Kadry dla gospodarki transgranicznej

Transkrypt

1

2

3 Kadry dla gospodarki transgranicznej

4

5 Kadry dla gospodarki transgranicznej Raport z realizacji projektu Kadry dla gospodarki transgranicznej. Program wzmocnienia potencjału dydaktycznego Wyższej Szkoły Zarządzania i Administracji w Zamościu Praca zbiorowa pod redakcją Mieczysława Kowerskiego i Izabeli Pieczykolan Zamość 2012

6 Recenzent: prof. nadzw. dr hab. Stanisław Ślusarczyk Copyright by Wyższa Szkoła Zarządzania i Administracji w Zamościu Zamość 2012 Na okładce wykorzystano prace: People and map Svidenovic Stock Free Images & Dreamstime Stock Photos Business partner are joking Navvaro Stock Free Images & Dreamstime Stock Photos Wydawnictwo wpsółfinansowane ze środków Komisji Europejskiej ISBN Opracowanie graficzne, skład i łamanie: Jarosław Bielak Druk i oprawa: Abacus s.c., Zamość, ul. Namysłowskiego 2

7 Spis treści Izabela Pieczykolan Wstęp Część 1. Niektóre problemy gospodarki transgranicznej Wojciech Orłowski, Jacek Sobczak Wpływ akcesji Polski do Unii Europejskiej na pozycję i funkcjonowanie samorządu wojewódzkiego Andrzej Miszczuk Dysproporcje społeczno-ekonomiczne jako uwarunkowanie współpracy transgranicznej (na przykładzie pogranicza polsko-ukraińskiego). 37 Mieczysław Kowerski Barometr nastrojów gospodarczych jako narzędzie diagnozowania i prognozowania rozwoju regionu transgranicznego Jan Andreasik Problematyka opisu w wielokryterialnym wyborze lokalizacji inwestycji Część 2. Wybrane prace dyplomowe Paweł Mielniczuk Stopa bezrobocia a tempo wzrostu gospodarczego w regionach Polski Karolina Majdak Ekonomiczne aspekty handlu emisjami w Unii Europejskiej Diana Bashchuk Związek pomiędzy poziomem rozwoju gospodarczego a wolnością podatkową 129 Aneks

8

9 Wstęp Prezentowane opracowanie jest podsumowaniem trzech lat pracy w ramach projektu współfinansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego Kadry dla gospodarki transgranicznej. Program wzmocnienia potencjału dydaktycznego Wyższej Szkoły Zarządzania i Administracji w Zamościu. Projekt jest odpowiedzią na konkurs numer 2/POKL/4.1.1/2009 ogłoszony przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach Priorytetu IV. Szkolnictwo wyższe i nauka. Podjęcie się realizacji projektu wynikało z przekonania, że Region lubelski ze względu na swoje położenie ma szczególną rolę do odegrania w tworzeniu warunków i realizacji współpracy państw Unii Europejskiej ze wschodnimi sąsiadami Ukrainą i Białorusią. Fakt ten znalazł miejsce we wszystkich dokumentach strategicznych, przygotowanych zarówno na poziomie centralnym jak i regionalnym. Prowadzone zarówno przez Wyższą Szkołę Zarządzania i Administracji (WSZiA) jaki i inne instytucje badania naukowe wskazują, iż współpraca transgraniczna może być ważnym czynnikiem rozwoju jednego z najbiedniejszych regionów UE, jakim jest woj. lubelskie. Ale efektywna realizacji współpracy wymaga wysoko kwalifikowanej, posiadającej specjalistyczną wiedzę i umiejętności kadry, korzystającej z rozwiązań gospodarki opartej na wiedzy. Dotyczy to zarówno współpracy gospodarczej, jak i społeczno-kulturalnej. Celem ogólnym projektu było przygotowanie kadr dla gospodarki transgranicznej w regionie lubelskim poprzez wdrożenie programu rozwojowego WSZiA. Cel ten został osiągnięty poprzez: rozszerzenie oferty edukacyjnej uczelni na kierunku ekonomia o specjalność Gospodarka transgraniczna, wzbogacenie programu studiów o fakultatywne zajęcia wyrównawcze z matematyki, wzmocnienie praktycznych elementów kształcenia dzięki wdrożeniu programu dodatkowych praktyk i staży, przeprowadzeniu szkoleń z zakresu skutecznych zachowań na rynku pracy oraz indywidualnych spotkań z doradcami zawodowymi. Wyższa Szkoła Zarządzania i Administracji w Zamościu wychodząc z inicjatywą stworzenia niepowtarzalnej w skali kraju specjalności Gospodarka transgraniczna wzięła pod uwagę opinię środowiska pracodawców oraz nauczycieli akademickich uczelni z regionu lubelskiego, a także uczelni partnerskich z Ukrainy. W tym celu zostały zorganizowane 3 panele dyskusyjne. Opracowany program kształcenia uwzględnia zatem opinię pracodawców oraz głos osób szczególnie zaangażowanych w działania mające na celu podnoszenie atrakcyjności studiów w Zamościu. Zaproponowany program kształcenia uzyskał akceptację tych środowisk. Zaplanowano 2107 godzin zajęć, które realizowano w ciągu 6 semestrów. Treści kształcenia ogólnego, podstawowego i kierunkowego zrealizowano w ciągu 1147 godzin, a 960 godzin przeznaczono na treści kształcenia specjalnościowego. Podczas 3 letnich studiów zajęcia prowadziło 9 profesorów, 17 doktorów oraz 31 magistrów. Ze względu na duże zróżnicowanie poziomu znajomości zagadnień z matematyki wynikających z ukończenia przez studentów różnych szkół średnich (zarówno w Polsce jak i na Ukrainie) oprócz zajęć standardowych zrealizowano cykl zajęć o charakterze wyrównawczym z tego przedmiotu. Szczególny nacisk został położony na zajęcia praktyczne (ćwiczenia, laboratoria), których udział w ogólnej strukturze zajęć wynosi 71,3%. W ramach zajęć o charakterze praktycznym przeprowadzono wizyty studialne w polskich i zagranicznych instytucjach administracji samorządowej i państwowej oraz w przedsiębiorstwach. Studenci podczas wizyt mieli okazję poznać pracę m.in.:

10 Urzędu Celnego w Zamościu, Służb Celnych na przejściu drogowym Hrebenne/Rawa Ruska po obu stronach granicy, Oddziału Celnego i towarowego przejścia granicznego w Koroszczynie/Kukurykach, Żółkiewskiej Rejonowej Administracji Państwowej (Ukraina) Wydziału Konsularnego we Lwowie Ambasady Rzeczypospolitej Polskiej na Ukrainie Państwowego Historyczno-Architektonicznego Rezerwatu w Żółkwi (Ukraina), Lwowskiej Akademii Komercyjnej (Ukraina), Bundestagu w Berlinie (Niemcy), Uniwersytetu Europejskiego Viadrina (Słubice Frankfurt nad Odrą). Podczas wyjazdów do firm i przedsiębiorstw zajmujących się szeroko pojętą współpracą zagraniczną w zakresie wymiany towarów, studenci mieli możliwość zapoznania się z logistyką dostaw i sprzedaży, procedur oraz technicznych aspektów działalności firm (Cukrownia Strzyżów S.A, Fabryka Mebli JOBON w Zwierzyńcu). Pięcioro studentów specjalności gospodarka transgraniczna odbyło w ramach programu Erasmus jednosemestralne studia w partnerskich uczelniach w Portugalii (Instituto Politecnico de Santarem) oraz Belgii (Katholieke Hogeschool Kempen). Studia na nowej specjalności rozpoczęło 72 studentów z Polski i Ukrainy. Pierwszego semestru nie ukończyło 14 studentów. Były to zarówno rezygnacje jak i niezaliczenie sesji egzaminacyjnej. Podczas kolejnych sesji egzaminacyjnych ubywało po 1 2 osoby. Studia ukończyło i zdało egzamin dyplomowy 50 studentów. Bardzo ważną rolę w przygotowanie kadr dla gospodarki transgranicznej odgrywa współpraca z pracodawcami działającymi na rynku transgranicznym. Studentom i absolwentom kierunku ekonomia ze specjalnością gospodarka transgraniczana oraz absolwentom kierunków administracja, fizjoterapia i pedagogika WSZiA zapewniono realizację dodatkowych praktyk i staży w takich firmach. W ramach projektu praktyki odbyło 300 osób z czego 37 osób to studenci kierunku administracja, 156 osób z fizjoterapii, 52 osób z pedagogiki oraz 55 studentów kierunku ekonomia, specjalność Gospodarka transgraniczna. Z możliwości odbycia stażu skorzystało również 300 studentów i absolwentów w tym 40 osób to absolwenci kierunku administracji, 53 osoby z kierunku ekonomia, 154 osoby z kierunku fizjoterapia, oraz 53 osób z kierunku pedagogika. Ze środków projektu zostało sfinansowane wynagrodzenie dla 300 studentów i absolwentów odbywających staże oraz dla opiekunów studentów i absolwentów odbywających staże i praktyki. Pełną dokumentację praktyk i staży prowadzi Biuro Karier WSZiA, dla którego potrzeb został sfinansowany zakup systemu klasy CRM do obsługi praktyk i staży. System pozwala ewidencjonować odbyte praktyki i staże. Z jednej strony jest bazą informacji na temat miejsc pracy, z których może skorzystać student lub absolwent poszukujący ciekawych dla siebie ofert, z drugiej zaś strony daje potencjalnym pracodawcom możliwość wyboru ofertobiorców według własnych kryteriów. System pozwala na przeprowadzenie na poszczególnych etapach współpracy uczelni z pracodawcami badań ankietowych, które mogą służyć ocenie kompetencji absolwentów przez pracodawców i monitorowaniu karier absolwentów. Kolejnym elementem mającym bezpośredni wpływ na zwiększenie szans absolwentów Wyższej Szkoły Zarządzania i Administracji w Zamościu na rynku pracy był cykl szkoleń z zakresy skutecznych zachowań na rynku pracy. Szkolenia o charakterze warsztatowym prowadzone były przez trenerów zajmujących się tą problematyką na co dzień. Z 45 szkoleń skorzystało 300 studentów. Szkolenia prowadzone były w trzech edycjach i obejmowały wiedzę i umiejętności z zakresu: metod poszukiwania pracy, analiz rynku pracy, tworzenia cv oraz listów motywacyjnych, autoprezentacji w kontakcie z pracodawcą, 8 Projekt Kadry dla gospodarki transgranicznej

11 autopromocji kreowanie własnego wizerunku zawodowego; technik komunikacji społecznej, opracowywania strategie motywacyjnych, tworzenia efektywnych zespołów (teamwork), zarządzanie czasem i zadaniami, współpracy i komunikacji w kontekście rynku pracy. Uczestnicy szkoleń mogli również skorzystać z 3 przygotowanych kursów Distance Learning, dzięki którym samodzielnie i w określonym przez siebie czasie mogli uzupełnić wiedzę z zakresu skutecznych zachowań na rynku pracy. Do programu wsparcia dla studentów i absolwentów wchodzących na rynek pracy została wprowadzona na stałe współpraca z licencjonowanymi doradcami zawodowymi, którzy prowadzili doradztwo w zakresie orientacji zawodowej wśród studentów zaangażowanych w realizację projektu. Dla każdego studenta biorącego udział w indywidualnych spotkaniach został sporządzony tzw. Indywidualny Plan Działania (IPD) określający jego predyspozycje zawodowe i wybór najlepszej możliwej ścieżki kariery zawodowej. Z tej formy wsparcia skorzystało 285 studentów. Dopełnieniem działań mających na celu zwiększenie szans na zatrudnienie była organizacja Transgranicznych Targów Pracy. Podczas trzech kolejnych edycji targów obserwowaliśmy bardzo duże zainteresowanie zarówno wśród pracodawców promujących swoje firmy i oferujących miejsca pracy, miejsca odbywania praktyk i staży jak i ofertobiorców poszukujących zatrudnienia. Wystawcami były przede wszystkim firmy i instytucje z regionu zamojskiego, ale również z Niemiec i Ukrainy, reprezentujące takie branże jak: produkcja, budownictwo, ekonomia, finanse, bankowość, telekomunikacja, szkolenia, doradztwo, pośrednictwo pracy i służby mundurowe. Podczas I Transgranicznych Targów Pracy które odwiedziło około 500 osób swoje ofert przedstawiło 21 wystawców. II Transgraniczne Targi Pracy odwiedziło 1300 osób, którym oferty przedłożyło 70 wystawców. Ostanie III Transgraniczne Targi Pracy odwiedziło blisko 1000 zwiedzających a oferty zaprezentowało 75 wystawców. Dużym zainteresowaniem cieszyły się oferty firm niemieckich jak i miasta partnerskiego Schwäbisch Hall, które miały do zaoferowania 300 miejsc pracy dla inżynierów, techników, pracowników sektora budowlanego, fizjoterapeutów i opiekunów osób starszych. Jako nieodłączny element programu targów organizowane były warsztaty i szkolenia związane z problematyką poruszania się na rynku pracy. W ramach projektu prowadzono cykliczne badania wśród pracodawców zatrudniających absolwentów odbywających staże dotyczące dopasowania kompetencji absolwentów do potrzeb pracodawców. Pracodawcy pozytywnie odnosili się zarówno do kompetencji uniwersalnych związanych z umiejętnościami społecznymi, komunikacyjnymi, samodzielnością i kreatywnością jak i kompetencji specjalistycznych związanych z konkretnymi umiejętnościami jakie powinien posiadać absolwent danego kierunku. W ogólnej ocenie studenci zostali wyposażeni w wiedzę i umiejętności spełniające oczekiwania pracodawców a czasami nawet przewyższające te oczekiwania. W nielicznych przypadkach pojawiły się oceny poniżej oczekiwań, które dotyczyły zwłaszcza znajomości języków obcych oraz znajomości terminologii specjalistycznej. W kolejnych raportach jednak i te kompetencje uzyskiwały coraz wyższe notowania. Łączna wartość projektu wyniosła ,60 PLN W części pierwszej zamieszczono cztery opracowania dotyczące wybranych problemów współpracy transgraniczej. W części drugiej zamieszczono trzy wyróżniające się i charakterystyczne dla zrealizowanego programu studiów prace dyplomowe. Aneks zawiera dalsze informacje o programie specjalności gospodarka transgraniczna. Izabela Pieczykolan Kierownik Projektu Wstęp 9

12 marzec 2010 I Transgraniczne Targi Pracy Zamość 3 marca 2010 r. fot. arch. maj 2010 Wizyta w Bundestagu Berlin 18 maja 2010 r. fot. arch. maj 2010 Wizyta na Uniwersytecie Europejskim Viadrina Frankfurt nad Odrą 17 maja 2010 r. fot. arch.

13 maj 2010 Wykład prof. Mathiassa Pechsteina na Uniwersytecie Europejskim Viadrina Frankfurt nad Odrą 17 maja 2010 r. fot. arch. marzec 2011 II Transgraniczne Targi Pracy Zamość 17 marca 2011 r. fot. arch. marzec 2011 II Transgraniczne Targi Pracy Hala wystawowa Zamość 17 marca 2011 r. fot. arch.

14 listopad 2011 Spotkanie z kierownikiem Wydziału Konsularnego Ambasady RP na Ukrainie Zamość 17 listopada 2011 r. fot. arch. kwiecień 2012 III Transgraniczne Targi Pracy Zamość 18 kwietnia 2012 fot. arch. lipiec 2012 Pierwsi absolwenci specjalności Gospodarka Transgraniczna Zamość lipiec 2012 r. fot. arch.

15 marzec 2009 Wizyta pracowników WSZiA w Instituto Politecnico de Santarem w Portugalii, gdzie studia w ramach programu ERASMUS odbywali Sylwia Juszczak (sem. zimowy 2010/2011) oraz Wojciech Wrona (sem. zimowy 2011/2012) fot. arch. maj 2011 Małgorzata Kruk podczas kursu intensywnego Network Security and 4n6 zorganizowanego w Izmirze w Turcji fot. arch. fot. arch. maj 2011 Uczestnicy kursu intensywnego Network Security and 4n6 Wojciech Wrona, Kamila Samulak, Małgorzata Kruk zwiedzają Istambuł. fot. arch.

16 maj 2012 Uczestnicy kursu intensywnego Steganography & Digital Investigations zorganizowanego w XIOS Hogeschool Limburg Hasselt (Belgia) Wśród nich byli studenci: Sylwia Juszczak i Krzysztof Gmitrzuk. fot. arch. listopad 2011 Wojciech Wrona odbył studia w ramach programu ERASMUS w Instituto Politecnico de Santarem w Portugalii (sem. zimowy 2011/2012) fot. arch. 2010/2011/2012 Nastasiia Osyp (sem. letni 2010/2011) oraz Yuliya Demczuk (sem. zimowy 2011/2012) odbyły studia w ramach programu ERASMUS w Hogeschool Kempen w Belgii fot. arch.

17 Część 1 Niektóre problemy gospodarki transgranicznej Wojciech Orłowski, Jacek Sobczak Wpływ akcesji Polski do Unii Europejskiej na pozycję i funkcjonowanie samorządu wojewódzkiego Andrzej Miszczuk Dysproporcje społeczno-ekonomiczne jako uwarunkowanie współpracy transgranicznej (na przykładzie pogranicza polsko-ukraińskiego) Ewolucja granic państwowych i jej wpływ na współpracę regionów przygranicznych Dysproporcje społeczno-ekonomiczne na pograniczu polsko-ukraińskim i ich konsekwencje dla współpracy transgranicznej Mieczysław Kowerski Barometr nastrojów gospodarczych jako narzędzie diagnozowania i prognozowania rozwoju regionu transgranicznego Metodyka badań nastrojów gospodarczych na poziomie regionu Zaobserwowane zmiany nastrojów gospodarczych w woj. lubelskim w latach Charakterystyczne cechy zmian nastrojów gospodarczych w woj. lubelskim Barometr nastrojów gospodarczych jako narzędzie prognozowania zmian koniunktury gospodarczej w regionie transgranicznym Barometr nastrojów gospodarczych jako narzędzie prognozowania zmian na rynku pracy regionu transgranicznego Nastroje gospodarcze w województwie lubelskim a nastroje w Polsce i UE Jan Andreasik Problematyka opisu w wielokryterialnym wyborze lokalizacji inwestycji Ontologia lokalizacji inwestycji OLI Studium przypadku opis lokalizacji firmy Partners in Progress w kategoriach ontologii lokalizacji inwestycji OLI

18

19 Wojciech Orłowski, Jacek Sobczak Wpływ akcesji Polski do Unii Europejskiej na pozycję i funkcjonowanie samorządu wojewódzkiego Jednym z efektów działalności Unii Europejskiej, podawanym w literaturze, jest decentralizacja struktury państwa w obecnych Państwach Członkowskich, chociaż spotkać w nich można różne rozwiązania prawne i modele wynikające zarówno z cech samego państwa, jak i wcześniejszych tradycji ustrojowych. We wszystkich praktycznie państwach należących do Wspólnot Europejskich odnaleźć można instytucje, które określić można jako organy samorządu terytorialnego. Co więcej ich tradycje funkcjonowania znacznie niekiedy wyprzedzają ich tradycje konstytucyjne. Europa jest sprzymierzeńcem regionów, erodując państwo odgórnie, gdy regiony robią to oddolnie, zapewniając nowe zasoby i możliwości na rzecz autonomii regionalnej 1. Rola regionów obecnie polega mniej na autorytatywnej alokacji wartości, a bardziej na społecznej mobilizacji wokół rozwoju i wzrostu gospodarczego 2. Hipotezą, którą chcemy poddać analizie to wpływ, jaki na podjęcie decyzji o powołaniu drugiego szczebla samorządu mieć mogło członkostwo we Wspólnotach Europejskich. W żadnym jednak wypadku nie można tego traktować jako czynnika dominującego przy podejmowaniu wspomnianej decyzji. Wprost przeciwnie, jesteśmy zdania, że omawiany czynnik mógł mieć jedynie rolę katalizatora przyśpieszającego ów proces. W literaturze, można spotkać pogląd, że utworzenie Unii Europejskiej w sposób łagodny, ale konsekwentny oddziałuje na system władzy 1. Zainteresowanie regionami w polityce UE idzie znacznie dalej, wkraczając w obszar polityki konkurencji oraz polityk sektorowych, zwłaszcza rolnictwa, rybołówstwa i przemysłu, w zakresie ochrony środowiska i kultury. W pewnym momencie niektórzy regionaliści stali się podejrzliwi wobec integracji europejskiej, bojąc się, że Bruksela będzie jeszcze bardziej odległa i głucha niż ich stolice krajowe. W latach 80. i 90. takie myślenie zastąpiło powszechne przekonanie, wspierane rosnącymi funduszami strukturalnymi, że Europa jest sprzymierzeńcem regionów, erodując państwo odgórnie, gdy regiony robią to oddolnie, i zapewniając nowe zasoby i możliwości na rzecz autonomii regionalnej. Europa jest również traktowana symbolicznie jako arena, na której regiony mogą się bronić, tym samym wspierają konsolidację swej tożsamości i poczucie wspólnego interesu u siebie. Powszechna aprobata dla projektu integracji europejskiej pomogła wzmocnić ten mandat. M. Keating, Tworzenie miejsca. Terytorium, instytucje, rozwój gospodarczy, Zeszyt 17, Centrum Europejskie Natolin, Warszawa 2004, s Regiony mają różne uprawnienia, jednak nigdzie nie mają tylu kompetencji, iloma dysponowało w okresie swej świetności państwo narodowe w zakresie łączenia obszarów kultury i tożsamości, rozwoju gospodarczego i polityki. Muszą dziś funkcjonować w złożonym i raczej pluralistycznym otoczeniu, gdzie ustalanie polityki jest kwestią sieci i zależności, integrujących różne podmioty terytorialne i funkcjonalne. Ich praca polega mniej na autorytatywnej alokacji wartości, a bardziej na społecznej mobilizacji wokół rozwoju i wzrostu gospodarczego. Skutki integracji europejskiej dla regionów są pod pewnymi względami podobne do skutków globalizacji. Istnieją zmiany dotyczące geografii produkcji, tworzone są nowe funkcjonalne przestrzenie, a regiony i obszary lokalne zmagają się, konkurując na rynkach europejskich bez starego, opiekuńczego płaszcza państwa. A jednak integracja europejska to coś więcej, gdyż Europa jest też systemem politycznym z własnymi strukturami w zakresie podejmowania decyzji oraz różnymi dziedzinami polityki w obszarze ochrony środowiska, kultury i w innych obszarach wykraczającymi poza sztywne granice integracji rynkowej. Europa jest dziś systemem otwartym i złożonym, z wieloma punktami dostępu, w tym krajowymi kanałami politycznymi, lobbingiem w Brukseli oraz licznymi mechanizmami konsultacyjnymi, m.in. takimi jak Komitet Ekonomiczno-Społeczny, Komitet Regionów czy stowarzyszenia regionalne. Wiele napisano na temat roli funduszy strukturalnych w ustanawianiu powiązań między UE a regionami oraz stymulowaniu mobilizacji regionalnej. M. Keating, dz. cyt., s. 23. * Wojciech Orłowski Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Wyższa Szkoła Zarządzania i Administracja w Zamościu; Jacek Sobczak Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie.

20 lokalnej 3. Proces ten dotyczy nie tylko zmian strukturalnych władzy lokalnej, lecz może przede wszystkim, oddziałuje na istotę i naturę jej aktywności. W większości Państw Członkowskich tradycje działania samorządu terytorialnego sięgają XIX a niekiedy XVIII wieku. Członkostwo we Wspólnotach Europejskich nie mogło mieć wpływu na ustanowienie tej instytucji, a jedynie na zmianę jej kompetencji. Wpływ ten zaobserwować można w procesie przekazywania kompetencji organów państwa organom samorządu lokalnego, określanym mianem decentralizacji. Drugą płaszczyzną wpływu na zmiany dotyczące samorządu terytorialnego wyższego szczebla jest ich udział w procesach podejmowania decyzji w ramach instytucji Wspólnot Europejskich 4. Warte szczególnego zaakcentowania wydają się reformy w tym zakresie w państwach, które zaliczyć można do państw o tradycjach centralistycznych. W literaturze przedmiotu odróżnia się zasadniczo dwa pojęcia regionalizacji i decentralizacji. Regionalizacja dotyczy zmian podziału terytorialnego państwa. Jest to zasadniczo proces mający miejsce w państwach złożonych. Pojęcie decentralizacja to z kolei proces zmian podziału terytorialnego występujący w państwach unitarnych 5. Z uwagi jednak na wspólną genezę obu procesów wydaje się możliwe ich równoczesne omawianie. Wspomnieć również wypada, że regiony podlegają różnym czynnikom europeizacji. Najbardziej znanym jest działalność prowadzona w ramach członkostwa w Radzie Europy. Wspomnieć tu należy o Europejskiej Karcie Samorządu Regionalnego. Ujęta w tym dokumencie, gdyż konwencja ta ostatecznie nie weszła w życie, koncepcja samorządu regionalnego (art. 3 ust. 1) zakłada prawo i zdolność największych terytorialnie jednostek władzy każdego państwa, mających wybieralne organy, administracyjnie umieszczonych między rządem centralnym i samorządem lokalnym i posiadających prerogatywy, albo wynikające z samoorganizacji albo typu zwykle przypisywanego rządowi centralnemu, do zarządzania na własną odpowiedzialność i w interesie mieszkańców zasadniczą częścią spraw publicznych, zgodnie z zasadą subsydiarności. Tym samym region został uznany za silny podmiot samorządowy, zdolny do prowadzenia własnej polityki, działań gospodarczych, kulturowych, podmiot o własnej tożsamości i odrębności wobec innych jednostek samorządowych. Karta przyznała też regionom prawo do własnego prawodawstwa, uczestnictwa w działaniach instytucji europejskich, w tym współpracy międzyregionalnej i transgranicznej. Art. 8 ust. 1 stanowi iż, w dziedzinach objętych ich kompetencjami regiony powinny być upoważnione do podejmowania współpracy międzyregionalnej lub transgranicznej zgodnie z procedurami nałożonymi przez prawo wewnętrzne. Współpraca ta powinna być prowadzona zgodnie z prawem wewnętrznym i międzynarodowymi zobowiązaniami państwa. Regiony, tworzące część obszaru transgranicznego, mogą, z poszanowaniem przepisów wszystkich systemów prawnych, których to dotyczy i prawa międzynarodowego, utworzyć sobie wspólne organy wykonawcze lub ustawodawcze (art. 8 ust. 2). Jednak akty prawne wydawane przez te organy powinny być poddawane procedurom kompetentnych sądów w takim samym zakresie, jak akty stanowione przez ciała regionalne, zgodnie z zasadami ustalonymi w istniejących traktatach regulujących te sprawy. Karta zastrzega ponadto, że stosunki międzyregionalne i transgraniczne regionów powinny podlegać umowom międzynarodowym w zakresie ich zastosowania. W dokumencie tym uznano też szczególną rolę regionów w budowie wspólnej Europy oraz w kształtowaniu 3. P. John, Local Governance in Western Europe, London 2003, s Szeroko pisze o tym K. Jóskowiak, Unia Europejska-samorząd terytorialny a profil jego międzynarodowej współpracy na poziomie lokalnym i regionalnym w przyszłości, Studia Europejskie 2008, nr 3, s ; I Pietrzyk, Traktat o Unii Europejskiej a samorząd terytorialny, Gospodarka Narodowa, 1993, nr I. Pietrzyk, Polityka regionalna Unii Europejskiej regiony w państwach członkowskich, Warszawa 2002, s ; A. Mikołajczyk, Regiony i współpraca transgraniczna, [w:] Regiony, Z. Brodecki (red.), Warszawa 2004, s ; B. Kot, Regionalizm i regionalizacja w Unii Europejskiej, [w:] Społeczeństwo obywatelskie w procesie integracji europejskiej, M. Witkowska (red.), Warszawa 2009, s Część 1. Niektóre problemy gospodarki transgranicznej

21 zróżnicowanej kultury europejskiej. Za główną rolę regionów w postanowieniach Karty uznano tworzenie zintegrowanego rozwoju obszaru obejmującego wchodzące w jego skład gminy i inne jednostki. Jak wcześniej wspomniano, projekt Karty nie znalazł akceptacji wśród członków Rady Europy, dlatego też regulacja ta nie weszła w życie. W to miejsce stworzono Europejskie Ramy Odniesienia dla Demokracji Regionalnej 6. Dokument ten w jeszcze większym stopniu odwołuje się do regulacji konstytucyjnych. Z drugiej jednak strony daje państwom członkowskim wybór regulowania tych w kwestii w ustawie zasadniczej i ustawach, bądź też w samych tylko ustawach. Wspomnieć również należy o Europejskiej Konwencji Ramowej o współpracy transgranicznej między wspólnotami i władzami terytorialnymi, która została przyjęta przez Radę Europy 21 maja 1980 r. Wprowadziła ona definicję współpracy transgranicznej uznając, iż jest nią każde wspólnie podjęte działanie mające na celu umocnienie i dalszy rozwój sąsiedzkich kontaktów między wspólnotami i władzami terytorialnymi (art. 2 ust. 1) Konwencja przyjęła dwie podstawowe płaszczyzny współdziałania: porozumienia między państwami (które mogą określać ramy, formy i granice współdziałania ich wspólnot i władz terytorialnych zgodnie lub odmiennie od przyjętych w Konwencji wzorców) oraz porozumienia między wspólnotami i władzami terytorialnymi, które zasadniczo winny opierać się na wzorcach Konwencji, które jednak nie mają charakteru wiążącego (art. 3), bowiem przede wszystkim owe wspólnoty i władze terytorialne muszą przestrzegać własnego prawa krajowego. Rok później 20 listopada 1981, Rada Europy uchwaliła Europejską Kartę Regionów Przygranicznych, której nazwę zmieniono 1995 r. na Europejską Kartę Regionów Granicznych i Transgranicznych, będącą deklaracją współpracy i rodzajem zbioru dobrych praktyk współpracy transgranicznej. Z uwagi na gospodarczy charakter integracji europejskiej w ramach Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej dokumenty dotyczące współpracy regionalnej pojawiły się stosunkowo późno. Jako pierwsze wymienić tu można rozporządzenie Rady nr 1787/84 z 19 czerwca 1984 r. nakładające na państwa członkowskie obowiązek wspierania narodowych programów o znaczeniu wspólnym. Znacznie wcześniej pojawiły się natomiast przykłady powstania form bilateralnej współpracy regionalnej. Przykładem tego procesu może być współpraca przygraniczna RFN i Holandii, która zaowocowała powołaniem pierwszego w historii euroregionu EUREGIO przez miasta Enschede i Granau w 1958 r. 7 Polityka regionalna nie była też od początku ich powstania jednym z celów Wspólnot. Została ona ustanowiona wraz z przyjęciem Jednolitego Aktu Europejskiego. Katalizatorami tych zmian po stronie Wspólnot Europejskich, pozostaje wspólna polityka regionalna 8 i ustanowiona w Traktacie z Maastricht Rada Regionów. Dzięki ustanowionym wówczas rozwiązaniom polityka regionalna stała się obszarem zainteresowania wspólnot do załatwiania spraw regionalnych o charakterze politycznym. Wcześniej wychodzono z założenia, że utworzenie jednolitego rynku doprowadzi do samoistnego wyrównywania różnic pomiędzy poszczególnymi regionami Zob. Council of Europe Conference of Ministers responsible for Local and Regional Government Good local and regional governance in turbulent times: the challenge of change 16th Session, Utrecht, November 2009, MCL- 16(2009) Szerzej patrz, P. Czechowski, Z. Niewiadomski, Administracyjno-prawne przesłanki komunalnej współpracy przygranicznej w Republiką Federalną Niemiec, Człowiek i Środowisko 1992, nr 16(1/2), s I. Pietrzyk, Miejsce i rola regionów w procesie integracji europejskiej, [w:] Problemy rozwoju regionalnego, J. Brdulak (red.), s. 101 i następne; A. Sauer, Prawne aspekty polityki regionalnej Unii Europejskiej, [w:] Polityka regionalna Unii Europejskiej a instrumenty wspierania rozwoju regionalnego w Polsce, A. Sauer, E. Kawecka-Wyrzykowska, M. Kulesza, Warszawa 2000, s ; T. Szewc, Samorząd terytorialny w konwencjach Rady Europy i w prawie europejskim, Bytom 2006; T. Tomaszewski, Regiony w procesie integracji europejskiej, Kraków 2007; K. Tomaszewski, Prawna ochrona regionów w Unii Europejskiej, [w:] Europeizacja prawa polskiego wybrane aspekty, B. T Bieńkowska, D. Szafrański (red.), Warszawa 2007, s ; J. Sroka, Europeizacja polskich grup interesu, [w:] Europeizacja. Mechanizmy, wymiary, efekty, A. Pacześniak, R. Riedel (red.), Toruń 2010, Nie oznacza to iż, w okresie poprzednim nie istniały elementy polityki regionalnej. Już bowiem w Traktacie usta- Wpływ akcesji Polski do Unii Europejskiej na pozycję i funkcjonowanie 19

22 Celem polityki Wspólnot, od roku 1984, stało się zatem zmniejszanie się dystansu dzielącego regiony odstające od regionów o szybszym stopniu rozwoju. Podstawą zmian stały się postanowienia art. 130a (obecny art. 158) TWE 10. Doprowadziło to następnie do uznania jednostek podziału terytorialnego Państw Członkowskich za jednostki europejskiego systemu statystycznego. Nastąpiło to w roku 1988 poprzez ustanowienie Europejskiej Nomenklatury Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych (NUTS). Klasyfikacja ta dopiero jednak w roku 2003 uregulowana została w Rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie klasyfikacji NUTS 11. Omawiana klasyfikacja obejmuje podział na jednostki NUTS 1, NUTS 2, i NUTS 3. Podstawowym celem klasyfikacji NUTS jest rozwiązanie problemu różnorodności podziałów administracyjnych krajów członkowskich UE i nieuniknionych zmian tych podziałów, co zagraża dostępności i porównywalności danych statystycznych w przestrzeni i czasie. Warto również wspomnieć, że klasyfikacja ta służy realizacja celów polityki spójności UE, wymaga działań na określonych obszarach. System NUTS dzieli każde państwo członkowskie na pewną liczbę regionów na poziomie NUTS 1. Każdy z nich jest następnie podzielony na regiony na poziomie NUTS 2, te z kolei jednostki dzielą się na regiony na poziomie NUTS 3. Stosownie do postanowień rozporządzenia dana jednostka terytorialna NUTS obejmuje jednostki administracyjne, wyróżniane ze względu na stan ludności, i tak: jednostkę poziomu NUTS 1 powinno zamieszkiwać 3 do 7 milionów ludzi, stan ludności jednostki mniejszej NUTS 2 to 800 tysięcy do 3 milionów, najmniejsze jednostki NUTS 3 powinny posiadać stan ludności w granicach 150 do 800 tysięcy 12. nawiającym Europejską Wspólnotę Gospodarczą Państwa Członkowskie deklarowały, że będą dążyły do rozwoju gospodarek europejskich i zmniejszania różnic istniejących między regionami. Praktycznie od początku funkcjonowania EWG, bo w roku 1958 utworzony został również Europejski Bank Inwestycyjny, którego celem statutowym stało się podejmowanie działań na rzecz harmonijnego rozwoju WE. Ponadto w 1968 r. w ramach Komisji Europejskiej utworzono Dyrekcję Generalną ds. Polityki Regionalnej i Spójności. Wreszcie również na konferencji w Paryżu w 1972 po raz pierwszy w historii Wspólnot przyznano specjalne środki budżetowe dla celów polityki regionalnej. Stały się nimi Europejski Fundusz Społeczny i Europejski Fundusz Ukierunkowania i Gwarancji dla Rolnictwa. W roku 1975 powołano także Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego. Podziału środków Funduszu między Państwa Członkowskie dokonywano według systemu kwotowego. Od 1980 r. zarezerwowano 5% całości środków Funduszu na finansowanie przez KE działań specyficznych o charakterze wspólnotowym. Przy Radzie Unii Europejskiej i Komisji Europejskiej powołano także Komitet Polityki Regionalnej. Jego zadaniem stało się analizowanie problemów rozwoju regionalnego i proponowanie rozwiązań oraz środków potrzebnych na realizację polityki regionalnej. Istotę działań omawianego okresu podsumować można jednak jako koordynowanie polityk regionalnych poszczególnych Państw Członkowskich. 10. Obecna treść art W celu wspierania harmonijnego rozwoju całej Wspólnoty, rozwija ona i prowadzi działania służące wzmocnieniu jej spójności gospodarczej i społecznej w szczególności Wspólnota zmierza do zmniejszenia dysproporcji w poziomach rozwoju różnych regionów oraz zacofania regionów lub wysp najmniej uprzywilejowanych, w tym obszarów wiejskich. 11. Nomenclature of Units for Territorial Statistics (NUTS) stanowi standard geokodowania stworzony dla potrzeb identyfikowania statystycznych jednostek terytorialnych. Wspomniana klasyfikacja funkcjonuje w prawie wspólnotowym od 1988 roku. Jednak dopiero w roku 2003 zostało wydane Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie klasyfikacji NUTS. Rozporządzenie (WE) nr 1059/2003 w sprawie ustalenia wspólnej klasyfikacji Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych (NUTS) (Official Journal L 154, 21/06/2003.) Od 1 maja 2004 NUTS objął regiony 10 nowych krajów członkowskich. Zmiana Rozporządzenia miała miejsce w 2005 roku. Rozporządzenie (WE) nr 1888/2005 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 26 października 2005 r. zmieniające rozporządzenie (WE) nr 1059/2003 w sprawie ustalenia wspólnej klasyfikacji Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych (NUTS) z powodu przystąpienia Republiki Czeskiej, Estonii, Cypru, Łotwy, Litwy, Węgier, Malty, Polski, Słowenii i Słowacji do Unii Europejskiej (Official Journal L 309, 25 November 2005). Kolejna poprawka weszła w życie w styczniu 2008 r. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 176/2008 z dnia 20 lutego 2008 r. zmieniające rozporządzenie (WE) nr 1059/2003 w sprawie ustalenia wspólnej klasyfikacji jednostek terytorialnych do celów statystycznych (NUTS) w związku z przystąpieniem Republiki Bułgarii i Rumunii do Unii Europejskiej (Official Journal L 061, 5 march 2008). 12. W Polsce kryteria NUTS 1 spełniają 4 województwa: mazowieckie (5,08 mln mieszk.), śląskie (4,83 mln mieszk.), wielkopolskie (3,37 mln mieszk.) i małopolskie (3,24 mln mieszk.). W przypadku zatem pozostałych województw spełniające kryteria poziomu NUTS 2 należało połączyć w większe jednostki, dostosowane do poziomu NUTS Część 1. Niektóre problemy gospodarki transgranicznej