GMO szansa czy zagrożenie dla idei zrównoważonego rozwoju?

Transkrypt

1 TEMAT LEKCJI: TEMAT LEKCJI: GMO szansa czy zagrożenie dla idei zrównoważonego rozwoju? AUTOR: PRZEDMIOT: Biologia CZAS TRWANIA: 45 minut (przeprowadzenie debaty) lub 90 minut (wraz z czasem na przygotowanie się do debaty w sytuacji, gdy uczniowie bezpośrednio przed zajęciami losują stanowisko grupy za lub przeciw wariant 2 Załącznik nr 1) CELE EDUKACYJNE: 0 Przedstawienie potencjalnych korzyści i zagrożeń wynikających z wprowadzenia do środowiska GMO. 0 Pokazanie możliwych relacji między koncepcją zrównoważonego rozwoju a organizmami i produktami GMO. BIBLIOGRAFIA: METODY I TECHNIKI PRACY: 0 debata uczniowska (Załączniki nr 1 i 2) ŚRODKI DYDAKTYCZNE: 0 dwa stopery, 0 tabliczki informacyjne przygotowane przez strażników czasu z informacjami ile czasu pozostało do końca wypowiedzi mówcy, 0 tabliczki z nazwami grup (Grupa A akceptująca tezę i Grupa N negująca tezę), 1. Dudała J., Za i przeciw GMO, za: 2. Czemplik M., GMO dla opornych, Wiedza i Życie, nr 9/ Jancarz B., Miśkiewicz A., Wikiera M., Człowiek w równowadze. Poradnik dla nauczyciela. Część I, Wydawnictwo Znak, Kraków Tańska I., Kartoflana epopeja, Wiedza i Życie, nr 9/ Trząski L., Edukacja ekologiczna. Podręcznik do ścieżki edukacyjnej dla liceów ogólnokształcących, liceów profilowanych i techników, Videograf II, Katowice karty (kryteria) oceny opracowane przez sędziów, 0 zasady zrównoważonego rozwoju. 1

2 PRZEBIEG LEKCJI 0 I. WPROWADZENIE: 1. Na przerwie przed lekcją uczniowie przygotowują salę lekcyjną do przeprowadzenia debaty. Przykładowe przygotowanie sali przedstawia Załącznik nr 2. Uczniowie od razu przystępują do debaty (wariant 1 opisany w Załączniku nr 1) lub losują stanowisko, które będą reprezentować (wariant 2 opisany w Załączniku nr 1). W tym drugim przypadku, po wylosowaniu stanowiska, uczniowie pracują w dwóch grupach, w obrębie których wspólnie dokonują wyboru argumentów popierających wylosowane stanowisko za lub przeciwko tezie debaty. 0 II. ROZWINIĘCIE: 1. Po zakończeniu czynności organizacyjnych (zajęcie przez uczniów miejsc, sprawdzenie obecności), uczeń pełniący rolę moderatora rozpoczyna debatę. W swoim wprowadzeniu moderator powinien uwzględnić: 0 Krótką historię idei rozwoju zrównoważonego (XXIII Sesja Zgromadzenia Ogólnego Narodów Zjednoczonych, raport pt. Człowiek i jego środowisko, ustalenia Światowej Konferencji Ochrony Środowiska w Sztokholmie w 1972 r., postanowienia Konferencji ONZ w Rio de Janeiro (tzw. Szczyt Ziemi w 1992 r.) 0 Definicję rozwoju zrównoważonego. 0 Krótką informację na temat Deklaracji z Rio zawierającej 27 zasad zrównoważonego rozwoju. 0 Przypomnienie definicji organizmu i produktu GMO. 2. Następnie moderator przedstawia tezę debaty: GMO jest szansą dla wdrożenia zasad zrównoważonego rozwoju i wyjaśnia, że jedna grupa uczniów (grupa A) będzie argumentowała na rzecz korzyści, jakie może odnieść przyroda, środowisko naturalne i gospodarka z powszechnego wprowadzenia do niego organizmów GMO. Druga grupa uczniów (grupa N) będzie argumentowała na rzecz zagrożeń, jakie mogą wyniknąć dla przyrody, środowiska naturalnego i gospodarki ze stosowania w rolnictwie, hodowli i przemyśle organizmów GMO. Argumenty obu grup powinny nawiązywać do wpływu GMO na skuteczność wdrażania zasad zrównoważonego rozwoju. 2

3 3. Na koniec moderator przedstawia mówców z obu grup, sędziów, strażników czasu oraz przypomina zasady przeprowadzenia debaty (Załącznik nr 1). 4. Moderator prowadzi debatę, strażnicy czasu kontrolują jej ramy czasowe, sędziowie uważnie obserwują przebieg debaty i oceniają argumenty przedstawiane przez kolejnych mówców (Załącznik nr 3). 0 III. ZAKOŃCZENIE Sędziowie oceniają przebieg debaty oraz jakość i trafność argumentacji obu grup, ustalają i ogłaszają wynik debaty oraz przyznają tytuł najlepszego mówcy. Tytuł najlepszego mówcy zostaje przyznany uczniowi, którego wypowiedź najbardziej podobała się sędziom, niezależnie od ustalonego wyniku debaty. Nauczyciel podsumowuje debatę, zwraca uwagę na poprawność merytoryczną i konstrukcję argumentów, prawidłową linię argumentowania prowadzoną przez kolejnych mówców oraz trafność i umiejętność kontrargumentowania. Nauczyciel koryguje ewentualne błędy merytoryczne, które mogły pojawić się w wypowiedziach uczniów. Następnie nauczyciel podaje treść zadania domowego. Zadanie domowe: Sformułuj i zapisz jeden argument potwierdzający tezę debaty i jeden argument zaprzeczający tej tezie. Przeanalizuj 27 zasad rozwoju zrównoważonego, a następnie podaj, do których z nich i w jaki sposób nawiązują sformułowane przez ciebie argumenty. PRAWA DO SCENARIUSZA Scenariusz zajęć powstał w ramach konkursu Lekcja zmieniania świata organizowanego przez Ministerstwo Środowiska. Ministerstwo nie ponosi odpowiedzialności za treści zawarte w scenariuszu, a te nie odzwierciedlają oficjalnego stanowiska resortu. Prawa do materiałów na stronie posiada Ministerstwo Środowiska, a teksty są dostępne na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-użycie niekomercyjne-bez utworów zależnych 3.0 Polska. 3

4 ZAŁĄCZNIK NR 1 0 DEBATA UCZNIOWSKA WSKAZÓWKI METODYCZNE Debata to doskonała metoda pracy przydatna do realizacji zagadnień wzbudzających u uczniów emocje, kształtujących postawę troski o przyrodę i środowisko, skłaniających uczniów do zainteresowania się problemami współczesnego świata. Istotą debaty jest aktywny udział uczniów w dyskusji prowadzonej według ściśle określonych reguł. Debata umożliwia poszerzenie wiedzy uczniów na dany temat oraz rozwija umiejętność argumentowania i kontrargumentowania. 0 Przygotowanie debaty: I. Sformułowanie tezy debaty. Teza debaty powinna być na tyle kontrowersyjna, aby można było sformułować tyle samo argumentów popierających i negujących tezę. Termin i temat debaty przekazujemy uczniom z dwu-, trzytygodniowym wyprzedzeniem. W tym czasie uczniowie indywidualnie gromadzą materiały do opracowania linii argumentacji. II. Podział uczniów na dwie drużyny. W debacie uczestniczą wszyscy uczniowie. Aby sprawnie przydzielić uczniom poszczególne role, można wcześniej przygotować losy w takiej liczbie, ilu jest uczniów w klasie. Losowanie ról oraz podział na dwie grupy powinno odbyć się w tym samym czasie, kiedy uczniom zostaje przekazana informacja o temacie i terminie debaty. 0 Role: Moderator 1 osoba Sędziowie 3 lub 5 osób (liczba sędziów zależy od liczebności klasy, jednak zawsze powinna być nieparzysta) Drużyna A (akceptująca tezę stanowisko za ) Drużyna N (negująca tezę stanowisko przeciw ) Wariant 1: Uczniowie mogą od razu wiedzieć, czy grupa do której należą będzie broniła tezy (grupa A akceptująca tezę), czy będzie ją negowała (grupa N negująca tezę). W tym wariancie uczniowie poszukują wyłącznie materiałów popierających wylosowane stanowisko wobec poruszanego tematu ( za lub przeciw ). Wariant 2: W tym przypadkach uczniowie nie wiedzą jakiego stanowiska będą bronić. Tuż przed rozpoczęciem zajęć przedstawiciele obu drużyn losują stanowisko, którego będą bronić. W tym wariancie, przygotowując się do debaty, wszyscy uczniowie poszukują obu rodzajów argumentów, które dopiero w dniu debaty, po wylosowaniu stanowiska, oceniają 4

5 pod kątem przydatności do danej linii argumentowania. Ten sposób organizacji debaty wymaga więcej czasu na realizację (dwie jednostki lekcyjne 90 minut), ale uczy dostrzegania różnych aspektów tego samego problemu. W czasie pierwszej lekcji uczniowie analizują zgromadzone przez siebie materiały i wspólnie przygotowują argumenty dla mówców. W czasie drugiej lekcji przeprowadzają debatę. Niezależnie od przyjętego wariantu losowania, wybór moderatora musi nastąpić wcześniej, ze względu na konieczność przygotowania informacji wprowadzających. Losowanie sędziów może odbyć się w tym samym czasie, co podział na dwie debatujące drużyny, najpóźniej w dniu debaty. Moderator przygotowuje informacje wprowadzające uczniów w temat debaty. W swoich wypowiedziach moderator powinien pozostać bezstronny wobec tezy debaty. Rozpoczyna debatę, a następnie ją prowadzi zapraszając poszczególnych mówców do wystąpienia. W obrębie drużyn A i N uczniowie wybierają: Strażnika czasu, którego zadanie będzie polegało na kontroli czasu wystąpień poszczególnych mówców. Po trzech mówców (odpowiednio: mówca A1, A2, A3 i N1, N2, N3). Sędziowie wybierają spośród siebie przewodniczącego, a następnie opracowują kryteria oceny debatujących drużyn, w których powinni uwzględnić: sposób argumentacji trafność i poprawność merytoryczną argumentów, język, sformułowania itp. trafność kontrargumentacji. sposób wykorzystania czasu przeznaczonego dla mówców oraz podczas przepytywania. współpracę mówców z resztą drużyny podczas przepytywania. Po zakończeniu debaty sędziowie ustalają, która grupa argumentowała i kontrargumentowała bardziej przekonująco oraz wybierają najlepszego mówcę. Obie decyzje muszą być przez sędziów uzasadnione. III. Zasady przeprowadzenia debaty 1. Mówcy z obu drużyn zabierają głos na przemian. Debatę rozpoczyna mówca A1, po nim zabiera głos mówca N1. Następnie kolejno występują mówcy: A2, N2, A3, N3. 2. Każdy mówca ma określony limit czasu na przedstawienie swoich argumentów, np. mówcy A1 i N1 po 3 minuty, pozostali mówcy po 2 minuty 3. Strażnicy czasu z obu drużyn kontrolują przebieg debaty, mogą w ustalony sposób (np. pokazując przygotowane wcześniej tabliczki informacyjne) informować mówców, ile czasu pozostało do końca wypowiedzi. Jeśli po upływie czasu przeznaczonego na wypowiedź dany mówca nie skończył swojej wypowiedzi, wówczas ją przerywają. 5

6 4. W czasie wypowiedzi mówcy mogą korzystać z własnych notatek. 5. W czasie wypowiedzi mówcom się nie przerywa. 6. Po przedstawieniu argumentów przez wszystkich mówców następuje bezpośrednia konfrontacja stanowisk obu drużyn w formie tzw. przepytywania: mówca N3 zadaje pytanie mówcy A1 mówca A3 zadaje pytanie mówcy N1 mówca N1 zadaje pytanie mówcy A2 mówca A1 zadaje pytanie mówcy N2 Łączny czas przepytywania dla każdej z drużyn wynosi 3 minuty. 7. W czasie przepytywania mówcy mogą się skonsultować z resztą swojej drużyny proszą wtedy o czas dla swojej drużyny. Strażnicy czasu kontrolują wykorzystanie czasu na konsultacje. Całkowity limit czasu dla każdej z drużyn wynosi po 5 minut. 8. Po zakończeniu debaty sędziowie udają się na krótką naradę, w czasie której porównują swoje oceny i wspólnie ustalają wynik debaty wybierają drużynę, której argumentacja była trafniejsza i bardziej przekonująca oraz najlepszego mówcę. Przewodniczący zespołu sędziów ogłasza werdykt i wyczerpująco go uzasadnia. W czasie trwania debaty nauczyciel pełni rolę obserwatora. ZAŁĄCZNIK NR 2 0 PRZYGOTOWANIE SALI LEKCYJNEJ DO DEBATY MÓWCY A MODERATOR MÓWCY N STRAŻNIK CZASU N STRAŻNIK CZASU A SĘDZIOWIE GRUPA A GRUPA N 6

7 ZAŁĄCZNIK NR 3 0 PRZYKŁADOWE ARGUMENTY GRUPY A: 0 PRZYKŁADOWE ARGUMENTY GRUPY N: Wykorzystanie technik inżynierii genetycznej do produkcji odmian o lepszych cechach gospodarczych i użytkowych. Wyższe plony i lepsza jakość produktów (np. większa zawartość składników odżywczych, dłuższy czas przydatności do spożycia) może spowodować mniejszą presję rolnictwa na środowisko naturalne poprzez zmniejszenia areału upraw oraz zwiększenie dochodów w rolnictwie i przemyśle spożywczym. Uprawa roślin GMO zawierających geny odporności na choroby i szkodniki nie będzie wymagała stosowania chemicznych środków ochrony roślin (fungicydy, herbicydy, pestycydy). W związku z tym, nie będzie następowało skażenie środowiska naturalnego tymi środkami. Koszty produkcji powinny być niższe, a to powinno przełożyć się na obniżenie końcowych cen towarów rolniczych. Organizmy GMO mogą zostać wyposażone w geny, dzięki którym będzie je można uprawiać w warunkach do tej pory dla nich niedostępnych. Dzięki temu można zagospodarować rolniczo gleby niższej jakości, które do tej pory nie były uprawiane lub były wyjałowione wskutek intensywnego użytkowania. Dzięki nowym właściwościom roślin będzie można ograniczyć presję rolnictwa na środowisko naturalne, np. ograniczyć wylesianie. Rośliny GMO mogą zostać wyposażone w geny, dzięki którym będą mogły przetrwać niekorzystne warunki środowiskowe (np. susza, mróz). Dzięki temu można ograniczyć straty w produkcji rolnej związane z niekorzystnymi warunkami atmosferycznymi oraz podjąć próbę rozwiązania problemu głodu na świecie. GMO można wykorzystać do produkcji biopaliw, leków, polimerów. Dzięki temu można będzie ograniczyć zużycie kurczących się nieodnawianych zasobów przyrody, w szczególności ropy naftowej. Wprowadzenie do organizmów obcych genów może wymknąć się spod kontroli naukowców i spowodować nieznane, trudne do przewidzenia efekty, np. związane z wpływem obcych genów na prawidłowe funkcjonowanie innych genów. Trudno przewidzieć, jaki wpływ środowiskowy będą miały takie zmienione gatunki. Budzi obawy możliwość krzyżowania się organizmów zmodyfikowanych i dziko żyjących. Trudno przewidzieć, w jaki sposób takie krzyżówki będą funkcjonowały w środowisku. GMO mogą okazać się silniejszymi konkurentami, co w dalszej przyszłości może spowodować wyparcie rodzimych gatunków dzikich lub hodowlanych, a tym samym może zakłócić równowagę ekologiczną w przyrodzie i spowodować zmniejszenie bioróżnorodności. W wyniku manipulacji genetycznych mogą powstać superorganizmy, które nie będą miały swoich naturalnych wrogów kontrolujących ich liczebność i rozprzestrzenianie się. Takie superorganizmy mogą zakłócić równowagę ekologiczną w przyrodzie. Techniki inżynierii genetycznej są na tyle nowe, że w tej chwili trudno ocenić, jakie będą skutki długotrwałego spożywania GMO przez zwierzęta i ludzi. Podejrzewa się, że GMO niekorzystnie oddziałuje na pszczoły. Monopol na GMO może prowadzić do braku konkurencji na rynku związanym z produkcją rolną, wzrostu kosztów pozyskiwania nasion GMO i wzrostu kosztów produkcji, a co za tym idzie pogłębianie się dysproporcji między bogatymi a biednymi. Mogą powstać monokultury GMO, których oddziaływanie na środowisko będzie tak samo niekorzystne, jak wszystkich monokultur. GMO można wykorzystać w procesach fitoremediacji, które mogą rozwiązać problem chemicznego zanieczyszczenia środowiska w przyjazny dla niego sposób. GMO można wykorzystać do produkcji szczepionek i żywności wzbogaconej w witaminy i aminokwasy egzogenne, co może przyczynić się do poprawienia stanu zdrowia ludzi, w szczególności w krajach ubogich i rozwijających się, w których opieka medyczna jest na bardzo niskim poziomie. W ten sposób można podjąć próbę poprawy jakości życia ludzi. 7