Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Powiatu Sandomierskiego na lata

Transkrypt

1 Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Powiatu Sandomierskiego na lata

2 SPIS TREŚCI WSTĘP... 3 I. CZĘŚĆ WPROWADZAJĄCA STRUKTURA STRATEGII UWARUNKOWANIA ZEWNĘTRZNE TWORZENIA STRATEGII... 7 II. CZĘŚĆ DIAGNOSTYCZNO-ANALITYCZNA POŁOŻENIE, POWIERZCHNIA, PODZIAŁ ADMINISTRACYJNY POWIATU INFRASTRUKTURA TECHNICZNA KOMUNIKACJA I TRANSPORT SYTUACJA DEMOGRAFICZNA SYTUACJA GOSPODARCZA PROBLEMY NA RYNKU PRACY ZASOBY I WARUNKI MIESZKANIOWE EDUKACJA KULTURA SPORT I REKREACJA TURYSTYKA OCHRONA ZDROWIA BEZPIECZEŃSTWO PUBLICZNE POMOC SPOŁECZNA POMOC SPOŁECZNA W GMINACH POMOC SPOŁECZNA W POWIECIE SYTUACJA OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH PROBLEMY SPOŁECZNE W OPINII ŚRODOWISKA LOKALNEGO SEKTOR POZARZĄDOWY ANALIZA SWOT PODSUMOWANIE DIAGNOZY III. CZĘŚĆ PROGRAMOWA MISJA, CELE STRATEGICZNE I OPERACYJNE, KIERUNKI DZIAŁAŃ WDROŻENIE STRATEGII, MONITOROWANIE JEJ REALIZACJI PROGRAMY I PROJEKTY IV. UWAGI KOŃCOWE SPIS DIAGRAMÓW, TABEL, RYCIN I WYKRESÓW

3 WSTĘP Samorządy lokalne działające w warunkach gospodarki rynkowej, cechującej się dużą dynamiką zmian i niepewnością co do ich kierunków, muszą posiadać zdolność do wczesnego rozpoznawania zagrożeń, jak i dostrzegania pojawiających się szans. W takich warunkach istotnego znaczenia nabiera zarządzanie strategiczne, które, oparte na opracowywaniu, wdrażaniu i kontroli realizacji planów strategicznych, umożliwia dostosowanie funkcjonowania jednostek terytorialnych do zmian zachodzących w otoczeniu. Na poziomie zarządzania lokalnego (powiatowego), w zakresie polityki społecznej, podstawową rolę wśród tego typu planów pełni strategia rozwiązywania problemów społecznych. Strategia pozwala na racjonalizację lokalnej polityki społecznej. Określa misję oraz wyznacza cele strategiczne i działania, których wdrożenie powinno w znaczny sposób przyczynić się do rozwiązania wielu problemów społecznych i zminimalizować społeczne skutki kwestii społecznych. Dokument stanowi zatem podstawę do realizacji stosunkowo trwałych wzorów interwencji społecznych, które mają przyczynić się do poprawy warunków życia mieszkańców, w szczególności tych, którzy są zagrożeni marginalizacją i wykluczeniem społecznym, i doprowadzić do integracji społecznej. Powiatowa strategia rozwiązywania problemów społecznych jest dokumentem szczególnym. Zawierając bowiem założenia polityki społecznej uwzględniające kompetencje samorządu powiatowego, bierze pod uwagę przesłanki wynikające z sytuacji panującej na szczeblu gminnym. Dlatego też dokument przygotowany dla powiatu sandomierskiego sygnalizuje problemy społeczne występujące w gminach wchodzących w jego skład, zawierając rozwiązania o charakterze systemowym pozostające poza kompetencjami samorządu gminnego. Niniejsza strategia została opracowana w Powiatowym Centrum Pomocy Rodzinie w Sandomierzu przy merytorycznym wsparciu Ośrodka Kształcenia Służb Publicznych i Socjalnych Centrum AV w Częstochowie. Pomoc zewnętrzna polegała głównie na doradztwie i systematyzacji układu głównych elementów wypracowanego dokumentu. Strategia jest dokumentem uspołecznionym. W pracach nad nim uczestniczyli przedstawiciele samorządu lokalnego, środowisk pomocy społecznej, rynku pracy, oświaty, kultury, ochrony zdrowia, policji i sądownictwa, przedstawiciele organizacji pozarządowych, kościoła, mieszkańcy powiatu oraz eksperci. Dokument ma charakter kilkuletni; został przygotowany na lata Jest zgodny z założeniami odnoszących się do polityki społecznej dokumentów strategicznych 3

4 przygotowanych na poziomie europejskim, ogólnopolskim i samorządowym i umożliwia ubieganie się o środki zewnętrzne, m.in. z funduszy strukturalnych Unii Europejskiej. Strategia stanowi materiał wyjściowy do opracowania szczegółowych programów i projektów pomocy społecznej. Skuteczność wyznaczonych w niej działań pomocowych będzie zależała zarówno od posiadanych i pozyskanych środków finansowych, jak i szerokiej, aktywnej i skoordynowanej współpracy przedstawicieli administracji samorządowej i partnerów społecznych, w tym organizacji pozarządowych. 4

5 I. CZĘŚĆ WPROWADZAJĄCA 1. STRUKTURA STRATEGII Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Powiatu Sandomierskiego składa się z trzech zasadniczych części, tj. części wprowadzającej, diagnostyczno-analitycznej i programowej. Część wprowadzająca zawiera informacje na temat organizacji strategii oraz uwarunkowań zewnętrznych (prawnych i strategiczno-programowych) tworzenia dokumentu. Część diagnostyczno-analityczna zawiera informacje ogólne dotyczące powiatu oraz gmin wchodzących w jego skład oraz diagnozę sytuacji społeczno-gospodarczej w powiecie, która została oparta na badaniu źródeł zastanych, tj. danych pozyskanych z instytucji i organizacji działających w powiecie, identyfikacji mocnych i słabych stron oraz szans i zagrożeń lokalnego systemu polityki społecznej (SWOT), a także analizie ankiet skierowanych do reprezentantów środowiska lokalnego (liderzy lokalni, mieszkańcy). Diagnoza została przeprowadzona w następujących obszarach: Infrastruktura techniczna; Komunikacja i transport; Demografia; Gospodarka; Rynek pracy; Zasoby i warunki mieszkaniowe; Edukacja; Kultura; Sport i rekreacja; Ochrona zdrowia; Bezpieczeństwo publiczne; Pomoc społeczna; Sytuacja osób niepełnosprawnych; Działalność organizacji pozarządowych. Część programowa zawiera najistotniejsze założenia polityki społecznej powiatu na najbliższe lata. Są one ujęte w formie misji, celów strategicznych, celów operacyjnych i kierunków działań. W części programowej są również wskazane podmioty realizujące strategię i współdziałające w jej realizacji, źródła finansowania i czas realizacji 5

6 wyznaczonych w dokumencie działań. Ponadto przedstawiona jest prognoza zmian oraz informacja na temat sposobu wdrożenia dokumentu oraz prowadzenia monitoringu jego realizacji. Dla realnej oceny stopnia wdrożenia dokumentu jest przygotowany wykaz wskaźników monitoringowych. Część programowa zawiera także omówienie projektów zaproponowanych przez przedstawicieli instytucji powiatu i organizacji pozarządowych działających w obszarze polityki społecznej. Poniższy diagram prezentuje strukturę Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych Powiatu Sandomierskiego. Diagram 1. Struktura dokumentu strategii CZĘŚĆ WPROWADZAJĄCA CZĘŚĆ DIAGNOSTYCZNO- ANALITYCZNA Informacja na temat organizacji strategii Uwarunkowania zewnętrzne (prawne i strategiczno-programowe) tworzenia dokumentu Analiza źródeł zastanych, tj. danych pozyskanych z instytucji i organizacji działających w powiecie Analiza źródeł wywołanych, tj. ankiet skierowanych do reprezentantów środowiska lokalnego (liderzy lokalni, mieszkańcy) oraz identyfikacja mocnych i słabych stron oraz szans i zagrożeń lokalnego systemu polityki społecznej (analiza SWOT) CZĘŚĆ PROGRAMOWA Misja, cele strategiczne i operacyjne, kierunki działań Wdrożenie strategii, monitorowanie jej realizacji Programy i projekty UWAGI KOŃCOWE 6

7 2. UWARUNKOWANIA ZEWNĘTRZNE TWORZENIA STRATEGII 2.1. PODSTAWY PRAWNE Powiatowa strategia rozwiązywania problemów społecznych, podobnie jak inne dokumenty strategiczne przygotowywane na różnych szczeblach administracji publicznej, jest dokumentem uwarunkowanym prawnie. Obowiązek jej opracowania wynika wprost z art. 19 pkt 1 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (t.j. Dz. U. z 2013 r., poz. 182), który w ramach zadań własnych powiatu przewiduje opracowanie i realizację powiatowej strategii rozwiązywania problemów społecznych, ze szczególnym uwzględnieniem programów pomocy społecznej, wspierania osób niepełnosprawnych i innych, których celem jest integracja osób i rodzin z grup szczególnego ryzyka po konsultacji z właściwymi terytorialnie gminami. Na treść i realizację powiatowej strategii rozwiązywania problemów społecznych mają również wpływ inne akty prawne. Należą do nich: ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (Dz. U. z 1998 r. Nr 91 poz. 578 ze zmianami), ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (t.j Dz. U. z 2013 r., poz. 135 ze zmianami), ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (t.j. Dz. U. z 2011 r. Nr 127, poz. 721 ze zmianami), ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (t.j. Dz. U. z 2008 r. Nr 69, poz. 415 ze zmianami), ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym (t.j. Dz. U. z 2011 r. Nr 43, poz. 225 ze zmianami), ustawa z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (t.j. Dz. U. z 2013 r., poz. 594 ze zmianami), ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz. U. Nr 180, poz ze zmianami). ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. Nr 179, poz ze zmianami), ustawa z 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (t.j. Dz. U. z 2006 r. Nr 139, poz. 992 ze zmianami), 7

8 ustawa z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (Dz. U. z 2009 r. Nr 1, poz. 7 ze zmianami), ustawa z dnia 21 czerwca 2001 r. o dodatkach mieszkaniowych (Dz. U. Nr 71, poz. 734 ze zmianami), ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (t.j. Dz. U. z 2010 r. Nr 234, poz ze zmianami). Podczas realizacji strategii zajdzie również potrzeba odwołania się do innych aktów prawnych, m.in. z zakresu edukacji, kultury, ochrony zdrowia i budownictwa socjalnego PODSTAWY STRATEGICZNO-PROGRAMOWE Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Powiatu Sandomierskiego jest dokumentem zgodnym z dokumentami strategicznymi i programowymi, które funkcjonują na poziomie europejskim, ogólnopolskim, wojewódzkim i powiatowym. Dokumenty te tworzą warunki do podejmowania działań opartych na zasadzie pomocniczości państwa przy wykorzystaniu zasobów tkwiących w środowiskach lokalnych i aktywności środowisk zagrożonych marginalizacją i wykluczeniem społecznym DOKUMENTY EUROPEJSKIE I KRAJOWE Europa 2020 Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu Europa 2020 Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu jest dokumentem, którego głównym celem jest wyjście z kryzysu, w jakim w ostatnich latach znalazła się gospodarka europejska, powrót na ścieżkę rozwoju, a następnie na niej pozostanie. Strategia, której założeniem jest stworzenie większej liczby miejsc pracy i podniesienie standardu życia, obejmuje trzy wzajemnie ze sobą powiązane priorytety: 1. Rozwój inteligentny rozwój gospodarki opartej na wiedzy i innowacji; 2. Rozwój zrównoważony wspieranie gospodarki efektywniej korzystającej z zasobów, bardziej przyjaznej środowisku i bardziej konkurencyjnej; 3. Rozwój sprzyjający włączeniu społecznemu wspieranie gospodarki o wysokim poziomie zatrudnienia, zapewniającej spójność społeczną i terytorialną. Dokument zawiera również kilka nadrzędnych celów Unii Europejskiej do 2020 roku: 8

9 zwiększenie stopy zatrudnienia osób w wieku lata z obecnych 69% do co najmniej 75%, osiągnięcie poziomu inwestycji w działalności badawczo-rozwojowej równego 3% PKB, przede wszystkim poprzez poprawę warunków inwestowania w B+R przez sektor prywatny i opracowanie nowego wskaźnika umożliwiającego śledzenie procesów innowacji, ograniczenie emisji dwutlenku węgla co najmniej o 20% w porównaniu z poziomem z 1990 r. lub, jeśli pozwolą na to warunki, o 30%, zwiększenie udziału odnawialnych źródeł energii w całkowitym zużyciu energii do 20% oraz zwiększenie efektywności wykorzystania energii o 20%, ograniczenie liczby osób przedwcześnie kończących naukę szkolną do 10% z obecnych 15% oraz zwiększenie odsetka osób w wieku lata posiadających wyższe wykształcenie z 31% do co najmniej 40%, ograniczenie liczby Europejczyków żyjących poniżej krajowej granicy ubóstwa o 25% poprzez wydobycie z ubóstwa 20 mln osób. W ramach trzech priorytetów tematycznych przygotowano siedem projektów przewodnich. Projekt Unia innowacji ma na celu poprawę warunków ramowych i dostępu do finansowania badań i innowacji, co powinno wzmocnić rolę łańcucha innowacji i zwiększyć poziom inwestycji w całej Unii. Z kolei projekt Młodzież w drodze służy poprawie wyników systemów kształcenia oraz podniesieniu atrakcyjności europejskiego szkolnictwa wyższego na arenie międzynarodowej, a projekt Europejska agenda cyfrowa zakłada upowszechnienie szybkiego Internetu oraz umożliwienie gospodarstwom domowym i przedsiębiorstwom czerpanie korzyści z jednolitego rynku cyfrowego. Projekt Europa efektywnie korzystająca z zasobów ma na celu uniezależnienie wzrostu gospodarczego od wykorzystania zasobów poprzez zmniejszenie udziału emisji węgla w europejskiej gospodarce, większe wykorzystanie odnawialnych źródeł energii, modernizację transportu i propagowanie efektywności energetycznej, natomiast projekt Polityka przemysłowa w erze globalizacji służy poprawie otoczenia biznesu, szczególnie w odniesieniu do MŚP, oraz wspieraniu rozwoju silnej i zrównoważonej bazy przemysłowej, przygotowanej do konkurowania na rynkach światowych. Celem projektu Program na rzecz nowych umiejętności i zatrudnienia jest modernizacja rynków pracy poprzez zwiększanie mobilności siły roboczej oraz rozwijanie kwalifikacji przez całe życie, co powinno podnieść współczynnik aktywności zawodowej i lepiej dopasować do siebie popyt i podaż na rynku pracy, a projekt Europejski program 9

10 walki z ubóstwem zakłada zapewnienie spójności społecznej i terytorialnej, tak aby korzyści płynące ze wzrostu gospodarczego i zatrudnienia były szeroko dostępne, a osoby ubogie i wykluczone społecznie mogły żyć godnie i aktywnie uczestniczyć w życiu społecznym. Narodowa Strategia Integracji Społecznej Narodowa Strategia Integracji Społecznej jest dokumentem, którego celem jest pomoc w procesie włączania się Polski w realizację drugiego z celów Strategii Lizbońskiej stawiającego na modernizację europejskiego modelu socjalnego, inwestowanie w ludzi oraz zwalczanie wykluczenia społecznego. Działania w tym zakresie mają przyczynić się do: dostosowania edukacji i szkolenia do wymogów życia i pracy w społeczeństwie opartym na wiedzy, rozwijania aktywnej polityki zatrudnienia przyczyniającej się do tworzenia większej liczby lepszych miejsc pracy, modernizacji systemu ochrony socjalnej, w tym systemów emerytalnych i ochrony zdrowia, między innymi. w celu zapewnienia ich finansowej stabilności oraz odpowiedniej koordynacji z celami polityki edukacyjnej i polityki zatrudnienia, wspierania integracji społecznej, aby uniknąć pojawienia się trwale zmarginalizowanej klasy ludzi niezdolnych do funkcjonowania w społeczeństwie opartym na wiedzy. W ramach kilkunastu obszarów życia społecznego wyznaczonych w Narodowej Strategii Integracji Społecznej sformułowano następujące priorytety: wzrost uczestnictwa dzieci w wychowaniu przedszkolnym, poprawa jakości kształcenia na poziomie gimnazjalnym i średnim, upowszechnienie kształcenia wyższego i jego lepsze dostosowanie do potrzeb rynku pracy, rekompensowanie deficytów rozwoju intelektualnego i sprawnościowego dzieci, radykalne ograniczenie ubóstwa skrajnego, ograniczenie tendencji do wzrostu różnic dochodowych, ograniczenie bezrobocia długookresowego, zmniejszenie bezrobocia młodzieży, zwiększenie poziomu zatrudnienia wśród osób niepełnosprawnych, 10

11 zwiększenie liczby uczestników w aktywnej polityce rynku pracy ALMP (Active Labour Market Policies), upowszechnienie kształcenia ustawicznego, wydłużenie przeciętnego dalszego trwania życia w sprawności, powszechne ubezpieczenie zdrowotne, kobiety i dzieci objęte programami zdrowia publicznego, wzrost dostępu do lokali (mieszkań) dla grup najbardziej zagrożonych bezdomnością, dostęp do pracowników socjalnych, rozwój pomocy środowiskowej zwiększenie liczby osób objętych usługami pomocy środowiskowej, zaangażowanie obywateli w działalność społeczną, realizacja Narodowej Strategii Integracji Społecznej przez samorządy terytorialne, dostęp do informacji obywatelskiej i poradnictwa. Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia (Narodowa Strategia Spójności ) Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia wspierające wzrost gospodarczy i zatrudnienie (Narodowa Strategia Spójności ) służą realizacji priorytetów polityki spójności Unii Europejskiej, integrując je z priorytetami polskimi i uwzględniając zapisy odpowiadającego na wyzwania zawarte w Strategii Lizbońskiej Krajowego Programu Reform. Dokument stanowi podstawę do programowania interwencji Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności. Celem strategicznym Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia dla Polski jest tworzenie warunków dla wzrostu konkurencyjności gospodarki opartej na wiedzy i przedsiębiorczości zapewniającej wzrost zatrudnienia oraz wzrost poziomu spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej. Cel ten będzie osiągany poprzez realizację następujących horyzontalnych celów szczegółowych: 1. Poprawa jakości funkcjonowania instytucji publicznych oraz rozbudowa mechanizmów partnerstwa. 2. Poprawa jakości kapitału ludzkiego i zwiększenie spójności społecznej. 11

12 3. Budowa i modernizacja infrastruktury technicznej i społecznej mającej podstawowe znaczenie dla wzrostu konkurencyjności Polski. 4. Podniesienie konkurencyjności i innowacyjności przedsiębiorstw, w tym szczególnie sektora wytwórczego o wysokiej wartości dodanej oraz rozwój sektora usług. 5. Wzrost konkurencyjności polskich regionów i przeciwdziałanie ich marginalizacji społecznej, gospodarczej i przestrzennej. 6. Wyrównywanie szans rozwojowych. Program Operacyjny Kapitał Ludzki Najważniejszym instrumentem finansowym polityki społecznej Unii Europejskiej jest Europejski Fundusz Społeczny. Finansuje on działania państw członkowskich w zakresie przeciwdziałania bezrobociu i rozwoju zasobów ludzkich w celu osiągnięcia spójności gospodarczej i społecznej oraz wysokiego poziomu zatrudnienia. Zgodnie z Narodowymi Strategicznymi Ramami Odniesienia (NSRO) całość interwencji Europejskiego Funduszu Społecznego w Polsce na lata została ujęta w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. Jego celem jest umożliwienie pełnego wykorzystania potencjału zasobów ludzkich poprzez wzrost zatrudnienia i potencjału adaptacyjnego przedsiębiorstw i ich pracowników, podniesienie poziomu wykształcenia społeczeństwa, zmniejszenie obszarów wykluczenia społecznego oraz wsparcie budowy struktur administracyjnych państwa. Problematyka integracji społecznej została ujęta w dwóch priorytetach tego Programu, tj. w realizowanym na poziomie centralnym priorytecie I Zatrudnienie i integracja społeczna oraz w realizowanym na poziomie regionalnym priorytecie VII Promocja integracji społecznej. W ramach tych priorytetów przewidziano następujące działania odnoszące się do problematyki integracji społecznej: 1.2. Wsparcie systemowe instytucji pomocy i integracji społecznej, 1.3. Ogólnopolskie programy integracji i aktywizacji zawodowej, 7.1. Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji, 7.2. Przeciwdziałanie wykluczeniu i wzmocnienie sektora ekonomii społecznej, 7.3. Inicjatywy lokalne na rzecz aktywnej integracji. Pośrednio dla problematyki integracji społecznej istotne jest również wyznaczone w ramach Priorytetu V Działanie 5.4 Rozwój potencjału trzeciego sektora. 12

13 DOKUMENTY REGIONALNE I LOKALNE Regionalny Program Operacyjny Województwa Świętokrzyskiego na lata Regionalny Program Operacyjny Województwa Świętokrzyskiego na lata stanowi kompleksowe narzędzie prowadzenia polityki rozwoju regionu. Celem dokumentu, który bezpośrednio nawiązuje do celów i priorytetów Strategii Rozwoju Województwa Świętokrzyskiego do 2020 roku, jest poprawa warunków sprzyjających budowie konkurencyjnej i generującej nowe miejsca pracy regionalnej gospodarki. Na bazie wniosków wysnutych z diagnozy stanu regionu, wyznaczano w Programie siedem osi priorytetowych: 1. Rozwój przedsiębiorczości, 2. Wsparcie innowacyjności, budowa społeczeństwa informacyjnego oraz wzrost potencjału inwestycyjnego regionu, 3. Podniesienie jakości systemu komunikacyjnego regionu, 4. Rozwój infrastruktury ochrony środowiska i energetycznej, 5. Wzrost jakości infrastruktury społecznej oraz inwestycje w dziedzictwo kulturowe, turystykę i sport, 6. Wzmocnienie ośrodków miejskich i rewitalizacja małych miast, 7. Pomoc techniczna. W ramach odnoszącego się bezpośrednio do sfery społecznej priorytetu 5. Wzrost jakości infrastruktury społecznej oraz inwestycje w dziedzictwo kulturowe, turystykę i sport zaplanowano inwestycje w infrastrukturę ochrony zdrowia, wsparcie placówek edukacyjnych i kulturalnych oraz inwestycje w sferę dziedzictwa kulturowego, turystyki i sportu. Inwestycje w infrastrukturę ochrony zdrowia dotyczą zakupu nowoczesnego sprzętu medycznego, przebudowy, rozbudowy, modernizacji i wyposażenia obiektów ochrony zdrowia, w tym sanatoryjnej, w celu dostosowania ich do obecnych standardów, warunków koniecznych do spełnienia w związku z zakupem i instalacją nowego sprzętu medycznego, jak również rozwoju leczenia specjalistycznego i wysokospecjalistycznego. Wsparcie placówek oświatowych oraz placówek kultury o znaczeniu lokalnym i regionalnym odnosi się natomiast do ich budowy, przebudowy, modernizacji oraz wyposażenia i zagospodarowania otaczającego terenu. Z kolei inwestycje w sferę dziedzictwa kulturowego, turystyki i sportu wiążą się z ich przystosowaniem do celów turystycznych, rozwojem i modernizacją publicznej infrastruktury turystycznej, w tym obiektów noclegowych, gastronomicznych, rekreacyjnych i innej infrastruktury turystycznej (włączając ścieżki rowerowe, ścieżki rekreacyjne oraz miejsca postoju na terenach atrakcyjnych turystycznie i przyrodniczo). W ramach tej osi priorytetowej przewidziano również wsparcie budowy, rozbudowy i modernizacji obiektów pełniących funkcje kulturalne, turystyczne, rekreacyjne i sportowe oraz konserwacji, renowacji i adaptacji obiektów zabytkowych. 13

14 Strategia Polityki Społecznej Województwa Świętokrzyskiego na lata Strategia Polityki Społecznej Województwa Świętokrzyskiego jest dokumentem, który określa główne działania samorządu województwa zgodnie z przypisanymi mu zadaniami z zakresu pomocy społecznej. Misją strategii polityki społecznej województwa świętokrzyskiego jest włączenie wszystkich mieszkańców, rodzin i podmiotów województwa do działań na rzecz trwałego rozwoju, poprawy jakości życia, zmniejszenia skali problemów społecznych, a także ich łagodzenia. Misja określa cele strategiczne, które odnoszą do zdiagnozowanych obszarów problemowych występujących w regionie. Strategia wyznacza również cele operacyjne oraz proponuje kierunki działania służące wspieraniu osób wykluczonych lub zagrożonych wykluczeniem społecznym, wyrównywaniu szans osób niepełnosprawnych, rozwojowi systemów pomocy społecznej oraz profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych, a także budowaniu kapitału społecznego m.in. poprzez wsparcie organizacji III sektora, współpracę z tymi organizacjami, jak również rozwój partnerstw międzysektorowych. W dokumencie wyznaczono poniżej przedstawione cele strategiczne i operacyjne. 1. Minimalizacja obszarów wykluczenia społecznego. Wsparcie osób i rodzin żyjących w ubóstwie oraz zagrożonych ubóstwem. Wyrównywanie szans w dostępie do usług społecznych. Efektywny system wsparcia rodzin oraz rodzicielstwa zastępczego. Rozwój systemu przeciwdziałania przemocy w rodzinie. 2. Kompleksowe działania na rzecz integracji społecznej oraz aktywizacji osób niepełnosprawnych. Kształtowanie wizerunku osób niepełnosprawnych na rynku pracy. Rozwój usług socjalnych dla osób niepełnosprawnych. Tworzenie warunków sprzyjających zaradności i samodzielności osób niepełnosprawnych. 3. Efektywny system polityki społecznej. Systematyczne diagnozowanie problemów społecznych oraz planowanie strategiczne i operacyjne w obszarze polityki społecznej. Wprowadzenie i wspieranie innowacyjnych rozwiązań w zakresie pomocy społecznej. Ograniczanie niekorzystnych tendencji w sferze ludnościowej i rodzinnej. Dostosowanie infrastruktury i bazy społecznej do dynamiki długookresowych trendów demograficznych. Kształcenie i szkolenia zawodowe kadr pomocy i integracji społecznej. 14

15 Współpraca jednostek organizacyjnych pomocy społecznej z instytucjami rynku pracy na rzecz reorientacji struktury społeczno-zawodowe. 4. Profilaktyka i rozwiązywanie problemów wynikających z uzależnień od środków psychoaktywnych. Profilaktyka i zmniejszanie skutków uzależnień. Zwiększenie dostępności do leczenia odwykowego i wsparcie w procesie wychodzenia z uzależnień. 5. Wzmocnienie kapitału społecznego mieszkańców województwa świętokrzyskiego. Wzmocnienie potencjału instytucji pozarządowych i wsparcie partnerstw na poziomie lokalnym i regionalnym. Zaangażowanie NGO s w procesie rozwiązywania problemów społecznych. Rozwój sektora ekonomii społecznej w województwie. Strategia Rozwoju Powiatu Sandomierskiego na lata Strategia Rozwoju Powiatu Sandomierskiego jest wieloletnim dokumentem strategicznym, który stanowi podstawę do podejmowania przez samorząd lokalny działań mających na celu stworzenie w powiecie warunków do rozwoju i samorealizacji mieszkańców, podmiotów gospodarczych i organizacji społecznych. Określa cele i priorytety polityki rozwoju, a także kierunki, które mają ten rozwój zapewnić. Dokumentem wyjściowym dla Strategii Powiatu Sandomierskiego jest Strategia Polityki Społecznej Województwa Świętokrzyskiego na lata Główne kierunki działania powiatu oraz priorytety samorządu w działalności na rzecz zaspokajania potrzeb mieszkańców zostały ujęte w misji rozwoju, która brzmi: Stworzenie warunków dla stabilnego i dynamicznego rozwoju społeczno-gospodarczego powiatu, podniesienie jego konkurencyjnej pozycji w regionie i kraju oraz poprawa jakości życia mieszkańców. Misja określa układ celów strategicznych oraz podporządkowanych im celów operacyjnych. Problematyka społeczna została podjęta w ramach poniżej przedstawionych celów strategicznych 3 i 6. Cel strategiczny 3. Rozwój kapitału ludzkiego i aktywizacja rynku pracy Działania na rzecz dostosowania szkolnictwa zawodowego do potrzeb lokalnego i ponadlokalnego rynku pracy oraz wyrównywania szans edukacyjnych młodzieży Analizowanie rynku pracy i promowanie kształcenia w pożądanych zawodach oraz zbieranie opinii środowisk lokalnych w zakresie preferowanych kierunków kształcenia Współpraca w organizacji Targów Edukacyjnych dla gimnazjalistów. 15

16 Wspieranie rozwoju form kształcenia dla osób dorosłych Realizacja zadań inwestycyjnych poprawiających stan techniczny obiektów szkolnych i unowocześniających szkolną bazę sportową Systematyczne prowadzenie programów stypendialnych dla młodzieży Promocja działań na rzecz przygotowania młodzieży do wejścia na rynek pracy Wprowadzenie w szkołach Ponadgimnazjalnych szkolnych ośrodków kariery, zatrudnienie doradców zawodowych Wspieranie działalności Szkolnych Klubów Europejskich w zakresie europejskich rynków pracy Działania na rzecz promocji zatrudnienia, łagodzenia skutków bezrobocia i aktywizacji zawodowej bezrobotnych Pozyskiwanie dodatkowych środków finansowych na promocję zatrudnienia z Funduszu Pracy i EFS Wypracowanie wspólnie z PUP priorytetów działań mających na celu zmniejszenie bezrobocia Pozyskiwanie do współpracy coraz większej liczby pracodawców oraz stały monitoring ich potrzeb Działania na rzecz utrzymania istniejących miejsc pracy Promocja i wspieranie samozatrudnienia wśród bezrobotnych i tworzenia miejsc pracy w istniejących jednostkach gospodarczych Szkolenia i przekwalifikowania zawodowe osób bezrobotnych pod potrzeby rynku pracy Stosowanie szerokiego wachlarza usług i instrumentów rynku pracy. Cel strategiczny 6. Poprawa warunków życia mieszkańców Poprawa sytuacji ludności znajdującej się w najtrudniejszej sytuacji życiowej Prowadzenie działań w zakresie pomocy społecznej mających na celu weryfikację osób rzeczywiście wymagających pomocy oraz możliwości jej zapewnienia Prowadzenie działań mających na celu pozyskanie prywatnych sponsorów wspierających pomoc społeczną Wspieranie organizacji pozarządowych realizujących zadania z zakresu pomocy społecznej Aktualizacja i realizacja programu działań na rzecz osób niepełnosprawnych Przeciwdziałanie wraz z PCPR, GOPS, MOPS, Policją, placówkami oświatowymi i medycznymi patologii społecznej wśród młodzieży. 16

17 Opracowanie wspólnie z samorządami lokalnymi, placówkami oświatowymi i organizacjami pozarządowymi programów zwalczania patologii wśród młodzieży i promocji zdrowych zachowań Realizacja programu przeciwdziałania patologii społecznej narkomanii w powiecie sandomierskim Poprawa stanu zdrowotności społeczeństwa oraz jakości i dostępności do usług medycznych Opracowanie i realizacja wspólnie z placówkami ochrony zdrowia, oświatowymi, oraz Stacją Sanitarno-Epidemiologiczną programów zdrowotnych skierowanych do różnych środowisk oraz grup wiekowych w zakresie promocji zdrowia i zmniejszenia ryzyka występowania chorób cywilizacyjnych Wspieranie i podejmowanie działań mających na celu pozyskanie nowoczesnego sprzętu i aparatury medycznej Przebudowa i modernizacja obiektów szpitala celem dostosowania ich do wymogów obowiązujących przepisów prawa oraz termomodernizacja obiektów Dostosowywanie obiektów ochrony zdrowia dla osób niepełnosprawnych likwidacja barier architektonicznych Podjęcie działań w celu poprawy efektywności funkcjonowania SP ZOZ w Sandomierzu oraz jego sytuacji finansowej Realizacja przez SP ZOZ Programu restrukturyzacji finansowej Zakładu Wspieranie finansowe osób niepełnosprawnych w zakresie zakupu sprzętu rehabilitacyjnego, przedmiotów ortopedycznych i środków pomocniczych oraz turnusów rehabilitacyjnych Poprawa stanu bezpieczeństwa publicznego Aktualizacja i wdrażanie Powiatowego Planu Zabezpieczenia Medycznych Działań Ratowniczych. 17

18 II. CZĘŚĆ DIAGNOSTYCZNO-ANALITYCZNA 1. POŁOŻENIE, POWIERZCHNIA, PODZIAŁ ADMINISTRACYJNY POWIATU Powiat sandomierski położony jest we wschodniej części województwa świętokrzyskiego. Zajmuje powierzchnię ha (8 miejsce wśród 14 powiatów województwa) i składa się z 9 gmin: gminy miejskiej Sandomierz, gmin miejsko-wiejskich Koprzywnica i Zawichost oraz gmin wiejskich Dwikozy, Klimontów, Łoniów, Obrazów, Samborzec i Wilczyce. Stolicą powiatu jest miasto Sandomierz. Dane szczegółowe na temat podziału administracyjnego powiatu przedstawia poniższa tabela. Tabela 1. Podział administracyjny powiatu na koniec 2012 roku lp. nazwa jednostki rodzaj jednostki liczba mieszkańców 1. Sandomierz gmina miejska Zawichost gmina miejsko-wiejska Koprzywnica gmina miejsko-wiejska Dwikozy gmina wiejska Klimontów gmina wiejska Łoniów gmina wiejska Obrazów gmina wiejska Samborzec gmina wiejska Wilczyce gmina wiejska Dane Głównego Urzędu Statystycznego. Powiat sandomierski graniczy z 6 powiatami położonymi w granicach 3 województw: w województwie świętokrzyskim z powiatami staszowskim i opatowskim, w województwie podkarpackim z powiatami stalowowolskim i tarnobrzeskim oraz miastem Tarnobrzeg, a w województwie lubelskim z powiatem kraśnickim. Powiat sandomierski zajmuje głównie wschodnią część lessowej Wyżyny Sandomierskiej. Tylko wąski obszar między zboczem wyżyny a korytem Wisły, która stanowi naturalną granicę wschodnią powiatu, należy do Niziny Nadwiślańskiej, a na północ od Zawichostu do Małopolskiego Przełomu Wisły. W okolicach Ułanowic i Konar powiat obejmuje niewielkie południowo-wschodnie krańce Gór Świętokrzyskich. Zachodnia granica 18

19 powiatu sandomierskiego jest sztuczna, ponieważ w tej części przebiega przez lessową wyżynę, której dalsza część należy do powiatu opatowskiego. 2. INFRASTRUKTURA TECHNICZNA Poziom rozwoju infrastruktury technicznej w powiecie sandomierskim jest zróżnicowany. Dobrze rozwinięta jest sieć wodociągowa, gazowa i telefoniczna, doskwiera natomiast niski stopień wyposażenia w infrastrukturę obszarów wiejskich, słaba gęstość i nieodpowiedni stan techniczny dróg, istnienie enklaw o niskiej dostępności komunikacyjnej, brak potencjału infrastrukturalnego w odniesieniu do potrzeb inwestorów, ograniczony dostęp do Internetu oraz niepełne zabezpieczenie przeciwpowodziowe. Dane szczegółowe na temat istniejącej w powiecie sieci wodociągowej, kanalizacyjnej, drogowej oraz gospodarki ściekami i odpadami przedstawia poniższa tabela. Tabela 2. Infrastruktura techniczna w powiecie w 2012 roku sieć wodociągowa długość czynnej rozdzielczej sieci wodociągowej (w km) liczba ludności korzystającej z sieci wodociągowej brak danych sieć kanalizacyjna długość czynnej sieci kanalizacyjnej (w km) 203,2 liczba ludności korzystającej z sieci kanalizacyjnej brak danych sieć drogowa długość dróg publicznych gminnych ogółem (w km) 785,5 długość dróg publicznych powiatowych (w km) 347,3 gospodarka ściekami i odpadami liczba oczyszczalni ścieków 9 liczba ludności korzystających z oczyszczalni Dane Głównego Urzędu Statystycznego. Miasto Sandomierz oraz gminy Klimontów, Koprzywnica, Samborzec, Zawichost i Dwikozy posiadają gminne, mechaniczno-biologiczne oczyszczalnie ścieków komunalnych o łącznej przepustowości hydraulicznej m 3 /d. Aktualnie są one wykorzystywane w ok % ich przepustowości hydraulicznej, z uwagi na brak pełnego systemu sieci kanalizacji sanitarnej w zlewniach poszczególnych oczyszczalni, planowanych w fazie projektowania. Na terenie powiatu funkcjonuje również szereg małych oczyszczalni ścieków komunalnych obsługujących obiekty usługowe oraz szkoły i budynki użyteczności publicznej, 19

20 jak również istnieją oczyszczalnie ścieków przemysłowych i deszczowych funkcjonujące przy zakładach przemysłowo-usługowych na terenie powiatu. W uzupełnieniu danych dotyczących infrastruktury technicznej warto przedstawić informacje na temat najważniejszych inwestycji, jakie zrealizowano bądź realizuje się obecnie w powiecie. Inwestycje te, poza sferą techniczną, obejmują takie obszary, jak: edukacja, zdrowie, administracja oraz sport i rekreacja. Dane szczegółowe w tym zakresie przedstawia poniższa tabela. Tabela 3. Najważniejsze inwestycje zrealizowane i realizowane w powiecie w latach rodzaj inwestycji budowa sali gimnastycznej przy Zespole Szkół Ponadgimnazjalnych w Klimontowie wraz z salami dydaktycznymi oraz zakup niezbędnego wyposażania sali nierozerwalnie związanego z budynkiem modernizacja boiska przy Zespole Szkół Technicznych i Ogólnokształcących w Sandomierzu budowa dwóch boisk wraz z budynkiem sanitarno-szatniowym oraz oświetlenie całego kompleksu (dla uczniów ZSTiO oraz mieszkańców Sandomierza) modernizacja boiska przy Zespole Szkół Gastronomicznych i Hotelarskich w Sandomierzu budowa wielofunkcyjnego boiska sportowego o sztucznej nawierzchni (boisko ogólnodostępne dla dzieci i młodzieży) termomodernizacja Zespołu Szkół Gastronomicznych i Hotelarskich w Sandomierzu przedsięwzięcie mające na celu zmniejszenie zapotrzebowania i zużycia energii cieplnej obejmujące m.in. docieplenie ścian zewnętrznych, stropów, wymianę i modernizację systemów grzewczych. budowa boiska wielofunkcyjnego wraz z przekładką sieci preizolowanej w Ponadgimnazjalnym Zespole Szkół Ekonomicznych dobudowa części dydaktycznej do budynku szkoły w Ponadgimnazjalnym Zespole Szkół Ekonomicznych doposażenie Zespołu Szkół Technicznych i Ogólnokształcących w Sandomierzu doposażenie pracowni komputerowej, językowej, monitoring wizyjny, zakup tokarek i Dygestorium inwestycje wewnątrz Bursy Szkolnej tynkowanie, malowanie, wymiana drzwi, układanie glazury przebudowa drogi Nr 0782 T Klimontów Adamczowice Dziewków Węgrce Szlacheckie Nasławice Smyków Świątniki Bilcza Dębiany Obrazów (13,6 km) budowa Budynku Zabiegowo-Diagnostycznego w ramach dostosowania obiektów SPZZOZ w Sandomierzu do obowiązujących rozporządzeń i ustaw doposażenie bloków operacyjnych: aparat RTG z ramieniem C analogowy, autoklaw (2 szt.), diatermia elektrochirurgiczna (2 szt.), lampy operacyjne, stoły operacyjne (3 szt.), klimatyzatory, system elektrochirurgiczny, aparat Touruiquet, artroskop z osprzętem, stół operacyjny do współpracy z ramieniem C aparatu RTG dostosowanie obiektów SPZZOZ w Sandomierzu do wymogów zawartych w rozporządzeniu Ministra zdrowia z dnia r. (Dz.U ) zaawansowany poziom realizacji Programu Dostosowawczego określa się na około 10% (zgodnie z nowym rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 2 lutego 2011 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać pod względem fachowym i sanitarnym pomieszczenia i urządzenia zakładu opieki zdrowotnej) Kompleksowe rozwiązanie problemu Rehabilitacji Medycznej w SPZZOZ Sandomierz stworzenie Oddziału Rehabilitacji Dziennej oraz Kardiologicznej w miejsce nierentownego Zakładu Rehabilitacji oraz przeniesienie Oddziału Rehabilitacji Stacjonarnej do wyremontowanych pomieszczeń po dawnej Stacji Dializ Założenie systemu klimatyzacji w Zamku wraz z przebudową kotłowni (III etap) przebudowa pomieszczeń kotłowni w celu dostosowania jej do przepisów prawa budowlanego: wymiana starych, wyeksploatowanych kotłów gazowych, przebudowa kominowego odprowadzania spalin, wymiana grzejników c.o. na kondygnacji parteru i piwnic, wykonanie instalacji kanalizacyjnej z rur PCV prowadzonych w posadzce, wykonanie nowej instalacji elektrycznej, wodno-kanalizacyjnej i stacji uzdatniania wody dla potrzeb technologicznych 20

21 likwidacja barier architektonicznych w Zamku montaż windy przyschodowej oraz przystosowanie szaletów rozbudowa lokalnej sieci informatycznej Starostwa Powiatowego w Sandomierzu wraz z przygotowaniem do elektronicznego obiegu dokumentów II etap informatyzacji polegający na doposażeniu w sprzęt komputerowy i oprogramowanie przygotowujące Starostwo do elektronicznego obiegu dokumentów rozbudowa budynku Starostwa Powiatowego w Sandomierzu wykonanie kondygnacji, budowa wyższego łącznika, przebudowa wejścia pozwalającego na komunikację osobom niepełnosprawnym, wymiana okien, budowa szybu windowego i montaż windy oraz termomodernizacja budynku budowa systemu informacji przestrzennej Województwa Świętokrzyskiego budowa jednolitego i spójnego systemu informacji przestrzennej województwa, stworzenie m. in. jednolitej bazy danych map topograficznych, mapy numerycznej oraz ortofotomapy, a także bazy danych miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego przebudowa dróg Nr 0735 T Daromin Przezwody Wilczyce Dacharzów Radoszki Wysiadłów oraz Nr 0752 T Gałkowice Ocin Kichary Nowe Dwikozy łączących powiat sandomierski z powiatem opatowskim rozbudowa Młodzieżowego Ośrodka Wychowawczego w Zawichoście Dane Starostwa Powiatowego w Sandomierzu. 3. KOMUNIKACJA I TRANSPORT Podstawą prawidłowego funkcjonowania transportu jest odpowiednia sieć dróg. Obsługę komunikacyjną w powiecie sandomierskim zapewnia system dróg o znaczeniu lokalnym, powiatowym i regionalnym. Przez teren powiatu przebiega 81,5 km dróg krajowych, 70,9 km dróg wojewódzkich i 347,3 km dróg powiatowych. Do dróg krajowych należą: droga Nr 9 Radom Barwinek (długość: 27,02 km), droga Nr 79 Warszawa Sandomierz Kraków (długość: 32,337 km), droga Nr 77 Lipnik Sandomierz Jarosław (długość: 21,077 km). Strukturę dróg wojewódzkich tworzą natomiast następujące drogi: droga Nr 723 Sandomierz Tarnobrzeg, droga Nr 755 Ostrowiec Ożarów Zawichost rzeka Wisła, droga Nr 758 Iwaniska Koprzywnica Ciszyca rzeka Wisła Tarnobrzeg, droga Nr 759 Piotrowice rzeka Wisła Zabełcze Opoka Duża, droga Nr 777 Sandomierz Annopol oraz droga Nr 872 Łoniów Świniary rzeka Wisła Baranów Sandomierski. Ogólny stan techniczny dróg na terenie powiatu ocenia się jako niezadawalający z uwagi na liczne odkształcenia, spękania i wykruszenia powierzchni. Usługi transportowe w zakresie przewozów regularnych świadczą na terenie powiatu: Zakład Komunikacji Miejskiej w Sandomierzu oraz liczni przewoźnicy prywatni. W powiecie zlokalizowane są również dwie linie kolejowe obsługujące transport pasażerski oraz towarowy. 21

22 4. SYTUACJA DEMOGRAFICZNA Z końcem 2012 roku powiat sandomierski liczył mieszkańców, w tym kobiet, które stanowiły 51,1% ogółu ludności. Gęstość zaludnienia w powiecie wynosiła 119 osób na km 2. Dane szczegółowe w tym zakresie w odniesieniu do poszczególnych gmin powiatu przedstawia poniższa tabela. Tabela 4. Ludność w poszczególnych gminach powiatu na koniec 2012 roku liczba ludności gęstość zaludnienia lp. nazwa jednostki ogółem kobiet (liczba osób na km 2 ) 1. Sandomierz Dwikozy Klimontów Koprzywnica Łoniów Obrazów Samborzec Wilczyce Zawichost Dane Głównego Urzędu Statystycznego. Na koniec 2012 roku znaczna cześć ludności powiatu osoby mieszkała w Sandomierzu, w którym gęstość zaludnienia była najwyższa (899 osób na km 2 ). W gminach miejsko-wiejskich i wiejskich powiatu na 1 km 2 przypadało natomiast od 58 (Wilczyce) do 109 osób (Dwikozy). W latach struktura wiekowa mieszkańców powiatu ulegała zmianom. Liczba dzieci i młodzieży systematycznie spadała, liczba osób w wieku produkcyjnym ulegała wahaniom, a liczba osób starszych rosła. Dane szczegółowe w tym zakresie przedstawiają poniższe tabele. Tabela 5. Struktura wiekowa ludności powiatu w latach r r r. liczba osób w wieku przedprodukcyjnym liczba osób w wieku produkcyjnym liczba osób w wieku poprodukcyjnym ogółem Dane Głównego Urzędu Statystycznego. 22

23 Tabela 6. Struktura wiekowa ludności poszczególnych gmin powiatu w 2012 roku lp. nazwa jednostki liczba mieszkańców według wieku i w % przedprodukcyjny produkcyjny poprodukcyjny 1. Sandomierz (16,2%) (62,9%) (20,1%) 2. Dwikozy (16,6%) (63,3%) (19,1%) 3. Klimontów (19,9%) (60,7%) (18,6%) 4. Koprzywnica (18,1%) (61,5%) (19,2%) 5. Łoniów (19,4%) (61,9%) (18,5%) 6. Obrazów (17,9%) (56,9%) (20,7%) 7. Samborzec (17,1%) (61,5%) (20,3%) 8. Wilczyce 665 (17,2%) (62,4%) 736 (19,1%) 9. Zawichost 863 (18,3%) (60,5%) 959 (20,3%) Dane Głównego Urzędu Statystycznego. W latach liczba mieszkańców powiatu zmniejszała się z roku na rok (z w 2010 r. do w 2012 r.). Generalnie na koniec 2012 roku liczba dzieci i młodzieży w większości gmin powiatu była niższa niż liczba osób starszych. Wyjątek stanowiły gminy Klimontów i Łoniów, w których seniorów było mniej niż osób w wieku przedprodukcyjnym. Proces starzenia w największym stopniu dotykał mieszkańców gmin: Obrazów, Zawichost i Samborzec, w których na koniec 2012 roku osoby starsze stanowiły odpowiednio: 20,7% i po 20,3% ogółu ludności. Najlepiej pod tym względem było w gminach: Dwikozy i Wilczyce, w których udział seniorów w liczbie mieszkańców wynosił po 19,1%. Wpływ na sytuację demograficzną w powiecie miały m.in. takie wskaźniki, jak kształtowany przez liczbę urodzeń żywych i zgonów przyrost naturalny oraz migracja, odbywająca się zarówno w ruchu wewnętrznym, jak i zagranicznym. Dane szczegółowe w tym zakresie przedstawiają poniższe tabele. Tabela 7. Ruch naturalny ludności powiatu w latach r r r. liczba urodzeń żywych liczba zgonów przyrost naturalny Dane Głównego Urzędu Statystycznego. 23

24 Tabela 8. Ruch migracyjny ludności powiatu w latach r r r. saldo migracji w ruchu wewnętrznym saldo migracji w ruchu zagranicznym saldo migracji ogółem Dane Głównego Urzędu Statystycznego. W latach liczba urodzeń żywych zmniejszała się a liczba zgonów ulegała wahaniom. Kształtowany przez nie przyrost naturalny był w analizowanym roku na poziomie ujemnym (-254 w 2010 r., -222 w 2011 r., -294 w 2012 r.). Na spadek liczby mieszkańców w powiecie, poza ujemnym przyrostem naturalnym, miał również wpływ niekorzystny ruch migracyjny. W analizowanym okresie saldo migracji było ujemne (-308 w 2010 r., -273 w 2011 r., -163 w 2012 r.), choć warto zauważyć, że liczba ludności opuszczających powiat była coraz niższa. Migracja mieszkańców odbywała się głównie w ruchu wewnętrznym. Biorąc pod uwagę powyższe dane i próbując dokonać prognozy ludności powiatu na najbliższe lata, należy zwrócić uwagę na dwie istotne, wcześniej odnotowane, kwestie. Pierwsza z nich dotyczy stale zmniejszającej się w powiecie liczby dzieci i młodzieży. Druga z kolei odnosi się do systematycznego wzrostu liczby osób starszych. W przyszłości ta ostatnia grupa będzie zasilana przez liczne obecnie grono osób w wieku produkcyjnym, które zakończą aktywność zawodową. Powyższe tendencje demograficzne będą wymagały dostosowania usług społecznych do potrzeb zarówno dzieci i młodzieży, jak i seniorów. W przypadku tych pierwszych konieczne będzie dopasowanie oferty edukacyjno-wychowawczej, kulturalnej i sportoworekreacyjnej, tym drugim trzeba będzie natomiast udzielić stosownej pomocy materialnej i rzeczowej, ułatwić im korzystanie z usług medycznych, opiekuńczych i rehabilitacyjnych oraz różnorodnych form aktywnego spędzania czasu wolnego. 5. SYTUACJA GOSPODARCZA Powiat sandomierski posiada sprzyjające warunki do produkcji roślinnej. Warunki klimatyczne są zróżnicowane, temperatura powietrza, opady, wiatry i nasłonecznienie uzależnione są od ukształtowania terenu. Użytki rolne zajmują ha, co stanowi 8,25% użytków rolnych w województwie. W ich strukturze, grunty orne stanowią 58,6%, sady 31,8%, trwałe użytki zielone 9,6%, a lasy i grunty leśne 6,7% ogólnej powierzchni powiatu. 24

25 Produkcja rolnicza jest ściśle związana z jakością warunków glebowych i klimatycznych, rzeźbą terenu, warunkami wodnymi oraz oddziaływaniem człowieka na środowisko przyrodnicze, w tym na glebę. W powiecie występuje 74% użytków rolnych od I do III klasy kompleksu pszenno-buraczanego bardzo dobrego i dobrego, pozostałe 26% to gleby słabszej jakości kompleksu żytnio-ziemniaczanego często o nieuregulowanych stosunkach wodnych. Dane szczegółowe na temat struktury użytków rolnych w powiecie przedstawia poniższa tabela. Tabela 9. Użytki rolne, lasy i grunty leśne, pozostałe grunty i nieużytki powierzchnia użytków rolnych ogółem (w ha) grunty orne (w ha) w tym: sady (w ha) łąki i pastwiska (w ha) powierzchnia lasów i gruntów leśnych (w ha) powierzchnia pozostałych gruntów i nieużytków (w ha) Dane Starostwa Powiatowego w Sandomierzu. W latach liczba podmiotów gospodarczych funkcjonujących na terenie powiatu sandomierskiego ulegała wahaniom (6.406 w 2010 r., w 2011 r., w 2012 r.). Dominującą ich formą prawną była działalność osób fizycznych na własny rachunek. Na koniec 2012 roku podmioty gospodarcze działały przede wszystkim w takich sekcjach, jak: handel i usług w zakresie napraw (2.362 podmioty), budownictwo (593), transport i gospodarka magazynowa (475), działalność profesjonalna, naukowa i techniczna (392), opieka zdrowia i pomoc społeczna (341) oraz przetwórstwo przemysłowe (340). Dane szczegółowe na temat podmiotów gospodarczych w powiecie przedstawiają poniższe tabele. Tabela 10. Podmioty gospodarcze w powiecie w latach r r r. liczba podmiotów w sektorze publicznym liczba podmiotów w sektorze prywatnym liczba podmiotów ogółem Dane Głównego Urzędu Statystycznego. 25

26 Tabela 11. Podmioty gospodarcze w powiecie w poszczególnych sekcjach Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD 2007) na koniec 2012 roku sekcja rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo 75 górnictwo i wydobywanie 11 przetwórstwo przemysłowe 340 dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją budownictwo 593 handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle transport i gospodarka magazynowa 475 działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi 230 informacja i komunikacja 100 działalność finansowa i ubezpieczeniowa 188 działalność związana z obsługą rynku nieruchomości 113 działalność profesjonalna, naukowa i techniczna 392 działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca 88 administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne edukacja 281 opieka zdrowotna i pomoc społeczna 341 działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją 108 inne sekcje 465 Dane Głównego Urzędu Statystycznego. liczba podmiotów Powiat sandomierski jest powiatem o niskim stopniu uprzemysłowienia. Do największych zakładów działających na terenie należą: Pilkington Polska Sp. z o.o. i Pilkington Automotive Poland Sp. z o.o. w Sandomierzu, Zakłady Przemysłu Owocowo-Warzywnego S.A. Dwikozy w Dwikozach, Zakłady Przetwórcze Surowców Chemicznych i Mineralnych Piotrowice Sp. z o.o. w Piotrowicach, gmina Zawichost, Przedsiębiorstwo Robót Drogowych Drokam Piaseczno oraz Zakład Przetwórstwa Owoców i Warzyw Sambor. 6. PROBLEMY NA RYNKU PRACY Problemy na rynku pracy, objawiające się niedostateczną liczbą miejsc pracy, prowadzą do obniżenia standardu życia ludności. Długotrwałe pozostawanie bez zatrudnienia ogranicza szanse na podjęcie pracy, przyczynia się do ubożenia ludności, a nawet prowadzi do wykluczenia społecznego. 26

27 Według danych Powiatowego Urzędu Pracy w Sandomierzu, w latach liczba osób bezrobotnych w powiecie sandomierskim zwiększała się (z osób na koniec 2010 r. do osób na koniec 2012 r.). Wśród pozostających bez pracy w 2010 roku większość stanowili mężczyźni (50,6%), a w latach kobiety (odpowiednio 50,7 i 50,9%). Dane szczegółowe w tym zakresie przedstawia poniższa tabela. Tabela 12. Bezrobotni w powiecie według płci i ich udział w liczbie ludności w wieku produkcyjnym w latach r r r. liczba bezrobotnych w powiecie udział bezrobotnych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym 8.4% 9,3% 9,5% liczba bezrobotnych kobiet w powiecie udział kobiet w ogóle bezrobotnych 49,4% 50,7% 50,9% Dane Powiatowego Urzędu Pracy w Sandomierzu. Odmiennie kształtował się poziom bezrobocia w poszczególnych gminach powiatu. Na koniec 2012 roku największy udział osób pozostających bez pracy w ogóle będących w wieku produkcyjnym odnotowano w gminie Klimontów (12%), a najmniejszy w gminie Samborzec (8,4%). Szczegóły w tym zakresie przedstawia poniższa tabela. Tabela 13. Bezrobotni w gminach powiatu na koniec 2012 roku lp. nazwa jednostki liczba bezrobotnych udział bezrobotnych w ogóle ludności w wieku produkcyjnym 1. Sandomierz ,7% 2. Dwikozy 518 9% 3. Klimontów % 4. Koprzywnica ,4% 5. Łoniów 437 9,4% 6. Obrazów 355 8,8% 7. Samborzec 457 8,4% 8. Wilczyce ,2% 9. Zawichost ,8% Dane Powiatowego Urzędu Pracy w Sandomierzu i Głównego Urzędu Statystycznego. Uzupełnienie powyższych danych stanowią przedstawione w kolejnej tabeli informacje na temat stopy bezrobocia, jaką odnotowano w latach w powiecie sandomierskim, województwie świętokrzyskim i w kraju. 27