AGNIESZKA PĘKALA. Zakład Chorób Ryb Państwowy Instytut Weterynaryjny - Państwowy Instytut Badawczy w Puławach. Słoki, 5 luty 2015

Transkrypt

1 AGNIESZKA PĘKALA Zakład Chorób Ryb Państwowy Instytut Weterynaryjny - Państwowy Instytut Badawczy w Puławach Słoki, 5 luty 2015

2 Wstęp Środowisko Ryby CHOROBA Patogen

3 Czynniki predysponujące do wystąpienia chorób ryb Abiotyczne Parametry fizyko-chemiczne wody: twardość wody odczyn wody (najkorzystniejsze ph w zakresie 7,0-8,0) zawartość O 2 w wodzie Warunki klimatyczne Warunki geograficzne Biotyczne Parametry mikrobiologiczne

4 Czynniki wywołujące choroby ryb wirusy bakterie grzyby pasożyty środowisko

5

6

7

8

9

10 Niekorzystne czynniki wpływające na hodowlę ryb w Polsce intensyfikacja hodowli - hodowla typu monokultury - duże zagęszczenie ryb czynniki środowiskowe - warunki klimatyczne - zanieczyszczenia / degradacja zasobów wodnych czynniki stresogenne - duże zagęszczenie ryb - zabiegi hodowlane i profilaktyczne - transport Zmniejszenie bioróżnorodności

11 Nieustanne zmiany w środowisku Skutki? zmiana warunków siedliskowych ustępowanie określonych gatunków (bakteryjnych) większe możliwości adaptacyjne niektórych mikroorganizmów zwiększanie zjadliwości u bakteryjnych patogenów ryb lub pojawianie się takich cech u organizmów saprofitycznych

12 Wszystkie wymienione procesy mogą tłumaczyć fakt, że: niektóre choroby bakteryjne występują w określonych gospodarstwach rybackich niemal każdego roku, inne znikają na wiele lat, po czym mogą pojawić się ponownie, coraz częściej pojawiają się nowe choroby, także nowe patogeny bakteryjne ryb.

13 Cel prezentacji Prezentacja danych dotyczących bakteryjnych chorób ryb hodowlanych występujących w Polsce oraz metod ich zwalczania poprzez stosowanie skutecznej i bezpiecznej antybiotykoterapii

14 Czynniki bakteryjne Aeromonas spp. Pseudomonas spp. Flavobacterium spp Yersinia ruckerii

15 Choroby bakteryjne Infekcje Aeromonas spp. Mezofilne wykazujące zdolność ruchu: oraz A. hydrophila, A. sobria, A. caviae Aeromonas salmonicida subsp. salmonicida/achromogenes/masoucida/smithia

16 Objawy chorobowe infekcji Aeromonas spp. Mezofilne bakterie Aeromonas: zmiany na skórze, płetwach i/lub w skrzelach MAI zakażenia ogólnoustrojowe MAS Infekcje skóry: u ryb łososiowatych - wrzodzienica erytrodermatitis u karpi CE choroba wrzodowa karasi

17 MAS u karpi wywołana Aer.veronii bv sobria Mezofilne wykazujące ruch Aeromonas Chroniczna postać MAS

18 Eksperymentalne zakażenie pstrąga Aeromonas bestiarum

19 MAS u karasia: wybroczyny na skórze, odstawanie i odpadanie łusek wysadzenie i zmętnienie gałek ocznych, zmiany martwicze w skrzelach

20 Rozległe ubytki skóry i mięśni u karpia zakażonego A. sobria.

21 Wrzodzienica Postać ostra, podostra i przewlekła Objawy kliniczne: wybroczyny u podstawy płetw, obrzęki na skórze, wrzody, masowe śnięcia

22 CE Choroba wrzodowa karasi Postać podostra i przewlekła Objawy kliniczne: stan zapalny z wybroczynami na skórze, wrzody, niewielkie śnięcia

23 Infekcje bakterii Pseudomonas Pseudomonas fluorescens Pseudomonas putida Pseudomonas anguilliseptica (węgorze)

24 Pseudomonas fluorescens Występuje u wielu gatunków ryb tołpyga biała i pstra, karaś, amur, lin, ryby łososiowate, karp Bakteria warunkowo chorobotwórcza Ważny czynnik determinujący wystąpienie choroby to temperatura wody poniżej 10 C Objawy chorobowe - najczęściej kojarzone ze zmianami na płetwach i skórze (owrzodzenia) - przypadki uogólnionej bakteriemii U wylęgu pstrąga straty najczęściej dochodzą do % obsady

25 Infekcja P. fluorescens u karpia

26 Infekcja P. fluorescens u karasia

27 Infekcja P. fluorescens u wylęgu pstrąga

28 Infekcja P. putida u pstrąga

29 Infekcja P. putida u pstrąga Fot. M. Dragan

30 Rodzina Flavobacteriaceae Flavobacterium branchiophilum Flavobacterium columnare Flavobacterium psychrophilum

31 Flavobacterium columnare czynnik etiologiczny tzw. choroby kolumnowej wrażliwe gatunki: ryby słodkowodne (karp, sum, węgorz, okoń, pstrąg tęczowy, okoń, tilapia) choroba atakuje głównie skrzela blokada naczyń krwionośnych choroba związana z temperaturą: występuje w zakresie C (maj październik) śnięcia wielkości 60 90%, uzależnione od: - czynników stresogennych - warunków środowiskowych: - temperatura - poziom tlenu i amoniaku

32 Flavobacterium columnare

33 Flavobacterium branchophilum czynnik etiologiczny bakteryjnej choroby skrzeli (BGD, ang. Bacterial Gill Disease) występowanie BGD nie jest zależne od temp. wody Powstawaniu choroby sprzyjają: - gęste obsady, - niska koncentracja tlenu, - zanieczyszczenia organiczne

34 Flavobacterium psychrophilum czynnik etiologiczny: oraz - tzw. choroby zimnej wody ryb łososiowatych (CWD, ang. cold water disease) - RTFS (ang. rainbow trout fry syndrome) pstrągów tęczowych

35 Flavobacterium psychrophilum choroba występuje w niskich temp. (do 15 C) źródła infekcji: - droga horyzontalna - woda, ryby chore, ryby dzikie, tarlaki - droga wertykalna - jaja, płyn jajnikowy śnięcia wielkości 50% (CWD) gatunki wrażliwe: ryby łososiowate, ryba aju, karpie, węgorze Objawy kliniczne: - pociemnienie powłok zewnętrznych - posocznica w zaawansowanym stadium choroby Cecha charakterystyczna: uszkodzenia skóry blisko płetwy grzbietowej

36 Choroba zimnej wody

37 RTFS

38 Bakterie z rodziny Enterobacteriacea Yersinia ruckeri Serratia spp.

39 Zakażenia Yersinia ruckeri Jedna z najgroźniejszych chorób ryb łososiowatych Po raz pierwszy stwierdzona w USA, obecnie występuje wielu krajach świata, między innymi w krajach Europy, od kilkudziesięciu lat powoduje poważne straty w hodowli pstrąga tęczowego w Polsce, najbardziej ostrą formę choroby stwierdza się przy temp o C. różnicowanie serologicznie. źródło zakażenia ryby-nosiciele wydalając bakterie, wraz z odchodami, do środowiska wodnego, rezerwuarami Y. ruckeri mogą być raki i szczury piżmowe a także ptaki żyjące w okolicy zbiorników wodnych.

40 Zakażenia Yersinia ruckeri Przekrwienie skóry wokół otworu gębowego i na pokrywach skrzelowych; przekrwienie może występować także w jamie gębowej i gardle

41 Zakażenia Yersinia ruckeri Zmiany w narządach wewnętrznych są często typowe dla ostrej posocznicy krwotocznej

42 Zakażenia Serratia spp. W patologii ryb największą rolę odgrywają gatunki: S.liquefaciens i S. plymuthica oraz S. proteamaculans/grimesii (Polska). Atakują głównie ryby łososiowate Czynnik predysponujący - zanieczyszczenia środowiska związkami organicznymi

43 Zakażenia Serratia spp. Objawy chorobowe Różne i połączone ze zmienną liczbą strat w obsadach zakażonych ryb (do 35 %): osłabienie, ubytki łusek wybroczyny lub przekrwienia na skórze, rozpulchnienie i przekrwienie narządów wewnętrznych, stan zapalny jelita, obecnością płynu surowiczego w jamie ciała, powiększenie nerki, śledziony i wątroby.

44 Zakażenia Serratia spp.

45 Szewanelloza Shewanella putrefaciens Rodzina Alteromonadaceae

46 Szewanelloza infekcje ryb morskich - sygan marmurkowy (Siganus rivulatus) (Arabia Saudyjska) (1985) pierwsze doniesienie dotyczące ryb słodkowodnych - Polska większość przypadków zachorowań notuje się w temp. wody o zakresie od 7 do 10ºC wiadomo nieoficjalnie o problemach zdrowotnych karpi i pstrągów w Wielkiej Brytanii

47 Objawy kliniczne - wrzody na powłokach ciała

48

49

50 Zakażenia Renibacterium salmoninarum Czynnik etiologiczny bakteryjnej choroby nerek (BKD) obligatoryjny patogen ryb od 1987 roku chorobę notuje się w Polsce choroba występuje u pstrąga potokowego, tęczowego oraz źródlanego. większość przypadków przy temp. wody 8-18ºC,a największe straty w hodowlach spowodowane śnięciami ryb występują latem, przy wyższych temperaturach wody, droga horyzontalna - źródłem infekcji są zakażone ryby, woda, również ryby dzikie będące bezobjawowymi nosicielami Droga wertykalna - wraz z ziarnami ikry, do wnętrza których wnikają bakterie umieszczając się w żółtku.

51 Zakażenia Renibacterium salmoninarum Szaro-białe ogniska w nerce, zawierające leukocyty i bakterie

52 Infekcje Gram dodatnich bakterii Największe znaczenie w chorobach ryb mają: Lactococcus garviae czynnik etiologiczny laktokokozy Streptococcus iniae czynnik etiologiczny streptokokozy Temperatura wzrostu: L. garviae o C S. iniae - 37 o C Paciorkowce izolowane są od różnych gatunków ryb słodkowodnych i morskich: pstrąg tęczowy i inne łososiowate, sumiki żyjące w wodach morskich lub przyujściowych, węgorz japoński oraz ryby z rodzajów Tilapia i Seriola.

53 Streptokokozy Uogólniona infekcja bakteryjna Typowym objawem klinicznym jest obustronny wytrzeszcz gałek ocznych i pociemnienie skóry obrzęk odbytu, wybroczyny: w oczach, na pokrywach skrzelowych, u podstawy płetw i w innych miejscach na powierzchni ciała.

54 Nowo pojawiające się infekcje bakteryjne u ryb Stenotrophomonas malthofilia, Sphingomonas paucimobillis, Plesiomonas shigelloides, Pantoea spp., Burkholderias pp., Rhodococcus spp., Rhizobium radiobacter, Citrobacter freundi oraz C. braaki, Burkholderia cepacia, Klebsiella spp., Cedecea davisoe, Entrococcus spp.

55 Nowo pojawiające się infekcje bakteryjne u ryb

56 Nowo pojawiające się infekcje bakteryjne u ryb

57 Efektywne mikroorganizmy Efektywne Mikroorganizmy (EM) zespół mikroorganizmów (bakterii, grzybów, promieniowców) występujących w naturze, pozostających wzajemnie w bliżej nieokreślonym stanie równowagi i poprzez sam ten fakt niezbędnych rzekomo do prawidłowego funkcjonowania organizmów wyższych. Przeznaczeniem produktów opartych na technologii EM jest szeroko rozumiana ochrona środowiska naturalnego. W skład mieszanki EM wchodzi około 80 gatunków mikroorganizmów, m.in. bakterie kwasy mlekowego, bakterie propionowe, bakterie fotosyntetyzujące, bakterie azotowe, drożdże, oraz promieniowce, wyselekcjonowanych ze środowiska naturalnego, a także pośród szczepów bakteryjnych wykorzystywanych w przemyśle mleczarskim i serowarskim. Wiele z tych gatunków od dawna znajduje zastosowanie w medycynie i przemyśle spożywczym (

58 Efektywne mikroorganizmy Ulotki informacyjne Czysta woda Dobre, stabilne zasoby rybne Nie stresujące warunki dla ryb Efektywne wykorzystanie paszy i ogólny wzrost wydajności Ograniczenie wskaźnika awaryjności w hodowli Zmniejszona produkcja szlamu Czysta woda, zwiększona zawartość O 2 Mniejsze zamulenie stawu Większa zdrowotność ryb, mniejsze koszty związane z obsługą weterynaryjną Mniejsze spożycie paszy

59 Technologia EM, jeśli stosowana odpowiednio, może okazać się autentyczną technologią przyszłości, dającą szansę rozwiązania wielu problemów w rolnictwie, medycynie, budownictwie, środowisku, gospodarstwie domowym i w wielu innych dziedzinach. RÓWNIEŻ I AKWAKULTURZE! Skoro EM tak pozytywnie wpływają na jakość wód, odporność i stan zdrowia zwierząt, powodują szybszy wzrost, poprawiają fizjologię trawienia i zwiększają przyswajalność składników paszy, to o czym innym może marzyć każdy hodowca ryb? Oczywiście, sukces nigdy nie przychodzi sam. Pamiętajmy, że jego składowe to nie tylko pomysł (technologia), ale również kreatywność, wiedza i umiejętność właściwego wykorzystania. Co więcej, w przypadku akwakultury, zastosowanie EM w tej dziedzinie nie jest jeszcze tak oczywiste i poznane jak w rolnictwie czy też ogrodnictwie, ale na pewno coraz więcej się dzieje w tym kierunku i będzie się działo. Pole do popisu jest naprawdę duże, a potencjał EM na pewno ogromny! Sprawdziło się to w Polsce. Przykładem jest (

60 Efektywne mikroorganizmy Jak wpływają na ryby???

61 Sphingomonas paucimobilis W okresie ostatnich 3 lat bakteria ta zaczęła się pojawiać u ryb w stosunkowo dużej liczbie, szczególnie w przypadkach, kiedy występowały u nich zmiany chorobowe, w większości przypadków bakterię wyosobniono ze zmienionej skóry i skrzeli karpi i pstrągów w zmienionych tkankach S. paucimobilis stanowiły 40 60% obfitej flory bakteryjnej

62 Sphingomonas paucimobilis Obserwowane objawy chorobowe: obrzęk i zmiany martwicze w skrzelach, zwiększone wydzielanie śluzu w okolicy płetw bladość skrzeli, rozległe zmiany martwicze skóry, zwiększone wydzielanie śluzu na skórze (karpie)

63 Sphingomonas paucimobilis Obserwowane objawy chorobowe: obrzęk i zmiany martwicze w skrzelach, zwiększone wydzielanie śluzu w okolicy płetw bladość skrzeli, rozległe zmiany martwicze skóry, zwiększone wydzielanie śluzu na skórze (karpie)

64 Antybiotykoterapia Stwierdzenie jakichkolwiek zaburzeń zdrowotnych u ryb, bez przeprowadzenia diagnostyki laboratoryjnej, nie jest wystarczające do rozpoczęcia terapii

65 Antybiotykoterapia Terapia Bez przeprowadzania badań laboratoryjnych Wady: - wybrany, dowolny lek - skuteczność (?) - sposób przeprowadzenia terapii (dawkowanie, długość) - prawdopodobieństwo nawrotów choroby - wytwarzanie lekooporności - koszty Zalety: - szybki efekt (?) Po przeprowadzeniu badań laboratoryjnych Wady - oczekiwanie na wynik Zalety: - skuteczność leku potwierdzona badaniami in vitro - koszty - trwały i szybki efekt

66 Antybiotykoterapia Terapia znikoma ilość preparatów dostępnych na rynku przeznaczonych dla leczenia ryb, trudności w aplikacji leku wynikające ze specyficznego środowiska, jakim jest zbiornik wodny

67 Antybiotykoterapia Podejmowane leczenie wymaga wiedzy i świadomości na temat poprawności terapii i zagrożeń z nią związanych Zasady stosowania leków opierają się na bezpieczeństwie: ryb osoby podającej lek konsumenta środowiska i związanym z tym toksyczność leków oraz na: zasadności terapii terapii skierowanej na konkretny chemioterapeutyk

68 Antybiotykoterapia Negatywne skutki niewłaściwego stosowania chemioterapeutyków - degradacja środowiska wodnego - zagrożenie dla stanu zdrowotnego ryb - zagrożenie dla jakości produktu spożywczego jakim są ryby - powstawanie lekooporności u bakterii

69 Degradacja środowiska wodnego Antybiotykoterapia Kumulacja w środowisku wodnym Zaburzenie równowagi biologicznej środowiska wodnego Działanie wybiórcze na określone grupy bakterii Selekcja bakterii w kierunku rozwoju szczepów opornych na antybiotyki

70 Antybiotykoterapia Zagrożenie dla stanu zdrowotnego ryb Stres Działanie supresyjne na układ immunologiczny ryb

71 Antybiotykoterapia Zagrożenie dla jakości produktu spożywczego jakim są ryby

72

73

74 Antybiotykoterapia Chemioterapeutyki Stosunkowo łatwy dostęp Nadmierne stosowanie Nieuzasadnione stosowanie Zachowanie okresów karencji

75 Antybiotykoterapia Ichtioxan Ichtioxan: okres karencji zależny od temperatury wody - dla karpi: 35 dni (przy temp. wody C) 30 dni (przy temp. wody powyżej 20 C); - dla pstrągów: 60 dni (przy temp. wody poniżej 7 C), 50 dni (przy temp. wody 8-12 C) 40 dni (przy temp. wody C)

76 Antybiotykoterapia W przypadku, gdy nie ma produktu leczniczego weterynaryjnego przeznaczonego do stosowania u zwierzęcia w danym wskazaniu należy postępować zgodnie ze schematem Czy na terenie kraju jest dopuszczony do obrotu produkt leczniczy weterynaryjny przeznaczony dla innego gatunku lub dla tego samego gatunku, ale dla innego wskazania? TAK NIE Zastosuj Czy w innym państwie członkowskim dopuszczono do obrotu produkt leczniczy weterynaryjny dla tego samego lub innego gatunku, dla tych samych lub innych wskazań? TAK NIE Zastosuj

77 Antybiotykoterapia Okres karencji Każdy lekarz weterynarii stosujący produkty lecznicze weterynaryjne zgodnie z zasadami kaskady musi określić okresy karencji dla tkanek lub produktów przeznaczonych do spożycia przez ludzi Dla ryb - nie krótsze niż 500 stopnio-dni (czyli np. 50 dni od zakończenia leczenia, jeśli ryby przebywają w wodzie o temperaturze 10 C)

78 Antybiotykoterapia Negatywne skutki niewłaściwego stosowania chemioterapeutyków Zagrożenie powstawania bakterii lekoopornych Zbyt krótkie stosowanie leków Stosowanie leków w niewłaściwych dawkach Nieuzasadnione stosowanie leków

79 Określanie lekowrażliwości

80 Kwas nalidyksowy Własne kryterium: R <18

81 Oksytetracyklina Własne kryterium: R <15

82 Prawidłowa terapia Codzienne podawanie leku 5 10, a nawet 14 dni

83 Podsumowanie Zmieniające się środowisko zwiększa możliwości adaptacyjne mikroorganizmów Antybiotykoterapia musi być poprzedzona określeniem lekowrażliwości bakterii Zasadne i umiejętne stosowanie chemioterapeutyków gwarantuje poprawę stanu zdrowotnego ryb

84 Dziękuję za uwagę