Zatrudnialność absolwentów a system kształcenia

Transkrypt

1 Zatrudnialność absolwentów a system kształcenia Bartłomiej Banaszak, Rzecznik Praw Absolwenta XXVIII posiedzenie Rady Głównej Nauki i Szkolnictwa Wyższego Warszawa, 11 października 2012r.

2 Spis treści Zatrudnialność jako filar reform europejskich systemów szkolnictwa wyższego Bezrobocie wśród absolwentów polskich uczelni Zatrudnialność absolwentów studiów I stopnia Niedopasowanie kompetencyjne Wchodzenie absolwentów na rynek pracy Premia płacowa Współpraca między przedsiębiorcami a uczelniami Wybrane wnioski

3 Co w prezentacji być powinno, a czego nie ma z uwagi na brak dobrych danych? Informacja nt. rozwoju kariery zawodowej absolwentów poszczególnych kierunków studiów oraz typów uczelni Działalność i skuteczność Akademickich Biur Karier Ocena jakości praktyk studenckich

4 Zatrudnialność jako filar reform europejskich systemów szkolnictwa wyższego Jakie są główne założenia unijnej agendy Modernizacji szkolnictwa wyższego oraz Procesu Bolońskiego w zakresie zatrudnialności? W jakim stopniu polska reforma szkolnictwa wyższego odnosi się do tych wytycznych?

5 Zatrudnialność co to jest? Zestaw cech i umiejętności dających zdolność do otrzymania i utrzymania satysfakcjonującej pracy [Hillage and Pollard (1998)]; Kombinacja czynników, które pozwalają danej osobie zmierzać w kierunku zatrudnienia, podejmować je oraz utrzymywać, a także rozwijać karierę zawodową to pojęcie złożone, obejmujące nie tylko cechy danej osoby, jej umiejętności, postawę czy motywację, lecz także inne czynniki zewnętrzne wykraczające poza politykę edukacyjną i szkoleniową, takie jak uregulowania rynku pracy, demografia, struktura gospodarki oraz ogólna sytuacja gospodarcza. [Konkluzje Rady UE z z dnia 11 maja 2012 r. w sprawie zatrudnialności absolwentów szkół i uczelni].

6 Dokumenty UE a działania instytucji sektora na rzecz zatrudnialności absolwentów Wspieranie stosowania prognoz w zakresie umiejętności [ ] oraz danych dotyczących zatrudnienia absolwentów (w tym efektów zatrudnienia absolwentów) przy opracowywaniu, realizacji i ocenie programów nauczania; przystosowanie systemów zapewniania jakości i mechanizmów finansowania do nagradzania dobrego przygotowania studentów do wejścia na rynek pracy. Zadbanie o większe zróżnicowanie systemów studiów; Lepsze wykorzystanie możliwości technologii informacyjnokomunikacyjnych; Świadczenie poradnictwa i doradztwa zawodowego; Doskonalenie kształcenia w zakresie przedsiębiorczości; Organizowanie staży w przedsiębiorstwach; Dostarczanie bardziej przejrzystych informacji o efektach uczenia się; Prowadzenie bardziej reaktywnej polityki w dziedzinie kształcenia i szkolenia, która odzwierciedlałaby zapotrzebowanie rynku pracy na umiejętności

7 Proces boloński a zatrudnialność absolwentów Komunikat z Bukaresztu (2012): niepewne perspektywy zawodowe absolwentów uczelni następstwem Kryzysu; konieczność autentycznego wdrażania nowej filozofii kształcenia opartej na efektach kształcenia -> wdrożenie powiązanych z nią elementów tj.: systemu punktów ECTS, ram kwalifikacji, uznawalności, Suplementu do Dyplomu i systemu zapewniania jakości kształcenia musi przebiegać w sposób spójny; poprawa współpracy między uczelniami, pracodawcami i studentami przy tworzeniu i realizacji programów kształcenia; konieczność łączenia w procesie kształcenia umiejętności przekrojowych, interdyscyplinarnych i innowacyjnych, kompetencji społecznych oraz aktualnej wiedzy. Artykuł RPA Zatrudnialność absolwentów w procesie bolońskim (Forum akademickie, nr 09/2012)

8 Reforma procesu kształcenia w Polsce a zatrudnialność (I) Likwidacja centralnej listy kierunków studiów i standardów kształcenia (z wyjątkami); Swoboda w kształtowaniu oferty dydaktycznej, określaniu i uruchamianiu kierunków studiów i tworzeniu programów kształcenia; Określanie kierunku studiów poprzez program kształcenia i opis założonych efektów kształcenia (możliwość wykorzystania wzorcowego opisu efektów), a także opis procesu kształcenia prowadzący do osiągnięcia tych efektów; Zgodność efektów kształcenia dla kierunku z opisem efektów kształcenia dla odpowiedniego obszaru kształcenia (określonego rozporządzeniem o KRK) z uwzględnieniem poziomu kształcenia i profilu kształcenia (profilu ogólnoakademickiego lub praktycznego); Zmiana ocen dokonywanych przez PKA na ocenę efektów; Większe możliwości tworzenia kierunków interdyscyplinarnych w ramach ośmiu obszarów kształcenia;

9 Reforma procesu kształcenia w Polsce a zatrudnialność (II) Możliwość kształcenia przy udziale pracodawcy, a także kształcenia na jego zamówienie; Włączenie praktyków reprezentujących organizacje gospodarcze, publiczne i społeczne do procesu dydaktycznego na kierunkach o profilu praktycznym, przy tworzeniu programów studiów, realizacji procesu kształcenia oraz ocenie jego efektów; System zapewniania jakości kształcenia (na poziomie uczelnianym oraz w zakresie oceny programowej PKA) kładzie nacisk na powiązania z rynkiem pracy; Obowiązkowy monitoring zawodowych karier absolwentów; Powołanie Rzecznika Praw Absolwenta; Wzrastająca rola dotacji projakościowej i środków z NCBiR; Dobra ocena reformy ze strony Rady Unii Europejskiej i Komisji Europejskiej: Ocena krajowego programu reform i programu konwergencji Polski z 2012 roku.

10 Bezrobocie wśród absolwentów polskich uczelni Jak liczone jest bezrobocie wśród absolwentów? Jaka jest premia za wykształcenie?

11

12 GUS: bezrobocie rejestrowane według poziomu wykształcenia Źródło: GUS (BAEL): Kwartalna informacja o aktywności ekonomicznej ludności (I kwartał 2012)

13 Eurostat. LFS: Średni poziom bezrobocia według poziomu wykształcenia wśród osób w przedziale wiekowym lata w okresie 2006 r r. Źródło: Bologna Process Implementation Report (2012) [za:] Eurostat, Labour Force Survey

14 Eurostat. LFS: Poziom bezrobocia wśród absolwentów uczelni w zależności od czasu od ukończenia studiów (20-34 lata; średnia dla ) Źródło: Bologna Process Implementation Report (2012) [za:] Eurostat, Labour Force Survey

15 Bezrobocie wśród osób z wyższym wykształceniem wg metodologii Eurostatu Stopa bezrobocia osób z wyższym wykształceniem w wieku w Polsce wynosi 9,3 proc. (2011; przy 12 proc. w całej populacji) Podobny poziom jak w krajach EU-15 (gdzie dla absolwentów 9,2 proc. wobec 12,9 proc. ogółem) To mniej niż np. w Hiszpanii (gdzie 20,2 proc. absolwentów jest bezrobotnych), w Słowenii (13,4 proc.), we Włoszech (16 proc.) czy na Cyprze (11,5 proc.) mimo, że we wszystkich (poza Hiszpanią) wymienionych krajach stopa bezrobocia dla całej gospodarki jest niższa, niż w Polsce. Wskaźnik istotny w kontekście międzynarodowych porównań

16 MPiPS: Odsetek osób z wyższym wykształceniem w ogólnej liczbie bezrobotnych MPiPS: 11% -> bezrobotnych z wyższym wykształceniem w ramach ogólnej liczby bezrobotnych (II kwartał 2012) Źródło: IBE, Raport o stanie edukacji 2010

17 BKL: Bezrobocie absolwentów do 5 lat po zakończeniu kształcenia Źródło: PARP, UJ, Kompetencje jako klucz do rozwoju Polski. Raport podsumowujący drugą edycję badań Bilans Kapitału Ludzkiego realizowaną w 2011 roku.

18 GUS: bezrobocie absolwentów w wieku lat, którzy ukończyli kształcenie podczas ostatnich 12 miesięcy (I kwartał 2012) Źródło: GUS (BAEL): Kwartalna informacja o aktywności ekonomicznej ludności (I kwartał 2012)

19 Bezrobocie absolwentów a wskaźnik zatrudnienia (20-64 lata; 2010) Źródło: European Commission staff working document (SEC (2011) 1063) [za:] Eurostat, LFS

20 Bezrobocie absolwentów a wskaźnik zatrudnienia absolwentów w UE Konkluzje Rady UE z dnia 11 maja 2012 r. w sprawie zatrudnialności absolwentów szkół i uczelni: Do roku 2020 odsetek zatrudnionych absolwentów (w wieku od 20 do 34 lat), którzy zakończyli kształcenie lub szkolenie nie wcześniej niż trzy lata przed rokiem referencyjnym, powinien wynosić co najmniej 82 % (w porównaniu z odsetkiem z 2010 roku wynoszącym 76,5 %). Docelowy poziom to średnia unijna, a nie cel krajowy, do którego powinny dążyć poszczególne państwa członkowskie.

21 Bezrobocie wśród młodzieży Bezrobocie osób młodych (niezależnie od poziomu wykształcenia) poniżej 25 roku życia w Unii Europejskiej 22,7% (maj 2012, wg Eurostatu). Wskaźnik ten ma tendencję rosnącą. Bezrobocie młodych w Polsce wynosi 24,9%. Minimalny spadek w porównaniu ze stanem z maja 2011 (o 0,3%). Najniższe bezrobocie wśród młodych zanotowano w Niemczech (7,9%), Austrii (8,3%) i Holandii (9,2%). Zdecydowanie najwyższy poziom bezrobocia zanotowano w Hiszpanii (52,1%) i Grecji (52,1%, dane z marca 2012). Formalny system kształcenia w PL opiekuńczą przechowalnią -> dowodem dane na temat liczby tzw. NEETsów lat 0,7% (I miejsce w UE) lata 17,3% (XIV miejsce w UE) lat 21,7% (XVI miejsce w UE)

22 Zatrudnialność absolwentów studiów I stopnia Jaka jest różnica między sytuacją na rynku pracy osób, którzy zakończyli edukację na licencjacie, a sytuacją absolwentów studiów magisterskich? Jak postrzegany jest dyplom licencjata?

23

24 Bezrobocie absolwentów studiów licencjackich a bezrobocie magistrów Źródło: PARP, UJ, Kompetencje jako klucz do rozwoju Polski. Raport podsumowujący drugą edycję badań Bilans Kapitału Ludzkiego realizowaną w 2011 roku

25 Postrzeganie absolwentów I stopnia przez pracodawców Źródło: The Gallup Organization. Flash Eurobarometer 304: Employers perception of graduate employability. 2010

26 Ilu absolwentów I stopnia kontynuuje kształcenie na studiach magisterskich? Źródło: Bologna Process Implementation Report 2012

27 Niedopasowanie kompetencyjne W jakim stopniu uczelnie kształcą umiejętności oczekiwane przez pracodawców? Jaka jest skala zjawiska niedopasowania kompetencyjnego?

28

29 Unijna agenda modernizacji szkolnictwa wyższego a zjawisko niedopasowania kompetencyjnego Kwalifikacje absolwentów nie zawsze odpowiadają potrzebom rynku pracy i potrzebom społeczeństwa. Pracodawcy publiczni i prywatni coraz częściej informują o nieprzystawaniu umiejętności do potrzeb i o trudnościach w znalezieniu osób, których kwalifikacje odpowiadałyby ewoluującym potrzebom gospodarki opartej na wiedzy. [Konkluzje Rady UE z 28 listopada 2011 r. w sprawie modernizacji szkolnictwa wyższego]; Do 2020 r. odsetek miejsc pracy wymagających wysokich kwalifikacji wzrośnie w UE do 35%, jednak obecnie zaledwie 26% pracowników posiada wyższe wykształcenie. [Komunikat Komisji Działania na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia plan modernizacji europejskich systemów szkolnictwa wyższego ];

30 Kompetencje oczekiwane na rynku pracy w Europie Źródło: The Gallup Organization. Flash Eurobarometer 304: Employers perception of graduate employability. 2010

31 Kompetencje oczekiwane na rynku pracy w Polsce (wg Eurobarometer 2010) Umiejętności informatyczne (dla 72% pracodawców te umiejętności są bardzo istotne) Umiejętności specjalistyczne (62%) Umiejętność pracy w zespole (61%) Umiejętności interpersonalne (60%) Umiejętności analityczne oraz rozwiązywania problemów (57%) Umiejętność sprawnego czytania i pisania (57%) Kompetencje samoorganizacyjne (50%)

32 Eurobarometer: czy absolwenci posiadają kompetencje oczekiwane przez rynek pracy? Źródło: The Gallup Organization. Flash Eurobarometer 304: Employers perception of graduate employability. 2010

33 Satysfakcja pracodawców z umiejętności nowych pracowników absolwentów uczelni Źródło: The Gallup Organization. Flash Eurobarometer 304: Employers perception of graduate employability. 2010

34 Satysfakcja polskich pracodawców z umiejętności nowych pracowników absolwentów uczelni (wg Eurobarometer 2010) Umiejętności informatyczne (42% bardzo zadowolonych/54% raczej zadowolonych/1% niezadowolonych) Umiejętność sprawnego czytania i pisania (30%/59%/4%) Umiejętności interpersonalne (24%/67%/7%) Umiejętność pracy w zespole (23%/67%/7%) Umiejętności specjalistyczne (21%/64%/12%) Umiejętności adaptacyjne (19%/69%/9%) Umiejętności matematyczne (15%/75%/3%) Kompetencje językowe (15%/59%/13%) Kompetencje samoorganizacyjne (13%/69%/13%) Umiejętności analityczne oraz rozwiązywania problemów (12%/68%/15%) Umiejętność podejmowania decyzji (9%/67%/18%)

35 BKL: problem pracodawców ze znalezieniem odpowiednich kandydatów Źródło: PARP, UJ, BKL Kogo chcą zatrudniać pracodawcy?

36 Znaczenie niewystarczającego przygotowania absolwentów do pracodawców Źródło: The Gallup Organization. Flash Eurobarometer 304: Employers perception of graduate employability. 2010

37 Niemożność zaoferowania odpowiedniego wynagrodzenia głównym wyzwaniem dla polskich pracodawców Źródło: The Gallup Organization. Flash Eurobarometer 304: Employers perception of graduate employability. 2010

38 Struktura kształcenia jacy absolwenci znajdują zatrudnienie? Źródło: The Gallup Organization. Flash Eurobarometer 304: Employers perception of graduate employability. 2010

39 Jakie kierunki kończą absolwenci polskich uczelni? Źródło: Raport Sedlak & Sedlak Wynagrodzenia absolwentów a ich oczekiwania płacowe, wg danych GUS

40 Rola programu kierunków zamawianych Kierunki zamawiane: automatyka i robotyka, biotechnologia, budownictwo, chemia, energetyka, fizyka i fizyka techniczna, informatyka, inżynieria materiałowa, inżynieria środowiskowa, matematyka, mechanika i budowa maszyn, mechatronika, ochrona środowiska i wzornictwo; Dwa specjalistyczne kierunki od roku akademickiego 2012/2013: inżynieria chemiczna oraz technologia chemiczna i procesowa; Efektem - zmiana struktury kierunków studiów preferowanych przez kandydatów; Studenci pierwszej pilotażowej edycji z 2008 roku już zakończyli studia.

41 Wchodzenie absolwentów na rynek pracy Ile trwa czas poszukiwania pierwszej pracy? Ilu absolwentów pracuje w zawodzie zgodnym z ukończonym kierunkiem studiów?

42

43 Średni czas wchodzenia absolwentów uczelni na rynek pracy wg Eurostatu (2009) Źródło: Bologna Process Implementation Report (2012) [za:] Eurostat, Labour Force Survey (LFS) ad-hoc module.

44 BKL: Przeciętny czas poszukiwania pracy i bezrobocie długotrwałe (2009) Źródło: IBE, Raport o stanie edukacji 2010

45 Formy pracy wśród absolwentów Źródło: PARP, UJ, Kompetencje jako klucz do rozwoju Polski. Raport podsumowujący drugą edycję badań Bilans Kapitału Ludzkiego realizowaną w 2011 roku

46 Zgodność pracy z ukończonymi studiami (wg BKL) Absolwenci często pracowali jako specjaliści (34%), czyli zazwyczaj zgodnie ze swoim wykształceniem. Najczęściej miało to miejsce w przypadku absolwentów: kierunków medycznych (60% pracowało jako specjaliści, najczęściej w swoim zawodzie). studiów humanistycznych (51% pracowało jako specjaliści, ale wliczając w to 31% pracujących jako nauczyciele). informatyki (49% ) W dalszej kolejności były zawody średniego szczebla: zawody biurowe (18%), usługowe (16%; głównie sprzedawcy 12%) personel do spraw biznesu i administracji (12% wskazań), Zawody robotnicze i rolnicze (11%). Jedynie 4% absolwentów to kierownicy, najczęściej: architekci i absolwenci kierunków budowlanych (20%) absolwenci kierunków inżynieryjno-technicznych (11%).

47 Dlaczego absolwenci nie podejmują pracy w wyuczonym zawodzie? Źródło: IBE, Raport o stanie edukacji 2011

48 Zawody regulowane Istotne zagadnienie w kontekście wchodzenia na rynek pracy 368 zawodów regulowanych (według danych Komisji Europejskiej); najwyższa liczba wśród krajów Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Dłuższy czas wchodzenia na rynek pracy wynikający z barier w dostępie do zawodu: wymóg wieloletniej praktyki zawodowej konieczność odbycia dodatkowych szkoleń, aplikacji, itp.. egzaminy wysokie koszty Inne niekorzystne zjawiska: zniechęcenie do zdobycia uprawnień w zawodzie zgodnym z kierunkiem ukończonych studiów faktyczne limitowanie miejsc pracy wyzysk

49 Premia płacowa Czy w przypadku absolwentów polskich uczelni mamy do czynienia ze zjawiskiem premii płacowej? Jaka jest wysokość tej premii?

50

51 Premia płacowa wg danych Eurostatu (2009) Źródło: European Commission staff working document (SEC (2011) 1063) [za:] Eurostat, EU-SILC, 2009

52 Miesięczne wynagrodzenie polskich absolwentów brutto wg poziomu wykształcenia a średnie wynagrodzenie w gospodarce narodowej (2008, w %) Źródło: IBE, Raport o stanie edukacji 2010

53 Średnie wykształcenie za godzinę (w zł) a poziom wykształcenia (2008) Źródło: IBE, Raport o stanie edukacji 2010

54 BKL: wysokość premii płacowej za wykształcenie uzależniona od kilku czynników Porównując ze sobą osoby w tym samym wieku, tej samej płci, żyjące w miejscowości o zbliżonej liczbie mieszkańców, wykonujące pracę o podobnym charakterze itd., widzimy, że matura podwyższa przeciętnie zarobki o ok. 10%, a dyplom szkoły wyższej o kolejne prawie 20%. Wykształcenie wyższe zwiększa szanse zatrudnienia w lepiej opłacanych kategoriach zawodowych. Dłuższa ścieżka edukacyjna sprzyja zajmowaniu stanowisk kierowniczych. Generalnie różnica zarobkowa związana z wykształceniem nieco silniej objawia się w starszych grupach wiekowych. Zwiększone prawdopodobieństwo prowadzenia własnej działalności gospodarczej.

55 Współpraca między przedsiębiorcami a uczelniami Jak wygląda współpraca między uczelniami i pracodawcami w Polsce na tle innych krajów Europy? Jakie istotne kroki powinny podjąć uczelnie w kontekście współpracy z rynkiem pracy?

56

57 Zaangażowanie w projektowanie programów studiów Źródło: The Gallup Organization. Flash Eurobarometer 304: Employers perception of graduate employability. 2010

58 Współpraca z uczelniami w zakresie rekrutowania pracowników Źródło: The Gallup Organization. Flash Eurobarometer 304: Employers perception of graduate employability. 2010

59 Czy współpraca z uczelniami jest dla pracodawców ważna? Źródło: The Gallup Organization. Flash Eurobarometer 304: Employers perception of graduate employability. 2010

60 Co według pracodawców należy zmienić w procesie kształcenia? (wg Eurobarometer 2010) Więcej praktyki w dydaktyce (32% wskazań) Włączenie do programów kształcenia praktyk specyficznych dla określonej branży (29%) Konieczność dostosowania programów studiów do potrzeb pracodawców (21%) Poprawa systemu wsparcia dla osób kończących kształcenie (13%)

61 Wybrane wnioski

62 Wybrane wnioski (I) Elementy reformy szkolnictwa wyższego odnoszące się do zatrudnialności są zgodne z założeniami unijnej agendy modernizacji szkolnictwa wyższego oraz Procesu Bolońskiego. Dobra ocena założeń reformy szkolnictwa wyższego w Polsce w zakresie poprawy współpracy między szkolnictwem wyższym a rynkiem pracy ze strony Rady Unii Europejskiej i Komisji Europejskiej. Dane dotyczące bezrobocia wśród osób z wyższym wykształceniem wahają się w przedziale 3,9% - 21,3% w zależności od tego, jaka grupa absolwentów jest badana. Wszystkie statystyki pokazują ewidentną wartość dodaną wynikającą z wyższego wykształcenia, zarówno w kontekście szans na znalezienie zatrudnienia, jak i skróconego czasu wchodzenia na rynek pracy oraz premii płacowej. Krytyczny jest pierwszy rok po ukończeniu kształcenia.

63 Wybrane wnioski (II) Wpływ na sytuację absolwentów może mieć generalnie zła sytuacja młodych na rynku pracy. Absolwenci uczelni mają największe szanse na stały etat, ale również najczęściej zatrudniani są na podstawie tzw. umów śmieciowych. Istotnym wyzwaniem dla systemu szkolnictwa wyższego jest tożsamość, wartość, jakość i zatrudnialność absolwentów studiów I stopnia. W Polsce mamy do czynienia ze zjawiskiem niedopasowania kompetencyjnego, zarówno w kontekście struktury kształcenia dalece odbiegającej od zapotrzebowania rynku pracy, jak i umiejętności i kompetencji poszukiwanych na rynku pracy. Istotna rola programu kierunków zamawianych oraz reformy procesu kształcenia opartej na KRK. Jałowość dyskusji nt. kto jest winien złej sytuacji absolwentów na rynku pracy. Prawdziwym wyzwaniem - stworzenie kultury współpracy między uczelniami a pracodawcami (mimo wzrastającej liczby przypadków dobrych praktyk).

64 Bibliografia The European Higher Education Area in 2012: Bologna Process Implementation Report The Gallup Organization. Flash Eurobarometer 304: Employers perception of graduate employability Główny Urząd Statystyczny. Departament Rynku Pracy. Kwartalna informacja o aktywności ekonomicznej ludności w I kwartale 2012 r. Instytut Badań Edukacyjnych. Raport o stanie edukacji Społeczeństwo w drodze do wiedzy Komisja Europejska. Recent developments in European higher education systems. European Commission staff working document (SEC (2011) 1063 final). 20 września Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Uniwersytet Jagielloński (Centrum Ewaluacji i Analiz Polityk Publicznych). Kogo chcą zatrudniać pracodawcy? Potrzeby zatrudnieniowe pracodawców i wymagania kompetencyjne wobec poszukiwanych pracowników Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Uniwersytet Jagielloński (Centrum Ewaluacji i Analiz Polityk Publicznych). "Kompetencje jako klucz do rozwoju Polski". Raport podsumowujący drugą edycję badań "Bilans Kapitału Ludzkiego" realizowaną w 2011 roku Sedlak & Sedlak. Wynagrodzenia absolwentów a ich oczekiwania płacowe. 2012

65 Dziękuję za uwagę!