bia a krystaliczna, rozpuszczalna w zimnej i goràcej wodzie, majàca wysokà temperatur wrzenia ( 413 o C), to sól kamienna. 12

5 1.4. Ziarnista budowa materii 1. SUBSTANCJE I ICH W AÂCIWOÂCI Podobne w aêciwoêci ma stosowany w gospodarstwie domowym cukier buraczany. Jest to równie bia a krystaliczna, rozpuszczalna w zimnej i ciep ej wodzie. Jego temperatura topnienia wynosi 180 o C, a temperatura topnienia soli kamiennej to 801 o C. Wymienione substancje ró nià si tak e smakiem. Niektóre w aêciwoêci substancji zosta y pogrupowane i przedstawione w postaci tablic fizycznych lub fizykochemicznych. Przyk adowe tablice temperatury wrzenia, temperatury topnienia oraz g stoêci wybranych substancji, znajdujà si na koƒcu podr cznika. B dà potrzebne do analizy niektórych zadaƒ i odczytywania niezb dnych danych. Najwa niejsze informacje Materi tworzà substancje, które majà sta y sk ad i okre- Êlone w aêciwoêci fizyczne. W aêciwoêci substancji dzielà si na fizyczne (np. stan skupienia) i chemiczne (np. sposób reagowania z innymi mi). Ró ne substancje mo na rozpoznawaç na podstawie ich w aêciwoêci. Sprawdê si! 1. Odszukaj w tablicach chemicznych temperatury topnienia i wrzenia substancji poznanych na lekcji. Zapisz te informacje w zeszycie, na przyk ad w formie tabeli. 2. W tablicach chemicznych poszukaj substancji, których: a) temperatura wrzenia wynosi 2520 o C, b) temperatura topnienia ma wartoêç 327 o C Ziarnista budowa materii Substancje chemiczne mogà wyst powaç w ró nych stanach skupienia. Cia a sta e, na przyk ad cukier, siarka i miedê, majà swój kszta t i obj toêç. Ciecze, mi dzy innymi gliceryna, alkohol etylowy i kwas octowy, przyjmujà kszta t naczynia, w których si znajdujà, ale majà swojà obj toêç. Gazy, takie jak wodór, tlen i tlenek w gla(iv), zajmujà ca à dost pnà przestrzeƒ. 13