WARSZTATY 2003 z cyklu Zagrożenia naturalne w górnictwie
|
|
- Roman Piotrowski
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 WARSZTATY 2003 z cyklu Zagrożenia naturalne w górnictwie Mat. Symp. str. 8 Jan SKOWRONEK*, Bogusław MICHALIK*, Małgorzata WYSOCKA*, Antoni MIELNIKOW*, Jan DULEWSKI** *Główny Instytut Górnictwa, Katowice **Wyższy Urząd Górniczy, Katowice Ochrona przed naturalnymi źródłami promieniowania jonizującego w Polsce Streszczenie W artykule omówiono przepisy prawne dotyczące ochrony przed naturalnymi źródłami promieniowania jonizującego w Polsce wprowadzone ostatnio wskutek nowelizacji ustawy Prawo geologiczne i górnicze oraz wejścia w życie ustawy Prawo atomowe i przepisów wykonawczych do tych ustaw. Omówiono też wymagania unijne w tym zakresie. Zwrócono uwagę na brak regulacji prawnych postępowania z materiałami zawierającymi podwyższone stężenia naturalnych radionuklidów, a nie podlegających kwalifikacji do odpadów promieniotwórczych.. Wstęp Zagrożenie promieniowaniem jonizującym w percepcji społecznej wiąże się przede wszystkim z wykorzystaniem energii jądrowej do celów wojskowych, energetycznych lub medycznych. Nawet dziś nie wszyscy zdają sobie sprawę, że człowiek zawsze i wszędzie poddawany jest działaniu promieniowania jonizującego, a udział naturalnych źródeł promieniowania jonizującego sięga 3/4 dawki, jaką otrzymuje przeciętny Polak 2. W wielu przypadkach, od górnictwa rud uranu czy toru poczynając, poprzez inne gałęzie górnictwa aż po przeróbkę i wykorzystanie surowców mineralnych, dawki te ulegają zwiększeniu w wyniku podejmowanych procesów technologicznych. Do roku 2000 polskie Prawo atomowe 3 nie wspominało o promieniotwórczości naturalnej i zagrożeniach jakie może ona powodować. Całą swą uwagę poświęcało wykorzystaniu energii atomowej na potrzeby społeczno-gospodarcze kraju i wynikającym stąd problemom związanym z narażeniem pracowników i tzw. osób postronnych na działanie promieniowania jonizującego. Innymi słowy zajmowało się wyłącznie sztucznymi radionuklidami i wykorzystaniem promieniowania jonizującego z urządzeń i instalacji jądrowych. Podobna sytuacja istniała zresztą do niedawna i w prawodawstwie innych krajów. Dopiero w latach 90. światowe organizacje zajmujące się ochroną radiologiczną uwzględniły w swych Informacja Państwowej Agencji Atomistyki o stanie bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej w Polsce w roku 200. Bezpieczeństwo Jądrowe i Ochrona Radiologiczna, 2 (50), Informacja Państwowej Agencji Atomistyki o stanie bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej w Polsce w roku 200. Bezpieczeństwo Jądrowe i Ochrona Radiologiczna, 2 (50), Ustawa z dnia 0 kwietnia 986 r Prawo atomowe. Dziennik Ustaw nr 2 poz. 70 z późn. zmianami.
2 J. SKOWRONEK, B. MICHALIK, M. WYSOCKA, A. MIELNIKOW, J. DULEWSKI Ochrona... zaleceniach problem ochrony przed promieniowaniem jonizującym emitowanym przez zmodyfikowane w wyniku działalności człowieka źródła naturalne 4. promieniow anie gamma 3,8% promieniow anie kosmiczne 8,7% skażenia w ew netrzne 8,6% Zastosow ania sztucznych źródeł 26,9% toron 2,0% radon 40,0% diagnostyka medyczna 25,8% aw aria czernobylska 0,4% inne 0,7% Rys... Składowe dawki promieniowania jonizującego (3,3 msv/rok) jaką otrzymuje przeciętny Polak Do określenia zjawiska polegającego na występowaniu materiałów zawierających zwiększone zawartości naturalnych izotopów promieniotwórczych na świecie używa się kilku skrótów mnemotechnicznych. W literaturze można się spotkać z następującymi angielskimi skrótami: NORM (normally occurring radioactive materials - substancje promieniotwórcze występujące w sposób naturalny), TENR (technologically enhanced natural radioactivity - zwiększona, na skutek procesów technologicznych, naturalna promieniotwórczość), TENORM (technologically enhanced normally occurring radioactive materials - substancje promieniotwórcze występujące w sposób naturalny zatężone na skutek procesów technologicznych). Pomijając drobne różnice wynikające z dosłownego tłumaczenia skrótów można przyjąć następującą definicję: TENORM naturalna substancja, surowiec lub materiał, która nie podlega przepisom prawnym regulującym wykorzystanie energii atomowej lub stosowanie sztucznych źródeł promieniotwórczych, wydobyta, przetworzona lub występująca w innych procesach związanych z działalnością człowieka, która może powodować względny wzrost ekspozycji na promieniowanie jonizujące oraz związanego z tym 4 International Basic Safety Standards for Protection against Ionizing Radiation and for the Safety of Radiation Sources. FAO, IAEA, ILO, OECD, PAHO, WHO
3 WARSZTATY 2003 z cyklu Zagrożenia naturalne w górnictwie ryzyka radiacyjnego dla zatrudnionych lub przebywających w jej sąsiedztwie ludzi, ponad naturalnie występujące tło. 2. Ochrona radiologiczna w prawie Unii Europejskiej O wadze problemów związanych z zagrożeniem radiacyjnym pochodzącym od naturalnych izotopów promieniotwórczych świadczy fakt, że w ogłoszonej 3 maja 996 roku Dyrektywie 5 Rady Zjednoczonej Europy pt. Podstawowe normy bezpieczeństwa dla ochrony zdrowia pracowników i osób postronnych przed zagrożeniami powodowanymi przez promieniowanie jonizujące wprowadzono specjalne postanowienia w tym zakresie. Wcześniej tego typu zagrożenia, mimo że pośrednio wchodziły w zakres objęty normami, nie były wprost w przepisach unijnych ujęte. Wyraźnie jednak zaznaczono, że wymogi zawarte w niej nie dotyczą narażenia pochodzącego od radonu w budynkach mieszkalnych, narażenia związanego z radionuklidami wchodzącymi w skład ciała ludzkiego lub od promieniowania kosmicznego na powierzchni Ziemi, oraz od narażenia nad powierzchnią Ziemi od radionuklidów znajdujących się w nienaruszonej skorupie ziemskiej. Dyrektywa ta, w części VII, nakłada na państwa członkowskie obowiązek identyfikacji obszarów i działalności zawodowych w których może wystąpić zagrożenie promieniowaniem jonizującym pochodzącym od naturalnych izotopów promieniotwórczych na poziomie istotnym z punktu widzenia ochrony radiologicznej. W szczególności wymóg ten dotyczy : działalności zawodowej, w trakcie której pracownicy i/lub ewentualnie osoby postronne są narażone promieniowanie alfa pochodzące od izotopów radonu i jego produktów rozpadu oraz na promieniowanie gamma. Jako przykłady wymienia się tutaj wszelkie podziemne kopalnie i jaskinie, działalności zawodowej związanej z eksploatacją, przerobem i przechowywaniem materiałów nie uważanych zwykle za promieniotwórcze, ale zawierające naturalne nuklidy promieniotwórcze powodujące znaczący wzrost narażenia pracowników, i tam gdzie to jest właściwe, osób postronnych, działalności zawodowej prowadzącej do powstawania odpadów nie uważanych zwykle za promieniotwórcze, ale zawierających naturalne izotopy promieniotwórcze i w rezultacie powodujące zagrożenia radiacyjne dla osób postronnych, i tam gdzie to jest właściwe, pracowników, komunikacji lotniczej. W przypadku gdy państwa członkowskie uznają, że pewne rodzaje działalności powodują zagrożenie radiacyjne lub istnieje określone prawdopodobieństwo jego wystąpienia, Dyrektywa obliguje je do ustanowienia odpowiednich środków monitoringu tego zagrożenia oraz w miarę potrzeb: prowadzenia działań mających na celu zmniejszenie zagrożenia radiacyjnego zastosowania środków ochrony radiologicznej analogicznych jak przy zagrożeniu pochodzącym od sztucznych izotopów promieniotwórczych wynikających z postanowień niniejszej Dyrektywy. Bezpośrednia odpowiedzialność za realizację wymogów ochrony radiologicznej delegowana jest na mocy Artykułu 47, na pracodawcę czy też wytwórcę ewentualnych odpadów zawierających substancje typu TENORM. 5 EU Council Directive 96/29/Euroatom The EC Basic Safety Standarts - tłumaczenie polskie w: Bezpieczeństwo Jądrowe i Ochrona Radiologiczna, 4/96, Vol. 29, PAA 3
4 J. SKOWRONEK, B. MICHALIK, M. WYSOCKA, A. MIELNIKOW, J. DULEWSKI Ochrona... Ponieważ zawarte w dyrektywie wymogi zostawiają stosunkowo dużą swobodę państwom członkowskim w zakresie ustalania obszarów w których występują zagrożenia powodowane materiałami TENORM, zostały opracowane w grupie ekspertów i opublikowane przez Dyrektoriat Generalny ds. Środowiska, Bezpieczeństwa Jądrowego i Obrony Cywilnej Komisji Europejskiej zalecenia mające na celu ułatwienie włączenia postanowień dyrektywy 96/29 do swego prawa wewnętrznego 6. W zaleceniach tych podane są kryteria oceny i wyboru obszarów zagrożonych, optymalizacji metod profilaktyki oraz wymagania dla zastosowanych metod monitoringu. Podane są również przykłady występowania zjawiska NORM na poziomie istotnym z punktu widzenia ochrony radiologicznej. Są to mianowicie: Produkcja energii elektrycznej w oparciu o paliwa kopalne, Przeróbka fosforytów i stosowanie fosfatów, Wydobycie ropy naftowej i gazu Produkcja cynku i lantanowców Metalurgia metali kolorowych i żelaza Wydobycie rud i produkcja miedzi Generalnie rzecz biorąc omawiana dyrektywa pozostawia jednak państwom członkowskim dowolność w interpretacji zagrożenia radiacyjnego występującego wskutek zjawiska NORM. Podstawą prowadzenia działań w tym zakresie pozostaje kompromisowe podejście do oceny tego rodzaju zagrożenia, gdzie podstawowym kryterium jest możliwość efektywnego realizowania tych działań oraz wymierne ich rezultaty. Poziomy podejmowania działań w tym zakresie będą zależały od możliwości finansowych danego kraju. Państwa członkowskie wspólnoty europejskiej miały obowiązek dostosować swoje przepisy wewnętrzne do wymagań zawartych w dyrektywie przed 3 maja 2000 roku. 3. Ochrona radiologiczna w prawie polskim W dniu 29 listopada 2000r. Sejm znowelizował ustawę Prawo atomowe 7 zmieniając istotnie większość jej zapisów i dostosowując je do wymagań prawa europejskiego. Znowelizowana ustawa obowiązuje od stycznia 2002 roku. Ustawa określa zasady działalności w zakresie pokojowego wykorzystania energii atomowej związanej z rzeczywistym i potencjalnym narażeniem na promieniowanie jonizujące od sztucznych źródeł promieniotwórczych, materiałów jądrowych, urządzeń wytwarzających promieniowanie jonizujące, odpadów promieniotwórczych i wypalonego paliwa jądrowego. Działania te są dopuszczalne po zastosowaniu środków zapewniających spełnienie wymagań bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej ludzi, jak również bezpieczeństwa mienia i ochrony środowiska, po uzyskaniu stosownego zezwolenia. Zgodnie z art. punkt 3 znowelizowanej ustawy: ustawę stosuje się również do działalności wykonywanej w warunkach zwiększonego, w wyniku działania człowieka, narażenia na naturalne promieniowanie jonizujące. Ustawa określa również obowiązki kierownika jednostki organizacyjnej wykonującej taką działalność, organy właściwe w sprawach bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej a także zasady odpowiedzialności cywilnej za szkody jądrowe. Szkody te mogą obejmować 6 Recommendations for the implementation of Title VII of the European Basic Safety Standards Directive (BSS) concerning significant increase in exposure due to natural radiation sources. European Commission, Radiation Protection 88, Ustawa z dnia 29 listopada 2000r. Prawo atomow.e Dz.U. 200, Nr 3, poz. 8 z późn. zmianami 4
5 WARSZTATY 2003 z cyklu Zagrożenia naturalne w górnictwie również negatywne skutki wynikające ze zwiększonego narażenia na działanie naturalnych źródeł promieniowania jonizującego. Istotne jest stwierdzenie wynikające z art. 3 ust. ustawy, że: dawki graniczne nie obejmują narażenia na promieniowanie naturalne, jeżeli narażenie to nie zostało zwiększone w wyniku działalności człowieka, w szczególności nie obejmują narażenia pochodzącego od radonu w budynkach mieszkalnych, od naturalnych nuklidów promieniotwórczych wchodzących w skład ciała ludzkiego, od promieniowania kosmicznego na poziomie ziemi, jak również od narażenia pod powierzchnią ziemi od nuklidów znajdujących się w nienaruszonej skorupie ziemskiej. Pewne kontrowersje budzi wykluczenie zagrożenia powodowanego radonem w budynkach mieszkalnych, ponieważ w wielu przypadkach jego stężenia mogą być na tyle wysokie, że wartość dawki może być dla zamieszkujących w nich ludzi bliska (lub wyższa) od wartości dawki granicznej, a jego stężenie zależy też od działalności człowieka (rodzaj materiałów budowlanych, sposób konstrukcji budynku lub jego użytkowania). Szerzej problem ten zostanie omówiony w dalszej części artykułu. Art. 23 znowelizowanej ustawy wymaga dokonywania oceny narażenia ze strony naturalnych izotopów promieniotwórczych m.in. w kopalniach podziemnych. Dokonuje się jej na podstawie pomiarów dozymetrycznych w środowisku pracy a za jej wykonywanie i działania zmierzające do obniżenia tego zagrożenia odpowiedzialny jest kierownik jednostki organizacyjnej. Kolejne istotne stwierdzenia, po raz pierwszy wymienione w polskim Prawie atomowym, to wymóg, by kontrola dawek indywidualnych i skażeń wewnętrznych prowadzona była przez laboratoria posiadające akredytację stosowanych metod pomiarowych. Wyniki kontroli indywidualnej przechowywane są w centralnym rejestrze dawek, prowadzonym przez Prezesa Państwowej Agencji Atomistyki. Prezes Państwowej Agencji Atomistyki zobowiązany jest na mocy tej ustawy do systematycznej oceny sytuacji radiacyjnej kraju. Może on żądać od wszystkich instytucji, organizacji i osób udostępnienia posiadanych informacji (art. 79). Przepisy wykonawcze do ustawy Prawo atomowe Zasadnicze znaczenie dla ochrony radiologicznej ma rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 maja 2002r. w sprawie dawek granicznych promieniowania jonizującego 8. Przepis ustala wartość dawki granicznej, wyrażonej jako dawka skuteczna (efektywna) na poziomie 20 milisiwertów rocznie, dopuszczając możliwość jej przekroczenia do wartości 50 milisiwertów rocznie pod warunkiem, że w ciągu 5 kolejnych lat suma dawek nie przekroczy wartości 00 milisiwertów. Kobiety w ciąży nie mogą być zatrudnione w warunkach które mogą doprowadzić do otrzymania przez mające urodzić się dziecko dawki większej niż msv/rok, zaś kobiety karmiące piersią nie mogą być zatrudnione w warunkach narażenia na skażenia wewnętrzne lub zewnętrzne. Dla praktykantów i studentów w wieku 6-8 lat dawka graniczna wynosi 6 msv/rok, a dla młodszych, jak i ogółu ludności msv/rok. Nie ma tu różnicy, czy dawka spowodowana jest promieniowaniem pochodzącym ze źródeł sztucznych lub urządzeń emitujących promieniowanie jonizujące, czy też zwiększonego w wyniku działalności człowieka narażenia na promieniowanie jonizujące ze źródeł naturalnych. Nowością w stosunku do dotychczasowych przepisów jest to, że przy ocenie dawek promieniowania jonizującego należy uwzględnić wartość tła promieniowania jonizującego 8 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 maja 2002r. w sprawie dawek granicznych promieniowania jonizującego. Dz. U. Nr, poz
6 J. SKOWRONEK, B. MICHALIK, M. WYSOCKA, A. MIELNIKOW, J. DULEWSKI Ochrona... charakterystycznego dla danego terenu (jeśli nie jest znana wartość średnią dla obszaru Polski 2,4 msv/rok), uwzględniając przy tym rzeczywisty czas narażenia. Innymi słowy od zmierzonej wartości należy odjąć wartość dawki otrzymanej w tym czasie od tła naturalnego. W załącznikach do zarządzenia podane są wzory pozwalające na wyznaczenie dawek jak również tabele z wartościami wskaźników zagrożenia. Wymagania dla pracy ze źródłami promieniowania jonizującego podano w kilku innych rozporządzeniach, dotyczących m.in. dokumentów wymaganych przy składaniu wniosku o wydanie zezwolenia na działalność związaną z narażeniem na działanie promieniowania jonizującego 9, warunków bezpiecznej pracy ze źródłami promieniowania jonizującego 0, odpadów promieniotwórczych, terenów kontrolowanych i nadzorowanych 2, trybu nadawania uprawnień inspektora ochrony radiologicznej 3, rejestracji dawek indywidualnych 4, sprzętu dozymetrycznego 5 a także planów postępowania awaryjnego w przypadku zdarzeń radiacyjnych 6. Działalność związana z narażeniem na promieniowanie jonizujące, opisana w art. 4 Prawa atomowego, może być prowadzona pod warunkiem uzyskania od Prezesa Państwowej Agencji Atomistyki odpowiedniego zezwolenia. Dokumenty wymagane przy składaniu wniosku 8 muszą zawierać m.in. uzasadnienie podjęcia takiej działalności, informacje dotyczące źródeł i powstających odpadów promieniotwórczych (w tym odpowiednie instrukcje, regulaminy i tryb postępowania awaryjnego), uprawnienia zatrudnionych osób 2, zakres i rodzaj prowadzonej kontroli narażenia pracowników, program zapewnienia jakości działalności. W przypadkach określonych odrębnym rozporządzeniem, gdy spodziewane narażenie nie jest zbyt wysokie, wystarcza zgłoszenie tej działalności 7. Należy odnotować, że na pracodawcy spoczywa obowiązek nie tylko kontroli narażenia, ale i rejestracji dawek otrzymywanych przez pracowników zaliczonych do kategorii A narażenia 3. Każda osoba zaliczona do tej kategorii posiadać będzie swoją kartę ewidencyjną w centralnym rejestrze dawek, prowadzonym przez Prezesa PAA. Tryb kwalifikowania i postępowania z odpadami promieniotwórczymi unormowany jest przez rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 3 grudnia 2002 roku w sprawie odpadów promieniotwórczych i wypalonego paliwa jądrowego 0. Określono w nim poziomy zawartości substancji promieniotwórczych, przekroczenie których powoduje zaliczenie odpadów do odpadów promieniotwórczych. Zaliczenia odpadów do poszczególnych kategorii dokonuje się 9 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 3 grudnia 2002r. w sprawie dokumentów wymaganych przy składaniu wniosku o wydanie zezwolenia na wykonywanie działalności związanej z narażeniem na działanie promieniowania jonizującego albo przy zgłoszeniu wykonywania tej działalności. Dz.U. Nr 220, poz Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 grudnia 2002r. w sprawie szczegółowych warunków bezpiecznej pracy ze źródłami promieniowania jonizującego. Dz.U. Nr 239, poz Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 3 grudnia 2002r. w sprawie odpadów promieniotwórczych i wypalonego paliwa jądrowego. Dz.U. Nr 230, poz Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 6 sierpnia 2002r. w sprawie podstawowych wymagań dotyczących terenów kontrolowanych i nadzorowanych. Dz.U. Nr 38, poz. 6 3 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 6 sierpnia 2002r. w sprawie rodzajów stanowisk mających istotne znaczenie dla zapewnienia bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej, szczegółowych warunków i trybu nadawania uprawnień dla osób, które mogą być zatrudnione na tych stanowiskach, oraz szczegółowych warunków i trybu nadawania uprawnień inspektora ochrony radiologicznej. Dz.U. Nr 45, poz Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 5 listopada 2002r. w sprawie wymagań dotyczących rejestracji dawek indywidualnych. Dz.U. Nr 207, poz Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 23 grudnia 2002r. w sprawie wymagań dotyczących sprzętu dozymetrycznego. Dz.U. Nr 239, poz Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 23 grudnia 2002r. w sprawie planów postępowania awaryjnego w przypadku zdarzeń radiacyjnych. Dz.U. Nr 239, poz Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 6 sierpnia 2002r. w sprawie przypadków, w których działalność związana z narażeniem na promieniowanie jonizujące nie podlega obowiązkowi uzyskania zezwolenia albo zgłoszenia, oraz przypadków, w których może być wykonywana na podstawie zgłoszenia. Dz.U. Nr 37, poz. 53 6
7 WARSZTATY 2003 z cyklu Zagrożenia naturalne w górnictwie na podstawie wartości aktywności i stężenia promieniotwórczego izotopów podanych w załączniku nr do rozporządzenia. Odpady promieniotwórcze podzielono na trzy kategorie: - niskoaktywne jeśli stężenie promieniotwórcze izotopu nie przekracza 0 tysięcy razy wartości podanych w załączniku, - średnioaktywne jeśli stężenie promieniotwórcze izotopu przekracza 0 tysięcy razy ale nie więcej niż 0 milionów razy wartości podane w załączniku. - wysokoaktywne. jeśli stężenie promieniotwórcze izotopu przekracza więcej niż 0 milionów razy wartości podane w załączniku Dla każdej kategorii wydzielono trzy podkategorie odpadów, uwzględniające okresy połowicznego rozpadu zawartych w nich izotopów: przejściowe, krótkożyciowe i długożyciowe. Rozporządzenie wydziela również osobną kategorię zużytych zamkniętych źródeł promieniotwórczych, które następnie kwalifikuje się ze względu na poziom aktywności do podkategorii: nisko-, średnio- lub wysokoaktywnych. Nie jest dopuszczalne rozcieńczanie odpadów promieniotwórczych w celu obniżenia stężenia promieniotwórczego zawartych w nich izotopów. Rozporządzenie określa również wymagania w zakresie prowadzenia ewidencji odpadów, ich przechowywania i składowania oraz wzory tablic informacyjnych. Zgodnie z 4 omawianego rozporządzenia nie kwalifikuje się do kategorii odpadów promieniotwórczych niskoaktywnych mas ziemnych lub skalnych, usuwanych lub przemieszczanych w związku z realizacją inwestycji lub prowadzeniem eksploatacji kopalin, wraz z ich przerabianiem, zawierających naturalne radionuklidy, jeżeli suma stosunków maksymalnych stężeń promieniotwórczych tych izotopów, wynikających z niejednorodności odpadów, do wartości określonych w załączniku nr do rozporządzenia nie przekracza 0 dla reprezentatywnej próbki odpadów o masie kg. Zapis ten nawiązuje do ustawy o odpadach 8 w aspekcie wyłączenia tak scharakteryzowanych mas ziemnych i skalnych spod przepisów prawa atomowego, pod warunkiem spełnienia określonych warunków. Sformułowanie to pozwala uniknąć skomplikowanej procedury prawnej, przeznaczonej dla odpadów promieniotwórczych, dla dużej ilości odpadów o podwyższonej zawartości naturalnych radionuklidów, wytwarzanych zarówno w górnictwie jak i innych rodzajach przemysłu. Teraz osady dołowe, w których suma stężeń izotopów radu 226 Ra i 228 Ra będzie niższa niż 00 kbq/kg nie będą musiały być traktowane jako niskoaktywny odpad promieniotwórczy. W dalszym ciągu nie jest jednak rozwiązany problem, jak postępować z masami skalnymi i odpadami, w których zawartość naturalnych radionuklidów nie przekracza wprawdzie tego progu, ale jest znacznie wyższa od wartości spotykanych przeciętnie w przyrodzie. Faktem bezspornym zaś jest, że może to prowadzić do zwiększenia dawek otrzymywanych w wyniku ekspozycji czy to pracowników, czy osób postronnych, na ich oddziaływanie. 4. Ochrona radiologiczna w prawie górniczym Po raz pierwszy problemy ochrony górników przed działaniem naturalnych źródeł promieniowania jonizującego zostały ujęte w opracowanej pod koniec lat osiemdziesiątych 8 Ustawa z dnia 27 kwietnia 200r. o odpadach. Dz.U. Nr 62, poz
8 J. SKOWRONEK, B. MICHALIK, M. WYSOCKA, A. MIELNIKOW, J. DULEWSKI Ochrona... Polskiej Normie Ochrona radiologiczna w podziemnych zakładach górniczych 9. Zdefiniowane zostały tam źródła zagrożenia promieniowaniem jonizującym emitowanym przez naturalne substancje promieniotwórcze. Określono w niej wartości limitów zagrożenia górników, zarówno dawki granicznej jak i limitów roboczych. Podano również wymagania dla metod i przyrządów do kontroli tego zagrożenia. Szczegółowe przepisy dotyczące kontroli i zapobiegania zagrożeniu miały być ustalone odrębnie dla poszczególnych branż górniczych. Dla górnictwa węgla kamiennego opracowano instrukcje kontroli zagrożenia 20 i wytyczne dla zapobiegania zagrożeniu radiacyjnemu 2. Wprowadzenie w życie w 994 roku nowej ustawy Prawo geologiczne i górnicze 22 i przepisów wykonawczych spowodowało, że część zapisów tej normy stała się nieaktualna. Na podstawie tejże ustawy Prezes Wyższego Urzędu Górniczego wydał w 994 r. zarządzenie w sprawie kryteriów oceny zagrożeń naturalnych i zaliczania wyrobisk do poszczególnych klas zagrożenia 23, zaś Minister Przemysłu i Handlu, w 995r., rozporządzenie w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy 24. Przepisy te obowiązywały wszystkie gałęzie górnictwa. W lipcu 200 roku Sejm RP uchwalił ustawę o zmianie ustawy Prawo geologiczne i górnicze 25, w której dokonano zasadniczej nowelizacji zapisów. Z dniem stycznia 2002 roku znowelizowane Prawo geologiczne i górnicze zaczęło obowiązywać. W związku z powyższym zmodyfikowano również zapisy dotyczące zagrożeń naturalnych w górnictwie. Znowelizowana ustawa Prawo geologiczne i górnicze w art. 73 nakłada na przedsiębiorcę obowiązek nie tylko rozpoznawania zagrożeń, podejmowania środków zmierzających do ich zapobiegania i usuwania, lecz także oceniania i dokumentowania ryzyka zawodowego występującego w ruchu zakładu górniczego. W art. 73a ust. wśród występujących w zakładach górniczych zagrożeń naturalnych wymienione jest również zagrożenie radiacyjne naturalnymi substancjami promieniotwórczymi. Art. 73a ust. 3 ustawy, w ramach jej dostosowania do wymagań Konstytucji RP w zakresie źródeł prawa przy uwzględnieniu rozwiązań zawartych w przepisach ustawy z dnia 4 września 997 roku o działach administracji rządowej, nałożył na Prezesa Rady Ministrów obowiązek określenia, w drodze rozporządzenia, kryteriów oceny zagrożeń naturalnych a także sposobu zaliczania złóż (pokładów), ich części lub wyrobisk do poszczególnych stopni (kategorii, klas) zagrożeń. Ustanowienie szczegółowych zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu a także zasad oceniania i dokumentowania ryzyka zawodowego oraz stosowania niezbędnych środków profilaktycznych leży - na mocy zapisów art. 78 tejże ustawy - w gestii ministra właściwego do spraw gospodarki. 9 Polska Norma PN-89/Z-7007 Ochrona radiologiczna w podziemnych zakładach górniczych. Limity narażenia górników na działanie naturalnych izotopów promieniotwórczych i metody kontroli. 20 Instrukcja prowadzenia kontroli narażenia radiacyjnego od naturalnych substancji promieniotwórczych w kopalniach węgla kamiennego. Wspólnota Węgla Kamiennego, Katowice Wytyczne klasyfikacji wyrobisk górniczych oraz bezpiecznego prowadzenia robót w warunkach zagrożenia radiacyjnego powodowanego naturalnymi substancjami promieniotwórczymi. Wspólnota Węgla Kamiennego, Katowice Ustawa z dnia 4 lutego 994 r. Prawo geologiczne i górnicze. Dziennik Ustaw Nr 27, poz. 96 z późn. zmianami 23 Zarządzenie Prezesa Wyższego Urzędu Górniczego z dnia 3 sierpnia 994r. w sprawie określenia kryteriów oceny zagrożeń naturalnych oraz trybu zaliczania złóż kopalin, ich części lub wyrobisk górniczych do poszczególnych stopni zagrożeń. M.P. nr 45, poz Rozporządzenie Ministra Przemysłu i Handlu z dnia 4 kwietnia 995r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczenia przeciwpożarowego w podziemnych zakładach górniczych. Dz. U. Nr 67, poz Ustawa z dnia 27 lipca 200r. w sprawie zmiany ustawy Prawo geologiczne i górnicze. Dz.U. Nr 0, poz. 90 8
9 WARSZTATY 2003 z cyklu Zagrożenia naturalne w górnictwie Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie zagrożeń naturalnych w zakładach górniczych 26 dzieli wyrobiska dołowe na dwie klasy zagrożenia radiacyjnego: - wyrobiska klasy A - w których środowisko pracy stwarza potencjalne narażenie otrzymania przez pracownika rocznej dawki skutecznej przekraczającej 6 milisiwertów, - wyrobiska klasy B - w których środowisko pracy stwarza potencjalne narażenie otrzymania rocznej dawki skutecznej większej niż milisiwert, lecz nieprzekraczającej 6 milisiwertów. Pamiętać trzeba, że określone tu poziomy dawek są wartościami uwzględniającymi jak tego wymaga ustawa Prawo atomowe - wpływ tła naturalnego na wyniki pomiarów i ocenę zagrożenia. Innymi słowy, przy klasyfikowaniu wyrobisk do poszczególnych klas zagrożenia radiacyjnego od wartości dawki obliczonej na podstawie pomiarów należy odjąć wartość dawki wynikającej z tła naturalnego dla przyjętego czasu pracy. Rozporządzenie określa, na podstawie jakich pomiarów źródeł zagrożenia radiacyjnego należy przeprowadzać klasyfikację wyrobisk. Zdefiniowano w nim następujące wskaźniki zagrożenia naturalnymi substancjami promieniotwórczymi: - stężenie energii potencjalnej alfa krótkożyciowych produktów rozpadu radonu, - moc dawki promieniowania gamma, - stężenie radu w wodach - aktywność właściwa radu w osadach. W Rozporządzeniu Ministra Gospodarki w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczenia przeciwpożarowego w podziemnych zakładach górniczych 27 znalazły się zapisy z dziedziny ochrony zarówno przed naturalnymi (dział V rozdział 7) jak i sztucznymi źródłami promieniowania jonizującego (dział VI rozdział 7). Tu zostaną omówione jedynie zapisy dotyczące naturalnych źródeł zagrożenia radiacyjnego. Rozporządzenie nie odwołuje się do dawki granicznej określonej w przepisach prawa atomowego. Zapis 386 definiuje tzw. limit użytkowy, który de facto jest w górnictwie tym samym czym dawka graniczna: W podziemnych zakładach górniczych, w wyrobiskach zagrożonych radiacyjnie, tj. takich w których istnieje możliwość otrzymania rocznej dawki efektywnej powyżej msv, wprowadza się metody organizacji pracy uniemożliwiające przekroczenie limitu użytkowego 20 msv. Nie jest więc dopuszczalna sytuacja, by w danym roku narażenie od naturalnych substancji promieniotwórczych w kopalni mogło być większe niż 20 msv, jak to dopuszczają przepisy prawa atomowego. We wszystkich podziemnych zakładach górniczych prowadzi się pomiary zagrożenia radiacyjnego naturalnymi substancjami promieniotwórczymi, przy czym w zakładzie, w którym występuje takie zagrożenie dodatkowo ocenia się również stan tego zagrożenia. Wyrobiska zaliczone do klasy B zagrożenia radiacyjnego traktuje się jako tereny nadzorowane, natomiast wyrobiska zaliczone do klasy A - jako kontrolowane, przy czym te 26 Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 4 czerwca 2002r. w sprawie zagrożeń naturalnych w zakładach górniczych. Dz.U. Nr 94, poz Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 28 czerwca 2002r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczenia przeciwpożarowego w podziemnych zakładach górniczych. Dz.U. Nr 39, poz. 69 9
10 J. SKOWRONEK, B. MICHALIK, M. WYSOCKA, A. MIELNIKOW, J. DULEWSKI Ochrona... ostatnie powinny być oznakowane znakami ostrzegawczymi przed promieniowaniem i wstęp do nich powinien być ograniczony tylko do osób odpowiednio poinstruowanych. Rozporządzenie określa wymogi kontroli w poszczególnych klasach zagrożenia. I tak: w wyrobiskach zaliczonych do klasy A zagrożenia radiacyjnego wymagana jest kontrola środowiska pracy i dawek indywidualnych zatrudnionych tam osób; w wyrobiskach zaliczonych do klasy B zagrożenia radiacyjnego wymagana jest kontrola środowiska pracy i ocena dawek indywidualnych u osób reprezentatywnych dla danego stanowiska pracy. W załącznikach do rozporządzenia określono sposób wykonywania pomiarów, dokumentowania wyników oraz oceny stanu zagrożenia radiacyjnego. Rozporządzenie wymaga, by oznaczanie wielkości mierzonych wykonywało laboratorium akredytowane na podstawie przepisów o akredytacji i certyfikacji 28. Oznacza to, że oznaczenia dokonywane są zgodnie z wymogami normy PN-EN ISO/IEC 7025: dotyczącymi systemu jakości i z wymaganiami europejskimi. Wymaga się, aby osoby sprawujące nadzór nad kontrolą zagrożenia radiacyjnego oraz pracownicy wykonujący pomiary w wyrobiskach były przeszkolone we właściwej jednostce naukowo-badawczej w oparciu o program zatwierdzony przez Prezesa PAA w porozumieniu z Prezesem WUG. W Rozporządzeniu podano też podstawowe zasady prewencji w odniesieniu do naturalnych źródeł zagrożenia radiacyjnego występujących w kopalniach. 5. Zagrożenie naturalnymi radionuklidami w środowisku Ustawa Prawo atomowe wymaga dokonywania oceny zagrożenia radiacyjnego i sytuacji radiologicznej kraju. W ocenie tej uwzględnić należy również udział naturalnych radionuklidów, których stężenia promieniotwórcze w środowisku zostały zmodyfikowane w wyniku działalności człowieka. Prezes Państwowej Agencji Atomistyki, który ma dokonywać tej oceny, sięgać może do baz danych wszystkich podmiotów które dysponują takimi informacjami. Dysponuje również siecią stacji wczesnego wykrywania skażeń promieniotwórczych i placówek prowadzących pomiary skażeń promieniotwórczych 30. Placówki te ukierunkowane są głównie na pomiary sztucznych radionuklidów, uwalnianych do środowiska w wyniku zdarzeń radiacyjnych. Placówki specjalistyczne zobowiązane są ponadto do pomiaru naturalnych izotopów alfa- i betapromieniotwórczych w próbkach środowiskowych. Istnieją również przepisy dotyczące zawartości naturalnych radionuklidów w wodzie pitnej i wodach mineralnych. Dla wody pitnej 3 nie ma wymagań odnośnie zawartości poszczególnych radionuklidów, z wyjątkiem trytu 3 H.. Dopuszczalne stężenie trytu w wodzie pitnej wynosi 00 Bq/l. Limit zawartości wszystkich radionuklidów został określony jako całkowita dopuszczalna dawka, której wartość wynosi 0, msv/rok. Zgodnie z wymaganiami prawa atomowego, powinna to być wartość ponad tło naturalne. 28 Ustawa z dnia 30 sierpnia 2000r. o systemie oceny zgodności. Dz.U. Nr 66, poz Polska Norma PN-EN ISO/IEC 7025:200 Ogólne wymagania dotyczące kompetencji laboratoriów badawczych i wzorcujących. 30 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 grudnia 2002r. w sprawie stacji wczesnego wykrywania skażeń promieniotwórczych i placówek prowadzących pomiary skażeń promieniotwórczych. Dz.U. Nr 239, poz Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 9 listopada 2002r. w sprawie wymagań dotyczących jakości wody przeznaczonej do pożycia przez ludzi. Dz.U. Nr 203, poz
11 WARSZTATY 2003 z cyklu Zagrożenia naturalne w górnictwie Inaczej została rozwiązana sprawa w doniesieniu do wód mineralnych, źródlanych i stołowych 32. Tu limity dla radionuklidów zostały określone w postaci maksymalnych stężeń całkowitej promieniotwórczości alfa (0, Bq/l) i całkowitej promieniotwórczości beta (Bq/l). Wymagane jest ponadto usuwanie radonu w toku produkcji tych wód. Tak postawione warunki stwarzają trudności interpretacyjne. Na wynik wpływać będzie obecność radionuklidów z naturalnych szeregów promieniotwórczych (w tym radonu) oraz potasu 40 K. Zgodnie z wymaganiami prawa atomowego, należałoby od wyniku odjąć zawartości tych radionuklidów, jakie występują w środowisku w stanie nienaruszonym lub występowały w wodzie surowej. To ostatnie wymaga wykonania odrębnego pomiaru. W przypadku wód mineralnych nie wydaje się celowe ustalanie limitów wyrażonych jako aktywności całkowite alfa lub beta. Po pierwsze, w wodzie zawarte mogą być emitery alfa należące do różnych grup radiotoksyczności, a więc ta sama aktywność może spowodować otrzymanie różnej dawki promieniowania. Po drugie obecne możliwości laboratoriów krajowych pozwalają na stosunkowo łatwe oznaczenie konkretnych radionuklidów w badanych próbkach środowiskowych, niezależnie od rodzaju promieniowania jakie emitują. 6. Zagrożenie radiacyjne w środowisku zamieszkania W środowisku zamieszkania naturalne radionuklidy mogą stwarzać zagrożenie wskutek ich obecności w materiale budowlanym lub podłożu oraz występowania radonu w powietrzu pomieszczeń mieszkalnych. W dalszej części tego punktu zagadnienia te zostaną szczegółowo omówione. Zagrożenie radonowe w regulacjach prawnych na świecie. W roku 94 w Stanach Zjednoczonych określono maksymalne dopuszczalne stężenie radonu 222 Rn dla osób narażonych zawodowo 370 Bq/m 3 przy czasie pracy 40 godzin na tydzień. W 953 roku Międzynarodowa Komisja Ochrony Radiologicznej (ICRP) ustaliła wartość maksymalnego dopuszczalnego stężenia radonu w powietrzu dla narażenia ciągłego na poziomie 3700 Bq/m 3. Kolejne limity przedstawiono w roku 959: 00 Bq/m 3 dla 40 godzin na tydzień i Bq/m 3 dla 68 godzin na tydzień. W 985 roku ICRP ustaliło tzw. roczne limity wchłonięcia produktów rozpadu radonu dla górników na poziomie 3,6 Bqh/m 3, co odpowiada średniemu stężeniu równowagowemu (EEC) 800 Bq/m 3 przy czasie pracy 2000 godzin na rok. W niektórych krajach, w tym w Polsce, limity zagrożenia radonowego dla narażenia zawodowego wyrażone zostały w jednostkach tzw. stężenia energii potencjalnej alfa krótkożyciowych produktów rozpadu radonu mikrodżulach na metr sześcienny ( J/m 3 ). Przyczyną tego jest z jednej strony fakt, że to właśnie pochodne radonu a nie sam radon stanowią zagrożenie dla organizmu, z drugiej zaś zmiany np. warunków wentylacji pomieszczeń sprawiają, że pomiar radonu nie odzwierciedla prawidłowo stanu zagrożenia. Wraz ze wzrostem wiedzy o wpływie radonu i jego pochodnych na ryzyko zachorowania na raka płuc, rosło zainteresowanie budynkami mieszkalnymi, gdzie spędzamy więcej czasu, niż na stanowiskach pracy. Pierwszym krajem, który wprowadził regulacje prawne dotyczące radonu w budynkach były Stany Zjednoczone Ameryki. W roku 979 ustalono limity stężeń radonu w domach 32 Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 27 grudnia 2000r. w sprawie szczególnych warunków i wymagań sanitarnych przy produkcji naturalnych wód mineralnycch, naturalnych wód źródlanych oraz wód stołowych w opakowaniach jednostkowych. Dz.U. z 200r., Nr 4, poz. 38.
12 J. SKOWRONEK, B. MICHALIK, M. WYSOCKA, A. MIELNIKOW, J. DULEWSKI Ochrona... budowanych na Florydzie w rejonie, gdzie istnieją i są eksploatowane złoża fosfatów oraz w Kolorado, w rejonach wydobywania i przeróbki rud uranowych. Poziomy interwencyjne określono następująco: - 74 Bq/m 3 ekwiwalentnego (równowagowego) stężenia radonu (EEC) na Florydzie, Bq/m 3 EEC w Kolorado. W Szwecji w 979 roku powołano do życia Komisję Radonową, niedługo po tym, jak naukowcy Instytutu Ochrony Radiologicznej zmierzyli wysokie stężenia radonu w budynkach wybudowanych na skałach wzbogaconych w związki uranu np. na łupkach aluminiowych. W roku 994 szwedzkie limity zostały wyrażone w średniorocznym stężeniu radonu i wynoszą aktualnie: Bq/m 3 dla domów istniejących, Bq/m 3 dla nowych domów. W 990 roku Komisja Europejska 33 zaleciła wprowadzenie we wszystkich krajach członkowskich następujących poziomów: Bq/m 3 dla domów istniejących, Bq/m 3 dla domów nowobudowanych. Obecnie w większości państw istnieją przepisy określające dopuszczalne stężenia radonu w budynkach. W różnych krajach dopuszczalne wartości stężenia radonu w budynkach definiowane są w odmienny sposób. Najczęściej spotykane określenia to: - poziom zalecany (action, advisory) - powyżej którego należy podjąć działania zaradcze, ograniczające stężenia radonu w budynku; - limit graniczny (enforced, intervention) - stężenie radonu w budynku nie może przekraczać tej wartości, konieczne są działania zaradcze. Prócz wyżej wymienionych określeń funkcjonują również inne definicje opisujące różne poziomy stężeń radonu: - poziom wyłączający (exemption, excluded) - poniżej którego domy są wyłączone z systematycznej kontroli; - poziom inspekcyjny (investigation) - powyżej którego należy dokładnie zbadać i wyjaśnić konkretny przypadek. Generalnie, mimo zróżnicowanego nazewnictwa, poszczególne poziomy, limity i zalecenia są podobne w różnych krajach. Na ogół w krajach, w których ze względu na skomplikowaną budowę geologiczną stężenia radonu w budynkach wahają się w znacznych zakresach, funkcjonuje kilka różnie definiowanych poziomów interwencyjnych. Przeważnie przepisy określają dwa poziomy, powyżej których należy podjąć działania zaradcze: - dopuszczalny (wyższy), powyżej którego konieczne jest podjęcie zdecydowanych i często wymagających znacznych nakładów finansowych działań zaradczych; - zalecany (niższy), odnoszący się do budynków, gdzie prostymi i niedrogimi rozwiązaniami można znacznie zredukować stężenie radonu. Rysunek 6. przedstawia dopuszczalne stężenia radonu odnoszące się do domów już istniejących oraz nowobudowanych w krajach należących i nie należących do Unii Europejskiej. W większości krajów członków Unii Europejskiej przyjęto niższy poziom dopuszczalny dla nowych budynków, niż dla konstrukcji starszych. Poziom dopuszczalny dla Ekwiwalentne stężenie radonu EEC takie stężenie radonu będącego w równowadze z produktami rozpadu radonu, które jest równoważne rzeczywistemu stężeniu energii potencjalnej alfa przy braku równowagi promieniotwórczej; jego wartość otrzymuje się przez pomnożenie stężenia radonu przez współczynnik równowagi promieniotwórczej F. 33 Commission Recommendation of 2 February 990 on the protection of the public against indoor exposure to radon. European Communities. 90/43/Euratom 2
13 WARSZTATY 2003 z cyklu Zagrożenia naturalne w górnictwie nowych budynków wynosi 200 Bq/m 3. W Szwecji poziom ten określono jako dopuszczalny, w pozostałych krajach jako zalecany (patrz rysunek). Również w krajach nie należących do Wspólnoty przyjęto, że w nowych budynkach stężenie radonu nie powinno przekroczyć 200 Bq/m 3. Łotwa wprowadziła poziom dopuszczalny 300 Bq/m 3. Szwajcaria natomiast stosuje dwa poziomy: 000 Bq/m 3 jako dopuszczalny i 400 Bq/m 3 jako zalecany. Wlk. Brytania Szwecja Szwajcaria Słowenia Słowacja Rosja Polska Norwegia Niemcy Łotwa Luksemburg Litwa Irlandia Grecja Finlandia Estonia Dania Czechy poziom dopuszczalny - budynki nowe poziom zalecany - budynki nowe poziom dopuszczalny - budynki istniejące poziom zalecany - budynki istniejące Białoruś Austria Rys. 6.. Limity stężenia radonu w budynkach w różnych krajach W wielu krajach pozaeuropejskich istnieją jednakowe limity odnoszące się zarówno do istniejących, jak i do nowych budynków. Na przykład w Stanach Zjednoczonych dla domów nowych i starych zalecany poziom wynosi 50 Bq/m 3 ; w Kanadzie 800 Bq/m 3 a w Australii, Izraelu i Syrii 200 Bq/m 3. 3
14 J. SKOWRONEK, B. MICHALIK, M. WYSOCKA, A. MIELNIKOW, J. DULEWSKI Ochrona... Zagrożenie radiacyjne w budynkach w prawie polskim O ochronie przed promieniowaniem jonizującym w budownictwie mówi Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 2 kwietnia 2002r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie 34. W dziale 8 rozdział 3, Ochrona przed promieniowaniem jonizującym i polami elektromagnetycznymi określono następujące wymagania : 33.. Budynek z pomieszczeniami przeznaczonymi na pobyt ludzi i dla inwentarza żywego nie może być wykonany z materiałów i elementów wyposażenia niespełniających wymagań przepisów odrębnych w sprawie dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia. 2. Średnie wartości roczne ekwiwalentnego stężenia radonu w pomieszczeniach budynku przeznaczonego na stały pobyt ludzi nie mogą przekraczać dopuszczalnej wartości, określonej w przepisach odrębnych dotyczących dawek granicznych promieniowania. Dopuszczalne stężenia i natężenia czynników szkodliwych dla zdrowia określa rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002r. 35, z tym że przepis ten obowiązuje właściwie tylko dla środowiska pracy. Jednakże już w pierwszym paragrafie stwierdza się, że w przypadku promieniowania jonizującego dawki graniczne i wskaźniki pochodne określają odrębne przepisy. W przypadku wymagań określonych w paragrafie 33 pkt. wymienionego rozporządzenia Ministra Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa należy, jako przywołany tam przepis odrębny, zastosować rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 3 grudnia 2002r. w sprawie wymagań dotyczących zawartości naturalnych izotopów promieniotwórczych w surowcach i materiałach stosowanych w budynkach przeznaczonych na pobyt ludzi i inwentarza żywego, a także w odpadach stosowanych w budownictwie, oraz kontroli zawartości tych izotopów 36. Surowce i materiały przeznaczone do budownictwa kwalifikowane są na podstawie dwóch wskaźników: f = 0,00033 C K + 0,0033 C Ra + 0,005 C Th, f 2 = C Ra, gdzie: C K, C Ra, C Th stężenia izotopów potasu 40 K, radu 226 Ra i 228 Ra. Wskaźnik f określa zawartość naturalnych izotopów promieniotwórczych zawartych w badanym materiale. Wskaźnik f2 ogranicza zawartość izotopu radu 226 Ra, ze względu na zagrożenie promieniowaniem alfa pochodzącym od radonu i jego produktów rozpadu. Wskaźnik f obliczany jest na podstawie stężeń aktywności 226 Ra, 228 Th i 40 K. Zgodnie z wymaganiami ww. rozporządzenia wartości wskaźników aktywności nie mogą przekraczać o więcej niż 20 % wartości: 34 Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 2 kwietnia 2002 roku w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie. Dz.U. nr 75, poz Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy. Dz. U. Nr 27, poz Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 3 grudnia 2002r. w sprawie wymagań dotyczących zawartości naturalnych izotopów promieniotwórczych w surowcach i materiałach stosowanych w budynkach przeznaczonych na pobyt ludzi i inwentarza żywego, a także w odpadach stosowanych w budownictwie, oraz kontroli zawartości tych izotopów. Dz.U. Nr 220, poz
15 WARSZTATY 2003 z cyklu Zagrożenia naturalne w górnictwie. f = i f 2 = 200 w odniesieniu do surowców i materiałów budowlanych stosowanych w budynkach przeznaczonych na pobyt ludzi lub inwentarza żywego. 2. f = 2 i f 2 = 400 w odniesieniu do odpadów przemysłowych stosowanych w obiektach budowlanych naziemnych wznoszonych na terenach zabudowanych lub przeznaczonych do zabudowy w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego oraz do niwelacji takich terenów. 3. f = 3,5 i f 2 = 000 w odniesieniu do odpadów przemysłowych stosowanych w częściach naziemnych obiektów budowlanych niewymienionych w pkt 2 oraz do niwelacji terenów niewymienionych w pkt f = 7 i f 2 = 2000 w odniesieniu do odpadów stosowanych w częściach podziemnych obiektów budowlanych, o których mowa w pkt3, oraz budowlach podziemnych, w tym w tunelach kolejowych i drogowych, z wyłączeniem odpadów przemysłowych wykorzystywanych w podziemnych wyrobiskach górniczych. Przy stosowaniu odpadów przemysłowych do niwelacji terenów, o których mowa w punkcie 2 i 3, oraz do budowy dróg, obiektów sportowych i rekreacyjnych należy zapewnić, przy zachowaniu wymaganych wskaźników f i f 2, obniżenie mocy dawki pochłoniętej na wysokości metra nad powierzchnią terenu, drogi lub obiektu do wartości nieprzekraczającej 0,3 mikrogreja na godzinę. Wymóg utrzymania niskiej mocy dawki promieniowania gamma w powiązaniu z dopuszczalnym stężeniem radu 226 Ra może okazać się trudny do spełnienia, bowiem można spodziewać się przekroczenia wartości mocy dawki już przy zawartości 650 Bq/kg 226 Ra w stosowanym materiale. Rozporządzenie określa również wymagania systemu jakości laboratoriów wykonujących tego typu pomiary. Szkoda jednak, że zapis ten nie odwołuje się do ustawy o akredytacji 27, w której określono sposoby sprawdzania spełniania wymagań systemu jakości w laboratoriach pomiarowych, tak jak to zrobiono w przypadku przepisów górniczych. Sposób wykonywania badań zawartości naturalnych radionuklidów w surowcach i materiałach budowlanych opisany jest w Instrukcji nr 234 Instytutu Techniki Budowlanej 37. Część jej zapisów, w świetle obowiązującego rozporządzenia Rady Ministrów, jest nieaktualna. Jeśli chodzi o zagrożenie radonem w pomieszczeniach mieszkalnych, to stwierdzić trzeba, że prawo polskie nie dostosowało się do wymienionego wcześniej zalecenia Unii Europejskiej. W przypadku wymagań p. 2 omawianego rozporządzenia Ministra Infrastruktury należy oprzeć się na wymaganiach wprowadzonych rozporządzeniem Rady Ministrów w sprawie dawek granicznych 7. Jednakże w tekście podstawowym nie ma tam wzmianki o limitach stężenia radonu. Jedynie w par. 6 ust. 2 mówi się, że wartości dawek granicznych o których mowa rozporządzeniu stosuje się do zwiększonego w wyniku działalności człowieka narażenia na naturalne promieniowanie jonizujące. Tym samym, dawki od radonu, którego stężenie w budynkach jest wyższe niż w środowisku, też powinny być limitowane. W załączniku do tego rozporządzenia stwierdza się, że jeżeli źródłem narażenia wewnętrznego są obecne w powietrzu nuklidy radonu i ich pochodne, obciążającą dawkę skuteczną wyznacza się przez pomiar lub obliczenie potencjalnej energii alfa. Definiuje się ją tam jako całkowitą energię cząstek alfa, emitowanych podczas rozpadu pochodnych radonu ( 222 Rn) w szeregu promieniotwórczym aż do ołowiu 20 Pb, z wyłączeniem tego nuklidu) oraz rozpadu pochodnych toronu ( 220 Rn) w szeregu promieniotwórczym aż do stabilnego ołowiu 37 Instrukcja nr 234/95 Wytyczne badania promieniotwórczości naturalnej surowców i materiałów budowlanych. Instytut Techniki Budowlanej, Warszawa 995 5
16 J. SKOWRONEK, B. MICHALIK, M. WYSOCKA, A. MIELNIKOW, J. DULEWSKI Ochrona Pb i wyraża się w dżulach (J). Narażenie to określa się przeliczając stężenie energii potencjalnej alfa, wyrażone w dżulach razy godzina na metr sześcienny (Jhm -3 ) na dawkę skuteczną w siwertach, z użyciem następujących współczynników konwersji:, Sv/Jhm -3 dla narażenia od radonu w budynkach mieszkalnych,,4 Sv/Jhm -3 dla narażenia od radonu na stanowiskach pracy, 0,5 Sv/Jhm -3 dla narażenia od toronu na stanowiskach pracy. Oznacza to, że w budynkach mieszkalnych wartość dawki granicznej (jeśli przyjąć że człowiek spędza w mieszkaniu 80% czasu, a współczynnik równowagi między radonem a pochodnymi wynosi 0,5) jest osiągnięta jeśli stężenie radonu w mieszkaniu wynosi 47 Bq/m 3. Problem jednak w tym, że do dawek granicznych nie wlicza się w Polsce zgodnie z ustawą Prawo atomowe dawek pochodzących od radonu i jego pochodnych w budynkach mieszkalnych a w aktach wykonawczych nie wskazano żadnego innego poziomu odniesienia dla zagrożenia powodowanego radonem i jego pochodnymi. W 998 roku ukazała się Instrukcja 352/98 wydana przez Instytut Techniki Budowlanej Metody i warunki wykonywania pomiarów stężenia radonu w powietrzu w pomieszczeniach budynków przeznaczonych na stały pobyt ludzi 38. Określono w niej, jak wybierać pomieszczenia do badań, które z istniejących metod mogą być stosowane do tego typu badań oraz jak prowadzić dokumentacje i sprawozdania z pomiarów. 7. Podsumowanie Wprowadzone z końcem 2002 roku znowelizowane przepisy wykonawcze do ustaw Prawo atomowe i Prawo geologiczne i górnicze w zasadzie porządkują wymagania ochrony radiologicznej górników zatrudnionych w warunkach zwiększonego narażenia na działanie promieniowania jonizującego od naturalnych substancji promieniotwórczych. Ponieważ jednak nie ukazywały się one w tym samym czasie, niektóre ich postanowienia nie są dostatecznie jasne dla użytkownika (np. konieczność uwzględniania wartości dawek od tła naturalnego przy obliczaniu zagrożenia). Nie ustrzeżono się również drobnych pomyłek drukarskich w tekście wydanych rozporządzeń. Znacznie gorzej przedstawia się sytuacja w zakresie gospodarowania odpadami zawierających podwyższone stężenia promieniotwórcze naturalnych radionuklidów a nie kwalifikujących się jeszcze do odpadów promieniotwórczych, dotyczy to szczególnie mas ziemnych lub skalnych, usuwanych lub przemieszczanych w związku z realizacją inwestycji lub prowadzeniem eksploatacji kopalin, wraz z ich przerabianiem. Występuje tu wręcz luka prawna w przepisach prawa atomowego i ochrony środowiska. Przepisy prawa atomowego, konkretnie rozporządzenie o odpadach promieniotwórczych 0, w odniesieniu do materiałów zawierających naturalne radionuklidy określają w par. 4 jedynie, co nie jest odpadem promieniotwórczym. Na przykład, w przypadku izotopu 226 Ra, osady kopalniane, w których jego stężenie promieniotwórcze nie przekracza 00 kbq/kg, nie są odpadami promieniotwórczymi w rozumieniu przepisów prawa atomowego. Nie jest więc wymagana specjalna procedura postępowania z nimi, opisana w wymienionym wcześniej rozporządzeniu. Problem w tym, że przepisy dotyczące ochrony środowiska nie zajmują się więcej promieniowaniem jonizującym. Przykładem może być ustawa o odpadach 7. W załącznikach 38 Instrukcja 352/98 Metody i warunki wykonywania pomiarów stężenia radonu w powietrzu w pomieszczeniach budynków przeznaczonych na stały pobyt ludzi. Instytut Techniki Budowlanej, Warszawa 998 6
17 WARSZTATY 2003 z cyklu Zagrożenia naturalne w górnictwie do tej ustawy, promieniotwórczość nie jest wymieniana ani jako składnik, ani jako właściwości odpadów które powodują, że muszą one być zakwalifikowane jako niebezpieczne. Tym sposobem, odprowadzanie do środowiska odpadów zawierających naturalne izotopy promieniotwórcze, o stężeniach podwyższonych na tyle, by dawki nimi powodowane były bliskie dawkom granicznym lub nawet je przekraczały, wciąż nie jest formalnie uregulowane, choć może to prowadzić do wzrostu zagrożenia promieniowaniem jonizującym na obszarze na którym są wytwarzane, składowane lub utylizowane. Konieczne jest więc pilne unormowanie sposobu postępowania z odpadami typu TENORM, a więc zawierającymi podwyższone w wyniku działalności człowieka - stężenia naturalnych radionuklidów. Literatura Informacja Państwowej Agencji Atomistyki o stanie bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej w Polsce w roku 200. Bezpieczeństwo Jądrowe i Ochrona Radiologiczna, 2 (50), 2002 Ustawa z dnia 0 kwietnia 986 r Prawo atomowe. Dziennik Ustaw nr 2 poz. 70 z późn. zmianami International Basic Safety Standards for Protection against Ionizing Radiation and for the Safety of Radiation Sources. FAO, IAEA, ILO, OECD, PAHO, WHO 994. EU Council Directive 96/29/Euroatom The EC Basic Safety Standarts - tłumaczenie polskie w: Bezpieczeństwo Jądrowe i Ochrona Radiologiczna, 4/96, Vol. 29, PAA Recommendations for the implementation of Title VII of the European Basic Safety Standards Directive (BSS) concerning significant increase in exposure due to natural radiation sources. European Commission, Radiation Protection 88, 997 Ustawa z dnia 29 listopada 2000r. Prawo atomow.e Dz.U. 200, Nr 3, poz. 8 z późn. zmianami Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 maja 2002r. w sprawie dawek granicznych promieniowania jonizującego. Dz. U. Nr, poz. 969 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 3 grudnia 2002r. w sprawie dokumentów wymaganych przy składaniu wniosku o wydanie zezwolenia na wykonywanie działalności związanej z narażeniem na działanie promieniowania jonizującego albo przy zgłoszeniu wykonywania tej działalności. Dz.U. Nr 220, poz. 85 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 grudnia 2002r. w sprawie szczegółowych warunków bezpiecznej pracy ze źródłami promieniowania jonizującego. Dz.U. Nr 239, poz Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 3 grudnia 2002r. w sprawie odpadów promieniotwórczych i wypalonego paliwa jądrowego. Dz.U. Nr 230, poz. 925 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 6 sierpnia 2002r. w sprawie podstawowych wymagań dotyczących terenów kontrolowanych i nadzorowanych. Dz.U. Nr 38, poz. 6 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 6 sierpnia 2002r. w sprawie rodzajów stanowisk mających istotne znaczenie dla zapewnienia bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej, szczegółowych warunków i trybu nadawania uprawnień dla osób, które mogą być zatrudnione na tych stanowiskach, oraz szczegółowych warunków i trybu nadawania uprawnień inspektora ochrony radiologicznej. Dz.U. Nr 45, poz. 27 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 5 listopada 2002r. w sprawie wymagań dotyczących rejestracji dawek indywidualnych. Dz.U. Nr 207, poz. 753 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 23 grudnia 2002r. w sprawie wymagań dotyczących sprzętu dozymetrycznego. Dz.U. Nr 239, poz Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 23 grudnia 2002r. w sprawie planów postępowania awaryjnego w przypadku zdarzeń radiacyjnych. Dz.U. Nr 239, poz Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 6 sierpnia 2002r. w sprawie przypadków, w których działalność związana z narażeniem na promieniowanie jonizujące nie podlega obowiązkowi uzyskania zezwolenia albo zgłoszenia, oraz przypadków, w których może być wykonywana na podstawie zgłoszenia. Dz.U. Nr 37, poz. 53 Ustawa z dnia 27 kwietnia 200r. o odpadach. Dz.U. Nr 62, poz
18 J. SKOWRONEK, B. MICHALIK, M. WYSOCKA, A. MIELNIKOW, J. DULEWSKI Ochrona... Polska Norma PN-89/Z-7007 Ochrona radiologiczna w podziemnych zakładach górniczych. Limity narażenia górników na działanie naturalnych izotopów promieniotwórczych i metody kontroli. Instrukcja prowadzenia kontroli narażenia radiacyjnego od naturalnych substancji promieniotwórczych w kopalniach węgla kamiennego. Wspólnota Węgla Kamiennego, Katowice 988 Wytyczne klasyfikacji wyrobisk górniczych oraz bezpiecznego prowadzenia robót w warunkach zagrożenia radiacyjnego powodowanego naturalnymi substancjami promieniotwórczymi. Wspólnota Węgla Kamiennego, Katowice 988 Ustawa z dnia 4 lutego 994 r. Prawo geologiczne i górnicze. Dziennik Ustaw Nr 27, poz. 96 z późn. zmianami Zarządzenie Prezesa Wyższego Urzędu Górniczego z dnia 3 sierpnia 994r. w sprawie określenia kryteriów oceny zagrożeń naturalnych oraz trybu zaliczania złóż kopalin, ich części lub wyrobisk górniczych do poszczególnych stopni zagrożeń. M.P. nr 45, poz. 368 Rozporządzenie Ministra Przemysłu i Handlu z dnia 4 kwietnia 995r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczenia przeciwpożarowego w podziemnych zakładach górniczych. Dz. U. Nr 67, poz. 342 Ustawa z dnia 27 lipca 200r. w sprawie zmiany ustawy Prawo geologiczne i górnicze. Dz.U. Nr 0, poz. 90 Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 4 czerwca 2002r. w sprawie zagrożeń naturalnych w zakładach górniczych. Dz.U. Nr 94, poz. 84 Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 28 czerwca 2002r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczenia przeciwpożarowego w podziemnych zakładach górniczych. Dz.U. Nr 39, poz. 69 Ustawa z dnia 30 sierpnia 2000r. o systemie oceny zgodności. Dz.U. Nr 66, poz. 360 Polska Norma PN-EN ISO/IEC 7025:200 Ogólne wymagania dotyczące kompetencji laboratoriów badawczych i wzorcujących. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 grudnia 2002r. w sprawie stacji wczesnego wykrywania skażeń promieniotwórczych i placówek prowadzących pomiary skażeń promieniotwórczych. Dz.U. Nr 239, poz Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 9 listopada 2002r. w sprawie wymagań dotyczących jakości wody przeznaczonej do pożycia przez ludzi. Dz.U. Nr 203, poz. 78 Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 27 grudnia 2000r. w sprawie szczególnych warunków i wymagań sanitarnych przy produkcji naturalnych wód mineralnycch, naturalnych wód źródlanych oraz wód stołowych w opakowaniach jednostkowych. Dz.U. z 200r., Nr 4, poz. 38 Commission Recommendation of 2 February 990 on the protection of the public against indoor exposure to radon. European Communities. 90/43/Euratom Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 2 kwietnia 2002 roku w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie. Dz.U. nr 75, poz. 690 Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy. Dz. U. Nr 27, poz. 833 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 3 grudnia 2002r. w sprawie wymagań dotyczących zawartości naturalnych izotopów promieniotwórczych w surowcach i materiałach stosowanych w budynkach przeznaczonych na pobyt ludzi i inwentarza żywego, a także w odpadach stosowanych w budownictwie, oraz kontroli zawartości tych izotopów. Dz.U. Nr 220, poz. 850 Instrukcja nr 234/95 Wytyczne badania promieniotwórczości naturalnej surowców i materiałów budowlanych. Instytut Techniki Budowlanej, Warszawa 995 Instrukcja 352/98 Metody i warunki wykonywania pomiarów stężenia radonu w powietrzu w pomieszczeniach budynków przeznaczonych na stały pobyt ludzi. Instytut Techniki Budowlanej, Warszawa 998 8
Zagrożenia naturalnymi źródłami promieniowania jonizującego w przemyśle wydobywczym. Praca zbiorowa pod redakcją Jana Skowronka
Zagrożenia naturalnymi źródłami promieniowania jonizującego w przemyśle wydobywczym Praca zbiorowa pod redakcją Jana Skowronka GŁÓWNY INSTYTUT GÓRNICTWA Katowice 2007 SPIS TREŚCI WPROWADZENIE (J. SKOWRONEK)...
Bardziej szczegółowoWyższy Urząd Górniczy. Zagrożenie radiacyjne w podziemnych wyrobiskach górniczych
Wyższy Urząd Górniczy Zagrożenie radiacyjne w podziemnych wyrobiskach górniczych Zagrożenie radiacyjne w podziemnych wyrobiskach górniczych Katowice 2011 Copyright by Wyższy Urząd Górniczy, Katowice 2011
Bardziej szczegółowoI N F O R M A C J A O S T A N I E O C H R O N Y R A D I O L O G I C Z N E J K R A J O W E G O W R O K U
I N F O R M A C J A O S T A N I E O C H R O N Y R A D I O L O G I C Z N E J K R A J O W E G O S K Ł A D O W I S K A O D P A D Ó W P R O M I E N I O T W Ó R C Z Y C H W 2 0 1 8 R O K U Zgodnie z artykułem
Bardziej szczegółowoZastosowanie technik nuklearnych jako działalność związana z narażeniem
Zastosowanie technik nuklearnych jako działalność związana z narażeniem Edward Raban Departament Ochrony Radiologicznej Państwowej Agencji Atomistyki (PAA) Warsztaty 12 maja 2017 roku, Warszawa Ochrona
Bardziej szczegółowoI N F O R M A C J A O S T A N I E O C H R O N Y R A D I O L O G I C Z N E J K R A J O W E G O W R O K U DSO
I N F O R M A C J A O S T A N I E O C H R O N Y R A D I O L O G I C Z N E J K R A J O W E G O S K Ł A D O W I S K A O D P A D Ó W P R O M I E N I O T W Ó R C Z Y C H W 2 0 1 7 R O K U DSO.613.3.2018 Zgodnie
Bardziej szczegółowoINFORMACJA O STANIE OCHRONY RADIOLOGICZNEJ KRAJOWEGO SKŁADOWISKA ODPADÓW PROMIENIOTWÓRCZYCH W 2016 ROKU
INFORMACJA O STANIE OCHRONY RADIOLOGICZNEJ KRAJOWEGO SKŁADOWISKA ODPADÓW PROMIENIOTWÓRCZYCH W 2016 ROKU Zgodnie z artykułem 55c ust. 2 ustawy Prawo atomowe (Dz. U. 2014 poz. 1512) Dyrektor Zakładu Unieszkodliwiania
Bardziej szczegółowoKONTROLA DAWEK INDYWIDUALNYCH I ŚRODOWISKA PRACY. Magdalena Łukowiak
KONTROLA DAWEK INDYWIDUALNYCH I ŚRODOWISKA PRACY Magdalena Łukowiak Narażenie zawodowe Narażenie proces, w którym organizm ludzki podlega działaniu promieniowania jonizującego. Wykonywanie obowiązków zawodowych,
Bardziej szczegółowoSPRAWOZDANIE MERYTORYCZNE z realizacji strategicznego projektu badawczego Poprawa bezpieczeństwa pracy w kopalniach
EGZEMPLARZ nr... 1 ) SPRAWOZDANIE MERYTORYCZNE z realizacji strategicznego projektu badawczego Poprawa bezpieczeństwa pracy w kopalniach Zleceniodawca: Kierownik projektu: Narodowe Centrum Badań i Rozwoju
Bardziej szczegółowoPODSTAWY DOZYMETRII. Fot. M.Budzanowski. Fot. M.Budzanowski
PODSTAWY DOZYMETRII Fot. M.Budzanowski Fot. M.Budzanowski NARAŻENIE CZŁOWIEKA Napromieniowanie zewnętrzne /γ,x,β,n,p/ (ważne: rodzaj promieniowania, cząstki i energia,) Wchłonięcie przez oddychanie i/lub
Bardziej szczegółowoSzczegółowy zakres szkolenia wymagany dla osób ubiegających się o nadanie uprawnień inspektora ochrony radiologicznej
Załącznik nr 1 Szczegółowy zakres szkolenia wymagany dla osób ubiegających się o nadanie uprawnień inspektora ochrony radiologicznej Lp. Zakres tematyczny (forma zajęć: wykład W / ćwiczenia obliczeniowe
Bardziej szczegółowoGospodarka odpadami wydobywczymi z punktu widzenia organów nadzoru górniczego
Gospodarka odpadami z punktu widzenia organów nadzoru górniczego Bogusława Madej Departament Ochrony Środowiska i Gospodarki ZłoŜem WyŜszy Urząd Górniczy Kielce 16.09.2011r. Ustawa o odpadach wydobywczych
Bardziej szczegółowohttp://isieko.jeleniagora.pl/inne.php?pages_id=613. Promieniowanie jonizujące.
http://isieko.jeleniagora.pl/inne.php?pages_id=613. Promieniowanie jonizujące. W rejonie Sudetów zauważa się wyraźne, dodatnie anomalie geochemiczne zawartości w podłożu naturalnych pierwiastków radioaktywnych.
Bardziej szczegółowoWymagany zakres szkolenia dla osób ubiegających się o nadanie uprawnień
Dziennik Ustaw 5 Poz. 1534 Załącznik do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 21 grudnia 2012 r. (poz. 1534) Wymagany zakres szkolenia dla osób ubiegających się o nadanie uprawnień inspektora ochrony
Bardziej szczegółowoPromieniowanie w naszych domach. I. Skwira-Chalot
Promieniowanie w naszych domach I. Skwira-Chalot Co to jest promieniowanie jonizujące? + jądro elektron Rodzaje promieniowania jonizującego Przenikalność promieniowania L. Dobrzyński, E. Droste, W. Trojanowski,
Bardziej szczegółowoSystemy zarządzania jakością w ochronie radiologicznej
DOZYMETRIA Systemy zarządzania jakością w ochronie radiologicznej Jakub Ośko System zarządzania jakością zespół systematycznie planowanych i wykonywanych działań, koniecznych dla wystarczającego zapewnienia,
Bardziej szczegółowoPierwiastki promieniotwórcze w materiałach budowlanych
Pierwiastki promieniotwórcze w materiałach budowlanych XVII Konferencja Inspektorów Ochrony Radiologicznej Skorzęcin 11-14.06.2014 dr Wiesław Gorączko Politechnika Poznańska Inspektor Ochrony Radiologicznej
Bardziej szczegółowoNATURALNE ŹRÓDŁA PROMIENIOWANIA JONIZUJĄCEGO W ŚWIETLE NAJNOWSZEJ DYREKTYWY RADY UNII EUROPEJSKIEJ (2013/59/EURATOM)
NATURALNE ŹRÓDŁA PROMIENIOWANIA JONIZUJĄCEGO W ŚWIETLE NAJNOWSZEJ DYREKTYWY RADY UNII EUROPEJSKIEJ (2013/59/EURATOM) Jadwiga Mazur Seminarium IFJ PAN; 15.05.2014 O CZYM BĘDZIE SEMINARIUM... NATURALNE ŹRÓDŁA
Bardziej szczegółowoROZPORZĄDZENIE RADY MINISTRÓW. z dnia 23 marca 2007 r. w sprawie wymagań dotyczących rejestracji dawek indywidualnych 1 '
Dziennik Ustaw Nr 131 9674 Poz. 913 913 ROZPORZĄDZENIE RADY MINISTRÓW z dnia 23 marca 2007 r. w sprawie wymagań dotyczących rejestracji dawek indywidualnych 1 ' Na podstawie art. 28 pkt 1 ustawy z dnia
Bardziej szczegółowoPODSTAWOWE NORMY OCHRONY PRZED PROMIENIOWANIEM JOIZUJĄCYM
Tadeusz Musiałowicz Dyrektywa Rady Unii ustanawiająca PODSTAWOWE NORMY OCHRONY PRZED PROMIENIOWANIEM JOIZUJĄCYM Projekt przedstawiony na podstawie Artykułu 31 Układu Euratom, do opinii Europejskiego Komitetu
Bardziej szczegółowoProgram szkolenia dla osób ubiegających się o nadanie uprawnień Inspektora Ochrony Radiologicznej
Program szkolenia dla osób ubiegających się o nadanie uprawnień Inspektora Ochrony Radiologicznej - RMZ z dnia 21 grudnia 2012 r. (DZ. U. z 2012 r. poz. 1534) Lp. Zakres tematyczny 1. Podstawowe pojęcia
Bardziej szczegółowoPodstawowe zasady ochrony radiologicznej
OCHRONA RADIOLOGICZNA 1 Podstawowe zasady ochrony radiologicznej Jakub Ośko OCHRONA RADIOLOGICZNA zapobieganie narażeniu ludzi i skażeniu środowiska, a w przypadku braku możliwości zapobieżenia takim sytuacjom
Bardziej szczegółowoDZIENNIK USTAW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
DZIENNIK USTAW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Warszawa, dnia 16 września 2016 r. Poz. 1488 OBWIESZCZENIE MINISTRA ZDROWIA z dnia 9 września 2016 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra
Bardziej szczegółowoDYREKTYWA RADY 2013/51/EURATOM
L 296/12 Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej 7.11.2013 DYREKTYWY DYREKTYWA RADY 2013/51/EURATOM z dnia 22 października 2013 r. określająca wymogi dotyczące ochrony zdrowia ludności w odniesieniu do substancji
Bardziej szczegółowoPromieniowanie jonizujące
Ergonomia przemysłowa Promieniowanie jonizujące Wykonali: Katarzyna Bogdańska Rafał Pećka Maciej Nowak Krzysztof Sankiewicz Promieniowanie jonizujące Promieniowanie jonizujące to promieniowanie korpuskularne
Bardziej szczegółowoWniosek DYREKTYWA RADY
KOMISJA EUROPEJSKA Bruksela, dnia 28.3.2012 r. COM(2012) 147 final 2012/0074 (NLE) C7-0105/12 Wniosek DYREKTYWA RADY określająca wymogi dotyczące ochrony zdrowia ludności w odniesieniu do substancji promieniotwórczych
Bardziej szczegółowoZnaki ostrzegawcze: Źródło pola elektromagnetycznego
Podstawowe wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy dla użytkowników urządzeń wytwarzających pole i promieniowanie elektromagnetyczne w zakresie częstotliwości 0-300 GHz. Podstawy prawne krajowe uregulowania
Bardziej szczegółowoZASADY OCHRONY RADIOLOGICZNEJ PRACOWNIKÓW. Magdalena Łukowiak
ZASADY OCHRONY RADIOLOGICZNEJ PRACOWNIKÓW. Magdalena Łukowiak PODSTAWA PRAWNA OBWIESZCZENIE MARSZAŁKA SEJMU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ z dnia 24 stycznia 2012 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu
Bardziej szczegółowoP A Ń S T W O W A A G E N C J A A T O M I S T Y K I
P A Ń S T W O W A A G E N C J A A T O M I S T Y K I D E P A R T A M E N T O C H R O N Y R A D I O L O G I C Z N E J 00-522 Warszawa, ul. Krucza 36, tel. 22 695 97 43, fax. 22 695 98 71. www.paa.gov.pl
Bardziej szczegółowoPRZEPISY PRAWNE DOTYCZĄCE STOSOWANIA MATERIAŁÓW WYBUCHOWYCH DLA CELÓW CYWILNYCH. 2. Podstawy prawne regulujące stosowanie materiałów wybuchowych
Górnictwo i Geoinżynieria Rok 28 Zeszyt 3/1 2004 Andrzej Szulik*, Jan Krzelowski* PRZEPISY PRAWNE DOTYCZĄCE STOSOWANIA MATERIAŁÓW WYBUCHOWYCH DLA CELÓW CYWILNYCH 1. Wstęp Materiały wybuchowe stosowane
Bardziej szczegółowoINFORMACJA O SUBSTANCJACH, PREPARATACH, CZYNNIKACH LUB PROCESACH TECHNOLOGICZNYCH O DZIAŁANIU RAKOTWÓRCZYM LUB MUTAGENNYM
Załącznik nr 2 do Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 01.12.2004r. (Dz. U. Nr 280, poz. 2771 ze zm.) INFORMACJA O SUBSTANCJACH, PREPARATACH, CZYNNIKACH LUB PROCESACH TECHNOLOGICZNYCH O DZIAŁANIU RAKOTWÓRCZYM
Bardziej szczegółowoINFORMACJA O SUBSTANCJACH, PREPARATACH, CZYNNIKACH LUB PROCESACH TECHNOLOGICZNYCH O DZIAŁANIU RAKOTWÓRCZYM LUB MUTAGENNYM
INFORMACJA O SUBSTANCJACH, PREPARATACH, CZYNNIKACH LUB PROCESACH TECHNOLOGICZNYCH O DZIAŁANIU RAKOTWÓRCZYM LUB MUTAGENNYM A. DANE IDENTYFIKACYJNE 1. Nazwa pracodawcy: 2. NIP: 3. Województwo: Warmińsko-Mazurskie
Bardziej szczegółowoOchrona przed promieniowaniem jonizującym. Źródła promieniowania jonizującego. Naturalne promieniowanie tła. dr n. med.
Ochrona przed promieniowaniem jonizującym dr n. med. Jolanta Meller Źródła promieniowania jonizującego Promieniowanie stosowane w celach medycznych Zastosowania w przemyśle Promieniowanie związane z badaniami
Bardziej szczegółowoPomiar stężenia radonu i jego pochodnych w powietrzu atmosferycznym
Wydział Fizyki PW - Laboratorium Fizyki i Techniki Jądrowej Pomiar stężenia radonu i jego pochodnych w powietrzu atmosferycznym Kalina Mamont-Cieśla 1, Magdalena Piekarz 1, Jan Pluta 2 -----------------------------------------------------------------
Bardziej szczegółowoWZÓR INFORMACJA O SUBSTANCJACH CHEMICZNYCH, ICH MIESZANINACH, CZYNNIKACH LUB PROCESACH TECHNOLOGICZNYCH O DZIAŁANIU RAKOTWÓRCZYM LUB MUTAGENNYM
ZAŁĄCZNIK Nr 2 do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 24.07.2012r. w sprawie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym (Dz.
Bardziej szczegółowoWZÓR INFORMACJA O SUBSTANCJACH CHEMICZNYCH, ICH MIESZANINACH, CZYNNIKACH LUB PROCESACH TECHNOLOGICZNYCH O DZIAŁANIU RAKOTWÓRCZYM LUB MUTAGENNYM
WZÓR INFORMACJA O SUBSTANCJACH CHEMICZNYCH, ICH MIESZANINACH, CZYNNIKACH LUB PROCESACH TECHNOLOGICZNYCH O DZIAŁANIU RAKOTWÓRCZYM LUB MUTAGENNYM I CZĘŚĆ OGÓLNA A. DANE IDENTYFIKACYJNE 1. Nazwa pracodawcy:.........
Bardziej szczegółowoINFORMACJA O SUBSTANCJACH CHEMICZNYCH, ICH MIESZANIANACH, CZYNNIKACH LUB PROCESACH TECHNOLOGICZNYCH O DZIAŁANIU RAKOTWÓRCZYM LUB MUTAGENNYM
INFORMACJA O SUBSTANCJACH CHEMICZNYCH, ICH MIESZANIANACH, CZYNNIKACH LUB PROCESACH TECHNOLOGICZNYCH O DZIAŁANIU RAKOTWÓRCZYM LUB MUTAGENNYM I. CZĘŚĆ OGÓLNA A. DANE IDENTYFIKACYJNE 1. Nazwa pracodawcy:
Bardziej szczegółowoROZPORZĄDZENIE RADY MINISTRÓW. z dnia... 2006 r. w sprawie podstawowych wymagań dotyczących terenów kontrolowanych i nadzorowanych 1)
Projekt ROZPORZĄDZENIE RADY MINISTRÓW z dnia... 2006 r. w sprawie podstawowych wymagań dotyczących terenów kontrolowanych i nadzorowanych 1) Na podstawie art. 25 pkt 2 ustawy z dnia 29 listopada 2000 r.
Bardziej szczegółowoOsady kopalniane w górnictwie węglowym a zasady ochrony radiologicznej
Bezpieczeństwo Pracy i Ochrona Środowiska w Górnictwie nr.8 (180)/2009, str.10-19. dr Bogusław Michalik Zakład Akustyki Technicznej, Techniki Laserowej i Radiometrii Laboratorium Radiometrii, GŁÓWNY INSTYTUT
Bardziej szczegółowoINFORMACJA O SUBSTANCJACH CHEMICZNYCH, ICH MIESZANINACH, CZYNNIKACH LUB PROCESACH TECHNOLOGICZNYCH O DZIAŁANIU RAKOTWÓRCZYM LUB MUTAGENNYM
ZAŁĄCZNIK Nr 2 do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 24 lipca 2012r. w sprawie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym
Bardziej szczegółowoInspektor ochrony radiologicznej Jezierska Karolina
Inspektor ochrony radiologicznej Jezierska Karolina wymagania dotyczące uzyskania uprawnień szkolenie i egzamin obowiązki inspektora. Prawo atomowe z dnia 13 marca 2012 r. Rozporządzenie Ministra Zdrowia
Bardziej szczegółowoWZÓR 01. Patrz rozporządzenie 1272/2008 CLP tab. 3.1 https://clp.gov.pl/clp/pl/akty-prawne/
WZÓR 01 Jako przykład wybrano Galwanizernię. Firma zatrudnia łącznie 10 ludzi, ale kontakt z czynnikiem rakotwórczym / mutagennym ma tylko 2 pracowników (2 panów). Są oni zatrudnieni na stanowiskach pracy
Bardziej szczegółowoINFORMACJA O SUBSTANCJACH CHEMICZNYCH, ICH MIESZANINACH, CZYNNIKACH LUB PROCESACH TECHNOLOGICZNYCH O DZIAŁANIU RAKOTWÓRCZYM LUB MUTAGENNYM
WZÓR 02 Jako przykład wybrano PRZYCHODNIĘ STOMATOLOGICZNĄ. Firma zatrudnia łącznie 7 ludzi, ale kontakt z czynnikiem rakotwórczym / mutagennym ma tylko 6 pracowników (2 panów i 4 panie). Są oni zatrudnieni
Bardziej szczegółowoROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA 1) z dnia.. 2012 r.
Projekt z dnia 18 kwietnia 2012 r. ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA 1) z dnia.. 2012 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie prowadzenia monitoringu obiektu unieszkodliwiania odpadów wydobywczych 2)
Bardziej szczegółowoBiuro Informacji i Dokumentacji Kancelarii Senatu
Biuro Informacji i Dokumentacji Kancelarii Senatu OE-41 Luty 2006 Piotr Szymański Uwagi do ustawy o zmianie ustawy Prawo atomowe (druk senacki nr 58) Dział Informacji i Ekspertyz Seria: Opracowania i Ekspertyzy
Bardziej szczegółowoKurs Przewodników Szkolenie z zakresu bhp i ppoż.
Kopalnia Soli Wieliczka Trasa Turystyczna Sp. z o.o. Kurs Przewodników Szkolenie z zakresu bhp i ppoż. Wieliczka 2015 jerzy.sajak@kopalnia.pl Służba BHP w Spółce Trasa Turystyczna: od 1 stycznia 2015 r.
Bardziej szczegółowoKontroli podlega zarówno narażenie zawodowe, jak i narażenie ludności od promieniowania naturalnego i spowodowane działalnością człowieka.
Spis treści 1 Wstęp 2 Monitoring radiologiczny kraju 3 Kontrola narażenia zawodowego 4 Indywidualna kontrola narażenia 5 Metodyka doboru programu monitoringu 6 Pomiary kontrolne 7 Dekontaminacja Wstęp
Bardziej szczegółowoCo nowego w dozymetrii? Dozymetria radonu
Co nowego w dozymetrii? Dozymetria radonu mgr inż. Zuzanna Podgórska podgorska@clor.waw.pl Laboratorium Wzorcowania Przyrządów Dozymetrycznych i Radonowych Zakład Kontroli Dawek i Wzorcowania Wstęp 1898
Bardziej szczegółowoPLAN DZIAŁANIA KT 246 ds. Ochrony Radiologicznej
Strona 1 PLAN DZIAŁANIA KT 246 ds. Ochrony Radiologicznej STRESZCZENIE KT 246 zajmuje się problematyką prac normalizacyjnych dotyczących ochrony przed promieniowaniem jonizującym (ochroną radiologiczną).
Bardziej szczegółowoWarszawa, dnia 27 lutego 2013 r. Poz. 270 ROZPORZĄDZENIE RADY MINISTRÓW. z dnia 11 lutego 2013 r.
DZIENNIK USTAW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Warszawa, dnia 27 lutego 2013 r. Poz. 270 ROZPORZĄDZENIE RADY MINISTRÓW z dnia 11 lutego 2013 r. w sprawie wymagań bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej
Bardziej szczegółowoZalecenia organizacji międzynarodowych. Jakub Ośko
Zalecenia organizacji międzynarodowych Jakub Ośko Przepisy dotyczące bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej, muszą być zgodne z: zaleceniami organizacji międzynarodowych (IAEA, ICRP) dyrektywami
Bardziej szczegółowoNiedopuszczalne jest stosowanie materiałów i procesów technologicznych bez uprzedniego ustalenia stopnia ich szkodliwości dla zdrowia pracowników i
Studia Podyplomowe EFEKTYWNE UŻYTKOWANIE ENERGII ELEKTRYCZNEJ w ramach projektu Śląsko-Małopolskie Centrum Kompetencji Zarządzania Energią Bezpieczeństwo i higiena pracy w energetyce Cz. 3 Jacek Przędzik
Bardziej szczegółowoZgodnie z rozporządzeniem wczesne wykrywanie skażeń promieniotwórczych należy do stacji wczesnego ostrzegania, a pomiary są prowadzone w placówkach.
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 17 grudnia 2002 r. w sprawie stacji wczesnego wykrywania skażeń promieniotwórczych i placówek prowadzących pomiary skażeń promieniotwórczych Joanna Walas Łódź, 2014
Bardziej szczegółowoDz.U Nr 3 poz. 18. USTAWA z dnia 29 listopada 2000 r. Prawo atomowe 1) Rozdział 1 Przypisy ogólne
Kancelaria Sejmu s. 1/1 Dz.U. 2001 Nr 3 poz. 18 USTAWA z dnia 29 listopada 2000 r. Prawo atomowe 1) Rozdział 1 Przypisy ogólne Opracowano na podstawie tj. Dz.U. z 2004 r. Nr 161, poz. 1689, Nr 173, poz.
Bardziej szczegółowoNadzór Państwowej Inspekcji Sanitarnej w zakresie bezpieczeństwa zdrowotnego wody
Nadzór Państwowej Inspekcji Sanitarnej w zakresie bezpieczeństwa zdrowotnego wody Działania Państwowej Inspekcji Sanitarnej wspierające elementy Planów Bezpieczeństwa Wody Anna Kamińska Dyrektor Departamentu
Bardziej szczegółowoLaboratorium Fizyki i Techniki Jądrowej
Laboratorium Fizyki i Techniki Jądrowej Radon 2: Pomiary zawartości radonu Rn-222 w próbkach wody Opracowanie: mgr inż. Zuzanna Podgórska, podgorska@clor.waw.pl Miejsce wykonania ćwiczenia: Zakład Kontroli
Bardziej szczegółowoMonika Skotniczna Departament Ochrony Radiologicznej(DOR) Państwowa Agencja Atomistyki(PAA)
Inspektorzy Dozoru Jądrowego w Służbie Ochrony Radiologicznej Monika Skotniczna Departament Ochrony Radiologicznej(DOR) Państwowa Agencja Atomistyki(PAA) Skorzęcin, 17-20 czerwca 2015 Struktura organizacyjna
Bardziej szczegółowoROZPORZĄDZENIE RADY MINISTRÓW. z dnia 3 grudnia 2002 r.
ROZPORZĄDZENIE RADY MINISTRÓW z dnia 3 grudnia 2002 r. w sprawie dokumentów wymaganych przy składaniu wniosku o wydanie zezwolenia na wykonywanie działalności związanej z narażeniem na działanie promieniowania
Bardziej szczegółowoWdrażanie metod analizy środowiskowego ryzyka zdrowotnego do ustalania i przestrzegania normatywów środowiskowych
Program Wieloletni Wdrażanie metod analizy środowiskowego ryzyka zdrowotnego do ustalania i przestrzegania normatywów środowiskowych Etap II Przegląd wytycznych i zalecanych rozwiązań pod kątem wykorzystania
Bardziej szczegółowoW Z Ó R. lub. wpisać tylko tego adresata, do którego kierowane jest pismo, 2. pracodawca sam decyduje, czy pismu nadaje znak, 3
W Z Ó R., dnia.. Miejscowość. Pieczęć nagłówkowa z nr Regon Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna ul. Mickiewicza 1 45-367 Opole lub Państwowa Inspekcja Pracy Okręgowy Inspektorat Pracy w Opolu
Bardziej szczegółowoROZPORZĄDZENIE RADY MINISTRÓW
Dz.U.02.207.1753 ROZPORZĄDZENIE RADY MINISTRÓW z dnia 5 listopada 2002 r. w sprawie wymagań dotyczących rejestracji dawek indywidualnych. (Dz. U. z dnia 11 grudnia 2002 r.) Na podstawie art. 28 pkt 1 ustawy
Bardziej szczegółowoDz. U poz Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. - Prawo budowlane.
Wykaz aktów prawnych obejmujących normy obowiązującego w rzeczpospolitej polskiej prawa w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, które mogą mieć zastosowanie do działalności gospodarczej prowadzonej
Bardziej szczegółowo- ĆWICZENIA - Radioaktywność w środowisku naturalnym K. Sobianowska, A. Sobianowska-Turek,
Ćwiczenie A Wyznaczanie napięcia pracy licznika Ćwiczenie B Pomiary próbek naturalnych (gleby, wody) Ćwiczenie C Pomiary próbek żywności i leków - ĆWICZENIA - Radioaktywność w środowisku naturalnym K.
Bardziej szczegółowoUzasadnienie techniczne zaproponowanych rozwiązań projektowanych zmian w
Uzasadnienie techniczne zaproponowanych rozwiązań projektowanych zmian w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2004 r. w sprawie określenia rodzajów przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać
Bardziej szczegółowoUSTAWA. z dnia 29 listopada 2000 r. Prawo atomowe l) Rozdział 1. Przepisy ogólne
Dziennik Ustaw z 2004 r. Nr 161, poz. 1689 i Nr 173, poz. 1808, z 2005 r. Nr 163, poz. 1362 oraz z 2006 r. Nr 52, poz. 378) Art. 1. 1. Ustawa określa: USTAWA z dnia 29 listopada 2000 r. Prawo atomowe l)
Bardziej szczegółowo1. Wstęp. Z prasy. Encyklopedia medyczna. Autor: Hayk Hovhannisyan. Tytuł: Badanie transportu radonu w ośrodku porowatym na stanowisku laboratoryjnym
1. Wstęp Radon cichy zabójca, niewidzialny przenikający do naszych domów. Z prasy Radonoterapia sposób leczenia wielu chorób za pomocą ekspozycji radonu lub radonowych wód. Encyklopedia medyczna Temat
Bardziej szczegółowoINFORMACJA O SUBSTANCJACH, PREPARATACH, CZYNNIKACH LUB PROCESACH TECHNOLOGICZNYCH O DZIAŁANIU RAKOTWÓRCZYM LUB MUTAGENNYM
Wzór druku INFORMACJA O SUBSTANCJACH, PREPARATACH, CZYNNIKACH LUB PROCESACH TECHNOLOGICZNYCH O DZIAŁANIU RAKOTWÓRCZYM LUB MUTAGENNYM A. DANE IDENTYFIKACYJNE 1. Nazwa jednostki organizacyjnej:... 4. Adres
Bardziej szczegółowoZARZĄDZENIE Nr Or BURMISTRZA KOLONOWSKIEGO. z dnia 15 lutego 2017 r.
ZARZĄDZENIE Nr Or.0050.23.2017 BURMISTRZA KOLONOWSKIEGO z dnia 15 lutego 2017 r. sprawie wprowadzenia dystrybucji preparatów ze stabilnym jodem w postaci tabletek jodku potasu na wypadek zdarzenia radiacyjnego
Bardziej szczegółowoinżynierskiej, należy uwzględniać występujące w otoczeniu stacji bazowej inne źródła pól elektromagnetycznych. Wyznaczenie poziomów pól
Stanowisko Komisji Higieny Radiacyjnej Rady Sanitarno Epidemiologicznej przy Głównym Inspektorze Sanitarnym w sprawie potencjalnej szkodliwości pól elektromagnetycznych (PEM) emitowanych przez urządzenia
Bardziej szczegółowoBarbara PIOTROWSKA, Krzysztof ISAJENKO, Marian FUJAK, Joanna SZYMCZYK, Maria KRAJEWSKA
17 BUDUJEMY DOM - OCENA PROMIENIOTWÓRCZOŚCI NATURALNEJ WYBRANYCH SUROWCÓW I MATERIAŁÓW BUDOWLANYCH We are building a house... evaluation of natural radioactivity of the selected raw and building materials
Bardziej szczegółowoPracownicy elektrowni są narażeni na promieniowanie zewnętrzne i skażenia wewnętrzne.
Reaktory jądrowe, Rurociągi pierwszego obiegu chłodzenia, Baseny służące do przechowywania wypalonego paliwa, Układy oczyszczania wody z obiegu reaktora. Pracownicy elektrowni są narażeni na promieniowanie
Bardziej szczegółowoINSTRUKCJA BEZPIECZEŃSTWA przy stosowaniu niebezpiecznych substancji chemicznych i ich mieszanin w Uniwersytecie Humanistyczno-Przyrodniczym im.
INSTRUKCJA BEZPIECZEŃSTWA przy stosowaniu niebezpiecznych substancji chemicznych i ich mieszanin w Uniwersytecie Humanistyczno-Przyrodniczym im. Jana Długosza w Częstochowie Celem wprowadzenia instrukcji
Bardziej szczegółowoAutor: st. bryg. dr inż. Jerzy Ranecki zastępca komendanta miejskiego PSP w Poznaniu
Autor: st. bryg. dr inż. Jerzy Ranecki zastępca komendanta miejskiego PSP w Poznaniu Wstęp. W poniższym materiale szkoleniowym przedstawiam organizację zadań jakie należy zrealizować po wystąpieniu zdarzenia
Bardziej szczegółowoUSTAWA z dnia 29 listopada 2000 r. Prawo atomowe 1) (tekst jednolity) Rozdział 1 Przepisy ogólne
Dziennik Ustaw z 2007 r. Nr 42 poz. 276 USTAWA z dnia 29 listopada 2000 r. Prawo atomowe 1) (tekst jednolity) Rozdział 1 Przepisy ogólne Art. 1. 1. Ustawa określa: 1) działalność w zakresie pokojowego
Bardziej szczegółowoObok przepisów Kodeksu Pracy należy wyróżnić ustawy regulujące kwestie kompetencji i zakresu działania organów nadzoru nad warunkami pracy takie, jak:
Akty prawne w dziedzinie BHP zajęcia I I. Źródła powszechnie obowiązującego prawa w Polsce są: - konstytucja - ustaw- rozporządzenia - ratyfikowane umowy międzynarodowe Artykułami zawartymi w Konstytucji,
Bardziej szczegółowohttp://www.ncbir.pl/ps_kopalnie
OGŁOSZENIE KONKURSOWE I ZAMAWIAJĄCY A. Nazwa: Dyrektor Narodowego Centrum Badań i Rozwoju B. Adres: 00-695 Warszawa, ul. Nowogrodzka 47a C. Adres internetowy: www.ncbir.pl D. Dokumenty dotyczące konkursu
Bardziej szczegółowo2. Porównać obliczoną i zmierzoną wartość mocy dawki pochłoniętej w odległości 1m, np. wyznaczyć względną róŝnice między tymi wielkościami (w proc.
Ćwiczenie 7 Dozymetria promieniowania jonizującego Cel ćwiczenia Celem ćwiczenia jest zapoznanie się z: - wielkościami i jednostkami stosowanymi w dozymetrii i ochronie radiologicznej, - wzorcowaniem przyrządów
Bardziej szczegółowoKatarzyna Kitajewska Główny Inspektorat Sanitarny
Katarzyna Kitajewska Główny Inspektorat Sanitarny Sposób postępowania w przypadku stwierdzenia, że w protokołach pomiarów środowiska pracy przeprowadzonych przez laboratorium akredytowane występują błędy;
Bardziej szczegółowoDokumenty międzynarodowe w zakresie Bezpieczeństwa Jądrowego i Ochrony Radiologicznej. Jakub Ośko
Dokumenty międzynarodowe w zakresie Bezpieczeństwa Jądrowego i Ochrony Jakub Ośko W ramach międzynarodowej współpracy w zakresie systemu bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej Polska bierze
Bardziej szczegółowoBUDOWA NOWEGO SKŁADOWISKA POWIERZCHNIOWEGO ODPADÓW PROMIENIOTWÓRCZYCH
Tomasz Nowacki Zastępca Dyrektora Departamentu Energii Jądrowej KRAJOWY PLAN POSTĘPOWANIA Z ODPADAMI PROMIENIOTWÓRCZYMI I WYPALONYM PALIWEM JĄDROWYM BUDOWA NOWEGO SKŁADOWISKA POWIERZCHNIOWEGO ODPADÓW PROMIENIOTWÓRCZYCH
Bardziej szczegółowo5. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 września 2003 r. w sprawie kryteriów i sposobu klasyfikacji substancji i preparatów chemicznych (Dz. U.
Załącznik nr 1 Wykaz ustaw dotyczących problematyki azbestowej stan na styczeń 2011 r. 1. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94, z późn. zm.) 2. Ustawa z dnia 19
Bardziej szczegółowoWojewódzka Stacja Sanitarno Epidemiologiczna w Rzeszowie
Ciągłe monitorowanie czynników rakotwórczych i mutagennych występujących w środowisku pracy w ramach sprawowanego nadzoru Państwowej Inspekcji Sanitarnej nad warunkami pracy Agnieszka Rybka, starszy asystent
Bardziej szczegółowoSystem prawny w zakresie bjior w Polsce, a budowa elektrowni jądrowej
System prawny w zakresie bjior w Polsce, a budowa elektrowni jądrowej Piotr Korzecki Stanisław Latek Konferencja Energetyka jądrowa i odnawialne źródła energii w świetle zrównoważonego rozwoju 18 września
Bardziej szczegółowoInżynieria Bezpieczeństwa I stopień (I stopień / II stopień) Ogólno akademicki (ogólno akademicki / praktyczny)
Załącznik nr 7 do Zarządzenia Rektora nr 10/12 z dnia 21 lutego 2012r. KARTA MODUŁU / KARTA PRZEDMIOTU Kod modułu Nazwa modułu Nazwa modułu w języku angielskim Obowiązuje od roku akademickiego 2014/2015
Bardziej szczegółowoZałącznik Nr 1. Wykaz najważniejszych aktów prawnych. Prawodawstwo polskie
Załącznik Nr 1 Wykaz najważniejszych aktów prawnych Prawodawstwo polskie Ustawy i Rozporządzenia o charakterze ogólnym Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627,
Bardziej szczegółowoInstrukcja postępowania z odpadami promieniotwórczymi w Pracowni Obrazowania Medycznego
Instrukcja postępowania z odpadami promieniotwórczymi w Pracowni Obrazowania Medycznego Spis treści 1 Cel instrukcji i miejsce stosowania...2 2 Osoby odpowiedzialne...2 3 Zaliczanie do odpadów promieniotwórczych...2
Bardziej szczegółowoPrzepisy dotyczące ochrony radiologicznej obowiązujące w Polsce 1
OCHRONA RADIOLOGICZNA Przepisy dotyczące ochrony radiologicznej obowiązujące w Polsce 1 Jakub Ośko Wszelkie akty prawne dotyczące bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej (w tym Prawo Atomowe
Bardziej szczegółowoPrzepisy dotyczące ochrony radiologicznej obowiązujące w Polsce 3
OCHRONA RADIOLOGICZNA Przepisy dotyczące ochrony radiologicznej obowiązujące w Polsce 3 Jakub Ośko Rozdział 4. Obiekty jądrowe 2 Rozdział 4. Art. 3. 17) elektrownia jądrowa, reaktor badawczy, zakład wzbogacania
Bardziej szczegółowoODPADY PROMIENIOTWÓRCZE
ODPADY PROMIENIOTWÓRCZE 1 Aneta Korczyc Warszawa 29 października 2015 05-400 Otwock-Świerk ul. Andrzeja Sołtana 7 tel: 22 718 00 92 fax: 22 718 02 57 e-mail: zuop@zuop.pl www.zuop.pl ZAKRES PREZENTACJI
Bardziej szczegółowoIstota bezpieczeństwa i higieny pracy, System prawny ochrony pracy, System organizacyjny ochrony pracy.
Istota bezpieczeństwa i higieny pracy, System prawny ochrony pracy, System organizacyjny ochrony pracy. Bezpieczeństwo i higiena pracy (BHP) to zespół warunków oraz czynników (organizacyjnych, technicznych,
Bardziej szczegółowoZARZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA I OPIEKI SPOŁECZNEJ. z dnia 12 marca 1996 r.
ZARZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA I OPIEKI SPOŁECZNEJ z dnia 12 marca 1996 r. w sprawie dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia, wydzielanych przez materiały budowlane, urządzenia
Bardziej szczegółowoL 90/106 Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej
L 90/106 Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej 28.3.2013 DECYZJA KOMISJI z dnia 26 marca 2013 r. określająca roczne limity emisji państw członkowskich na lata 2013 2020 zgodnie z decyzją Parlamentu Europejskiego
Bardziej szczegółowoUSTAWA z dnia 29 listopada 2000 r. Prawo atomowe. Rozdział 1 Przypisy ogólne
Kancelaria Sejmu s. 1/147 Dz.U. 2001 Nr 3 poz. 18 USTAWA z dnia 29 listopada 2000 r. 1), 2) Prawo atomowe Rozdział 1 Przypisy ogólne Art. 1. 1. Ustawa określa: 1) działalność w zakresie pokojowego wykorzystywania
Bardziej szczegółowoZALECENIA DLA PRACODAWCÓW I SŁUŻB KONTROLNYCH
ZALECENIA DLA PRACODAWCÓW I SŁUŻB KONTROLNYCH Najczęściej zadawane pytania 1. Jak interpretować pojęcie KONTAKT NARAŻENIE? Instytut Medycyny Pracy w Łodzi stoi na stanowisku, że: Przez prace w kontakcie
Bardziej szczegółowoZałącznik nr 3 Wykaz aktów prawnych zmieniający zasady gospodarowania odpadami uchwalonych w latach 2005 i 2006.
Aktualizacja Planu Gospodarki Odpadami dla miasta Wałbrzycha na lata 2009-2012 z perspektywą do roku 2015 Załącznik nr 3 Wykaz aktów prawnych zmieniający zasady gospodarowania odpadami uchwalonych w latach
Bardziej szczegółowoKomisja Ochrony Środowiska Naturalnego, Zdrowia Publicznego i Bezpieczeństwa Żywności
PARLAMENT EUROPEJSKI 2009-2014 Komisja Ochrony Środowiska Naturalnego, Zdrowia Publicznego i Bezpieczeństwa Żywności 27.2.2013 2011/0254(NLE) POPRAWKI 12-150 Projekt sprawozdania Thomas Ulmer (PE501.908v01-00)
Bardziej szczegółowoPromieniowanie w środowisku człowieka
Promieniowanie w środowisku człowieka Jeżeli przyjrzymy się szczegółom mapy nuklidów zauważymy istniejące w przyrodzie w stosunkowo dużych ilościach nuklidy nietrwałe. Ich czasy zaniku są duże, większe
Bardziej szczegółowoWarszawa, dnia 13 września 2012 r. Poz. 1014 ROZPORZĄDZENIE RADY MINISTRÓW. z dnia 24 sierpnia 2012 r. w sprawie inspektorów dozoru jądrowego 1)
DZIENNIK USTAW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Warszawa, dnia 13 września 2012 r. Poz. 1014 ROZPORZĄDZENIE RADY MINISTRÓW z dnia 24 sierpnia 2012 r. w sprawie inspektorów dozoru jądrowego 1) Na podstawie art.
Bardziej szczegółowoSYMULACJA GAMMA KAMERY MATERIAŁ DLA STUDENTÓW. Szacowanie pochłoniętej energii promieniowania jonizującego
SYMULACJA GAMMA KAMERY MATERIAŁ DLA STUDENTÓW Szacowanie pochłoniętej energii promieniowania jonizującego W celu analizy narażenia na promieniowanie osoby, której podano radiofarmaceutyk, posłużymy się
Bardziej szczegółowo*)
148 dr inż. Jan Antoni Rubin *) Katedra Procesów Budowlanych Wydział Budownictwa Politechnika Śląska w Gliwicach mgr inż. Przemysław Smalec Zabrzańskie Centrum Kształcenia Ogólnego i Zawodowego Promieniotwórczość
Bardziej szczegółowoWykaz aktów prawnych z 2002 r. Biuletyn SEP 2011, Nr 139
Wykaz aktów prawnych z 2002 r. Biuletyn SEP 2011, Nr 139 Oznaczenia statusu: - akty prawne uchylone - akty prawne zmieniające - akty prawne obowiązujące Lp. Nr i poz. Tytuł aktu prawnego Uwagi Dz. U. 1
Bardziej szczegółowo