Strategia zarządzania dla obszaru Natura 2000 Ostoja Gorczańska

Transkrypt

1 Strategia zarządzania dla obszaru Natura 2000 Ostoja Gorczańska Projekt PL0108 Optymalizacja wykorzystania zasobów sieci Natura 2000 dla zrównoważonego rozwoju w Karpatach Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) Instytut Ochrony Przyrody PAN Kraków

2 Strategia zarządzania dla obszaru Natura 2000 Ostoja Gorczańska została opracowana w ramach projektu PL0108 Optymalizacja wykorzystania zasobów sieci Natura 2000 dla zrównoważonego rozwoju w Karpatach (realizowanego w latach ) przez zespół pracowników Gorczańskiego Parku Narodowego we współpracy z pracownikami Instytutu Ochrony Przyrody. Redakcja strategii: Jan Loch, Katarzyna Staszyńska Autorzy: Paweł Armatys (Gorczański Park Narodowy) Kazimierz Chwistek (Gorczański Park Narodowy) Jan Loch (Gorczański Park Narodowy) Grażyna Połczyńska Konior (Instytut Ochrony Przyrody PAN) Marek Ruciński (Gorczański Park Narodowy) Katarzyna Staszyńska (Instytut Ochrony Przyrody PAN) Janusz Tomasiewicz (Gorczański Park Narodowy) Informacje i analizy, które znalazły się w strategii pochodzą z danych zgromadzonych przez Park Narodowy, kart ochrony siedlisk i gatunków (opracowanych przez grono ekspertów w ramach realizacji projektu PL0108 oraz badań terenowych przeprowadzonych celowo na potrzeby strategii. Integralną częścią strategii zarządzania jest baza danych w formacie.shp, na podstawie której wygenerowano wszystkie mapy zamieszczone w strategii. Więcej informacji o projekcie: 2

3 Spis treści Projekt Natura 2000 w Karpatach...5 Strategie zarządzania założenia ogólne...7 Opis obszaru... 8 Podstawy prawne, lokalizacja i granice obszaru...8 Cele ochrony obszaru Natura Istniejące formy ochrony...12 Ogólna charakterystyka środowiska przyrodniczego...12 Użytkowanie terenu...13 Właściciele, zarządzający i użytkownicy terenu...13 Leśnictwo...14 Rolnictwo...14 Gospodarka wodami...15 Użytkowanie turystyczne...15 Inne warunkowania socjoekonomiczne...15 Strategia ochrony siedlisk przyrodniczych...16 Siedliska nieleśne...16 Zestawienie typów siedlisk przyrodniczych...16 Ogólna ocena stanu i znaczenia siedlisk przyrodniczych...17 Hierarchizacja celów ochrony siedlisk przyrodniczych...28 Waloryzacja obszaru ze względu na siedliska przyrodnicze...32 Zagrożenia dla siedlisk przyrodniczych i sposoby ich eliminacji...34 Warunki utrzymania lub poprawy stanu ochrony siedlisk przyrodniczych...37 Zakres monitoringu siedlisk przyrodniczych...39 Siedliska leśne...42 Zestawienie typów leśnych siedlisk przyrodniczych...42 Ogólna ocena stanu i znaczenia siedlisk przyrodniczych...43 Hierarchizacja celów ochrony siedlisk przyrodniczych...48 Waloryzacja obszaru ze względu na siedliska przyrodnicze...51 Zagrożenia dla siedlisk przyrodniczych i sposoby ich eliminacji...52 Warunki utrzymania lub poprawy stanu ochrony siedlisk przyrodniczych...54 Zakres monitoringu siedlisk przyrodniczych...57 Braki danych...59 Strategia ochrony siedlisk gatunków roślin...59 Zestawienie gatunków roślin...59 Ogólna ocena stanu i znaczenia gatunków roślin...59 Hierarchizacja celów ochrony gatunków roślin...60 Waloryzacja obszaru ze względu na gatunki roślin...60 Zagrożenia dla gatunków roślin i sposoby ich eliminacji...60 Warunki utrzymania lub poprawy stanu ochrony gatunków roślin...60 Zasady monitoringu gatunków roślin...60 Strategia ochrony gatunków zwierząt...61 Zestawienie gatunków zwierząt...61 Ogólna ocena stanu i znaczenia gatunków zwierząt...61 Hierarchizacja celów ochrony gatunków zwierząt...62 Waloryzacja obszaru ze względu na gatunki zwierząt...64 Zagrożenia dla gatunków zwierząt i sposoby ich eliminacji...65 Warunki utrzymania lub poprawy stanu ochrony gatunków zwierząt...65 Zakres monitoringu gatunków zwierząt...66 Strategia ochrony gatunków ptaków

4 Zestawienie gatunków ptaków...67 Ogólna ocena stanu i znaczenia gatunków ptaków...68 Hierarchizacja celów ochrony gatunków ptaków...69 Zagrożenia dla gatunków ptaków i sposoby ich eliminacji...70 Warunki utrzymania lub poprawy stanu ochrony gatunków ptaków...71 Zakres monitoringu gatunków ptaków...72 Waloryzacja obszaru Natura Analiza problemów związanych z ochroną obszaru Natura 2000 i propozycje rozwiązań...74 Istniejące plany zarządzania dla obszaru...77 Analiza możliwości skutecznej ochrony obszaru (SWOT)...78 Rekomendacje do zarządzania obszarem Natura Wyniki konsultacji społecznych...80 Sprawozdania ze spotkań...80 Wnioski, postulaty...84 Lista załączników...85 Mapy rozmieszczenia przedmiotów ochrony obszaru PLH (Załącznik 1.)

5 Projekt Natura 2000 w Karpatach Projekt PL0108 "Optymalizacja wykorzystania zasobów sieci Natura 2000 dla zrównoważonego rozwoju w Karpatach" otrzymał dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Całkowity koszt projektu to Euro. Projekt jest dofinansowany w 85% przez MF EOG, pozostałe 15% współfinansują Regionalny Konserwator Przyrody w Krakowie i Regionalny Konserwator Przyrody w Rzeszowie (5%) oraz Instytut Ochrony Przyrody PAN (10%). Projekt jest wdrażany w latach przez Instytut Ochrony Przyrody PAN w Krakowie, w ramach Centrum Natura Zasięg projektu obejmuje cały obszar znajdujący się w polskiej części regionu biogeograficznego alpejskiego sieci Natura 2000, obejmujące południową część trzech województw: małopolskiego, podkarpackiego i śląskiego. Powierzchnia tego obszaru wynosi ok. 10 tys. km2. Większość działań jest skoncentrowanych na terenie projektowanych obszarów Natura Cele projektu: Zaangażowanie lokalnych społeczności i instytucji oraz środowiska naukowego do współtworzenia sieci Natura 2000 na rzecz racjonalnej ochrony przyrody w Karpatach. Wypracowanie strategii zarządzania obszarami Natura 2000 oraz pilotażowe wdrożenie działań na rzecz aktywnej ochrony siedlisk przyrodniczych. Stworzenie systemu przepływu i udostępniania informacji o obszarach Natura Upowszechnienie wiedzy o zasobach przyrodniczych i kulturowych Karpat (programy edukacyjne, konkursy). Określenie istniejących i potencjalnych konfliktów między rozwojem gospodarczym i ochroną przyrody oraz wskazanie sposobów ich rozwiązania. Formalna struktura działań projektu miała następujący kształt: 1. Strategie zarządzania, zintegrowany system informacji i analizy spójności Strategie zarządzania dla 23 obszarów Natura 2000 w Karpatach Zintegrowany system informacji o sieci Natura 2000 w Karpatach Analizy spójności sieci Natura 2000 w polskich Karpatach. 2. Programy aktywnej ochrony Program ochrony dużych drapieżników Program aktywnej ochrony w Bieszczadzkim Parku Narodowym Program aktywnej ochrony torfowisk w Nadleśnictwie Nowy Targ Program aktywnej ochrony w Babiogórskim Parku Narodowym Program aktywnej ochrony w Gorczańskim Parku Narodowym. 3. Programy edukacyjne, promocja projektu i koordynacja Programy edukacyjne Promocja projektu Koordynacja. Jednym z kluczowych zadań projektu było wypracowanie strategii zarządzania dla 23 obszarów Natura Listę obszarów, dla których przygotowano takie opracowanie przedstawiono poniżej. Wszystkie strategie i załączniki zostały przekazane opinii 5

6 publicznej poprzez stronę internetową poprzez która można również składać uwagi, postulaty i propozycje uzupełnień. Kod obszaru Nazwa obszaru woj. małopolskie PLC Tatry PLH Babia Góra PLH Czarna Orawa PLH Kostrza PLH Pieniny PLH Torfowiska Orawsko-Nowotarskie PLH Ostoja Gorczańska PLH Ostoja Popradzka PLH Dolina Białki PLH Małe Pieniny PLH Luboń Wielki PLH Uroczysko Łopień PLH Ostoje Nietoperzy Powiatu Gorlickiego (tylko dla enklawy Cerkiew w Łosiu i Kunkowej ) PLH Ostoje Nietoperzy Beskidu Wyspowego (tylko w granicach dawnego obszaru Opactwo Cystersów w Szczyrzycu ) woj. podkarpackie PLC Bieszczady PLH Jasionka PLH Góry Słonne PLH Ostoja Jaśliska woj. śląskie PLH Beskid Mały PLH Beskid Żywiecki PLH Beskid Śląski PLH Kościół w Radziechowach PLH Kościół w Górkach Wielkich Rozmieszczenie obszarów Natura 2000 w Karpatach, dla których opracowano strategie zarządzania. 6

7 Strategie zarządzania założenia ogólne Sieć Natura 2000 składa się z dwóch typów obszarów: obszarów specjalnej ochrony ptaków (OSOP) oraz specjalnych obszarów ochrony siedlisk (SOOS). Zarówno OSOP, jak i SOOS wyznaczane są w naszym kraju w drodze rozporządzenia ministra właściwego do spraw środowiska. Pomimo, że sam proces legislacyjny dla tych dwóch typów obszarów Natura 2000 przebiega nieco innymi torami, to proces planowania ich ochrony ma podobne podstawy prawne. Podstawowymi dokumentami regulującymi szczegółowe zasady ochrony każdego z obszarów Natura 2000 są plany zadań ochronnych i plany ochrony obszarów Natura Różnica między tymi aktami prawnymi jest taka, że plany zadań ochronnych powinny być dokumentami operacyjnymi, ogólniejszymi, uchwalanymi na okres 10 lat. Natomiast dla niektórych obszarów (lub ich części, która jest określona w planach zadań ochronnych) powinny zostać przeprowadzone dokładniejsze analizy i na tej podstawie opracowane plany ochrony bardziej szczegółowe dokumenty, obowiązujące przez 20 lat. Treść i sposób tworzenia planów ochrony i planów zadań ochronnych określają odpowiednie rozporządzenia Ministra Środowiska: - rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 marca 2010 r. w sprawie sporządzania projektu planu ochrony dla obszaru Natura 2000 (Dz.U. 2010, nr 64, poz. 401) - rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 17 lutego 2010 r. w sprawie sporządzania projektu planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 ( Dz.U. 2010, nr 34, poz. 186) Realizacja projektu PL0108 miała między innymi na celu wspomóc procesy planowania w danym terenie. W związku z tym opracowano strategie zarządzania dla 23 Specjalnych Obszarów Ochrony Siedlisk utworzonych w Karpatach. Strategie te nie mają statusu formalnego dokumentu. Jednak dzięki temu, że były przygotowane w ścisłej współpracy z zarządzającymi terenem i w oparciu o dyskusje toczone w czasie licznych warsztatów, spotkań i konsultacji mają, w naszej opinii, bardzo istotne znaczenie. Prezentują bowiem w pełni niezależne zestawienie danych i analiz naukowych, a także opinie (często rozbieżne) uczestników spotkań. Wydaje się więc, że mogą stanowić doskonały punkt wyjścia do rozpoczęcia formalnego procesu tworzenia planów zadań ochronnych i planów ochrony dla tych obszarów. Liczymy również na to, że strategie pomogą zarządzającym terenu we właściwym ukierunkowaniu tymczasowych działań ochronnych, które powinny być prowadzone nawet przed uchwaleniem formalnych dokumentów planistycznych. Mogą być również wykorzystywane do innych analiz, w których bierze się pod uwagę aspekty związane z siecią Natura 2000, np. w strategicznych ocenach oddziaływania na środowisko, planach zagospodarowania przestrzennego, programach ochrony środowiska, planach urządzania lasu, strategiach rozwoju gmin i powiatów. Wdrażanie sieci Natura 2000 w Polsce spowodowało również konieczność istotnej zmiany podejścia do planowania w obszarach chronionych. Dotychczas ochrona obszarowa polegała przede wszystkim na określeniu listy zakazów i nakazów odnoszących się np. do całej powierzchni rezerwatu przyrody, czy też parku narodowego. Natomiast w obszarach Natura 2000 przedmiotami ochrony są przede wszystkim wybrane siedliska przyrodnicze oraz gatunki roślin i zwierząt (i ich siedliska). W związku z tym, w ramach projektu Natura 2000 w Karpatach sporządzono również Strategie ochrony gatunku/siedliska w obszarze Natura Dla każdego przedmiotu ochrony, we wszystkich obszarach Natura 2000 w regionie alpejskim (nie tylko w tych, dla których opracowano strategie zarządzania) opracowano kilkustronicową kartę informacyjną, zawierającą podstawowe informacje o danym 7

8 przedmiocie ochrony i wskazania do monitoringu, ochrony oraz dalszych badań. Powstała w ten sposób baza danych zawierająca 472 karty informacyjne, w tym 220 kart dla siedlisk przyrodniczych, 34 dla gatunków roślin oraz 217 kart dla gatunków zwierząt. Całość zgromadzonych informacji została również opublikowana poprzez stronę internetową projektu. Opis obszaru Podstawy prawne, lokalizacja i granice obszaru Obszar został zaproponowany do sieci Natura 2000 (w roku 2006) przez IOP PAN w porozumieniu Dyrekcją Gorczańskiego Parku Narodowego, będącą głównym zarządzającym terenami ostoi. Zatwierdzony przez Komisję Europejską w styczniu 2008 r. jako Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk Ostoja Gorczańska. Ostoja Gorczańska obejmuje całe pasmo Gorców wraz z dolinami potoków Jaszcze i Jamne na południu oraz pasmem Mogielicy (fragmentem Beskidu Wyspowego) na północnym wschodzie. Od północnego zachodu Gorce graniczą z Kotliną Rabczańską, obejmując niewielkie fragmenty odsuniętych od miasta leśnych terenów Rabki, oraz miejscowości Jasionów i Poręba Górna. Dalej granica schodzi w okolice wsi Koninki, Konina i Lubomierz leżących u podnóży Beskidu Wyspowego. Najdalej wysuniętą na północny wschód częścią ostoi są południowe stoki góry Mogielica. Wschodnia granica biegnie wzdłuż zwartych terenów leśnych z w okolicach wsi Szczawa i Zasadne, na południowym wschodzie podchodząc pod osiedla miejscowości Ochotnica Dolna i Ochotnica Górna (w dolinach potoków Jaszcze i Jamne). Dalej fragment granicy biegnie wzdłuż rzeki Ochotnica, następnie wzdłuż drogi prowadzącej przez Przełęcz Knurowską (obejmując tereny leśne). W okolicach Knurowa i Harklowej obszar graniczy z terenami zajętymi przez osadnictwo. Następnie, w okolicy Łopusznej granica obejmuje dolinę potoku Łopuszanka, biegnie do podnóża masywu Turbacza, by na dalszym odcinku (ok. 20 km) prowadzić wzdłuż granic nadleśnictwa Nowy Targ. W tym rejonie obejmuje teren Doliny Lepietnicy. Od zachodu ostoja graniczy z Beskidem Orawsko Podhalańskim, obejmując fragment doliny Raby. Zachodnia granica wyłącza z ostoi zabudowane tereny wsi Obidowa, biegnie przez zalesione stoki Starych Wierchów i dalej wzdłuż granicy rolno leśnej w okolicach wsi Ponice. Przebieg granic zilustrowano mapą zamieszczoną poniżej (Ryc. 1). 8

9 Ryc. 1. Granice obszaru PLH Ostoja Gorczańska 9

10 Pod względem administracyjnym obszar położony jest w woj. małopolskim, na terenie powiatów: nowotarskiego i limanowskiego. Obejmuje część terytorium następujących min: Mszana Dolna, Niedźwiedź, gmina i miasto Nowy Targ, Ochotnica Dolna, Kamienica. Tab. 1 Gminy obszaru PLH Gmina Powierzchnia w obszarze PLH [ha] Dobra 729,5 Kamienica 3138,4 Mszana Dolna 2068,8 Niedźwiedź 3688,7 Nowy Targ 3396,4 Nowy Targ (gm. miejska) 538,2 Ochotnica Dolna 3706,3 Rabka-Zdrój - miasto 55,5 Rabka-Zdrój - obszar wiejski 404,0 Słopnice 272,1 Razem 17997,9 Cele ochrony obszaru Natura 2000 Głównym celem powołania obszaru Ostoja Gorczańska jest zachowanie właściwego charakteru siedlisk przyrodniczych, a także siedlisk gatunków zwierząt i roślin wymienionych w Załączniku II Dyrektywy Siedliskowej. Przez właściwy charakter siedlisk przyrodniczych rozumie się tu zarówno odpowiedni stan zachowania gorczańskich lasów, jak i półnaturalnych, ukształtowanych w ramach gospodarki pasterskiej zbiorowisk polan reglowych. Funkcjonowanie sieci Natura 2000 na tym terenie ma zapewnić również obecność zespołów dużych ssaków drapieżnych, a w siedliskach odpowiednio uwodnionych warunki bytowania i rozrodu płazów. Utrzymanie ważnych w skali Europy populacji ptaków zabezpieczać ma obszar specjalnej ochrony ptaków Gorce, którego teren częściowo pokrywa się z ostoją siedliskową. Pomimo, iż ochrona gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej nie jest priorytetem funkcjonowania obszaru siedliskowego, cele te należy brać pod uwagę już na najwcześniejszym etapie planowania ochrony przyrody w ramach obu tych ostoi. Wysoką wartość obszaru jako miejsca kluczowego dla istnienia cennych rzadkich lub zagrożonych gatunków ptaków potwierdza umieszczenie obszaru na liście referencyjnej ostoi ptaków IBA (Important Bird Areas) PL132 Gorce ( ha; lista zaproponowana w roku 2010). Informację o szczegółowych celach ochrony, dla których utworzono obszar Ostoja Gorczańska (o siedliskach przyrodniczych i gatunkach według stanu z SDF oraz po weryfikacji) zamieszczono poniżej w tabelach

11 Tab. 2 Cele ochrony w obszarze PLH siedliska przyrodnicze Siedlisko przyrodnicze SDF Strategia zarządzania 3220 Pionierska roślinność na kamieńcach górskich potoków x x *6230 Górskie i niżowe murawy bliźniczkowe (Nardion - płaty bogate florystycznie) x x 6430 Ziołorośla górskie (Adenostylion alliariae) i ziołorośla nadrzeczne (Convolvuletalia sepium) x x 6510 Niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris) x x 6520 Górskie łąki konietlicowe użytkowane ekstensywnie (Polygono- Trisetion) x x *7110 Torfowiska wysokie z roślinnością torfotwórczą (żywe) - x 7120 Torfowiska wysokie zdegradowane, zdolne do naturalnej i stymulowanej regeneracji (7120) - x 7140 Torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przeważnie z roślinnością z Scheuchzerio-Caricetea) x x 7220 Źródliska wapienne ze zbiorowiskami Cratoneurion commutati x x 7230 Górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk x x 8220 Ściany skalne i urwiska krzemianowe ze zbiorowiskami z - x Androsacetalia vandelii 8310 Jaskinie nieudostępnione do zwiedzania x x 9110 Kwaśne buczyny (Luzulo-Fagenion) x x 9130 żyzne buczyny (Dentario glandulosae-fagenion, Galio odorati- Fagenion) 9180 Jaworzyny i lasy klonowo-lipowe na stokach i zboczach (Tilio plathyphyllis-acerion pseudoplatani) 9410 Górskie bory świerkowe (Piceion abietis część - zbiorowiska górskie) x x x - *91D0 bory i lasy bagienne - x 91E0 Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albofragilis, Populetum albae, Alnenion) Tab. 3 Cele ochrony w obszarze PLH rośliny Nazwa polska Nazw łacińska SDF Strategia zarządzania Bezlist okrywowy Buxbaumia viridis x x x x x x Tab. 4 Cele ochrony w obszarze PLH gatunki zwierząt (oprócz ptaków) Nazwa polska Nazw łącińska SDF Strategia zarządzania Wilk Canis lupus x x Niedźwiedź brunatny Ursus arctos x x Ryś Lynx lynx x x Wydra Lutra lutra x x Nocek duży Myotis myotis - x Podkowiec mały Rhinolophus hipposideros - x Kumak górski Bombina variegata x x Traszka grzebieniasta Triturus cristatus - x Traszka karpacka Triturus montadoni x x Biegacz urozmaicony Carabus variolosus - x Zalotka większa Leucorrhinia pectoralis - x Poczwarówka zwężona Vertigo angustior - x 11

12 Tab. 5 Cele ochrony w obszarze PLH gatunki ptaków Nazwa polska Nazw łącińska SDF Strategia zarządzania Włochatka Aegolius funereus x x Orzeł przedni Aquila chrysaetos x x Orlik krzykliwy Aquila pomarina x x Jarząbek Bonasa bonasia x x Puchacz Bubo bubo x x Bocian czarny Ciconia nigra x x Derkacz Crex crex x x Dzięcioł białogrzbiety Dendrocopos leucotos x x Dzięcioł czarny Dryocopus martius x x Muchołówka mała Ficedula parva x x Sóweczka Glaucidium passerinum x x Gąsiorek Lanius collurio x x Trzmielojad Pernis apivorus x x Dzięcioł trójpalczasty Picoides tridactylus x x Dzięcioł zielonosiwy Picus canus x x Cietrzew Tetrao tetrix tetrix x - Głuszec Tetrao urogallus x x Puszczyk uralski - x Muchołówka białoszyja - x Istniejące formy ochrony Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków (ranga europejska) Gorce (7 282,0 ha) Gorczański Park Narodowy (7 030,0 ha; 1980) wraz z rozległą otuliną ( ha; 1997) Obszar Chronionego Krajobrazu Województwa Nowosądeckiego ( ,0 ha; 1997) Ostoja CORINE Biotopes Dolina Kamienicy (2 457,0 ha) Ostoja CORINE Biotopes Dolina Łopusznej (801,0 ha ) Ostoja CORINE Biotopes Grupa Kudłonia, Gorca i Turbacza (12 376,0 ha) Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk (ranga europejska) Ostoja Gorczańska (17 997,9 ha; 2008) Ogólna charakterystyka środowiska przyrodniczego Podłoże geologiczne pasma Gorców stanowią utwory fliszu karpackiego płaszczowiny magurskiej. Na stokach północnych często spotyka się wychodnie skał piaskowcowych. Odnaleziono tu kilka niewielkich jaskiń szczelinowych. Grzbiety górskie są szerokie i płaskie, doliny głęboko wcięte. Ostoja jest obszarem źródliskowym dopływów Dunajca i Raby. Sieć potoków na terenie ostoi jest bardzo gęsta. Ostoja Gorczańska obejmuje obszary leżące w strefie od ok m n.p.m. Położenie to w dużej mierze determinuje charakter roślinności; występują tu dwa pietra roślinności górskiej: regiel dolny ( (1200) m. n.p.m.) i regiel górny ( m n.p.m). W reglu dolnym rozróżnia się część niższą (do 800 m n.p.m.) i wyższą (do m n.p.m.). W części niższej dominują bory świerkowo jodłowe, w wyższej przeważają lasy bukowe i mieszane. Skład gatunkowy tych lasów urozmaica domieszka takich gatunków jak jawor, jesion, sporadycznie klon pospolity, brzoza brodawkowata i jarzębina. Roślinność leśną regla górnego stanowią górskie bory 12

13 świerkowe. W niższych położeniach, w dolinach cieków spotkać można bogate w gatunki flory i fauny nadrzeczne olszyny, a płatowo, w lokalnych zabagnieniach olszynę bagienną. W lokalnych zagłębieniach terenu, o zwiększonej wilgotności podłoża lub przy wysiękach wody, spotyka się również eutroficzne młaki. Najbardziej charakterystyczną dla środowiska Gorców cechą jest mozaikowy układ terenów leśnych i niezalesionych. W szczytowych partiach gór znajdują się liczne, rozległe polany leśne,, ukształtowane w wyniku prowadzonej już od XIV wieku gospodarki pastwiskowej. Na tych polanach, zlokalizowanych z reguły na wypłaszczeniach grzbietów i bardziej dogodnych dla pasterstwa stokach, dominowały niegdyś łąki mieczykowo-mietlicowe Z powodu zaprzestania wypasu owiec i bydła stopniowo zarastają one lasem. Częstokroć spotyka się też w Gorcach mniejsze polany śródleśne w dużej mierze podnoszące różnorodność biologiczną regionu. Ten typ pokrycia terenu ma również podstawowe znaczenie dla walorów krajobrazowych regionu - są znakiem rozpoznawalnym Gorców. Użytkowanie terenu Właściciele, zarządzający i użytkownicy terenu Prawie 60% terenu obszaru PLH stanowi własność Skarbu Państwa (z czego 37,3% pozostaje w zarządzie Gorczańskiego Parku Narodowego, a 22,1 % - nadleśnictw: Nowy Targ, Limanowa oraz Krościenko). Pozostała część (40,6 %) należy do właścicieli prywatnych. Tab. 6 Struktura własności gruntów obszaru PLH Ostoja Gorczańska Zarządzający terenem Powierzchnia (ha) % powierzchni obszaru PLH Gorczański Park Narodowy ,0 PGL LP ,1 właściciele prywatni ,8 Razem Niemal cały obszar obszaru Ostoja Gorczańska pokryty jest lasami. Pozostałe grunty (tereny rolne lub użytki zielone) stanowią zaledwie ok. 6 % powierzchni obszaru (tab. 6) Tab. 7 Formy użytkowania ziemi w obszarze PLH według systemu CORINE land cover Forma użytkowania: % powierzchni obszaru lasy liściaste 25 lasy iglaste 11 lasy mieszane 56 lasy w stanie zmian 2 lasy razem 94 grunty orne 1 naturalne murawy 3 tereny rolnicze z dużym udziałem elementów naturalnych 2 tereny nieleśne razem 6 13

14 Leśnictwo Obszary leśne stanowią generalną część Ostoi Gorczańskiej (ok. 94 %). Około 6 tys. hektarów lasów należących do Skarbu Państwa podlega ochronie w ramach funkcjonowania Parku Narodowego. Również niewielka cześć lasów prywatnych i komunalnych (łącznie jest to ok. 500 ha) leży w granicach Gorczańskiego PN. Lasy GPN podlegają ochronie ścisłej (ok ha), częściowej (ok ha) lub krajobrazowej (grunty prywatne). Ingerencja w procesy zachodzące w lasach, którą dopuszcza ochrona częściowa, polega tutaj przede wszystkim na działaniach renaturalizacyjnych, tj. czynnościach gospodarczych mających doprowadzić zniekształcone onegdaj drzewostany do zgodnego z siedliskiem składu gatunkowego oraz struktury. Duża powierzchnia lasów Ostoi Gorczańskiej pozostaje w zarządzie Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Krakowie reprezentowanej przez dwa Nadleśnictwa: Nowy Targ, Limanowa i Krościenko. Użytkowanie w licznych tutaj lasach własności prywatnej odbywa się pod nadzorem w/w nadleśnictw. Przeważnie lasy prywatne nie mają aktualnych uproszczonych planów urządzenia. Lasy własności Skarbu Państwa, w których PGL Lasy Państwowe prowadzi gospodarkę leśną znajdują się jednak tylko na terenie 2 nadleśnictw: Limanowa i Nowy Targ. Obszar Nadleśnictwa Krościenko leżący w granicach Ostoi Gorczańskiej to własność prywatna, nad którą pieczę sprawuje to nadleśnictwo. (Sytuacja zobrazowana została tabelą 8.). Tab. 8 Struktura własności gruntów w obszarze PLH Grunty Ostoi Gorczańskiej w zasięgu PGL Lasy Państwowe oraz Gorczańskiego Parku Narodowego Jednostka Powierzchnia całkowita w granicach Ostoi Gorczańskiej [ha] Powierzchnia gruntów własności Skarbu Państwa w granicach Ostoi Gorczańskiej [ha] Pozostałe grunty pozostające w granicach Ostoi Gorczańskiej [ha] Nadleśnictwo Limanowa Nadleśnictwo Nowy Targ Nadleśnictwo Krościenko Gorczański Park Narodowy Gospodarka leśna realizowana przez w/w nadleśnictwa jest typowa dla leśnictwa terenów górskich, gdzie generalną większość stanowią lasy ochronne. Oznacza to, iż działania leśników ukierunkowane są tutaj na zachowanie ciągłości lasu i utrzymanie maksymalnie dużej stabilności drzewostanów, a cele produkcyjne nie są priorytetem ich działalności. Sytuacja wygląda inaczej w lasach prywatnych, gdzie opał lub ewentualny przychód z pozyskania surowca odgrywać może znaczącą rolę dla prywatnych gospodarzy lasu. Rolnictwo Prawie cała ostoja leży na terenie gmin wiejskich (zaledwie 3% powierzchni obszaru położonych jest na terenie fragmentów miejskich gmin Rabki i Nowego Targu). W gminach tych dominuje rolnicze użytkowanie terenu. Tereny obszaru Ostoja Gorczańska są silnie zalesione, aczkolwiek w niższych położeniach, wzdłuż dolin rzek i potoków, gdzie koncentrują się osiedla ludzkie, występuje charakterystyczna dla krajobrazu Gorców mozaika pól uprawnych, pastwisk oraz łąk kośnych. Ten charakter Gorce zawdzięczają wielowiekowej gospodarce pasterskiej, sięgającej swą historią przełomu XIV i XV wieku. Działalność rolnicza aktualnie jest w regresie. Struktura agrarna charakteryzuje się tu dużym rozdrobnieniem gospodarstw rolnych, rozproszeniem produkcji, co istotnie oddziałuje na formę użytkowania ziemi oraz strukturę osadnictwa. Główną konsekwencją takiej sytuacji jest trudność w obniżeniu 14

15 kosztów produkcji, dlatego też skala produkcji takich gospodarstw nie jest wystarczająca, aby wytworzyć odpowiedni dochód pozwalający utrzymać rodzinę. Gospodarka wodami Wzdłuż głównego grzbietu Gorców biegnie granica dwóch zlewni: Raby (od północy i zachodu) i Dunajca (wschodnia i południowa część pasma). Najdłuższe potoki to dopływy Dunajca: Ochotnica (o najbogatszej sieci dopływów bocznych) i Kamienica. Z większych potoków Ostoję Gorczańską przecina również Lepietnica. Rzeki te często w momentach wezbrań występują z brzegów i zmieniają koryto. W niższych położeniach w sąsiedztwie osad oraz dróg brzegi rzek są lokalnie umacniane. Prace te (jak również remont istniejących ubezpieczeń i prace utrzymaniowe) prowadzone są przez RZGW, na podstawie obowiązującego Prawa wodnego. Użytkowanie turystyczne Turystyka w Gorcach ma długą tradycję. Sprzyjają temu nie tylko walory krajobrazowe regionu, ale cieszące się dużą popularnością niedalekie obiekty uzdrowiskowe (np. w Rabce czy w Szczawnicy). Utrzymywana jest tutaj bogata sieć szlaków turystycznych (pieszych, narciarskich, rowerowych i konnych), nad którymi pieczę sprawuje PTT w Rabce. Walory przyrodnicze udostępnione są turyście również poprzez liczne ścieżki edukacyjne (np. 8 ścieżek leżących na terenie GPN). Na terenie ostoi znajdują się 4 schroniska turystyczne: na Turbaczu, Starych Wierchach, Maciejowej oraz w dolinie potoku Jamne w Ochotnicy Górnej. Na podstawie badań Gorczańskiego PN stwierdzono, iż dzienna liczba turystów w ciągu lata stanowi jedynie ok. 50% dopuszczalnej przepustowości szlaków. Monitoring ruchu turystycznego prowadzony przez Park pozwala określić statystycznego turystę wizytującego Gorce jako w pełni świadomego walorów przyrodniczych oraz kulturowych Parku. Biorąc pod uwagę podobne warunki krajobrazowe i przyrodnicze pozostałych terenów ostoi, można uznać, iż również tam turystyka odbywa się w sposób odpowiedzialny. Bezpośrednim sąsiedztwie Parku, na terenie ostoi zlokalizowana jest trasa narciarstwa zjazdowego (wraz z infrastrukturą). Inne warunkowania socjoekonomiczne Na terenie oraz w sąsiedztwie Ostoi Gorczańskiej brak jest ośrodków przemysłowych. Duże rozdrobnienie i małe powierzchnie gospodarstw rolnych sprawia, że region nie może liczyć się jako istotny na rynku rolnictwa. Większe przedsiębiorstwa mogące dać mieszkańcom regionu zatrudnienie to zakłady (bądź firmy) związane z przetwórstwem owoców (okolice Tymbarka i Nowego Sącza). Zatrudnienie może dawać ewentualnie bliskość miast: Nowego Targu, Rabki i Limanowej oraz miejscowości uzdrowiskowych i ośrodków sportów zimowych. Te ostatnie jednak zwiększają szanse jedynie na zatrudnienie sezonowe. Zaplecze turystyczne dla umiarkowanej turystki kwalifikowanej rozwija się stosunkowo powoli. Oczywiście od lat funkcjonują tu liczne kwatery i pokoje gościnne, trudno jednak powiedzieć, by był to bardzo lukratywny sektor działalności. Brak jest wyspecjalizowanych, dobrze zarządzanych gospodarstw agro- i eko-turystycznych, a te, w innych regionach o nawet mniej atrakcyjnych walorach, bywają istotnym źródłem utrzymania całych rodzin. Problemem dla regionu może stać się fakt, iż liczne grono młodych ludzi wyjeżdża w poszukiwaniu pracy do bardziej oddalonych większych miast, nie wiążąc przyszłości z miejscem urodzenia. 15

16 Strategia ochrony siedlisk przyrodniczych Marek Ruciński Siedliska nieleśne Zestawienie typów siedlisk przyrodniczych W granicach obszaru Ostoja Gorczańska w trakcie prac inwentaryzacyjnych stwierdzono występowanie następujących siedlisk przyrodniczych: pionierska roślinność na kamieńcach górskich potoków, wśród których wyróżniono podtyp kamieńce górskich potoków z trzcinnikiem szuwarowym i kostrzewą czerwoną, - * bogate florystycznie górskie i niżowe murawy bliźniczkowe (Nardion płaty bogate florystycznie), wśród których wyróżniono jeden podtyp: zachodniokarpackie murawy bliźniczkowe, ziołorośla górskie (Adenostylion alliariae) i ziołorośla nadrzeczne (Convolvuletalia sepium), reprezentowane przez 2 podtypy, tj: ziołorośla subalpejskie i reglowe i górskie nadpotokowe ziołorośla lepiężnikowe, niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris), wśród których wyróżniono jeden podtyp: łąka rajgrasowa (owsicowa) (Arrhenatheretum elatioris), górskie łąki mietlicowe i konietlicowe użytkowane ekstensywnie (Polygono- Trisetion), wśród których wyróżniono jeden podtyp, tj: reglowa łąka mieczykowo-mietlicowa (Gladiolo-Agrostietum capillaris), - * torfowiska wysokie z roślinnością torfotwórczą (żywe), reprezentowane przez jeden podtyp: * karpackie torfowiska wysokie, torfowiska wysokie zdegradowane, zdolne do naturalnej i stymulowanej regeneracji, wśród których wyróżniono jeden podtyp: torfowiska wysokie zdegradowane, zdolne do naturalnej i stymulowanej regeneracji, torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przeważnie z roślinnością z Scheuchzerio Caricetea nigrae), wśród których wyróżniono jeden podtyp: górskie torfowiska przejściowe i trzęsawiska, - * źródliska wapienne ze zbiorowiskami Cratoneurion commutati, wśród których wyróżniono jeden podtyp: petryfikujące źródła z utworami tufowymi (Cratoneurion), górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk, wśród których wyróżniono jeden podtyp: młaki górskie, ściany skalne i urwiska krzemianowe ze zbiorowiskami z Androsacetalia vandellii, reprezentowane przez jeden podtyp mszysto-paprociowe zbiorowiska zacienionych skał kwaśnych i obojętnych, jaskinie nieudostępnione do zwiedzania (podtyp: jaskinie nieudostępnione do zwiedzania). 16

17 Tab. 9 Lista siedlisk przyrodniczych (nieleśnych) w obszarze Ostoja Gorczańska PLH Kod siedliska Nazwa siedliska Powierzchnia (ha) Liczba płatów Średnia wielkość płatu 3220 Pionierska roślinność na kamieńcach górskich potoków 0,15 2 0,075 *6230 Bogate florystycznie górskie i niżowe murawy bliźniczkowe (Nardion płaty 215, ,7268 bogate florystycznie) 6430 Ziołorośla górskie (Adenostylion alliariae) i ziołorośla nadrzeczne 63, ,2619 (Convolvuletalia sepium) 6510 Niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris) 9, , Górskie łąki mietlicowe i konietlicowe użytkowane ekstensywnie (Polygono- 565, ,0983 Trisetion) *7110 Torfowiska wysokie z roślinnością torfotwórczą (żywe) 0, , Torfowiska wysokie zdegradowane, zdolne do naturalnej i stymulowanej 0, ,0296 regeneracji 7140 Torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przeważnie z roślinnością z 0, ,1263 Scheuchzerio Caricetea nigrae) *7220 Źródliska wapienne ze zbiorowiskami Cratoneurion commutati 0, , Górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i 17, ,0829 mechowisk 8220 Ściany skalne i urwiska krzemianowe ze zbiorowiskami z Androsacetalia vandellii 0, , Jaskinie nieudostępnione do zwiedzania 0, ,0000 SUMA 872, ,66 Ogólna ocena stanu i znaczenia siedlisk przyrodniczych 3220 Pionierska roślinność na kamieńcach górskich potoków. Położenie Ostoi Gorczańskiej w części szczytowej masywów górskich sprawia, że siedlisko w jej granicach występuje sporadycznie tylko w dolnym biegu potoku Kamienica. Częściej jest ono spotykane już poza granicami ostoi - w dolnym biegu dużych potoków. Kamieńce górskich potoków z trzcinnikiem szuwarowym i kostrzewą czerwoną (3220-1) wykształciły się na łachach żwirowych występujących wzdłuż potoku, w miejscach okresowo zalewanych i rujnowanych przez wody powodziowe. Siedlisko to stanowi pierwszy etap zarastania kamieńców po przejściu fali powodziowej. W granicach ostoi, gdzie dominują wąskie doliny rzeczne, rzadko zbiorowisko wykształca swoją właściwą postać. Najczęściej jest ono niszczona już w początkowym stadium przez wezbrane wody, inicjując jednocześnie cały proces zarastania od nowa. Elementem charakterystycznym siedliska jest jego dynamika, związana z przemieszczaniem i osadzaniem przez wodę żwirów oraz kamieni. Potoki występujące w granicach Ostoi Gorczańskiej mają naturalny charakter, stąd siedlisko nie jest tu zagrożone jego stan zachowania oceniono na właściwy (FV). Choć po przejściu powodzi zostaje ono całkowicie zniszczone w jednym miejscu to odradza się na powierzchniach gdzie rzeka utworzyła łachę akumulacyjną. Trwałość siedliska 17

18 gwarantuje zachowanie naturalnego charakteru rzeki, zagrożeniem zaś może być zabudowa potoku, ujmująca go w jeden wąski nurt. *6230 Bogate florystycznie górskie i niżowe murawy bliźniczkowe (Nardion płaty bogate florystycznie) Zachodniokarpackie murawy bliźniczkowe W granicach ostoi murawy bliźniczkowe zajmują pośród siedlisk nieleśnych, znaczący udział powierzchniowy. Łąki bliźniczkowe związane są głównie z wypukłymi stokami o dużym nachyleniu oraz z grzbietami górskimi i szczytowymi partiami wzniesień, gdzie wykształciły się płytkie i ubogie gleby. Występują w rozproszeniu na całym obszarze ostoi, jednak koncentrują się wyraźnie w południowej jej części. Obecny stan zachowania siedliska jest na przeważającym obszarze niezadowalający (U1), ale wykazuje on dużą dynamikę i pozostawienie go bez odpowiednich zabiegów ochronnych w stosunkowo szybkim tempie może doprowadzić do jego degradacji lub zaniku. Zagrożone wtórną sukcesją są w szczególności niewielkie rozproszone powierzchnie w północnej części ostoi, gdzie obserwuje się także największy odsetek pastwisk pozbawionych użytkowania. Gleby na jakich rozwijają się murawy bliźniczkowe, łatwo ulegają erozji i procesom wymywania biogenów. Stąd bliźniczyska stanowią element przejściowy sukcesji wtórnej w miejsce zdegradowanych łąk kośnych. Jednak pozostawienie muraw bez dalszej ingerencji, sprawia, że szybko przechodzą one w kolejne stadium - zarastania borówką czarną i młodnikami świerkowymi. Istotnym elementem utrzymania bogatego składu gatunkowego muraw jest okresowe wzbogacenie ich w wymywane składniki odżywcze. Bardzo korzystnie na stan siedliska wpływa ekstensywny wypas owiec, ewentualnie użytkowanie kośne połączone z nawożeniem organicznym powierzchni. Ważnym czynnikiem przy użytkowaniu pasterskim jest wykaszanie niedojadów oraz okresowe usuwanie pojawiających się podrostów drzew. Na stan zachowania siedliska korzystnie wpływa także sąsiedztwo lokalnych wysięków wód, które nie tylko delikatnie nawilżają ale także użyźniają murawę. Takie bliźniczyska odznaczają się najbogatszym składem gatunkowym oraz większą odpornością na negatywne skutki zaniechania użytkowania. Najlepiej zachowane płaty muraw bliźniczkowych zachowały się na południowych stokach Gorców w rejonie Ochotnicy i Łopusznej. Szczególnie bogate i zróżnicowane fragmenty siedliska (FV), zanotowano na Hali Długiej pod Turbaczem, gdzie wciąż prowadzony jest ekstensywny wypas owiec, mający decydujący wpływ na stan zachowania muraw. Prowadzony monitoring wykazał występowanie tu ponad 50 różnych gatunków roślin na powierzchni zaledwie 10m2. Murawy bliźniczkowe rozciągają się tu długim pasem wzdłuż wypukłości stoku, łącząc dobrze uwilgotnione świeże łąki powyżej z licznymi wysiękami w postaci rozległych młak u podnóża. Odmienny stan zachowania reprezentują stanowiska położone w północnej części obszaru. Poza nielicznymi wyjątkami, charakteryzują się one znacznie uboższym składem gatunkowym, osiągającym w skrajnych przypadkach formę ubogiej łąki bliźniczkowej. Taki stan reprezentują płaty położone na Gorcu Porębskim (U1/U2). Odznaczają się one słabym zasilaniem w wody gruntowe co w połączeniu z silnym nasłonecznieniem oraz kilkuletnim brakiem użytkowania powierzchni wykształciło płaty stosunkowo ubogie i zagrożone sukcesją lasu. 18

19 6430 Ziołorośla górskie (Adenostylion alliariae) i ziołorośla nadrzeczne (Convolvuletalia sepium). Siedlisko zajmuje niewielkie płaty rozproszone w różnych częściach ostoi, koncentruje się jednak dość wyraźnie w jej północnej części dolina Kamienicy, masyw Kudłonia oraz rejon Koniny i Poręby. Siedlisko to związane jest głównie z potokami oraz wysiękami wód. Ziołorośla subalpejskie i reglowe (6430-1) rozmieszczone są w centralnej części ostoi, w paśmie reglowym, głównie wzdłuż niewielkich cieków oraz na młakach śródleśnych z wolno przepływającą wodą, na glebach żyznych ale płytkich. Spośród wyróżnionych stanowisk, zdecydowanie przeważają ziołorośla z parzydłem leśnym (Aruncus sylvaticus), rozmieszczone zarówno wśród głównych potoków jak i ich bocznych dopływów. W niewielkim procencie siedlisko reprezentują płaty z dominacją miłosny górskiej (Adenostyles alliariae), modrzyka górskiego (Cicerbita alpina), omiega górskiego (Doronicum austriacum) czy tojadu dzióbatego (Aconitum variegatum). Procesy zachodzące w siedlisku przebiegają w sposób naturalny a jakiekolwiek zmiany są na tyle długotrwałe, że można przyjąć iż ziołorośla w Gorcach są stabilne. Rośliny budujące ziołorośla są wybitnie higrofilne, stąd podstawowe i decydujące znaczenie dla ich właściwego funkcjonowania ma stałe zasilanie w wodę. Siedliska z reguły są dobrze wykształcone, a naturalny charakter i położenie w granicach Gorczańskiego Parku Narodowego sprawiają, że nie stwierdzono niebezpieczeństw zagrażających ich istnieniu. Nie wymagają też one podejmowania szczególnych działań ochronnych. Stan wszystkich występujących w ostoi ziołorośli oceniono jako właściwy (FV), ale najlepiej wykształcone i zajmujące największe powierzchnie są płaty zlokalizowane w górnych odcinkach potoków rozmieszczonych na północnych stokach Kudłonia, i głównego grzbietu od Obidowca przez Turbacz po Gorc Kamienicki. Prawdopodobnie na ich występowanie poza stałym, silnym uwilgotnieniem podłoża ma wpływ zmniejszona ewaporacja oraz większa wilgotność powietrza w stosunku do stanowisk położonych na stokach południowych. Górskie, nadpotokowe ziołorośla lepiężnikowe (6430-2) rozmieszczone są wzdłuż większych cieków i zajmują powierzchnie kamieńców nadrzecznych oraz stare koryta potoków okresowo zalewane przez wody powodziowe. Siedliska są dobrze wykształcone, a jedyne przemiany jakim ulegają to ich okresowe niszczenie przez powódź. Jeżeli potok nie zmieni swego biegu na stałe, szybko powracają na poprzednie stanowiska. Dłuższy okres stabilizacji kamieńców, może doprowadzić do wykształcenia się ziołorośli z przewagą omiega górskiego (Doronicum austriacum), parzydła leśnego (Aruncus sylvestris) lub siedliska olszynki karpackiej (Alnetum incanae). Podstawowe znaczenie dla stabilności ziołorośli lepiężnikowych ma stała obecność wody przepływającej przez luźne, żwirowe lub kamieniste podłoże oraz jego okresowe zalewanie przez wody powodziowe. Ich położenie w granicach Gorczańskiego Parku Narodowego sprawia, że jedyne zagrożenia jakim muszą stawić czoło, to zagrożenia naturalne związane z dynamiką górskich potoków. Wszystkie występujące w Gorcach płaty ziołorośli lepiężnikowych są dobrze zachowane (FV). Największy obszar zajmują powierzchnie położone wzdłuż potoku Kamienica w granicach Gorczańskiego PN. Dawna składnica drewna U Staszka, zrujnowana przez powódź w 1997r, stanowi obecnie jeden z lepiej zachowanych fragmentów ziołorośli lepiężnikowych. Potok w tym miejscu zwalnia swój bieg i rozlewa się po szerokim korycie. Swobodnie meandruje on pośród łach skalnych, zmieniając co jakiś czas swój główny nurt, a jednocześnie naniesiony rumosz skalny jest stale zasilany w wodę przesączającą się przezeń od głównego nurtu. 19

20 6510 Niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris) Reprezentujące siedlisko łąki rajgrasowe (Arrhenatheretum elatioris), zajmują w granicach ostoi najniżej położone stanowiska. Rozlokowane są wzdłuż dużych dolin rzecznych, występują głównie na najniższych, niezalewowych terasach doliny Kamienicy. Stanowią siedliska najlepiej zachowane ze wszystkich występujących w ostoi zbiorowisk łąkowych. Decydujący wpływ na taki stan, ma zarówno ich dostępność, jak i wysoka produktywność, co sprawia, że są one nadal chętnie wykorzystywane przez rolników jako źródło paszy, dające dwa a niekiedy trzy pokosy w ciągu roku. O ile stan siedliska w granicach ostoi ulega bardzo powolnym przemianom to niebezpiecznym zjawiskiem jest zmniejszanie się powierzchni i ilości stanowisk wskutek zabudowy i zainwestowania terenu. Łąki rajgrasowe występują na żyznych i dobrze uwilgotnionych glebach świeżych, a niejednokrotnie na obrzeżach wilgotnych łąk ostrożeniowych i młak. Gatunki tworzące ruń łąki mają stosunkowo wysokie wymagania wilgotnościowe. Przesuszenie siedliska może prowadzić do wykształcenia runi z dominacją niskich traw jak tomka wonna (Anthoxanthum odoratum). Na stan siedliska bardzo istotny wpływ ma regularne użytkowanie kośne powierzchni połączone z usuwaniem skoszonej biomasy (zbieraniem siana). Wskazanym jest okresowe nawożenie organiczne powierzchni. Podobnie jak w przypadku innych łąk pochodzenia antropogenicznego, zaniechanie użytkowania prowadzi do degradacji tego siedliska. Stopniowo swój udział zwiększają wysokie byliny wypierające gatunki łąk świeżych i tworzące monokultury, na które powoli wkraczają gatunki drzew i krzewów. Jakkolwiek istnieje niebezpieczeństwo przekształcania łąk rajgrasowych w intensywnie użytkowane, przeorywane i podsiewane łąki, albo grunty orne, to nie było ono ostatnio odnotowane w granicach Ostoi Gorczańskiej. Realnym zagrożeniem dla łąk rajgrasowych jest natomiast presja zabudowy malowniczo położonych i łatwo dostępnych terenów jakie zajmują. Zainwestowanie terenu prowadzi do trwałych i nieodwracalnych zmian w środowisku. Poza nielicznymi wyjątkami, występujące w granicach ostoi łąki rajgrasowe, są dobrze zachowane. Płaty najlepiej zachowane (FV), o największym zróżnicowaniu flory znajdują się w pobliżu zabudowań na osiedlu Szczypty w Lubomierzu. Łąki te odznaczają się dużym zróżnicowaniem warunków glebowo-siedliskowych oraz zmiennym użytkowaniem kośno-pasterskim - po skoszeniu łąk, w okresie późnego lata i jesieni, jest na nich wypasane bydło. Na bogactwo gatunkowe w tym miejscu ma więc wpływ zarówno różnorodność siedlisk - od wilgotnych do świeżych jak i zmienne użytkowanie połączone z okresowym nawożeniem organicznym. W dolinie Kamienicy, w rejonie Wiatrówek, spośród płatów łąk rajgrasowych wyraźnie odznacza się jeden z nich o wyraźnie wilgotnym podłożu. Fragment ten od lat pozostaje nieużytkowany i jego obecny stan jest niezadowalający (U1). W runi łąki dominują gatunki higrofilne oraz wysokie byliny z rodziny selerowatych (Apiaceae),a sporadycznie pojawiają się także kępy wierzb oraz podrosty buka. Mimo dobrego stanu zachowania (FV), zagrożone zabudową są łąki położone w dolnym biegu Kamienicy przy osiedlu Bukówka oraz łąki w dolinie Łopusznej i Lepietnicy Górskie łąki mietlicowe i konietlicowe użytkowane ekstensywnie (Polygono- Trisetion) Zajmują największy odsetek powierzchni łąk w obrębie Ostoi Gorczańskiej. 20

21 Ostoja Gorczańska praktycznie zawiera się w granicach pięter roślinnych regla dolnego i regla górnego czyli zakresu występowania reglowej łąki mieczykowomietlicowej (Gladiolo-Agrostietum capillaris). Siedlisko to jest więc szeroko rozpowszechnione na całym obszarze ostoi zarówno w aspekcie rozmieszczenia przestrzennego jak i wysokościowego. Na stan zachowania siedliska znaczący wpływ ma użytkowanie kośno-pastwiskowe, które do niedawna było powszechnie stosowane, a łąki mieczykowo-mietlicowe bujnie rozkwitały niemal na wszystkich gorczańskich polanach. Funkcjonowało ono dzięki użytkowaniu rolnemu koszeniu, wypasowi oraz okresowemu nawożeniu powierzchni obornikiem. Obecnie wskutek zaniechania rolniczego użytkowania terenu, jest to siedlisko najbardziej zagrożone procesami wtórnej sukcesji lasu. Na znacznej części powierzchni obserwuje się zmiany polegające na stopniowym ubożeniu powierzchni i przekształcaniu się łąk rajgrasowych w łąki bliźniczkowe a następnie w borówczyska i młodniki świerkowe. W reglu dolnym obserwuje się także zarastanie łąk przez maliniska i roślinność zrębową, po której następują wierzby krzewiaste, jarzębina i podrosty drzew lasotwórczych. W przypadku łąk mieczykowo-mietlicowych proces zarastania trwa w zależności od wielkości polany od kilkunastu do około 50 lat po zaniechaniu użytkowania. Łąki mieczykowo-mietlicowe nie są w szczególny sposób przypisane ani do położenia, ekspozycji, nachylenia czy trofii podłoża. Podstawowym czynnikiem warunkującym zarówno ich istnienie jak i stan w jakim się znajdują, jest więc ekstensywna gospodarka łąkarska połączona z wykaszaniem, wypasem i nawożeniem organicznym. Poważnym zagrożeniem dla zachowania właściwego stanu siedliska jest położenie szeregu łąk w trudno dostępnych lokalizacjach. Odkąd wypas stał się nieopłacalny, większość polan w wyższych położeniach, ulega stopniowej degradacji. Nie bez znaczenia jest tu fakt, iż znaczna część łąk pozostaje w rękach prywatnych właścicieli, którzy wskutek nieopłacalności produkcji, nie są zainteresowani ich utrzymaniem i dążą do zalesienia powierzchni. Szansą na zachowanie łąk mieczykowo-mietlicowych jest wprowadzenie systemu dopłat dla rolników tak, aby kontynuowali oni ekstensywną gospodarkę rolną, a także promowanie wypasu owiec, szczególnie na rozległych halach i dużych kompleksach polan. Jak pokazują rozpoczęte badania monitoringowe, bardzo korzystny wpływ na różnorodność gatunkową w obrębie łąk, ma ekstensywny wypas owiec, które poza selektywnym zgryzaniem i nawożeniem powierzchni wpływa także na rozprzestrzenianie się diaspor roślin. Łąki z naprzemiennym kośno-pastwiskowym użytkowaniem odznaczają się najbogatszym składem gatunkowym. Pewną alternatywą dla tradycyjnej gospodarki rolnej są podjęte działania ochronne polegające na wykaszaniu łąk w połączeniu ze zbieraniem i kompostowaniem skoszonej biomasy. Po rozłożeniu biomasa mogłaby być rozrzucona ponownie na powierzchni łąki uzupełniając niedobory składników odżywczych. Najlepiej zachowane płaty (FV) łąk mieczykowo-mietlicowych stwierdzone zostały w Ochotnicy Górnej (rejon Skałki i Magurek), gdzie najdłużej utrzymała się tradycyjna gospodarka rolna. Usytuowanie siedzib gospodarstw na wyżej położonych terenach aniżeli w pozostałej części obszaru, oraz stosunkowo dobrze zachowana sieć dróg dojazdowych sprawiają że łąki te są wciąż użytkowane. Podobnym stanem zachowania odznaczają się także łąki zlokalizowane w niższych położeniach Gorców oraz spora część koszonych i wypasanych łąk na terenie Gorczańskiego Parku Narodowego. Niezadowalającym stanem siedliska (U1) charakteryzują się m. in. łąki mieczykowo-mietlicowe położone na polanach Podskały i Jaworzynka. Jeszcze do niedawna były one użytkowane pastersko, jednak od kilku lat zaprzestano na nich wypasu, a siedlisko ulega stopniowej degradacji. Procesowi temu sprzyja usytuowanie 21

22 łąk w rejonie przygrzbietowym na płytkich i przepuszczalnych glebach podatnych na erozję. Złym stanem (U2) odznaczają się łąki położone w rejonie Średniaka i Przysłopów. Analizując stare zdjęcia lotnicze, można przypuszczać, że pierwotnie siedlisko to zajmowało znaczną powierzchnię wspomnianych polan a obecnie zachowało się jedynie w miejscach o największym uwilgotnieniu i najbardziej żyznych glebach. Kilkudziesięcioletni okres bez użytkowania rolnego doprowadził do znacznej redukcji powierzchni zajmowanej przez siedlisko i wykształcenia w jego miejsce psiar, borówczysk a nawet znacznych obszarów zalesionych. Pozostałe fragmenty łąki stanowią niewielkie skrawki z ubogim składem gatunkowym runi, na które od obrzeży wkracza borówka i pojawiają się zapusty świerkowe. *7110 Torfowiska wysokie z roślinnością torfotwórczą (żywe) W granicach Ostoi Gorczańskiej stwierdzono dwie powierzchnie karpackich torfowisk wysokich (*7110-3). Karpackie torfowiska wysokie w obrębie Ostoi Gorczańskiej występują jedynie na dwóch stanowiskach. Obydwa stanowiska zlokalizowane są w paśmie regla górnego, w najwyższych położeniach Gorców jedno usytuowane jest po północnej stronie kopulastego szczytu Turbacza, zaś drugie zajmuje niewielkie wypłaszczenie pod szczytem Kiczory. Torfowiska wysokie w Gorcach zajmują niewielka powierzchnię i przyjmują strukturę kompleksu kępkowego z dominacją mchów torfowców. Warunki hydrologiczne torfowisk są stabilne, stąd ich istnienie nie jest zagrożone a stan oceniany jest na właściwy (FV). Torfowiska wykształciły się w miejscach, gdzie odpływ wód jest spowolniony przez lokalne wypłycenia lub stoki o niewielkim spadku, a ilość opadów atmosferycznych sprzyja ich stałemu wysokiemu uwilgotnieniu. Utrzymanie właściwego stan siedlisk uwarunkowane jest zachowaniem trwałych, niezmiennych warunków hydrologicznych. Istotnym jest więc pozostawienie ich bez ingerencji. Na stan torfowisk dotychczas nieznaczny wpływ miała prowadzona w ich bezpośrednim otoczeniu gospodarka leśna. Prowadzona ścinka i zrywka drewna w obrębie torfowisk niszczyła ich strukturę i powodowała odpływ wód wzdłuż powstałych rynien po zrywanym drewnie. Po wykupieniu powierzchni przez Gorczański Park Narodowy te negatywna działania zostały wyeliminowane. Torfowisko pod Kiczorą przecina ścieżka spacerowa wcześniej było ono rozdeptywane i rozjeżdżane. Wskutek działań ochronnych Parku, obecnie ścieżka przechodzi ponad torfowiskiem specjalnie wybudowaną kładką. Jedynym istotnym zagrożeniem dla torfowisk mogą być teraz wyłącznie zmiany klimatyczne. Pozostałe jak choćby wpływ zwierzyny, czy wkraczanie na torfowiska świerka mają marginalne znaczenie. Torfowiska wymagają jednak prowadzenia okresowego monitoringu i ewentualnego korygowania zdarzeń mogących negatywnie oddziaływać na ich strukturę i fizjonomię. 22