2. Łączność w Polsce

Transkrypt

1 2. Łączność w Polsce

2 Łączność jest działem komunikacji obejmującym przesyłanie i przekazywanie informacji lub przedmiotów. W chwili obecnej jest jedną z najnowocześniejszych i najdynamiczniej rozwijających się dziedzin gospodarki.

3 Obecne polski system łączności opiera się na najnowszych technologiach. Jest to gwarantem niemal natychmiastowego (często jest to tzw. przekaz na żywo ) przekazu informacji politycznych, gospodarczych i kulturalnych, a także zapewnia stały dostęp do nich. Jest ważnym czynnikiem poprawy efektywności funkcjonowania gospodarki oraz innych usług (np. edukacji). W dłuższym czasie przyczynia się do istotnego postępu cywilizacyjnego. Obecnie dla rozwoju nowoczesnego państwa łączność jest niezbędna. Jest działem koniecznym do prawidłowego funkcjonowania jego struktur. I tak dzięki łączności liczone są np. w wyborach głosy wyborców. Niestety nasz kraj wciąż nadrabia dystans dzielący ją w tym zakresie od bardziej rozwiniętych państw. Najlepiej było to widoczne w czasie wyborów samorządowych w listopadzie 2014 roku, kiedy to ze względu na błędy w systemie informatycznym, podczas pierwszej tury nastąpiło znaczne opóźnienie w ogłoszeniu wyników (zwykle operacja liczenia głosów trwa do 3 dni, tym razem trwała dwa razy dłużej).

4

5 Usługi pocztowe są świadczone za pośrednictwem kilkunastu tysięcy różnych placówek pocztowych (w tym także prowadzonych przez agentów pocztowych). W końcu 2016 r. istniało placówek pocztowych w których pracowało 23,6 tys. listonoszy. Dostarczyli oni, w obrocie krajowym: 1297,2 mln przesyłek listowych (o 5,5% mniej niż w 2015 r.), 23,6 mln paczek (o 6,3% mniej niż w 2015 r.), 247,5 mln przesyłek kurierskich (o 22,2% więcej niż w 2015 r.). ŁĄCZNOŚĆ W POLSCE (DANE WG. GUS) Liczba w tys. 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 65,1 65,1 58,4 54,8 57,6 58,8 57,0 56,9 56,9 55,3 57,4 7,57 8,15 8,04 8,30 8,55 8,65 8,24 8,30 8,35 8,35 8,39 8,49 8,45 8,34 8,37 8,38 8,46 7,88 7,54 7,39 7,50 55,1 52,4 47,6 46,5 Placówki pocztowe Skrzynki pocztowe czynne Listonosze 25,3 25,6 26,2 25,9 25,8 25,7 25,7 25,7 25,3 25,2 25,1 24,2 25,6 26,4 27,0 26,4 26,2 25,1 24, Lata 40,4 36,0 32,8 29,9 22,8 22,6 23,6 18,5

6 Na krajowym rynku usług pocztowych występuje od kilkunastu już lat stały trend w spadku przesyłek listowych: coraz rzadziej wysyłamy zaproszenia, zwykłe listy czy nawet kartki z życzeniami świątecznymi; coraz częściej wybieramy natomiast inne, bardziej wygodne i nowocześniejsze formy łączności (przekazywania informacji), tj.: telefon komórkowy (mmsy i smsy), Internet ( , e-kartka).

7 Pod względem wysłanych przesyłek listowych nastąpił w ostatnich latach znaczny spadek: w 2000 r. przesłaliśmy 2,3 mld, w 2010 r. 1,7 mld, w 2015 r. 1,4 mld, w 2016 r. 1,3 mld. Jednocześnie, głównie ze względu na coraz większą popularność e-zakupów (łatwość zakupów, możliwość porównania ofert i zwrotu w ciągu 10 dni), systematycznie wzrasta liczba nadawanych paczek. ŁĄCZNOŚĆ W POLSCE (DANE WG. GUS) Przesyłki listowe nadane w obrocie krajowym Liczba przesyłek listowych w mld 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 26,6 1,53 24,1 1,40 0,83 8,5 1,28 15,0 2,34 25,3 2,12 24,3 2,02 23,3 1,86 1,90 21,2 24,9 30,7 1,81 21,6 1,48 Paczki pocztowe nadane w obrocie krajowym 24,4 26,8 25,8 26,1 1,70 1,72 1,68 1,65 25,2 1,64 1,67 23,1 1,57 20,1 19,7 20,2 1,39 1,37 23,6 1, Liczba nadanych paczek w mln 0, Lata 0

8 Zmiany, które od kilku lat zachodzą na rynku pocztowym w Polsce, dotyczą przede wszystkim krajowego głównego, państwowego operatora pocztowego Poczty Polskiej. Jeszcze do połowy lat 90. XX w. miała ona monopol na dostarczanie większości rodzajów przesyłek. Stopniowa liberalizacja rynku usług pocztowych spowodowała, że w 2011 r. w naszym kraju funkcjonowało 247 prywatnych operatorów pocztowych (przy czym w rzeczywistości funkcjonowało 154 z nich); w 2016 r. w rejestrze operatorów pocztowych znajdowało się już 290 podmiotów (usługi pocztowe świadczyło 150 operatorów). Od dnia 1 stycznia 2013 roku nastąpiła niemal pełna liberalizacja rynku usług pocztowych w Polsce. Zlikwidowano wtedy monopol Poczty Polskiej na przyjmowanie i doręczanie przesyłek o masie mniejszej niż 50 g (czyli najmniejszych przesyłek tzw. listów). Całkowita liberalizacja usług pocztowych teoretycznie nastąpiła od 2016 roku. Poczta Polska teoretycznie przestała wtedy być tzw. operatorem wyznaczonym, zobowiązanym do świadczenia usług powszechnych (np. dostarczania przesyłek urzędowych, przekazów pocztowych, rent i emerytur). Zgodnie z konkursem na podstawie decyzji Prezesa Urzędu Komunikacji Elektronicznej operatorem wyznaczonych do świadczenia usług powszechnych w latach została Poczta Polska.

9 W rezultacie udział prywatnych operatorów w obsłudze krajowego i zagranicznego rynku usług pocztowych i kurierskich systematycznie wzrasta kosztem niedawnego monopolisty Poczty Polskiej. I tak udział prywatnych operatorów w latach systematycznie wzrastał w zakresie: przesyłek listowych, paczek. Jednak w związku z wyborem Poczty Polskiej na operatora wyznaczonego do świadczenia usług powszechnych udział operatorów prywatnych w zakresie przesyłek listowych został ograniczony. Przykładowood sierpnia 2016 r. prywatna firma InPost zakończyładziałalność w zakresieobsługi przesyłeklistowych tradycyjnych.

10 Przeważająca część krajowych, prywatnych operatorów prowadzi działalność lokalną oraz specjalizuje się w wybranych usługach. Są to w szczególności usługi kurierskie oraz tzw. ekspresowe. W chwili obecnej w Polsce funkcjonuje tylko kilka firm. Mają one swoje oddziały głównie na dużych i średnich miastach (ale docierają praktycznie wszędzie). Firmy zajmujące się tymi usługami konkurują z sobą pod względem: szybkości dostarczania przesyłek, ceny usługi, formy dostarczenia usługi, np. dowóz do domu, odbiór w paczkomacie, sklepie i innym miejscu, niezawodności usługi.

11

12 Przez wiele lat usługi telekomunikacyjne były w naszym kraju tą dziedziną gospodarki, w której istniały duże zaniedbania pod względem zarówno wyposażenia gospodarstw w aparaty telefoniczne, jak i jakości połączeń. Szczególnie dotkliwy problem w XX wieku stanowiła mała liczba stałych łączy telefonicznych na obszarach wiejskich: w 1980 r. na 1000 mieszkańców wsi przypadało zaledwie 14,6 aparatów telefonicznych (średnia Polski 54,4 aparatów), w 1995 r. na 1000 mieszkańców wsi przypadało dalej tylko 54,6 aparatów telefonicznych (średnia Polski 148,4 aparatów). Obecnie dalej obszary wiejskie odznaczają się mniejszą od miast liczbą standardowych łączy głównych: w 2016 r. na 1000 mieszkańców wsi przypadało tylko 56,6 aparatów telefonicznych (średnia Polski 105,6 aparatów). ŁĄCZNOŚĆ W POLSCE (DANE WG. GUS) 350,0 Abonenci telefonii przewodowej (Standardowe łącza główne) - na 1000 ludności Liczba standardowych łączy głównych 300,0 250,0 200,0 150,0 100,0 50,0 0,0 277,9 286,1 285,5 289,5 292,9 272,9 261,1 235,3 211,1 193,4 182,6 148,4 152,1 134,5 127,7 119,8 109,8 105,6 86,2 54,4 17,9 32,8 5,0 7, Lata

13 Szybszy rozwój telefonii stacjonarnej nastąpił pod koniec ostatniej dekady XX wieku. Liczba abonentów telefonii stacjonarnej do roku 2004 corocznie wzrastała: w 2004 roku wynosiła już 11,2 mln, czyli przykładowo w porównaniu z 1995 r. wzrosła niemal dwukrotnie (z poziomu 5,7 mln). W kolejnych latach nastąpił wyraźny regres (spadek, głównie na rzecz telefonii komórkowej): w 2011 r. osiągnęła poziom 5,9 mln abonentów, czyli zbliżony do tego z roku 1995, W 2016 r. wynosiła już zaledwie 4,1 mln abonentów. ŁĄCZNOŚĆ W POLSCE (DANE WG. GUS) Abonenci telefonii przwodowej (standardowe łącza główne) 12,0 Liczba abonentów w mln 10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 0,0 10,74 10,93 11,04 11,03 11,18 10,41 9,95 8,97 8,05 7,38 7,04 5,73 5,86 5,18 4,92 4,61 4,22 4,06 3,29 1,94 1, Lata

14 Liczba abonentów telefonii stacjonarnej w Polsce jest niższa od większości krajów świata średnia światowa wynosi 137 abonentów na 1000 mieszkańców (w 2016 r. w Polsce 106 abonentów na 1000 mieszkańców), Spośród krajów UE jedynie w Finlandii liczba abonentów jest niższa (wynosi 83 abonentów na 1000 mieszkańców). W wielu krajach nieco gorzej rozwiniętych od Polski liczba ta jest także wyższa. 700 ABONENCI TELEFONII STACJONARNEJ W WYBRANYCH KRJACH ŚWIATA W 2016 R. (DANE WG. GUS) Abonenci telefonii stacjonarnej na 1000 mieszkańców Lata

15 Obecnie popularność i powszechność telefonów komórkowych sprawiła, że na ulicach polskich miast coraz rzadziej można spotkać budki telefoniczne. Ze względów ekonomicznych (koszty utrzymania i malejąca liczba użytkowników) są one systematycznie likwidowane: w 1990 r. było 28 tys. publicznych samoinkasujących aparatów telefonicznych, w 2000 r. było już ich 98 tys., do 2011 r. ich liczba zmalałaponad trzykrotnie, w 2014 r. pozostało już tylko 14 tys. aparatów publicznych samoinkasujących, w 2016 r. już tylko 3,8 tys. takich aparatów.

16 Początek polskiej telefonii komórkowej nastąpił z chwilą uruchomienia pierwszej sieci komórkowej w 1992 roku. Aparaty komórkowe były wtedy wyjątkową rzadkością oraz cechowały się pewnymi niedoskonałościami/utrudnieniami (słaby zasięg, telefony porównywane były do cegłówek ). Szybki rozwój tej gałęzi sprawił że jest to już tylko historia. ŁĄCZNOŚĆ W POLSCE (DANE WG. GUS) Abonenci telefonii komórkowej Liczba abonentów w tys ,8 13,6 38,9 75, Lata

17 W 2002 roku ogólna liczba abonentów telefonii ruchomej (wraz z osobami korzystającymi z kart typu pre-paid) przekroczyła liczbę abonentów telefonii stacjonarnej (liczba abonentów komórek wzrosła do 13,9 mln), w 2007 r. liczbę abonentów telefonii komórkowej przekroczyła liczbę ludności Polski (wynosiła 41,5 mln): część osób posiada dwa numery telefony (np. służbowy i prywatny), część osób użytkuje kolejne karty typu pre-paid (czasem kilka jednocześnie). Liczba abonentów w mln ,0 1,9 ŁĄCZNOŚĆ W POLSCE (DANE WG. GUS) 10,1 10,7 10,9 3,9 Abonenci telefonii przwodowej (standardowe łącza główne) Abonenci telefonii komórkowej 6,7 9,6 13,9 17,4 23,1 29,2 36,8 11,0 11,0 11,2 10,4 10,0 41,5 44,1 45,0 47,5 9,0 8,0 7,4 7,0 50,7 54,3 56,5 57,6 56,3 54,8 5,9 5,2 4,9 4,6 4,2 4, Lata

18 W 2011 r. liczba abonentów telefonii komórkowej wynosiła ponad 50 mln (dokładnie 50,7 mln). Do 2014 r. występował jeszcze wzrost liczby abonentów (w szczytowym 2014 r. ich liczba wynosiła 57,6 mln osób), Od tego czasu obserwujemy już spadek liczby abonentów, głównie ze względu na: wygodę, czas i konieczność powiadamiania swoich znajomych gdy nabywaliśmy kolejną kartę SIM, fakt konieczności rejestracji karty SIM (skłoniło to przejście części Polaków od 1 lutego 2017 r. na abonament). Liczba abonentów w mln ,0 1,9 ŁĄCZNOŚĆ W POLSCE (DANE WG. GUS) 10,1 10,7 10,9 3,9 Abonenci telefonii przwodowej (standardowe łącza główne) Abonenci telefonii komórkowej 6,7 9,6 13,9 17,4 23,1 29,2 36,8 11,0 11,0 11,2 10,4 10,0 41,5 44,1 45,0 47,5 9,0 8,0 7,4 7,0 50,7 54,3 56,5 57,6 56,3 54,8 5,9 5,2 4,9 4,6 4,2 4, Lata

19 Wraz ze zwiększaniem się liczby abonentów telefonii ruchomej, wzrastała także do roku 2014 liczba abonentów takiej telefonii przypadająca na 1000 ludności, i tak: w 1995 roku na 100 osób przypadało ok. 2 abonamentów, w 2000 roku już około 175 abonamentów, w 2010 roku 1232 abonamentów, w 2014 roku prawie 1500 abonentów (dokładnie 1497), w 2016 roku 1425 abonentów. Liczba abonentów na 1000 ludności ŁĄCZNOŚĆ W POLSCE (DANE WG. GUS) Abonenci telefonii komórkowej - na 1000 ludności , Lata

20 Liczba abonentów telefonii ruchomej w Polsce jest wyższa od większości krajów świata średnia światowa wynosi 997 abonentów na 1000 mieszkańców (w 2016 r. w Polsce 1425 abonentów na 1000 mieszkańców), są oczywiście kraje gdzie jest ona wyższa, czego nie należy wiązać z czymś lepszym, są kraje gorzej rozwinięte, gdzie większa ilość biednych mieszkańców w większym stopniu korzysta z kart typu pre-paid ABONENCI TELEFONII RUCHOMEJ W WYBRANYCH KRJACH ŚWIATA W 2016 ROKU (DANE WG. GUS) Abonenci telefonii ruchomej na 1000 mieszkańców Lata

21 Z roku na rok abonenci wykonują coraz więcej połączeń telefonicznych liczonych w mln minut. W 2010 roku nawiązano mln minut połączeń telefonicznych, zaś w 2016 r mln minut. W zdecydowanej większości obejmują one połączenia nawiązywane pomiędzy abonentami w Polsce (około 98%) ŁĄCZNOŚĆ W POLSCE (DANE WG. GUS) Połączenia telefoniczne w ramach telefonii ruchomej w mln minut (krajowe i międzynarodowe) Liczba nawiązanych połączeń w mln Połączenia telefoniczne w ramach krajowej telefonii ruchomej w mln minut Lata

22 Na przestrzeni ostatnich kilku lat w ramach telefonii komórkowej możemy zaobserwować: spadek ilości wysyłanych SMS-ów, wzrost liczby wysłanych MMS-ów ŁĄCZNOŚĆ W POLSCE (DANE WG. GUS) Liczba wysłanych MMS w mln Liczba wysłanych MMS w mln Liczba wysłanych SMS w mln Liczba wysłanych MMS w mln Lata 0

23 Polacy coraz częściej wykorzystują telefonię komórkową do połączeń z Internetem. W ciągu ostatnich kilku lat liczba połączeń corocznie około dwukrotnie wzrastała. Korzystając z aparatów z większymi wyświetlaczami korzystanie z Internetu jest coraz bardziej wygodne. ŁĄCZNOŚĆ W POLSCE (DANE WG. GUS) Połączenia z Internetem w telefonii ruchomej (GPRS w MB) w mln Liczba połączeń z Internetem w mln MB

24

25 Łączność internetowa ma duże znaczenie dla rozwoju społecznogospodarczego kraju. Jest powszechnie i intensywnie wykorzystywana w wielu dziedzinach funkcjonowania, np. w działalności gospodarczej, czy po prostu życiu codziennym. Internet w dzisiejszych czasach umożliwia m.in.: świadczenie usług przez instytucje publiczne (np. przedsiębiorstw obsługujących mieszkańców) czy komercyjne (np. banków, sklepów), zdobywanie informacji w nauce, rozwój nowych form zatrudnienia, w tym tzw. telepracy wykonywanej w miejscu zamieszkania na rzecz pracodawcy, z którym kontakt utrzymywany jest dzięki połączeniu sieciowemu.

26 W Polsce w 2016 roku było 733,0 użytkowników Internetu na 1000 ludności (wartość ta od wielu lat rośnie). Wartość ta jest niższa niż w większości krajów UE (niższa jest w Bułgarii, Chorwacji, Portugalii, Włoszech i Rumunii). Jeszcze gorsza sytuacja jest w porównaniu do abonentów stałego szerokopasmowego łącza internetowego (na 1000 ludności). ŁĄCZNOŚĆ W POLSCE (DANE WG. GUS) 733,0 800 Użytkownicy Internetu na 1000 ludności Abonenci stałego szerokopasmowego łącza internetowego na 1000 ludności 248,7 325,3 388,1 445,8 486,0 531,3 589,7 623,2 619,5 623,1 628,5 666,0 680, Użytkownicy na 1000 ludności 72,9 99,0 211,5 76,2 109,3 116,9 146,5 153,4 182,5 180,3 184,0 189,3 190,1 192, ,5 0,3 3,2 5,1 22,9 24,

27 Liczba abonentów stałego szerokopasmowego łącza internetowego w Polsce jest niższa od większości krajów UE: w 2016 r. w Polsce wynosiła 192 abonentów na 1000 mieszkańców. Abonenci Internetu stacjonarnego na 1000 mieszkańców ABONENCI STAŁEGO SZEROKOPASMOWEGO ŁĄCZA INTERNETOWEGO W WYBRANYCH KRJACH ŚWIATA W 2005, 2010 I 2016 ROKU (DANE WG. GUS) Lata

28 Historia polskiego Internetu sięga 1990 r., kiedy to do Polski dotarł pierwszy . Od tego czasu szybko wzrastała liczba osób mających dostęp do łączy internetowych w gospodarstwach domowych. W 2017 roku dostęp do Internetu w domu miało już 82% gospodarstw domowych (po uwzględnieniu wszystkich urządzeń mających dostęp do Internetu, w tym również urządzenia przenośne, tj. smartfony). Gospodarstwa domowe w % ogółu gospodarstw posiadające dostęp do Internetu w domu Gospodarstwa domowe w % ogółu gospodarstw posiadające szerokopasmowy dostęp do Internetu (Internet stacjonarny) 26,0 30,4 36,0 22,0 41,0 29,6 47,6 37,9 58,6 51,1 63,4 56,8 ŁĄCZNOŚĆ W POLSCE (DANE WG. GUS) 74,8 75,8 70,5 71,9 66,6 67,0 68,8 71,1 71,0 61,1 80,4 75,7 81,9 77, % ogółu gospodarstw domowych 16,0 10 8,

29 Wśród osób z dostępem do Internetu w gospodarstwach domowych występuję znaczna przewaga osób które posiadały gospodarstwa domowe z dziećmi niż bez dzieci. W 2017 roku aż 98,8% gospodarstw domowych z dziećmi posiadało dostęp do Internetu w domu. Gospodarstwa bez dzieci stanowiły jedynie 73,3%. Gospodarstwa domowe z dziećmi w % ogółu gospodarstw posiadające dostęp do Internetu w domu ŁĄCZNOŚĆ W POLSCE (DANE WG. GUS) 120 Gospodarstwa domowe bez dzieci w % ogółu gospodarstw posiadające dostęp do Internetu w domu 34,0 38,0 27,0 47,0 31,0 53,0 35,0 61,0 41,0 75,3 50,1 82,9 53,7 88,3 56,0 91,5 93,1 94,0 95,0 60,0 61,2 65,2 66,5 97,7 98,8 71,9 73, % ogółu gospodarstw domowych 19,

30 Dostęp do Internetu w domu częściej posiadały gospodarstwa domowe na obszarach o wysokim stopniu zurbanizowania oraz w dużych miastach, niż na pozostałych obszarach. W porównaniu z wcześniejszymi latami największy wzrost tego wskaźnika odnotowano jednak głównie na obszarach wiejskich, w Polsce zachodniej i na terenach o niskim stopniu zurbanizowania. 28,0 34,0 15,0 31,0 40,0 19,0 36,0 46,0 25,0 44,0 50,0 29,0 50,0 56,0 36,0 59,8 65,1 50,5 65,1 68,8 56,2 67,0 ŁĄCZNOŚĆ W POLSCE (DANE WG. GUS) 71,6 61,2 69,5 75,8 76,9 66,1 70,8 67,8 72,8 79,9 74,1 81,2 71,5 72,0 82,9 80,6 81,4 85,6 77,8 78,6 Gospodarstwa domowe w % ogółu gospodarstw posiadające dostęp do Internetu w domu - duże miasta Gospodarstwa domowe w % ogółu gospodarstw posiadające dostęp do Internetu w domu - mniejsze miasta Gospodarstwa domowe w % ogółu gospodarstw posiadające dostęp do Internetu w domu - wieś % ogółu gospodarstw domowych

31 W 2017 r. jako przyczynę nieposiadania dostępu do Internetu w domu, podobnie jak w latach poprzednich, najczęściej wskazywano: 67,6% brak potrzeby korzystania z niego (w 2013 r. 64,9%), 54,2% brak odpowiednich umiejętności (w 2013 r. 35,8%), 26,9% zbyt wysokie koszty sprzętu (w 2013 r. 28,0%), 18,7% zbyt wysokie koszty dostępu do Internetu (w 2013 r. 21,9%), 10,9% niechęć do Internetu (w 2013 r. 4,7%), 3,6% względy bezpieczeństwa (w 2013 r. 1,4%), 2,7% posiadanie dostępu do Internetu gdzie indziej (w 2013 r. 3,8%), 0,7% brak technicznych możliwości podłączenia do Internetu (w 2013 r. 1,8%).

32 W 2017 r. w Polsce 72,7% osób w wieku lata regularnie (co najmniej raz w tygodniu) korzystało z Internetu. 61,1% korzystało z niego codziennie lub prawie codziennie, zaś tylko 3,3% rzadziej niż raz w tygodniu. W 2016 r. 69,9% osób regularnie korzystało z Internetu, czyli o 9,1% mniej od średniej w UE (średnia UE w 2016 r. wynosiła 79%) Mimo wszystko dystans Polski do średniej unijnej corocznie się zmniejsza. Obecnie za Polską jest Portugalia, Włochy, Grecja, Bułgaria i Rumunia. Wśród osób najczęściej regularnie korzystających z Internetu w 2017 roku byli ludzie młodzi (99% w grupie wiekowej lata i tylko 26% w grupie wiekowej lata) i dobrze wykształceni (96,9% osób z wyższym wykształceniem i tylko 56,9% osób z wykształceniem podstawowym lub gimnazjalnym): studenci i uczniowie 99,9%, pracujący na własny rachunek 91,0%, pracownicy najemni 86,9%, pracujący 83,7%, bezrobotni 63,9%, rolnicy 50,8%, emeryci i bierni zawodowo 40,6%.

33 Najlepszy dostęp do Internetu w gospodarstwach domowych występuje w województwach: mazowieckim (86,2%), pomorskim (85,5%), podkarpackim (84,8%), zachodniopomorskim (84,4%), opolskim (83,6%), wielkopolskim (83,2%), warmińsko-mazurskim (83,2%), świętokrzyskim (82,4%), kujawsko-pomorskim (82,0%). Jednak największy odsetek osób korzystających regularnie z Internetu jest w województwach: zachodniopomorskim (79,2%), opolskim (78,0%), mazowieckim (76,8%), pomorskim (76,3%), warmińsko-mazurskim (74,8%), śląskim (74,2%).

34 Materiały pomocnicze do nauki Opracowane w celach edukacyjnych (niekomercyjnych) Opracowanie i redakcja: Sławomir Dmowski Kontakt: kontakt@norwid24.waw.pl WSZELKIE PRAWA ZASTRZEŻONE - KOPIOWANIE ZABRONIONE -