WŁAŚCIWOŚCI KOROZYJNE STOPÓW ALUMINIUM I MAGNEZU PRZETWARZANYCH TECHNOLOGIĄ ODLEWANIA CIŚNIENIOWEGO

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "WŁAŚCIWOŚCI KOROZYJNE STOPÓW ALUMINIUM I MAGNEZU PRZETWARZANYCH TECHNOLOGIĄ ODLEWANIA CIŚNIENIOWEGO"

Transkrypt

1 39/4 Archives of Foundry, Year 2002, Volume 2, 3 Archiwum Odlewnictwa, Rok 2002, Rocznik 2, Nr 3 PAN Katowice PL ISSN WŁAŚCIWOŚCI KOROZYJNE STOPÓW ALUMINIUM I MAGNEZU PRZETWARZANYCH TECHNOLOGIĄ ODLEWANIA CIŚNIENIOWEGO A. BIAŁOBRZESKI 1, E. CZEKAJ 2, M. HELLER 3. 1,2 Instytut Odlewnictwa ul. Zakopiańska 73, Kraków 3 Akademia Techniczno Humanistyczna ul. Willowa 2, Bielsko Biała STRESZCZENIE Celem niniejszej publikacji jest pokazanie teoretycznych założeń doboru składu chemicznego (syntezy) stopów na bazie aluminium i magnezu, z uwzględnieniem specyficznych wymagań dotyczących odporności na korozję. W części eksperymentalnej artykułu autorzy prezentują wyniki badań właściwości korozyjnych stopu AM60B (na bazie magnezu) w odniesieniu do analogicznych właściwości dla stopu AK93 (na bazie aluminium) w wybranych ośrodkach: kwasowym, zasadowym i solnym. Obydwa badane stopy są charakterystycznymi tworzywami stosowanymi w odlewnictwie ciśnieniowym. Wynikiem badań jest pokazanie nie tylko różnego zachowania się stopów AM60B i AK93 w zależności od charakteru ośrodka chemicznego, ale także przedstawienie kinetyki procesów korozyjnych. Key words: corrosion, aluminium, magnesium, synthesis, alloys, die casting. 1. WPROWADZENIE W ostatnim okresie czasu obserwujemy na świecie znaczny wzrost produkcji odlewów z lekkich metali nieżelaznych takich jak: aluminium oraz szczególnie 1 dr hab. inż, prof. I. O,. abial@iod.krakow.pl 2 dr inż., eczekaj@iod.krakow.pl, 3 mgr inż.

2 295 magnez (tabela 1). Jest to związane nie tylko ze wzrostem zapotrzebowania na lekkie części konstrukcyjne przez przemysł samochodowy czy lotniczy, ale także ze strony wytwórców różnorodnego sprzętu AGD, RTV, kamer video, telefonów komórkowych i innych. Szczególnie dynamiczny wzrost produkcji odlewów aluminiowych i magnezowych odnotowujemy w Niemczech, Włoszech oraz USA. W Polsce systematycznie wzrasta produkcja odlewów aluminiowych; natomiast zamarło całkowicie wytwórstwo odlewów magnezowych. Do jego odbudowy w świetle światowych tendencji, na nowym jakościowo poziomie technologicznym włączył się ostatnio aktywnie Instytut Odlewnictwa w Krakowie. Tabela 1. Produkcja odlewów (w tonach) ze stopów aluminium i magnezu w ciągu ostatnich lat w wysokorozwiniętych krajach i Polsce na tle ogólnoświatowych tendencji [1] Table 1. Production volume (in metric tons) of castings made from aluminium and magnesium alloys over the past few years in highly developed countries and in Poland against recent world trends [1] Stopy L A T A K R A J na bazie Niemcy Al Mg Szwecja Al Mg Włochy Al Mg Japonia Al Mg USA Al Mg POLSKA Al Mg ŚWIAT Al Mg * Uwaga! * - MODERN CASTING / December 2000 podaje ogólną wielkość świtowej produkcji odlewów magnezowych w 1999 r. na poziomie ton?! Pomyłka ta wynikła w przypisaniu Indii produkcji odlewów magnezowych w wysokości ton (!), gdy w rzeczywistości cyfra ta odnosiła się do całej produkcji odlewów z stopów metali nieżelaznych. Po naszych korektach uzyskujemy zbliżony do oczekiwanego wynik światowej produkcji odlewów magnezowych. Około % odlewów aluminiowych i ponad 90 % - magnezowych jest wytwarzana z zastosowaniem technologii odlewania ciśnieniowego. Przy masowej produkcji technologia ta charakteryzuje się wysoką wydajnością; ponadto jest ekonomiczna i łatwo poddaje się zabiegom mechanizacji i automatyzacji.

3 296 Stały wzrost produkcji odlewów aluminium i magnezu następuje dzięki opanowaniu na szeroką skalę metalurgicznych procesów otrzymywania czystych metali, opracowaniu technologicznych sposobów wytwarzania z nich stopów oraz rozwiązanie problemów natury ekologicznej przy ich przetopie i zalewaniu do form odlewniczych. W ostatnim okresie czasu dynamiczny wzrost wytwarzania odlewów magnezowych przypisuje się miedzy innymi rozwiązaniu problemów korozyjnych, poprzez uzyskanie stopów na bazie Mg o wysokiej chemicznej czystości - tj. znacznego ograniczenia w nich szkodliwych, w tym względzie, zanieczyszczeń [2]. W literaturze specjalistycznej najczęściej spotykamy się z porównaniami korozyjnych właściwości czystych metali bądź stopów (tworzyw wieloskładnikowych) na jednej osnowie, np. [3], [6] czy [11]. Występuje wyraźny brak danych eksperymentalnych o kinetyce procesów korozyjnych stopów o różnych osnowach w jednakowych agresywnych korozyjnie środowiskach. Temu poświęcona jest części eksperymentalna pracy. W Instytucie Odlewnictwa w Krakowie od lat wykorzystywane są metody ogólnej syntezy stopów [18, 19] do opracowania nowych tworzyw odlewniczych oraz ulepszenia istniejących. W ostatnim okresie rozwijane są koncepcje syntezy ze względu na szczególne, specyficzne właściwości stopów takie jak: szeroko rozumiana stabilność wymiarowa (tj. zdolność do minimalnych odwracalnych i nieodwracalnych odkształceń w warunkach eksploatacji), zdolność do pracy w podwyższonych temperaturach czy właściwości trybologiczne. Poniżej przedstawimy ideę szczególnej syntezy stopów ze względu na odporność korozyjną. 2. ZJAWISKA KOROZYJNE W STOPACH ALUMINIUM I MAGNEZU Korozję (łac. corrodere - wyżeranie, zżeranie, itp.) można określić jako niepożądane uszkodzenie materiału na wskutek chemicznego (korozja chemiczna) i elektrochemicznego (korozja elektrochemiczna) oddziaływania środowiska zewnętrznego lub niszczenie tworzywa na skutek innych nie mechanicznych oddziaływań [10,11,14]. Korozja działa nierzadko z innym rodzajami niszczenia metali, powodując zwielokrotniony synergiczny efekt powstawania stanów awaryjnych części konstrukcyjnych. Straty związane z korozją oraz nakłady ponoszone na ochronę antykorozyjną sięgają w świecie wielu setek miliardów dolarów [7]. Chociaż w ostatnim czasie osiągnięto znaczny postęp w zrozumieniu i opisaniu tego typu niszczenia metali i stopów, to wiele jeszcze należy w tym kierunku zrobić [8] Korozja chemiczna Korozja chemiczna to rodzaj niszczenia materiałów zachodzącego pod wpływem otoczenia, nie powodowanego powstawaniem prądu elektrycznego. Powstaje on na przykład wskutek oddziaływania metali z gazami oraz ciekłymi nie-elektrolitami.

4 297 Obecność jednak w ciekłych nie-elektrolitach wilgoci zmienia charakter procesów korozyjnych z chemicznych na elektrochemiczny. Główną przyczyną chemicznej korozji metali i stopów jest termodynamiczna niestabilność osnowy, poszczególnych składników stopowych oraz zanieczyszczeń w stosunku do tlenu, wodoru, azotu, chloru, siarki, węgla i innych pierwiastków. Naturalnym bowiem dla większości metali (w tym aluminium i magnezu) stanem równowagi trwałej są związki chemiczne, głównie z tlenem i siarką, charakterystyczne dla rud kopalnych. Najbardziej znanym w metalurgii przypadkiem korozji gazowej jest proces oddziaływania metalu z tlenem, wg poniższej ogólnej reakcji (1): Me + ½ O 2 MeO (1) Termodynamika daje nam informacje o możliwości samoczynnego zachodzenia procesów tworzenia tlenków, siarczków, węglików, azotków, chlorków itp. w danych warunkach zewnętrznych. Stabilność termodynamiczna danego związku chemicznego określana jest znakiem i wielkością entalpii swobodnej (energii swobodnej Gibbsa) G, przy jego tworzeniu z prostych (czystych) substancji. W metalurgii, a zatem w odlewnictwie stopień powinowactwa do tlenu czy siarki został po raz pierwszy określony na wykresach przez Ellinghama, w układzie standardowy potencjał termodynamiczny (standardowa entalpia swobodna) reakcji temperatura [4, 5]. Im niżej na wykresie leży krzywa odpowiadająca danemu pierwiastkowi (metalowi), tj. czym większą wartość ujemną ma standardowy potencjał termodynamiczny reakcji tworzenia jego tlenku, tym większe jest jego powinowactwo do tlenu [4]. Analogicznie jest w przypadku innych pierwiastków mogących wywoływać chemiczną korozję. Aluminium i magnez należą z punktu widzenia termodynamiki do stosunkowo aktywnych pierwiastków, które pod wpływem różnorodnych fizykochemicznych i biologicznych czynników ulegają niszczeniu; przy tym ogólnie magnez jest pierwiastkiem bardziej aktywnym niż aluminium. Pomimo dużej aktywności chemicznej zarówno magnez jak i aluminium (a także stopy na ich osnowie) w normalnych warunkach atmosferycznych zachowują jednak stosunkowo dużą odporność na korozję. Dzieje się tak za sprawą powstawania na ich powierzchni cienkich powłok tlenkowych chroniących metal przed dalszym utlenieniem. O ile powłoka na aluminium jest szczelna, to powłoka na magnezie jest bardziej porowata, stąd większa skłonność Mg do korozji tlenowej. Aluminium oraz większość jego stopów posiada wysoką odporność na korozję w warunkach naturalnej atmosfery, wodzie morskiej, roztworach wielu soli i związków chemicznych oraz przeważającej części produktów żywnościowych [6]. Powszechnie znane jest natomiast agresywne działanie niektórych związków alkalicznych, takich na przykład jak NaOH, KOH i in. Magnez i jego stopy mają dobrą odporność korozyjną w zwykłych warunkach atmosferycznych; charakteryzuje je także stabilność przy oddziaływaniu nań odczynów alkalicznych, chromianowych i wodoro-fluorowych kwasów, a także większości organicznych związków chemicznych, włączając w to węglowodory, aldehydy, alkohole (z wyjątkiem metylowego), fenole, amina, estry i większość olejów [7].

5 298 Charakter chemicznej korozji ma decydujący wpływ na dobór tej czy innej osnowy tworzywa konstrukcyjnego. Dla istniejącej grupy stopów czy zdeterminowanej innymi czynnikami osnowy nowoopracowywanych tworzyw, decydujące znaczenie będzie miała korozja natury elektrochemicznej. Tego typu korozji jest poświęcona głównie dalsza część artykułu Korozja elektrochemiczna Jeżeli kawałek czystego metalu (np. aluminium czy magnezu) zanurzymy do roztworu elektrolitu, zawierającego jego jony Me n+, to na powierzchni metalu (elektrodzie) będą zachodzić - do momentu powstania równowagi - reakcje, zgodnie z zależnością (2): Me n+ + n e - Me (2) Reakcje powyższe prowadzą do powstania na powierzchni elektrody warstwy elektrycznej podwójnej, powodującej wytworzenie się potencjału galwanicznego ϕ, różnego od potencjału galwanicznego roztworu. Układ jaki tworzy pojedyncza elektroda wraz z roztworem elektrolitu, w którym jest zanurzona nazywamy półogniwem. W stanie równowagi istnieje związek pomiędzy potencjałem galwanicznym elektrody ϕ, a aktywnością jonów metalu w roztworze elektrolitu, określany równaniem Nernsta (3) [9, 10]: 0 RT 0 T ϕ ϕ + ln a = ϕ + 0, lg (3) = n + a n+ Me Me nf n gdzie: ϕ 0 - standardowa siła elektromotoryczna (standardowy potencjał elektrodowy) metalu; R stała gazowa; T temperatura bezwzględna, n - stopień utlenienia jonu metalu, F stała Faraday a, a aktywność jonów metalu. W elektrochemii za wielkość standardowej siły elektrochemicznej (standardowego potencjału elektrodowego) przyjmuje się wartość napięcia powstającego w obwodzie układu elektroda wodorowa metal, zanurzonego warunkach normalnych (temperaturze 298 K oraz ciśnieniu 1 atm.) w roztworze własnej soli z aktywnością jonów metalu równą jedności. Zdecydowano się przyjąć potencjał rozkładu jonów wodoru H + w takich roztworach, jako punkt zerowy danej (standardowej) skali potencjałów. Uporządkowane w sposób rosnący standardowe potencjały dla większości przewodników elektrycznych (tj. głównie metali, a także niektórych związków chemicznych) tworzą tzw. szereg napięciowy (patrz rys. 4). Szereg ten pozwala w pierwszym przybliżeniu przewidzieć, który pierwiastek w utworzonym ogniwie galwanicznym będzie chroniony (ten którego potencjał jest wyższy), a który skazany na rozpuszczanie [8].

6 299 Jeżeli dwa różne metale (przewodniki) zanurzymy w roztworze elektrolitu, to taki układ dwóch elektrod nazywamy ogniwem galwanicznym (patrz rys.1). Ogniwo galwaniczne jest urządzeniem, w którym samorzutny przebieg reakcji chemicznej wytwarza prąd elektryczny [9]. ϕ I R m Mg Fe Na + R e Cl - ELEKTROLIT (np. roztwór soli NaCl) Oznaczenia: ϕ - napięcie ogniwa (siła elektromotoryczna SEM) I - prąd korozji galwanicznej R m - oporność metalicznej części obwodu R e - oporność elektrolitycznej części obwodu Rys.1. Elementy ogniwa galwanicznego na przykładzie dwóch metali: Mg i Fe (typowy podwójny układ korozyjny w stopach magnezu) [2] Fig.1. Elements of galvanic cell taking as an example two metals: magnesium and iron (typical binary corrosion system in magnesium alloys) [2] Cechą charakterystyczną korozji elektrolitycznej w odróżnieniu od korozji chemicznej jest więc przepływ prądu elektrycznego I. W wyniku tego przepływu na obydwu przewodnikach (elektrodach) zanurzonych w elektrolicie zachodzą elektrochemiczne reakcje typu redox, związane z oddawaniem lub przyjmowaniem elektronów, które w uogólnionej formie można przedstawić następująco (4) [10]: redukcja

7 300 Ox + n e - Red, (4) utlenienie gdzie: Red reduktor (donor elektronów); Ox utleniacz (akceptor elektronów); n ilość elektronów (e - ) biorących udział w reakcji. Reakcje utleniania zachodzą na elektrodzie zwaną anodą, z drugiej strony katodowe reakcje redukcji mają miejsce na katodzie. W wyniku zamknięcia obwodu ogniwa galwanicznego przepływający w nim prąd I korozji elektrochemicznej, zgodnie z prawem Oma, można wyrazić zależnością (5): ϕ ϕ a I k ϕ = = (5) R R gdzie: ϕ k i ϕ a - początkowe potencjały (do zamknięcia obwodu) odpowiednio katody i anody; R opór układu. Różnica potencjałów ϕ (lub inaczej SEM, E siła elektromotoryczna lub napięcie w warunkach bezprądowych ogniwa) pomiędzy różnorodnymi metalami wytwarza prąd elektryczny przechodzący przez elektrolit, który doprowadza do korozji w pierwszej kolejności anody lub mniej szlachetny metal z danej pary. Im większa jest siła tego prądu, tym intensywniej (szybciej) zachodzi reakcja elektrochemicznej korozji. Dla stałych warunków korozyjnych (określonego elektrolitu i jego termodynamicznych parametrów) intensywność procesu korozyjny będzie funkcją różnicy potencjałów. Znaczy to, że im dalej pomiędzy sobą stoją w szeregu napięciowym metale dla tym intensywniej w danych warunkach będą przebiegać procesy elektrochemicznej korozji. Powyższe ogólnoteoretyczne rozważania z zakresu elektrochemii nie mogą być jednak w sposób prosty przełożone na metale i stopy metali. Odnośnie czystych metali należy stwierdzić, iż podawane w literaturze wielkości ich standardowych potencjałów elektrochemicznych jako kryteriów termodynamicznej stabilności nie determinują do końca prędkości realnego procesu korozji, albowiem metal niestabilny w jednych warunkach, może okazać się trwałym w innych [12]. W przypadku metalicznych stopów, i ich najprostszych przedstawicieli w postaci układów podwójnych, należy postawić zasadnicze pytanie: czy dostateczna różnica potencjałów pomiędzy osnową i podstawowym składnikiem stopowym stanowi wystarczający, istotny czynnik występowania elektrochemicznej korozji danego tworzywa metalicznego? Odpowiedzi na powyższe pytanie może dać bliższe rozpatrzenie podwójnego układu Cu Al (czy Al Cu, rys. 2), spektakularnego dla rozpatrywanego przez nas zagadnienia.

8 301 Z punktu widzenia elektrochemii układ z rysunku 2 należy do wyraźnie niestabilnego z uwagi na stosunkowo duża różnicę standardowych potencjałów elektrodowych ϕ 0 Cu + +0,337 (ϕ 0 Cu ,521) i ϕ 0 Mg , 370 V, tj. : ϕ = ϕ 0 Cu + (ϕ 0 Cu 2+ ) ϕ 0 Mg 2+ = + 0,337 (0,521) ( 2,370) 2,707 (2,891), V. Rys. 2. Układ równowagi Cu Al (Al Cu) [8] Fig. 2. An equilibrium system for Cu Al (Al Cu) alloy [8] Tymczasem z metaloznawczej literatury powszechnie wiadomo, iż brązy aluminiowe (stopy układu Cu Al) należą raczej do odpornych na korozję; stosowane są m.in. na śruby okrętowe statków morskich.. Typowe brązy aluminiowe to w zasadzie stopy jednofazowe [13]. W pewnych elektrolitach niektóre brązy aluminiowe ulegają jednak tak zwanemu od-aluminiowaniu, tworząc porowaty (w postaci gąbki) materiał [8], co może wskazywać na istnienie w nich poza roztworem stałym α Cu faz międzymetalicznych. Jednocześnie aluminiowe stopy układu Al - Cu z większymi zawartościami miedzi, tzw. durale uważane są za mało odporne na korozję. W antykorozyjnych stopach aluminium ogranicza się zazwyczaj zawartość Cu do poziomu 0,05...0,1 % wagowych. Niską odporność korozyjną tych stopów tłumaczy się powstawaniem w ich strukturze mikro-ogniw w układzie roztwór stały faza międzymetaliczna typu θ (CuAl 2 ).

9 302 Zdolność do tworzenia stopów o jednorodnej lub wielofazowej strukturze związana jest głównie z rozpuszczalnością danej domieszki w osnowie w temperaturze topnienia oraz stanie stałym. O ile maksymalna rozpuszczalność aluminium w miedzi w podwyższonych temperaturach sięga 16,0 % at. i jest duża w niższych temperaturach, to analogiczna rozpuszczalność miedzi w aluminium - w temperaturze topnienia (548 0 C) - wynosi tylko 2,5 % at. i praktycznie maleje do zera poniżej C (rys. 2). Innym przykładem, potwierdzającym prowadzone powyżej wywody, może być układ Al Mg. Magnez w szeregu elektrochemicznym leży blisko aluminium ( ϕ = ϕ 0 Al 3+ ϕ 0 Mg 2+ = 1,66 ( 2,37) = 0,71, V), a ponadto jego rozpuszczalność w aluminium jest duża (ok. 18,9 % at.); dlatego też większość wysokowytrzymałych i odpornych na korozję stopów układu Al Mg o zawartości % wag. magnezu znajduje się w części wykresu równowagi odpowiadającej roztworowi stałemu α Al, tj. tworzy struktury jednofazowe (jeżeli pominiemy obecność zanieczyszczeń na granicy ziaren) [3]. Z powyższych rozważań wynika, że w stopach metalicznych wpływ na intensywność korozji oprócz czynników elektrochemicznej natury - będą miały parametry strukturalne. Jasnym staje się fakt, że warunkiem intensywnego występowania w stopach korozji o charakterze elektrochemicznym jest obecność w nich mikro-ogniw galwanicznych, które są następstwem występowania w mikrostrukturze stopu dwóch lub więcej faz. Podstawowymi elementami mikro-ogniw będą więc oprócz osnowy wtórne fazy wydzieleniowe czy też metaliczne zanieczyszczenia (głównie na granicach ziaren). Ogólny schemat występowania mikroogniw galwanicznych w stopach metalowych przedstawia rysunek 3. a) α ϕ α ϕ ϕ α Rys. 3. Schemat międzyfazowej (selektywnej) a) i międzykrystalicznej b) korozji elektrochemicznej w stopach metalicznych Fig.3. Schematic representation of interfacial (selective) a) and intercrystalline b) electrochemical corrosion in metals alloys b) ϕ ϕ ϕ α α ϕ ϕ ϕ α W literaturze specjalistycznej możemy znaleźć wielkości elektrodowych potencjałów nie tylko czystych metali, ale także roztworów stałych (o różnych

10 303 stężeniach) oraz związków międzymetalicznych faz wydzieleniowych w roztworze stałym, jak i na granicach ziaren (np. [14]). Oprócz wspomnianych wyżej czynników strukturalnych na intensywność elektrochemicznej korozji stopów metalicznych wpływają również czynniki energetyczne związane z wielkością ziaren (zwykle im mniejsze ziarno, tym mniejsza jest korozja [15]), a także stanem wewnętrznych naprężeń. 3. IDEA SYNTEZY STOPÓW METALOWYCH ODPORNYCH NA KOROZJĘ Zgromadzony od początku do połowy XX w. materiał eksperymentalny, dotyczący głównie znanych do tego czasu ok stopów metalowych pozwolił na dokonanie w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych ub. wieku pewnych uogólnień. Wynikiem ich było stworzenie podstaw syntezy stopów, odnoszącej się głównie do własności mechanicznych, a także niektórych technologicznych (odlewniczych) w temperaturze otoczenia. Koncepcje ogólnej syntezy stopów na bazie fizykochemicznej i ekonomicznej analizy obejmują: wybór osnowy stopów, selekcję głównych i wspomagających dodatków stopowych, identyfikację szkodliwych zanieczyszczeń [18]. Ostateczny wybór kompleksu dodatków stopowych dokonywany na drodze wykorzystania matematycznego modelowania i procedur optymalizacyjnych. Wybór osnowy jest determinowany najczęściej względami konstrukcyjnymi; w innych przypadkach współcześnie może być kierunkowo dokonywany na bazie analizy wykresów doboru materiałów, zaproponowanych przez M.F. Ashby go [17]. Wybór osnowy będzie a piori decydował głównie - o chemicznej odporności stopu. Na elektrochemiczny charakter korozji stopu, w świetle powyższych teoretycznych rozważań, będą miały wpływ trzy poniższe kryteria w układzie osnowa domieszka (dodatek stopowy, zanieczyszczenie): kryterium różnicy standardowych potencjałów galwanicznych pomiędzy osnową i domieszką : ϕ = ϕ os. ϕ d. ; kryterium rozpuszczalności α, gdzie α graniczna (maksymalna) rozpuszczalność pierwiastka w stanie stałym (w temperaturze przemiany fazowej: eutektycznej, perytektycznej czy monotektycznej) ; kryterium rozkładu domieszki w osnowie ω = α / β (gdzie: α - jak wyżej, β graniczna rozpuszczalność w stanie ciekłym. Przyjmujemy, że w celu maksymalnej ochrony stopu przed korozją różnice pomiędzy standardowymi potencjałami galwanicznymi osnowy i domieszek (dodatków stopowych i zanieczyszczeń) nie powinny być większe od pewnej granicznej wartości ϕ gr. (przyjętej dalej przez nas - czysto umownie - na poziomie 1,5 V, tj.: ϕ = ϕ os. ϕ d. ϕ g..

11 304 Schemat selekcji pierwiastków (dodatków stopowych i zanieczyszczeń), na przykładzie stopów magnezu, pokazuje poniższy rysunek 4. Rys. 4. Szereg napięciowy pierwiastków jako baza selekcji dodatków stopowych i zanieczyszczeń w stopach magnezu [16]. Fig. 4. Electrochemical series of elements as a starting point for selection of alloying additives and impurities in magnesium alloys [16] Z punktu widzenia właściwości korozyjnych pożądanym jest, ażeby rozpuszczalność domieszki w stopie była maksymalną, to znaczy α 1,0 % at., czy jeszcze lepiej α 10,0 % at. Spełnienie ostatniego warunku przybliża otrzymywanie pożądanej jednorodnej (jednofazowej ) struktury stopu. Stawiane tutaj wymagania doskonale pokrywają się z wymaganiami ogólnej syntezy stopów, tj. maksymalizacji rozpuszczalności domieszki z uwagi na własności wytrzymałościowe stopu. Szczególnie niepożądane - tak z punku widzenia wytrzymałości stopu (stopy antykorozyjne z reguły winny mieć określony poziom własności mechanicznych), jak i właściwości korozyjnych jest nierównomierne rozmieszczenie w strukturze stopów zanieczyszczeń. Z niepożądanymi zjawiskami segregacji będziemy mieli do czynienia jeżeli wartości kryterium rozkładu będą znacznie różniły się od jedności. W przypadku ω «1 koncentracja domieszki następuje wzdłuż granicy ziarna, natomiast gdy ω» 1 największe stężenie zanieczyszczenia występuje w centralnej części ziarna. Im bliżej wartość kryterium ω jest równa jedności (ω 1), tym bardziej jednorodny jest rozkład dodatku w strukturze stopu [18,19]. Na poniższym rysunku 5 pokazano schematy selekcji dodatków stopowych i zanieczyszczeń w układzie płaskim. Dodatkowym kryterium ograniczającym wybór tych czy innych pierwiastków, jako dodatków stopowych dla stopów pracujących w warunkach korozji, powinno być zazwyczaj kryterium cenowe.

12 305 ϕ 0 = ϕ 0 d. - ϕ 0 os., [V] a) ϕ 0 = ϕ 0 d. - ϕ 0 os., [V] b) silne zaniczyszczenia +1,5 +1,5 0-1,5 silne zanieczy sz- czenia silne zanieczyszczenia 0 n i e p o ż ą d a n e d o m i e s z k i n i e p o ż ą d a n e d o m i e s z k i Wspomagające dodatki stopowe n i e p o ż ą d a n e d o m i e s z k i GÓLNIE POŻĄDANE DODATKI STOPOWE α, % 0-1,5 silne zanieczyszc zenia 0 niepożądane domieszki 10-2 n i e p o ż ą d a n e d o m i e s z k i Wspomagające dodatki stopowe 10-1 GÓLNIE POŻĄDANE DODATKI STOPOWE n i e p o ż ą d a n e d o m i e s z k i Wspomagające dodatki stopowe silne zanieczy sz- czenia silne zanieczyszczenia niepo- żądane domieszki SZCZE- SZCZE- ω = α/β Rys. 5. Przykładowy schemat selekcji pierwiastków (podstawowych i wspomagających dodatków stopowych oraz zanieczyszczeń) z uwagi na właściwości korozyjne (gdzie: ϕ 0 d. - elektrochemiczne potencjały domieszek stopu, ϕ 0 os.- potencjał elektrochemiczny osnowy) Fig. 5. Schematic diagram showing an example of the selection of elements (basic and auxiliary alloying additives and impurities) to obtain the required corrosion resistance (where: ϕ d. electrochemical potentials of alloying admixtures, ϕ os. electrochemical potential of alloy matrix) Oczywiście, przy wykorzystaniu techniki komputerowej, przeszukiwania i ich demonstracji graficznych można dokonywać w układzie 3D. Wyniki takich przeszukiwań będą przedmiotem kolejnych publikacji. Możemy jedynie zasygnalizować, iż w odniesieniu do stopów aluminium i magnezy wyniki selekcji dobrze pokrywają się z dotychczas znanymi danymi literaturowymi. Dalsze nasze analizy będą szły w kierunku opracowywania (syntezy) nowych antykorozyjnych stopów na bazie Mg i Al. 5. BADANIA EKSPERYMENTALNE W specjalistycznej literaturze najczęściej spotkać możemy porównania korozyjnych właściwości na jednej osnowie. Tymczasem, z praktycznego punktu widzenia, niezmiernie ciekawe są dla konstruktorów i nie tylko - wyniki badań różnych stopów w jednakowych agresywnych środowiskach. Mając powyższe na uwadze, autorzy postanowili poddać porównawczym badaniom korozyjnym typowy w odlewnictwie ciśnieniowym - stop aluminiowy AK93 (226 wg DIN), z powszechnie stosownym w tejże technologii wytwarzania

13 306 stopem magnezowym AM60B. Zawartości podstawowych dodatków stopowych i zanieczyszczeń w obydwu eksperymentalnych stopach przedstawiają poniższe tab. 2, 3. Tabela 2. Skład chemiczny (w [%] wag., pozostałe Al) stopu aluminiowego AK93 (226 wg DIN) Table 2. Chemical composition (in weight %, remainder Al) of AK93 aluminium alloy (226 according to DIN) Podstawowe dodatki stopowe OZNAC Z a n i e c z y s z c z e n i a ZENIE STOPU Si Cu Mg Mn Fe Ni Sn Pb Zn Ti Inne AK ,0 3,5 0,1 0,5 0,1 0,5 1,20 0,30 0,10 0,20 0,20 0,15 0,15 Tabela 3. Skład chemiczny (w [%] wag., pozostałe Mg) magnezowego stopu AM60B Table 3. Chemical composition (in weight %, remainder Mg) of AM60B magnesium alloy OZNACZE NIE Podstawowe dodatki stopowe Z a n i e c z y s z c z e n i a STOPU Al Mn Zn Si Cu Ni Fe Inne AM60B 5,5 6,5 0,24 0,6 0,22 0,10 0,010 0,002 0,005 0,02 Stopy zaprezentowane w tabelach 2 i 3 zdecydowano poddać działaniu korozyjnemu w wybranych elektrolitach (wodnych roztworach) o typowym charakterze: zasadowym, solnym i kwaśnym. Badania korozyjne postanowiono przeprowadzić na próbkach, którymi były małe odlewy ciśnieniowe elementy korpusu dławika przewodu elektrycznego. Zespół czterech odlewów dławików wraz z elementami układu wlewowego pokazuje rys. 6. O ile masa całego ciśnieniowego odlewu aluminiowego wynosiła 0,58 kg, to masa analogicznego wymiarowo odlewu magnezowego ok. 0,42 kg; odpowiednio średnie masy pojedynczych korpusów dławika były na poziomie: aluminiowego 100 g, magnezowego 70 g. Odlewy dławików z obydwu stopów wykonywane były na poziomej zimno komorowej maszynie ciśnieniowej firmy BÜHLER, o sile zwierania 1,6 MN (160 ton), z wykorzystaniem tej samej wnęki formy, z zastosowaniem nieco zmienionych (zwiększonych w przypadku odlewów magnezowych) prędkościach ruchu tłoka. Stop aluminiowy topiono w piecu oporowym typu CFM 10/10/3s (o pojemności ok. 120 kg Al) firmy REMIX, natomiast stop magnezowy przygotowywano w piecu topialno-dozującym (o pojemności ok. 250 kg magnezu), typu MDO 70 (firmy RAUCH - Austria), z ochroną gazową na bazie mieszaniny azotu i SF 6.

14 307 Rys. 6. Ciśnieniowy odlew czterech korpusów dławików wraz elementami układu wlewowego Fig. 6. Four die cast gland housings with elements of the gating system Parametry odlewania dławików na maszynie ciśnieniowej, w zależności od rodzaju stopu pokazuje poniższa tabeli 4. Tabela 4. Parametry odlewania korpusów dławików ze stopów AK93 i AM60B Table 4. Parameters of the process of casting gland housing in AK93 and AM60B alloys Parametry odlewania Stop AM60B Stop AK93 temperatura ciekłego metalu 680 ±5 0 C 720 ±5 0 C temperatura formy - część stała 210 C 210 C - część ruchoma 200 C 200 C średnica tłoka 50 mm 50 mm prędkość tłoka 4,0 m/s 7,0 m/s ciśnienie doprasowania 110 MPa 110 MPa przekrój szczeliny wlewowej 0,216 cm 2 0,216 cm 2 Badanie odporności na korozję eksperymentalnych odlewów ciśnieniowych, ze stopów aluminium (AK93) i magnezu (AM60B), przeprowadzono w warunkach laboratoryjnych z zastosowaniem metody zanurzeniowej, zgodnie z PN 76/H Jako reagenty przyjęto 5. % roztwory: kwasu solnego (HCl), wodorotlenku

15 308 sodu (NaOH) oraz soli (NaCl). Stężenia reagentów zostały określone na podstawie wstępnych badań, tak ażeby uzyskiwać mierzalne zmiany (ubytki) w planowanym horyzoncie czasowym (całość próby maksymalnie do 100 godzin). Ostatecznie próbki (odlewy dławików) z badanych stopów przetrzymywano w środowisku korozyjnym - szklanych naczyniach, wypełnionych roztworami podanych wyżej reagentów - w okresie do 72 h (godzin), w warunkach otocznia (temperaturze ok C). Po każdych dwunastu godzinach przetrzymywania próbki wyjmowano, przemywano wodą bieżącą, a następnie suszono i określano przy użyciu wagi - ubytki masy. Ważenia próbek dokonywano na wadze analitycznej typu PRL T A13, z dokładnością ± 0,0001 g. Sumę ubytków masy odnoszono do masy wyjściowej (przed działaniem na nie reagentów) poszczególnych odlewów i wyrażano w procentach. Wynikiem pomiaru była średnia arytmetyczna ubytków masy trzech próbek. Na rys. 7 pokazano przykładowo próbki (odlewy ciśnieniowe) ze stopu aluminiowego (AK93) i magnezowego (AM60B) w stanie wyjściowym oraz po 72 godzinach przetrzymywania w 5 % roztworze kwasu solnego (HCl). a) b) Stop aluminium AK93 a) b) Stop magnezu AM60B Rys. 7. Wygląd zewnętrzny badanych odlewów aluminiowych i magnezowych: a) w stanie wyjściowym, b) po 72 godz. przetrzymywania w 5 % roztworze HCl Fig. 7. Appearance of aluminium and magnesium castings in: a) starting condition, b) after 72 hour holding in 5% solution of HCl Z rysunku 7 widzimy, że na powierzchni odlewu magnezowego tworzą się wyraźne i głębokie wżery, natomiast na odlewie aluminiowym powstaje ciemna warstwa pasywacyjna. Bardzo podobny stan powierzchni odnotowano w przypadku przetrzymywania stopów w wodnym roztworze (5 %) soli NaCl. Odwrotne zjawisko obserwowano natomiast w przypadku roztworu NaOH o charakterze alkalicznym; w

16 309 tym przypadku stan powierzchni odlewu magnezowego nie uległ praktycznie zmianie, podczas gdy odlew aluminiowy był mocno skorodowany. Ilościowe ujęcie zachodzących w czasie procesów korozyjnych pokazują poniższe rysunki Stop AK93 Stop AM60B ubytek masy 16% 14% 12% 10% 8% 6% 4% 2% 0% 1,872% 10,041% 1,892% 12,804% 12,892% 13,107% 13,591% 13,623% 2,630% 2,767% 2,934% 3,529% liczba godzin Rys. 8. Kinetyka procesów korozyjnych badanych stopów w 5 % roztworze kwasu solnego (HCl) Fig. 8. Kinetics of corrosion processes in the examined alloys held in 5% solution of hydrochloric acid (HCl) Przebiegi zjawisk korozyjnych stopów aluminium i magnezu przedstawione na rysunkach 8 10 w zasadzie pokrywają się z ogólnie znanymi z chemii opisami korozji czystego Al i Mg w środowiskach kwasów, zasad i soli. Zaprezentowane wykresy dają nam natomiast nowy pogląd - mało znany z literatury przedmiotu o intensywności zachodzenia procesów korozyjnych dla badanych stopów w czasie. Obserwowane zjawiska należy odnieść raczej, w świetle przedstawionych wyżej rozważań teoretycznych, do korozji o charakterze chemicznym, tj. bezprądowym. Elektrochemiczny rodzaj korozji będzie miał natomiast dominujący wpływ przy porównaniach stopów na jednej osnowie. Stop AM60B Stop AK93 ubytek masy stopu AM60B 0,10% 0,09% 0,08% 0,07% 0,06% 0,05% 0,04% 0,03% 0,02% 0,01% 0,00% 4,975% 5,206% 5,056% 0,001% 0,003% 0,004% 5,354% 0,014% 5,403% 0,068% 0,019% 5,536% 5,6% 5,5% 5,4% 5,3% 5,2% 5,1% 5,0% 4,9% ubytek masy stopu AK liczba godzin Rys. 9. Kinetyka procesów korozyjnych badanych stopów w 5 % roztworze wodorotlenku sodu (NaOH) Fig. 9. Kinetics of corrosion processes in the examined alloys held in 5 % solution of sodium hydroxide (NaOH)

17 310 Stop AK93 Stop AM60B ubytek masy 2,0% 1,5% 1,0% 0,5% 0,0% 1,563% 1,255% 1,114% 0,931% 0,498% 0,153% 0,154% 0,176% 0,181% 0,190% 0,190% liczba godzin 1,752% Rys. 10. Kinetyka procesów korozyjnych badanych stopów w 5 % roztworze soli kuchennej (NaCl) Fig. 10. Kinetics of corrosion processes in the examined alloys held in 5% solution of salt (NaCl) W przeprowadzonych badaniach korozyjnych stop magnezu (AM60B) bardzo intensywnie reagował w roztworze kwasu solnego; szczególnie szybko reakcja zachodziła w pierwszych 12. godzinach korozji. Podobny przebieg reakcji, tylko mniej intensywny, obserwowano w przypadku agresywnego środowiska jakim był 5. % roztwór soli kuchennej - NaCl. Stop aluminiowy AK93 w roztworach wodnych HCl i NaCl korodował w mniejszym stopniu i bardziej jednostajnie. Bardziej intensywnie (ponad 10 razy szybciej) ulegał korozyjnemu niszczeniu stop aluminiowy w roztworze kwasu solnego, aniżeli w NaCl. Bardziej intensywny przebieg korozji chemicznej stopu magnezu, w porównaniu ze stopem aluminium, możemy wyjaśnić większym powinowactwem Mg aniżeli Al - w stosunku do chloru. W zdysocjowanych roztworach kwasu solnego i soli kuchennej mamy bowiem do czynienia z jonami Cl -. Siłę wiązania jonowego w związkach AlCl 3 i MgCl 2 można ocenić w pierwszym przybliżeniu różnicą elektroujemości x [17]. Ponieważ: x Mg x Cl = 1,2 3,0 = 1,8 = 1,8 ; x Al x Cl = 1,5 3,0 = 1,5 = 1,5 ; oraz x Mg x Cl > x Al x Cl, to reakcja Mg + 2Cl MgCl 2, powinna intensywniej zachodzić, niż reakcja 2Al + 3Cl AlCl 3. Tak też było w naszych doświadczeniach. Odwrotny przebieg reakcji odnotować należy w przypadku porównania korozyjnej stabilności badanych stopów w środowisku alkalicznym (5. % wodnym roztworze NaOH). Reakcja stopu AK93 z roztworem wodorotlenku sodu (patrz rys.9) miała intensywny przebieg, porównywalny z prędkością reakcji stopu AM60B w kwasie solnym. W tych samych warunkach stop magnezu praktycznie nie reagował.

18 311 W przypadku czystego aluminium (czy też stopu jak np. AK93) w roztworach zasad (np. NaOH czy KOH) zostaje najpierw rozpuszczona ochronna warstewka telnkowa zgodnie z reakcją [21]: Al 2 O 3 + 2OH - + 3H 2 O 2[Al(OH) 4 ] -, co umożliwia dalsze rozpuszczanie Al wg podobnej reakcji: Al + 2OH - + 3H 2 O 2[Al(OH) 4 ] - + 3H 2, W reakcji [Al(OH) 4 ] - z kationami Na + (K + ) tworzą się gliniany wg poniższej przykładowej - zależności: Na + + [Al(OH) 4 ] - Na[Al(OH) 4 ]. Magnez (lub osnowa stopu magezowego) może natomiast reagować z zasadami wg ponoiższej ogólnej zalezności [22]: gdzie: Me = Na, K, itp. ; 2Mg + 2MeOH 2MgO + Me + H 2, przy tym reakcja na prawo zachodzi głównie w podwyższonych temeraturach. Tak więc magnez może w obecności roztworów alkalicznych tylko dodatkowo ulegać ochronnej pasywacji. Obserwowane w naszych ekpsermentach niewielkie ubytki masy stopu AM60B możemy tłumaczyć jedynie zjawiskami korozji o charakterze elktrochemicznym powstającej w mikro-ogniwach powstających w strukturze stopu pomiędzy roztworem stałym α Mg i fazą międzymetaliczną Mg 17 Al 12. Większą skłonność do tworznia związków chemicznych (a tym samym do korozji chemicznej) w środowiskach alkalicznych przez Al w porównaniu Mg można także łatwo wytłumaczyć na bazie analizy szergu napięciowego standardowych elektrodowych potencjałów czy wartości elktroujemnosci dla Al, Mg, Na i OH. 4. WNIOSKI KOŃCOWE 1. Zaproponowana metodyka selekcji dodatków stopowych i zanieczyszczeń może odtworzyć nowe możliwości syntezy jakościowo nowych stopów, jak też ulepszyć istniejące. Stałe polepszanie odporności korozyjnej stopów jest jednym z głównych czynników dalszego wzrostu ich zastosowania. 2. Stop aluminium AK93 koroduje zarówno w kwasach, zasadach jak i w solach; fakt ten potwierdza znane z chemii amfoteryczne właściwości Al. Amfoteryczne właściwości posiada również tlenek aluminium (Al 2 O 3 ) co przyczynia się do silnego reagowania stopów aluminium z zasadami. Natomiast magnezowy stop AM60B, podobnie jak czysty Mg, wykazuje typowe cechy metaliczne (nie reaguje w zasadzie z NaOH). 3. Na podstawie otrzymanych wyników z przeprowadzonych badań można stwierdzić, że nie ma jednego dobrego stopu, który wykazałby się dobrą

19 312 LITERATURA odpornością na korozję we wszystkich badanych środowiskach. Możliwości znalezienia informacji o zachowaniach różnych stopów tak co do osnowy, jak i kompleksu dodatków stopowych i zanieczyszczeń - w tych czy innych agresywnych środowiskach znacznie ułatwią konstruktorom właściwy dobór materiałów. [1] MODERN CASTING, December [2] Birch J. Preventing corrosion of magnesium castings. Diecasting World, July 2001, p [3] Magnesium and Magnesium Alloys. Edited by M.M. Avedesian and H. Baker. ASM International, 1999 r. [4] Tyrkiel E. Termodynamiczne podstawy materiałoznawstwa. Państwowe Wydawnictwo naukowe, Warszawa [5] Górny Z. Odlewnicze stopy metali nieżelazne. Przygotowanie ciekłego metalu, struktura i właściwości odlewów. Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, Warszawa [6] ALUMINUM. Properties an Physical Metallurgy, Edited by John E. Hatch, American society for metals, [7] Birchx. Collins J.A. Failure of Materials in Mechanical Design. Analysis, Prediction, Prevention. A Wiley-Intercience Publication. John Eiley & Sons. New Jork Chichester Brisbane Toronto Singapore, 1981 (wyd. w j. rosyjskim, Mir, Moskwa, 1984). [8] Sękowscy A.i S. Metale w naszym domu. Wydawnictwa Naukowo-Techniczne. Warszawa, [9] Atkins P.W. CHEMIA. Przewodnik po chemii fizycznej. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, [10] Matsson E. Elektrokemi och korrosionslära. Bulletin nr 100. Korrosinsinstitutet, Stockholm 1987 (wyd. ros. Metallurgia 1991). [11] Sinjavskij V.S., Volkov V.D., Budov G.M., Korozja i zashchita aluminijevych splavov. Metalurgia, Moskva [12] Zhukov A.P., Malahov a.i. Osnovy metaloviedienija i teorii korozji. Vysshaja shkola. Moskva, [13] Dobrzański A. Metaloznawstwo z podstawami nauki o materiałach. Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, Warszawa [14] Sinjavskij V.S. i in. Korozja I zashita aluminijevych splavov. Metalurgia, Moskva, [15] Postnikov N.S. Uprochnienije aluminijevych splavov i otlivok. Metalurgia. Moskva, 1983.

20 313 [16] Heller M. Współczesne tendencje rozwojowe oraz zagadnienia technologiczne, ekonomiczne i ekologiczne związane z odlewaniem stopów magnezu. Praca magisterska. Wydział Budowy Maszyn Politechniki Łódzkiej, filia w Bielsku- Białej. Bielsko-Biała, 2000/2001. [17] Ashby M.F. Dobór materiałów projektowanie inżynierskie. Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, Warszawa [18] Gulajev B.B. Sintiez splavov (Osnovnyje principy. Vybor komponientov). Metallurgija, Moskva, [19] Sobczak J. Podstawy syntezy stopów. Instytut Odlewnictwa, Kraków [20] Pauling l. Pauling P. Chemia. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa [21] Sołoniewich R. Pierwiastki chemiczne grup głównych. Wydawnictwa Naukowo- Techniczne. Warszawa, [22] Delimarskij J.K. Elektrochemicheskaja ochistka otlivok w jonnych rasplavach. Moskva, Mashinostrojenije, CORROSIVE BEHAVIOR OF ALUMINIUM AND MAGNESIUM ALLOYS PROCESSED BY DIE CASTING TECHNOLOGY SUMMARY The aim of this study was to give theoretical guidelines for choice of the chemical composition (synthesis) of aluminum- and magnesium-based alloys, taking into consideration some specific requirements concerning their corrosion resistance. In experimental part of the study the authors disclosed the results of investigation of the corrosion behavior of AM60B alloy (based on magnesium) as compared with analogical properties of AK93 alloy (based on aluminum) in some selected media of acids, alkalies and salts. Both investigated alloys are typically used in die casting technology. The studies aim at showing not only the different modes of behavior of AM60B and AK93 alloys in media of various chemical compounds but also different kinetics of their corrosion process. Recenzował Prof. Stanisław Jura

PODSTAWY KOROZJI ELEKTROCHEMICZNEJ

PODSTAWY KOROZJI ELEKTROCHEMICZNEJ PODSTAWY KOROZJI ELEKTROCHEMICZNEJ PODZIAŁ KOROZJI ZE WZGLĘDU NA MECHANIZM Korozja elektrochemiczna zachodzi w środowiskach wilgotnych, w wodzie i roztworach wodnych, w glebie, w wilgotnej atmosferze oraz

Bardziej szczegółowo

OBRÓBKA CIEPLNA SILUMINU AK132

OBRÓBKA CIEPLNA SILUMINU AK132 52/22 Archives of Foundry, Year 2006, Volume 6, 22 Archiwum Odlewnictwa, Rok 2006, Rocznik 6, Nr 22 PAN Katowice PL ISSN 1642-5308 OBRÓBKA CIEPLNA SILUMINU AK132 J. PEZDA 1 Akademia Techniczno-Humanistyczna

Bardziej szczegółowo

Schemat ogniwa:... Równanie reakcji:...

Schemat ogniwa:... Równanie reakcji:... Zadanie 1. Wykorzystując dane z szeregu elektrochemicznego metali napisz schemat ogniwa, w którym elektroda cynkowa pełni rolę anody. Zapisz równanie reakcji zachodzącej w półogniwie cynkowym. Schemat

Bardziej szczegółowo

ANALIZA KRYSTALIZACJI STOPU AlMg (AG 51) METODĄ ATND

ANALIZA KRYSTALIZACJI STOPU AlMg (AG 51) METODĄ ATND 18/22 Archives of Foundry, Year 2006, Volume 6, 22 Archiwum Odlewnictwa, Rok 2006, Rocznik 6, Nr 22 PAN Katowice PL ISSN 1642-5308 ANALIZA KRYSTALIZACJI STOPU AlMg (AG 51) METODĄ ATND T. CIUĆKA 1 Katedra

Bardziej szczegółowo

Elektrochemia - szereg elektrochemiczny metali. Zadania

Elektrochemia - szereg elektrochemiczny metali. Zadania Elektrochemia - szereg elektrochemiczny metali Zadania Czym jest szereg elektrochemiczny metali? Szereg elektrochemiczny metali jest to zestawienie metali według wzrastających potencjałów normalnych. Wartości

Bardziej szczegółowo

Ćwiczenie 1: Wyznaczanie warunków odporności, korozji i pasywności metali

Ćwiczenie 1: Wyznaczanie warunków odporności, korozji i pasywności metali Ćwiczenie 1: Wyznaczanie warunków odporności, korozji i pasywności metali Wymagane wiadomości Podstawy korozji elektrochemicznej, wykresy E-pH. Wprowadzenie Główną przyczyną zniszczeń materiałów metalicznych

Bardziej szczegółowo

Podstawowe pojęcia 1

Podstawowe pojęcia 1 Tomasz Lubera Półogniwo Podstawowe pojęcia 1 układ złożony z min. dwóch faz pozostających ze sobą w kontakcie, w którym w wyniku zachodzących procesów utleniania lub redukcji ustala się stan równowagi,

Bardziej szczegółowo

WPŁYW DODATKÓW STOPOWYCH NA WŁASNOŚCI STOPU ALUMINIUM KRZEM O NADEUTEKTYCZNYM SKŁADZIE

WPŁYW DODATKÓW STOPOWYCH NA WŁASNOŚCI STOPU ALUMINIUM KRZEM O NADEUTEKTYCZNYM SKŁADZIE WYDZIAŁ ODLEWNICTWA AGH Oddział Krakowski STOP XXXIV KONFERENCJA NAUKOWA Kraków - 19 listopada 2010 r. Marcin PIĘKOŚ 1, Stanisław RZADKOSZ 2, Janusz KOZANA 3,Witold CIEŚLAK 4 WPŁYW DODATKÓW STOPOWYCH NA

Bardziej szczegółowo

BUDOWA STOPÓW METALI

BUDOWA STOPÓW METALI BUDOWA STOPÓW METALI Stopy metali Substancje wieloskładnikowe, w których co najmniej jeden składnik jest metalem, wykazujące charakter metaliczny. Składnikami stopów mogą być pierwiastki lub substancje

Bardziej szczegółowo

ODPORNO NA KOROZJ WIELOSKŁADNIKOWYCH STOPÓW NA OSNOWIE Al-Mg

ODPORNO NA KOROZJ WIELOSKŁADNIKOWYCH STOPÓW NA OSNOWIE Al-Mg 9/21 ARCHIWUM ODLEWNICTWA Rok 2006, Rocznik 6, Nr 21(1/2) ARCHIVES OF FOUNDARY Year 2006, Volume 6, Nº 21 (1/2) PAN Katowice PL ISSN 1642-5308 ODPORNO NA KOROZJ WIELOSKŁADNIKOWYCH STOPÓW NA OSNOWIE Al-Mg

Bardziej szczegółowo

ANALIZA KRZEPNIĘCIA I BADANIA MIKROSTRUKTURY PODEUTEKTYCZNYCH STOPÓW UKŁADU Al-Si

ANALIZA KRZEPNIĘCIA I BADANIA MIKROSTRUKTURY PODEUTEKTYCZNYCH STOPÓW UKŁADU Al-Si 53/22 Archives of Foundry, Year 2006, Volume 6, 22 Archiwum Odlewnictwa, Rok 2006, Rocznik 6, Nr 22 PAN Katowice PL ISSN 1642-5308 ANALIZA KRZEPNIĘCIA I BADANIA MIKROSTRUKTURY PODEUTEKTYCZNYCH STOPÓW UKŁADU

Bardziej szczegółowo

K, Na, Ca, Mg, Al, Zn, Fe, Sn, Pb, H, Cu, Ag, Hg, Pt, Au

K, Na, Ca, Mg, Al, Zn, Fe, Sn, Pb, H, Cu, Ag, Hg, Pt, Au WSTĘP DO ELEKTROCHEMII (opracowanie dr Katarzyna Makyła-Juzak Elektrochemia jest działem chemii fizycznej, który zajmuje się zarówno reakcjami chemicznymi stanowiącymi źródło prądu elektrycznego (ogniwa

Bardziej szczegółowo

Karta pracy III/1a Elektrochemia: ogniwa galwaniczne

Karta pracy III/1a Elektrochemia: ogniwa galwaniczne Karta pracy III/1a Elektrochemia: ogniwa galwaniczne I. Elektroda, półogniwo, ogniowo Elektroda przewodnik elektryczny (blaszka metalowa lub pręcik grafitowy) który ma być zanurzony w roztworze elektrolitu

Bardziej szczegółowo

STRUKTURA STOPÓW UKŁADY RÓWNOWAGI FAZOWEJ. Publikacja współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

STRUKTURA STOPÓW UKŁADY RÓWNOWAGI FAZOWEJ. Publikacja współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego STRUKTURA STOPÓW UKŁADY RÓWNOWAGI FAZOWEJ Publikacja współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Wykresy układów równowagi faz stopowych Ilustrują skład fazowy

Bardziej szczegółowo

wykład 6 elektorochemia

wykład 6 elektorochemia elektorochemia Ogniwa elektrochemiczne Ogniwo elektrochemiczne składa się z dwóch elektrod będących w kontakcie z elektrolitem, który może być roztworem, cieczą lub ciałem stałym. Elektrolit wraz z zanurzona

Bardziej szczegółowo

OKREŚLANIE WŁASNOŚCI MECHANICZNYCH SILUMINU AK20 NA PODSTAWIE METODY ATND

OKREŚLANIE WŁASNOŚCI MECHANICZNYCH SILUMINU AK20 NA PODSTAWIE METODY ATND 28/17 ARCHIWUM ODLEWNICTWA Rok 2005, Rocznik 5, Nr 17 Archives of Foundry Year 2005, Volume 5, Book 17 PAN - Katowice PL ISSN 1642-5308 OKREŚLANIE WŁASNOŚCI MECHANICZNYCH SILUMINU AK20 NA PODSTAWIE METODY

Bardziej szczegółowo

KRZEPNIĘCIE KOMPOZYTÓW HYBRYDOWYCH AlMg10/SiC+C gr

KRZEPNIĘCIE KOMPOZYTÓW HYBRYDOWYCH AlMg10/SiC+C gr 51/18 ARCHIWUM ODLEWNICTWA Rok 26, Rocznik 6, Nr 18 (1/2) ARCHIVES OF FOUNDRY Year 26, Volume 6, N o 18 (1/2) PAN Katowice PL ISSN 1642-538 KRZEPNIĘCIE KOMPOZYTÓW HYBRYDOWYCH AlMg1/SiC+C gr M. ŁĄGIEWKA

Bardziej szczegółowo

MODYFIKACJA SILUMINU AK20 DODATKAMI ZŁOŻONYMI

MODYFIKACJA SILUMINU AK20 DODATKAMI ZŁOŻONYMI 41/2 Archives of Foundry, Year 2001, Volume 1, 1 (2/2) Archiwum Odlewnictwa, Rok 2001, Rocznik 1, Nr 1 (2/2) PAN Katowice PL ISSN 1642-5308 MODYFIKACJA SILUMINU AK20 DODATKAMI ZŁOŻONYMI F. ROMANKIEWICZ

Bardziej szczegółowo

Zadanie 2. Przeprowadzono następujące doświadczenie: Wyjaśnij przebieg tego doświadczenia. Zadanie: 3. Zadanie: 4

Zadanie 2. Przeprowadzono następujące doświadczenie: Wyjaśnij przebieg tego doświadczenia. Zadanie: 3. Zadanie: 4 Zadanie: 1 Do niebieskiego, wodnego roztworu soli miedzi wrzucono żelazny gwóźdź i odstawiono na pewien czas. Opisz zmiany zachodzące w wyglądzie: roztworu żelaznego gwoździa Zadanie 2. Przeprowadzono

Bardziej szczegółowo

STRUKTURA STOPÓW CHARAKTERYSTYKA FAZ. Publikacja współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

STRUKTURA STOPÓW CHARAKTERYSTYKA FAZ. Publikacja współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego STRUKTURA STOPÓW CHARAKTERYSTYKA FAZ Publikacja współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Stop tworzywo składające się z metalu stanowiącego osnowę, do którego

Bardziej szczegółowo

SZACOWANIE WŁASNOŚCI MECHANICZNYCH SILUMINU AK9 NA PODSTAWIE METODY ATND

SZACOWANIE WŁASNOŚCI MECHANICZNYCH SILUMINU AK9 NA PODSTAWIE METODY ATND 13/10 Archives of Foundry, Year 2003, Volume 3, 10 Archiwum Odlewnictwa, Rok 2003, Rocznik 3, Nr 10 PAN Katowice PL ISSN 1642-5308 SZACOWANIE WŁASNOŚCI MECHANICZNYCH SILUMINU AK9 NA PODSTAWIE METODY ATND

Bardziej szczegółowo

Wrocław dn. 18 listopada 2005 roku

Wrocław dn. 18 listopada 2005 roku Piotr Chojnacki IV rok, informatyka chemiczna Liceum Ogólnokształcące Nr I we Wrocławiu Wrocław dn. 18 listopada 2005 roku Temat lekcji: Zjawisko korozji elektrochemicznej. Cel ogólny lekcji: Wprowadzenie

Bardziej szczegółowo

CHEMIA. Wymagania szczegółowe. Wymagania ogólne

CHEMIA. Wymagania szczegółowe. Wymagania ogólne CHEMIA Wymagania ogólne Wymagania szczegółowe Uczeń: zapisuje konfiguracje elektronowe atomów pierwiastków do Z = 36 i jonów o podanym ładunku, uwzględniając rozmieszczenie elektronów na podpowłokach [

Bardziej szczegółowo

1. za pomocą pomiaru SEM (siła elektromotoryczna róŝnica potencjałów dwóch elektrod) i na podstawie wzoru wyznaczenie stęŝenia,

1. za pomocą pomiaru SEM (siła elektromotoryczna róŝnica potencjałów dwóch elektrod) i na podstawie wzoru wyznaczenie stęŝenia, Potencjometria Potencjometria instrumentalna metoda analityczna, wykorzystująca zaleŝność pomiędzy potencjałem elektrody wzorcowej, a aktywnością jonów lub cząstek w badanym roztworze (elektrody wskaźnikowej).

Bardziej szczegółowo

Katedra Inżynierii Materiałowej

Katedra Inżynierii Materiałowej Katedra Inżynierii Materiałowej Instrukcja do ćwiczenia z Biomateriałów Polaryzacyjne badania korozyjne mgr inż. Magdalena Jażdżewska Gdańsk 2010 Korozyjne charakterystyki stałoprądowe (zależności potencjał

Bardziej szczegółowo

Fragmenty Działu 8 z Tomu 1 PODSTAWY ELEKTROCHEMII

Fragmenty Działu 8 z Tomu 1 PODSTAWY ELEKTROCHEMII Fragmenty Działu 8 z Tomu 1 PODSTAWY ELEKTROCHEMII O G N I W A Zadanie 867 (2 pkt.) Wskaż procesy, jakie zachodzą podczas pracy ogniwa niklowo-srebrowego. Katoda Anoda Zadanie 868* (4 pkt.) W wodnym roztworze

Bardziej szczegółowo

Opracowała: mgr inż. Ewelina Nowak

Opracowała: mgr inż. Ewelina Nowak Materiały dydaktyczne na zajęcia wyrównawcze z chemii dla studentów pierwszego roku kierunku zamawianego Inżynieria Środowiska w ramach projektu Era inżyniera pewna lokata na przyszłość Opracowała: mgr

Bardziej szczegółowo

Recykling złomu obiegowego odlewniczych stopów magnezu poprzez zastosowanie innowacyjnej metody endomodyfikacji

Recykling złomu obiegowego odlewniczych stopów magnezu poprzez zastosowanie innowacyjnej metody endomodyfikacji PROJEKT NR: POIG.01.01.02-00-015/09 Zaawansowane materiały i technologie ich wytwarzania Recykling złomu obiegowego odlewniczych stopów magnezu poprzez zastosowanie innowacyjnej metody endomodyfikacji

Bardziej szczegółowo

Elektrochemia elektroliza. Wykład z Chemii Fizycznej str. 4.3 / 1

Elektrochemia elektroliza. Wykład z Chemii Fizycznej str. 4.3 / 1 Elektrochemia elektroliza Wykład z Chemii Fizycznej str. 4.3 / 1 ELEKTROLIZA POLARYZACJA ELEKTROD Charakterystyka prądowo-napięciowa elektrolizy i sposób określenia napięcia rozkładu Wykład z Chemii Fizycznej

Bardziej szczegółowo

Nauka przez obserwacje - Badanie wpływu różnych czynników na szybkość procesu. korozji

Nauka przez obserwacje - Badanie wpływu różnych czynników na szybkość procesu. korozji Nauka przez obserwacje - Badanie wpływu różnych czynników na szybkość procesu korozji KOROZJA to procesy stopniowego niszczenia materiałów, zachodzące między ich powierzchnią i otaczającym środowiskiem.

Bardziej szczegółowo

PODSTAWY OBLICZEŃ CHEMICZNYCH.. - należy podać schemat obliczeń (skąd się biorą konkretne podstawienia do wzorów?)

PODSTAWY OBLICZEŃ CHEMICZNYCH.. - należy podać schemat obliczeń (skąd się biorą konkretne podstawienia do wzorów?) Korozja chemiczna PODSTAWY OBLICZEŃ CHEMICZNYCH.. - należy podać schemat obliczeń (skąd się biorą konkretne podstawienia do wzorów?) 1. Co to jest stężenie molowe? (co reprezentuje jednostka/ metoda obliczania/

Bardziej szczegółowo

MA M + + A - K S, s M + + A - MA

MA M + + A - K S, s M + + A - MA ROZPUSZCZANIE OSADU MA M + + A - K S, s X + ; Y - M + ; A - H + L - (A - ; OH - ) jony obce jony wspólne protonowanie A - kompleksowanie M + STRĄCANIE OSADU M + + A - MA IS > K S czy się strąci? przy jakim

Bardziej szczegółowo

Związki nieorganiczne

Związki nieorganiczne strona 1/8 Związki nieorganiczne Dorota Lewandowska, Anna Warchoł, Lidia Wasyłyszyn Treść podstawy programowej: Typy związków nieorganicznych: kwasy, zasady, wodorotlenki, dysocjacja jonowa, odczyn roztworu,

Bardziej szczegółowo

TŻ Wykład 9-10 I 2018

TŻ Wykład 9-10 I 2018 TŻ Wykład 9-10 I 2018 Witold Bekas SGGW Elementy elektrochemii Wiele metod analitycznych stosowanych w analityce żywnościowej wykorzystuje metody elektrochemiczne. Podział metod elektrochemicznych: Prąd

Bardziej szczegółowo

XV Wojewódzki Konkurs z Chemii

XV Wojewódzki Konkurs z Chemii XV Wojewódzki Konkurs z Chemii dla uczniów dotychczasowych gimnazjów oraz klas dotychczasowych gimnazjów prowadzonych w szkołach innego typu województwa świętokrzyskiego II Etap powiatowy 16 styczeń 2018

Bardziej szczegółowo

Wpływ metody odlewania stopów aluminium i parametrów anodowania na strukturę i grubość warstwy anodowej 1

Wpływ metody odlewania stopów aluminium i parametrów anodowania na strukturę i grubość warstwy anodowej 1 Wpływ metody odlewania stopów aluminium i parametrów anodowania na strukturę i grubość warstwy anodowej 1 L. A. Dobrzański*, K. Labisz*, J. Konieczny**, J. Duszczyk*** * Zakład Technologii Procesów Materiałowych

Bardziej szczegółowo

Opracowała: mgr inż. Ewelina Nowak

Opracowała: mgr inż. Ewelina Nowak Materiały dydaktyczne na zajęcia wyrównawcze z chemii dla studentów pierwszego roku kierunku zamawianego Inżynieria Środowiska w ramach projektu Era inżyniera pewna lokata na przyszłość Opracowała: mgr

Bardziej szczegółowo

VI Podkarpacki Konkurs Chemiczny 2013/2014

VI Podkarpacki Konkurs Chemiczny 2013/2014 VI Podkarpacki Konkurs Chemiczny 01/01 ETAP I 1.11.01 r. Godz. 10.00-1.00 KOPKCh Uwaga! Masy molowe pierwiastków podano na końcu zestawu. Zadanie 1 1. Znając liczbę masową pierwiastka można określić liczbę:

Bardziej szczegółowo

To jest. Ocena bardzo dobra [ ] energetycznych. s p d f. Ocena dobra [ ] izotopowym. atomowych Z. ,, d oraz f.

To jest. Ocena bardzo dobra [ ] energetycznych. s p d f. Ocena dobra [ ] izotopowym. atomowych Z. ,, d oraz f. 34 Wymagania programowe To jest przyrodniczych,,,,, chemicznego na podstawie zapisu A Z E,,,, podaje masy atomowe pierwiastków chemicznych,, n,,,,, s, p, d oraz f przyrodniczych,,,,, oraz Z,,, d oraz f,,

Bardziej szczegółowo

Reakcje chemiczne. Typ reakcji Schemat Przykłady Reakcja syntezy

Reakcje chemiczne. Typ reakcji Schemat Przykłady Reakcja syntezy Reakcje chemiczne Literatura: L. Jones, P. Atkins Chemia ogólna. Cząsteczki, materia, reakcje. Lesław Huppenthal, Alicja Kościelecka, Zbigniew Wojtczak Chemia ogólna i analityczna dla studentów biologii.

Bardziej szczegółowo

OKREŚLENIE WŁAŚCIWOŚCI MECHANICZNYCH SILUMINU AK132 NA PODSTAWIE METODY ATND.

OKREŚLENIE WŁAŚCIWOŚCI MECHANICZNYCH SILUMINU AK132 NA PODSTAWIE METODY ATND. 37/44 Solidification of Metals and Alloys, Year 000, Volume, Book No. 44 Krzepnięcie Metali i Stopów, Rok 000, Rocznik, Nr 44 PAN Katowice PL ISSN 008-9386 OKREŚLENIE WŁAŚCIWOŚCI MECHANICZNYCH SILUMINU

Bardziej szczegółowo

LABORATORIUM KOROZJI MATERIAŁÓW PROTETYCZNYCH

LABORATORIUM KOROZJI MATERIAŁÓW PROTETYCZNYCH INSTYTUT INŻYNIERII MATERIAŁOWEJ POLITECHNIKA ŁÓDZKA INSTRUKCJA DO ĆWICZEŃ LABORATORYJNYCH LABORATORIUM KOROZJI MATERIAŁÓW PROTETYCZNYCH ĆWICZENIE NR 6 WYZNACZANIE KRZYWYCH POLARYZACJI KATODOWEJ I ANODOWEJ

Bardziej szczegółowo

Kryteria oceniania z chemii kl VII

Kryteria oceniania z chemii kl VII Kryteria oceniania z chemii kl VII Ocena dopuszczająca -stosuje zasady BHP w pracowni -nazywa sprzęt laboratoryjny i szkło oraz określa ich przeznaczenie -opisuje właściwości substancji używanych na co

Bardziej szczegółowo

Nazwy pierwiastków: ...

Nazwy pierwiastków: ... Zadanie 1. [ 3 pkt.] Na podstawie podanych informacji ustal nazwy pierwiastków X, Y, Z i zapisz je we wskazanych miejscach. I. Atom pierwiastka X w reakcjach chemicznych może tworzyć jon zawierający 20

Bardziej szczegółowo

WŁAŚCIWOŚCI MECHANICZNE KOMPOZYTÓW AlSi13Cu2- WŁÓKNA WĘGLOWE WYTWARZANYCH METODĄ ODLEWANIA CIŚNIENIOWEGO

WŁAŚCIWOŚCI MECHANICZNE KOMPOZYTÓW AlSi13Cu2- WŁÓKNA WĘGLOWE WYTWARZANYCH METODĄ ODLEWANIA CIŚNIENIOWEGO 31/14 Archives of Foundry, Year 2004, Volume 4, 14 Archiwum Odlewnictwa, Rok 2004, Rocznik 4, Nr 14 PAN Katowice PL ISSN 1642-5308 WŁAŚCIWOŚCI MECHANICZNE KOMPOZYTÓW AlSi13Cu2- WŁÓKNA WĘGLOWE WYTWARZANYCH

Bardziej szczegółowo

MECHANIKA KOROZJI DWUFAZOWEGO STOPU TYTANU W ŚRODOWISKU HCl. CORROSION OF TWO PHASE TI ALLOY IN HCl ENVIRONMENT

MECHANIKA KOROZJI DWUFAZOWEGO STOPU TYTANU W ŚRODOWISKU HCl. CORROSION OF TWO PHASE TI ALLOY IN HCl ENVIRONMENT ANNA KADŁUCZKA, MAREK MAZUR MECHANIKA KOROZJI DWUFAZOWEGO STOPU TYTANU W ŚRODOWISKU HCl CORROSION OF TWO PHASE TI ALLOY IN HCl ENVIRONMENT S t r e s z c z e n i e A b s t r a c t W niniejszym artykule

Bardziej szczegółowo

MATERIAŁOZNAWSTWO Wydział Mechaniczny, Mechatronika, sem. I. dr inż. Hanna Smoleńska

MATERIAŁOZNAWSTWO Wydział Mechaniczny, Mechatronika, sem. I. dr inż. Hanna Smoleńska MATERIAŁOZNAWSTWO Wydział Mechaniczny, Mechatronika, sem. I dr inż. Hanna Smoleńska UKŁADY RÓWNOWAGI FAZOWEJ Równowaga termodynamiczna pojęcie stosowane w termodynamice. Oznacza stan, w którym makroskopowe

Bardziej szczegółowo

Materiały do zajęć dokształcających z chemii nieorganicznej i fizycznej. Część V

Materiały do zajęć dokształcających z chemii nieorganicznej i fizycznej. Część V Materiały do zajęć dokształcających z chemii nieorganicznej i fizycznej Część V Wydział Chemii UAM Poznań 2011 POJĘCIA PODSTAWOWE Reakcjami utleniania i redukcji (oksydacyjno-redukcyjnymi) nazywamy reakcje,

Bardziej szczegółowo

ELEKTROTECHNIKA I ELEKTRONIKA

ELEKTROTECHNIKA I ELEKTRONIKA UNIERSYTET TECHNOLOGICZNO-PRZYRODNICZY BYDGOSZCZY YDZIAŁ INŻYNIERII MECHANICZNEJ INSTYTUT EKSPLOATACJI MASZYN I TRANSPORTU ZAKŁAD STEROANIA ELEKTROTECHNIKA I ELEKTRONIKA ĆICZENIE: E3 BADANIE ŁAŚCIOŚCI

Bardziej szczegółowo

1. Od czego i w jaki sposób zależy szybkość reakcji chemicznej?

1. Od czego i w jaki sposób zależy szybkość reakcji chemicznej? Tematy opisowe 1. Od czego i w jaki sposób zależy szybkość reakcji chemicznej? 2. Omów pomiar potencjału na granicy faz elektroda/roztwór elektrolitu. Podaj przykład, omów skale potencjału i elektrody

Bardziej szczegółowo

Problemy elektrochemii w inżynierii materiałowej

Problemy elektrochemii w inżynierii materiałowej Problemy elektrochemii w inżynierii materiałowej Pamięci naszych Rodziców Autorzy NR 102 Antoni Budniok, Eugeniusz Łągiewka Problemy elektrochemii w inżynierii materiałowej Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego

Bardziej szczegółowo

INSTYTUT INŻYNIERII MATERIAŁOWEJ PŁ LABORATORIUM TECHNOLOGII POWŁOK OCHRONNYCH ĆWICZENIE 2

INSTYTUT INŻYNIERII MATERIAŁOWEJ PŁ LABORATORIUM TECHNOLOGII POWŁOK OCHRONNYCH ĆWICZENIE 2 INSTYTUT INŻYNIERII MATERIAŁOWEJ PŁ LABORATORIUM TECHNOLOGII POWŁOK OCHRONNYCH ĆWICZENIE 2 BADANIA ODPORNOŚCI NA KOROZJĘ ELEKTROCHEMICZNĄ SYSTEMÓW POWŁOKOWYCH 1. WSTĘP TEORETYCZNY Odporność na korozję

Bardziej szczegółowo

WPŁYW PARAMETRÓW ODLEWANIA CIŚNIENIOWEGO NA STRUKTURĘ i WŁAŚCIWOŚCI STOPU MAGNEZU AM50

WPŁYW PARAMETRÓW ODLEWANIA CIŚNIENIOWEGO NA STRUKTURĘ i WŁAŚCIWOŚCI STOPU MAGNEZU AM50 28/18 ARCHIWUM ODLEWNICTWA Rok 2006, Rocznik 6, Nr 18 (1/2) ARCHIVES OF FOUNDRY Year 2006, Volume 6, N o 18 (1/2) PAN Katowice PL ISSN 1642-5308 WPŁYW PARAMETRÓW ODLEWANIA CIŚNIENIOWEGO NA STRUKTURĘ i

Bardziej szczegółowo

TYPY REAKCJI CHEMICZNYCH

TYPY REAKCJI CHEMICZNYCH 1 REAKCJA CHEMICZNA: TYPY REAKCJI CHEMICZNYCH REAKCJĄ CHEMICZNĄ NAZYWAMY PROCES, W WYNIKU KTÓREGO Z JEDNYCH SUBSTANCJI POWSTAJĄ NOWE (PRODUKTY) O INNYCH WŁAŚCIWOŚCIACH NIŻ SUBSTANCJE WYJŚCIOWE (SUBSTRATY)

Bardziej szczegółowo

MODYFIKACJA SILUMINÓW AK7 i AK9. F. ROMANKIEWICZ 1 Uniwersytet Zielonogórski, ul. Podgórna 50, Zielona Góra

MODYFIKACJA SILUMINÓW AK7 i AK9. F. ROMANKIEWICZ 1 Uniwersytet Zielonogórski, ul. Podgórna 50, Zielona Góra 23/6 ARCHIWUM ODLEWNICTWA Rok 2002, Rocznik 2, Nr 6 Archives of Foundry Year 2002, Volume 2, Book 6 PAN - Katowice PL ISSN 1642-5308 MODYFIKACJA SILUMINÓW AK7 i AK9 F. ROMANKIEWICZ 1 Uniwersytet Zielonogórski,

Bardziej szczegółowo

KRYSTALIZACJA I SKURCZ STOPU AK9 (AlSi9Mg) M. DUDYK 1, K. KOSIBOR 2 Akademia Techniczno Humanistyczna ul. Willowa 2, Bielsko Biała

KRYSTALIZACJA I SKURCZ STOPU AK9 (AlSi9Mg) M. DUDYK 1, K. KOSIBOR 2 Akademia Techniczno Humanistyczna ul. Willowa 2, Bielsko Biała 18/14 Archives of Foundry, Year 2004, Volume 4, 14 Archiwum Odlewnictwa, Rok 2004, Rocznik 4, Nr 14 PAN Katowice PL ISSN 1642-5308 KRYSTALIZACJA I SKURCZ STOPU AK9 (AlSi9Mg) M. DUDYK 1, K. KOSIBOR 2 Akademia

Bardziej szczegółowo

IDENTYFIKACJA FAZ W MODYFIKOWANYCH CYRKONEM ŻAROWYTRZYMAŁYCH ODLEWNICZYCH STOPACH KOBALTU METODĄ DEBYEA-SCHERRERA

IDENTYFIKACJA FAZ W MODYFIKOWANYCH CYRKONEM ŻAROWYTRZYMAŁYCH ODLEWNICZYCH STOPACH KOBALTU METODĄ DEBYEA-SCHERRERA 44/14 Archives of Foundry, Year 2004, Volume 4, 14 Archiwum Odlewnictwa, Rok 2004, Rocznik 4, Nr 14 PAN Katowice PL ISSN 1642-5308 IDENTYFIKACJA FAZ W MODYFIKOWANYCH CYRKONEM ŻAROWYTRZYMAŁYCH ODLEWNICZYCH

Bardziej szczegółowo

Ćwiczenie IX KATALITYCZNY ROZKŁAD WODY UTLENIONEJ

Ćwiczenie IX KATALITYCZNY ROZKŁAD WODY UTLENIONEJ Wprowadzenie Ćwiczenie IX KATALITYCZNY ROZKŁAD WODY UTLENIONEJ opracowanie: Barbara Stypuła Celem ćwiczenia jest poznanie roli katalizatora w procesach chemicznych oraz prostego sposobu wyznaczenia wpływu

Bardziej szczegółowo

ĆWICZENIE: Wpływ przewodnictwa elektrycznego roztworu na promień działania protektora

ĆWICZENIE: Wpływ przewodnictwa elektrycznego roztworu na promień działania protektora ĆWICZENIE: Wpływ przewodnictwa elektrycznego roztworu na promień działania protektora WPROWADZENIE W celu ochrony metalu przed korozją w roztworach elektrolitów często stosuje się tak zwaną ochronę protektorową.

Bardziej szczegółowo

VII Podkarpacki Konkurs Chemiczny 2014/2015

VII Podkarpacki Konkurs Chemiczny 2014/2015 II Podkarpacki Konkurs Chemiczny 2014/2015 ETAP I 12.11.2014 r. Godz. 10.00-12.00 KOPKCh Uwaga! Masy molowe pierwiastków podano na końcu zestawu. Zadanie 1 1. Który z podanych zestawów zawiera wyłącznie

Bardziej szczegółowo

Laboratorium z Konwersji Energii. Ogniwo Paliwowe PEM

Laboratorium z Konwersji Energii. Ogniwo Paliwowe PEM Laboratorium z Konwersji Energii Ogniwo Paliwowe PEM 1.0 WSTĘP Ogniwo paliwowe typu PEM (ang. PEM FC) Ogniwa paliwowe są urządzeniami elektro chemicznymi, stanowiącymi przełom w dziedzinie źródeł energii,

Bardziej szczegółowo

Ćwiczenie 2. Charakteryzacja niskotemperaturowego czujnika tlenu. (na prawach rękopisu)

Ćwiczenie 2. Charakteryzacja niskotemperaturowego czujnika tlenu. (na prawach rękopisu) Ćwiczenie 2. Charakteryzacja niskotemperaturowego czujnika tlenu (na prawach rękopisu) W analityce procesowej istotne jest określenie stężeń rozpuszczonych w cieczach gazów. Gazy rozpuszczają się w cieczach

Bardziej szczegółowo

Ć W I C Z E N I E 6. Nadnapięcie wydzielania wodoru na metalach

Ć W I C Z E N I E 6. Nadnapięcie wydzielania wodoru na metalach HYDROMETALURGIA METALI NIEŻELAZNYCH 1 Ć W I C Z E N I E 6 Nadnapięcie wydzielania wodoru na metalach WPROWADZENIE ażdej elektrodzie, na której przebiega reakcja elektrochemiczna typu: x Ox + ze y Red (6.1)

Bardziej szczegółowo

KONTROLA STALIWA GXCrNi72-32 METODĄ ATD

KONTROLA STALIWA GXCrNi72-32 METODĄ ATD 54/14 Archives of Foundry, Year 2004, Volume 4, 14 Archiwum Odlewnictwa, Rok 2004, Rocznik 4, Nr 14 PAN Katowice PL ISSN 1642-5308 KONTROLA STALIWA GXCrNi72-32 METODĄ ATD S. PIETROWSKI 1, G. GUMIENNY 2

Bardziej szczegółowo

ELEKTRODY i OGNIWA. Elektrody I rodzaju - elektrody odwracalne wzgl dem kationu; metal zanurzony w elektrolicie zawieraj cym jony tego metalu.

ELEKTRODY i OGNIWA. Elektrody I rodzaju - elektrody odwracalne wzgl dem kationu; metal zanurzony w elektrolicie zawieraj cym jony tego metalu. ELEKTRODY i OGNIWA Elektrody I rodzaju - elektrody odwracalne wzgl dem kationu; metal zanurzony w elektrolicie zawieraj cym jony tego metalu. Me z+ + z e Me Utl + z e Red RÓWNANIE NERNSTA Walther H. Nernst

Bardziej szczegółowo

HYDROLIZA SOLI. 1. Hydroliza soli mocnej zasady i słabego kwasu. Przykładem jest octan sodu, dla którego reakcja hydrolizy przebiega następująco:

HYDROLIZA SOLI. 1. Hydroliza soli mocnej zasady i słabego kwasu. Przykładem jest octan sodu, dla którego reakcja hydrolizy przebiega następująco: HYDROLIZA SOLI Hydroliza to reakcja chemiczna zachodząca między jonami słabo zdysocjowanej wody i jonami dobrze zdysocjowanej soli słabego kwasu lub słabej zasady. Reakcji hydrolizy mogą ulegać następujące

Bardziej szczegółowo

BADANIA WTRĄCEŃ TLENKOWYCH W BRĄZIE KRZEMOWYM CUSI3ZN3MNFE METODĄ MIKROANALIZY RENTGENOWSKIEJ

BADANIA WTRĄCEŃ TLENKOWYCH W BRĄZIE KRZEMOWYM CUSI3ZN3MNFE METODĄ MIKROANALIZY RENTGENOWSKIEJ BADANIA WTRĄCEŃ TLENKOWYCH W BRĄZIE KRZEMOWYM CUSI3ZN3MNFE METODĄ MIKROANALIZY RENTGENOWSKIEJ R. ROMANKIEWICZ, F. ROMANKIEWICZ Uniwersytet Zielonogórski ul. Licealna 9, 65-417 Zielona Góra 1. Wstęp Jednym

Bardziej szczegółowo

Zespół Szkół Samochodowych

Zespół Szkół Samochodowych Zespół Szkół Samochodowych Podstawy Konstrukcji Maszyn Materiały Konstrukcyjne i Eksploatacyjne Temat: OTRZYMYWANIE STOPÓW ŻELAZA Z WĘGLEM. 2016-01-24 1 1. Stopy metali. 2. Odmiany alotropowe żelaza. 3.

Bardziej szczegółowo

Przetwarzanie energii: kondensatory

Przetwarzanie energii: kondensatory Przetwarzanie energii: kondensatory Ładując kondensator wykonujemy pracę nad ładunkiem. Przetwarzanie energii: ogniwa paliwowe W ogniwach paliwowych następuje elektrochemiczne spalanie paliwa. Energia

Bardziej szczegółowo

Chemia I Semestr I (1 )

Chemia I Semestr I (1 ) 1/ 6 Inżyniera Materiałowa Chemia I Semestr I (1 ) Osoba odpowiedzialna za przedmiot: dr inż. Maciej Walewski. 2/ 6 Wykład Program 1. Atomy i cząsteczki: Materia, masa, energia. Cząstki elementarne. Atom,

Bardziej szczegółowo

Celem ćwiczenia jest wyznaczenie charakterystyki prądowo- napięciowej elektrolizera typu PEM,

Celem ćwiczenia jest wyznaczenie charakterystyki prądowo- napięciowej elektrolizera typu PEM, Ćw.2 Elektroliza wody za pomocą ogniwa paliwowego typu PEM Celem ćwiczenia jest wyznaczenie charakterystyki prądowo- napięciowej elektrolizera typu PEM, A także określenie wydajności tego urządzenia, jeśli

Bardziej szczegółowo

LABORATORIUM FIZYKI PAŃSTWOWEJ WYŻSZEJ SZKOŁY ZAWODOWEJ W NYSIE. Ćwiczenie nr 2 Temat: Wyznaczenie współczynnika elektrochemicznego i stałej Faradaya.

LABORATORIUM FIZYKI PAŃSTWOWEJ WYŻSZEJ SZKOŁY ZAWODOWEJ W NYSIE. Ćwiczenie nr 2 Temat: Wyznaczenie współczynnika elektrochemicznego i stałej Faradaya. LABOATOIUM FIZYKI PAŃSTWOWEJ WYŻSZEJ SZKOŁY ZAWODOWEJ W NYSIE Ćwiczenie nr Temat: Wyznaczenie współczynnika elektrochemicznego i stałej Faradaya.. Wprowadzenie Proces rozpadu drobin związków chemicznych

Bardziej szczegółowo

Zagadnienia z chemii na egzamin wstępny kierunek Technik Farmaceutyczny Szkoła Policealna im. J. Romanowskiej

Zagadnienia z chemii na egzamin wstępny kierunek Technik Farmaceutyczny Szkoła Policealna im. J. Romanowskiej Zagadnienia z chemii na egzamin wstępny kierunek Technik Farmaceutyczny Szkoła Policealna im. J. Romanowskiej 1) Podstawowe prawa i pojęcia chemiczne 2) Roztwory (zadania rachunkowe zbiór zadań Pazdro

Bardziej szczegółowo

WPŁYW MODYFIKACJI NA STRUKTURĘ I MORFOLOGIĘ PRZEŁOMÓW SILUMINU AK132

WPŁYW MODYFIKACJI NA STRUKTURĘ I MORFOLOGIĘ PRZEŁOMÓW SILUMINU AK132 60/22 Archives of Foundry, Year 2006, Volume 6, 22 Archiwum Odlewnictwa, Rok 2006, Rocznik 6, Nr 22 PAN Katowice PL ISSN 1642-5308 WPŁYW MODYFIKACJI NA STRUKTURĘ I MORFOLOGIĘ PRZEŁOMÓW SILUMINU AK132 F.

Bardziej szczegółowo

Podstawy elektrochemii

Podstawy elektrochemii Podstawy elektrochemii Elektrochemia bada procesy zachodzące na granicy elektrolit - elektroda Elektrony można wyciągnąć z elektrody bądź budując celkę elektrochemiczną, bądź dodając akceptor (np. kwas).

Bardziej szczegółowo

Praca objętościowa - pv (wymiana energii na sposób pracy) Ciepło reakcji Q (wymiana energii na sposób ciepła) Energia wewnętrzna

Praca objętościowa - pv (wymiana energii na sposób pracy) Ciepło reakcji Q (wymiana energii na sposób ciepła) Energia wewnętrzna Energia - zdolność danego układu do wykonania dowolnej pracy. Potencjalna praca, którą układ może w przyszłości wykonać. Praca wykonana przez układ jak i przeniesienie energii może manifestować się na

Bardziej szczegółowo

Realizacja wymagań szczegółowych podstawy programowej w poszczególnych tematach podręcznika Chemia Nowej Ery dla klasy siódmej szkoły podstawowej

Realizacja wymagań szczegółowych podstawy programowej w poszczególnych tematach podręcznika Chemia Nowej Ery dla klasy siódmej szkoły podstawowej Realizacja wymagań szczegółowych podstawy programowej w poszczególnych tematach podręcznika Chemia Nowej Ery dla klasy siódmej szkoły podstawowej Temat w podręczniku Substancje i ich przemiany 1. Zasady

Bardziej szczegółowo

CHEMIA KLASA II I PÓŁROCZE

CHEMIA KLASA II I PÓŁROCZE CHEMIA KLASA II I PÓŁROCZE wymienia zasady bhp dotyczące obchodzenia się z kwasami definiuje pojęcia: elektrolit i nieelektrolit wyjaśnia, co to jest wskaźnik i wymienia trzy przykłady odróżnia kwasy od

Bardziej szczegółowo

XXIII KONKURS CHEMICZNY DLA GIMNAZJALISTÓW ROK SZKOLNY 2015/2016

XXIII KONKURS CHEMICZNY DLA GIMNAZJALISTÓW ROK SZKOLNY 2015/2016 IMIĘ I NAZWISKO PUNKTACJA SZKOŁA KLASA NAZWISKO NAUCZYCIELA CHEMII I LICEUM OGÓLNOKSZTAŁCĄCE Inowrocław 21 maja 2016 Im. Jana Kasprowicza INOWROCŁAW XXIII KONKURS CHEMICZNY DLA GIMNAZJALISTÓW ROK SZKOLNY

Bardziej szczegółowo

Realizacja wymagań szczegółowych podstawy programowej z chemii dla klasy siódmej szkoły podstawowej

Realizacja wymagań szczegółowych podstawy programowej z chemii dla klasy siódmej szkoły podstawowej Realizacja wymagań szczegółowych podstawy programowej z chemii dla klasy siódmej szkoły podstawowej Nauczyciel: Marta Zielonka Temat w podręczniku Substancje i ich przemiany 1. Zasady bezpiecznej pracy

Bardziej szczegółowo

ĆWICZENIE Nr 2/N. 9. Stopy aluminium z litem: budowa strukturalna, właściwości, zastosowania.

ĆWICZENIE Nr 2/N. 9. Stopy aluminium z litem: budowa strukturalna, właściwości, zastosowania. Akceptował: Kierownik Katedry prof. dr hab. inż. A. Weroński POLITECHNIKA LUBELSKA WYDZIAŁ MECHANICZNY KATEDRA INŻYNIERII MATERIAŁOWEJ Laboratorium Materiały Metaliczne II ĆWICZENIE Nr 2/N Opracowali:

Bardziej szczegółowo

Wymagania z chemii na poszczególne oceny Klasa 2 gimnazjum. Kwasy.

Wymagania z chemii na poszczególne oceny Klasa 2 gimnazjum. Kwasy. Wymagania z chemii na poszczególne oceny Klasa 2 gimnazjum Stopień celujący mogą otrzymać uczniowie, którzy spełniają kryteria na stopień bardzo dobry oraz: Omawiają przemysłową metodę otrzymywania kwasu

Bardziej szczegółowo

1. Stechiometria 1.1. Obliczenia składu substancji na podstawie wzoru

1. Stechiometria 1.1. Obliczenia składu substancji na podstawie wzoru 1. Stechiometria 1.1. Obliczenia składu substancji na podstawie wzoru Wzór związku chemicznego podaje jakościowy jego skład z jakich pierwiastków jest zbudowany oraz liczbę atomów poszczególnych pierwiastków

Bardziej szczegółowo

Test kompetencji z chemii do liceum. Grupa A.

Test kompetencji z chemii do liceum. Grupa A. Test kompetencji z chemii do liceum. Grupa A. 1. Atomy to: A- niepodzielne cząstki pierwiastka B- ujemne cząstki materii C- dodatnie cząstki materii D- najmniejsze cząstki pierwiastka, zachowujące jego

Bardziej szczegółowo

SCENARIUSZ ZAJĘĆ TEMAT: ŚWIAT METALI.

SCENARIUSZ ZAJĘĆ TEMAT: ŚWIAT METALI. SCENARIUSZ ZAJĘĆ Publiczne Gimnazjum w Pajęcznie Klasa II Przedmiot - chemia Prowadzący zajęcia - mgr Bożena Dymek Dział programu SUROWCE I TWORZYWA POCHODZENIA MINERALNEGO TEMAT: ŚWIAT METALI. CELE OGÓLNE:

Bardziej szczegółowo

ELEKTROGRAWIMETRIA. Zalety: - nie trzeba strącać, płukać, sączyć i ważyć; - osad czystszy. Wady: mnożnik analityczny F = 1.

ELEKTROGRAWIMETRIA. Zalety: - nie trzeba strącać, płukać, sączyć i ważyć; - osad czystszy. Wady: mnożnik analityczny F = 1. Zasada oznaczania polega na wydzieleniu analitu w procesie elektrolizy w postaci osadu na elektrodzie roboczej (katodzie lub anodzie) i wagowe oznaczenie masy osadu z przyrostu masy elektrody Zalety: -

Bardziej szczegółowo

Wymagania programowe na poszczególne oceny. IV. Kwasy. Ocena bardzo dobra. Ocena dostateczna. Ocena dopuszczająca. Ocena dobra [1] [ ]

Wymagania programowe na poszczególne oceny. IV. Kwasy. Ocena bardzo dobra. Ocena dostateczna. Ocena dopuszczająca. Ocena dobra [1] [ ] Wymagania programowe na poszczególne oceny IV. Kwasy Ocena dopuszczająca Ocena dostateczna Ocena dobra Ocena bardzo dobra [1] [1 + 2] [1 + 2 + 3] [1 + 2 + 3 + 4] wymienia zasady bhp dotyczące obchodzenia

Bardziej szczegółowo

FILTRACJA STOPU AlSi9Mg (AK9) M. DUDYK 1 Wydział Budowy Maszyn i Informatyki Akademia Techniczno - Humanistyczna ul. Willowa 2, Bielsko-Biała.

FILTRACJA STOPU AlSi9Mg (AK9) M. DUDYK 1 Wydział Budowy Maszyn i Informatyki Akademia Techniczno - Humanistyczna ul. Willowa 2, Bielsko-Biała. 8/17 ARCHIWUM ODLEWNICTWA Rok 2005, Rocznik 5, Nr 17 Archives of Foundry Year 2005, Volume 5, Book 17 PAN - Katowice PL ISSN 1642-5308 FILTRACJA STOPU AlSi9Mg (AK9) M. DUDYK 1 Wydział Budowy Maszyn i Informatyki

Bardziej szczegółowo

REJESTRACJA PROCESÓW KRYSTALIZACJI METODĄ ATD-AED I ICH ANALIZA METALOGRAFICZNA

REJESTRACJA PROCESÓW KRYSTALIZACJI METODĄ ATD-AED I ICH ANALIZA METALOGRAFICZNA 22/38 Solidification of Metals and Alloys, No. 38, 1998 Krzepnięcie Metali i Stopów, nr 38, 1998 PAN Katowice PL ISSN 0208-9386 REJESTRACJA PROCESÓW KRYSTALIZACJI METODĄ ATD-AED I ICH ANALIZA METALOGRAFICZNA

Bardziej szczegółowo

MODYFIKACJA STOPU AK64

MODYFIKACJA STOPU AK64 17/10 Archives of Foundry, Year 2003, Volume 3, 10 Archiwum Odlewnictwa, Rok 2003, Rocznik 3, Nr 10 PAN Katowice PL ISSN 1642-5308 MODYFIKACJA STOPU AK64 F. ROMANKIEWICZ 1, R. ROMANKIEWICZ 2, T. PODRÁBSKÝ

Bardziej szczegółowo

Zasady oceniania z chemii w klasie II w roku szkolnym 2015/2016. Ocena dopuszczająca Ocena dostateczna Ocena dobra Ocena bardzo dobra

Zasady oceniania z chemii w klasie II w roku szkolnym 2015/2016. Ocena dopuszczająca Ocena dostateczna Ocena dobra Ocena bardzo dobra Zasady oceniania z chemii w klasie II w roku szkolnym 2015/2016 I. Kwasy wymienia zasady bhp dotyczące obchodzenia się z kwasami definiuje pojęcia: elektrolit i nieelektrolit wyjaśnia, co to jest wskaźnik

Bardziej szczegółowo

WPŁYW OBRÓBKI CIEPLNEJ NA WYBRANE WŁASNOŚCI STALIWA CHROMOWEGO ODPORNEGO NA ŚCIERANIE

WPŁYW OBRÓBKI CIEPLNEJ NA WYBRANE WŁASNOŚCI STALIWA CHROMOWEGO ODPORNEGO NA ŚCIERANIE 59/22 Archives of Foundry, Year 2006, Volume 6, 22 Archiwum Odlewnictwa, Rok 2006, Rocznik 6, Nr 22 PAN Katowice PL ISSN 1642-5308 WPŁYW OBRÓBKI CIEPLNEJ NA WYBRANE WŁASNOŚCI STALIWA CHROMOWEGO ODPORNEGO

Bardziej szczegółowo

WPŁYW MAGNEZU I BIZMUTU NA MODYFIKACJĘ STOPU AlSi7 DODATKIEM AlSr10

WPŁYW MAGNEZU I BIZMUTU NA MODYFIKACJĘ STOPU AlSi7 DODATKIEM AlSr10 29/17 ARCHIWUM ODLEWNICTWA Rok 2005, Rocznik 5, Nr 17 Archives of Foundry Year 2005, Volume 5, Book 17 PAN - Katowice PL ISSN 1642-5308 WPŁYW MAGNEZU I BIZMUTU NA MODYFIKACJĘ STOPU AlSi7 DODATKIEM AlSr10

Bardziej szczegółowo

XXIV KONKURS CHEMICZNY DLA GIMNAZJALISTÓW ROK SZKOLNY 2016/2017

XXIV KONKURS CHEMICZNY DLA GIMNAZJALISTÓW ROK SZKOLNY 2016/2017 IMIĘ I NAZWISKO PUNKTACJA SZKOŁA KLASA NAZWISKO NAUCZYCIELA CHEMII I LICEUM OGÓLNOKSZTAŁCĄCE Inowrocław 2 maja 217 Im. Jana Kasprowicza INOWROCŁAW XXIV KONKURS CHEMICZNY DLA GIMNAZJALISTÓW ROK SZKOLNY

Bardziej szczegółowo

Chemia klasa VII Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny Semestr II

Chemia klasa VII Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny Semestr II Chemia klasa VII Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny Semestr II Łączenie się atomów. Równania reakcji Ocena dopuszczająca [1] Ocena dostateczna [1 + 2] Ocena dobra [1 + 2 + 3] Ocena bardzo dobra

Bardziej szczegółowo

Elektroliza: polaryzacja elektrod, nadnapięcie Jakościowy oraz ilościowy opis elektrolizy. Prawa Faraday a

Elektroliza: polaryzacja elektrod, nadnapięcie Jakościowy oraz ilościowy opis elektrolizy. Prawa Faraday a Elektrochemia elektroliza oraz korozja 5.3.1. Elektroliza: polaryzacja elektrod, nadnapięcie 5.3.2. Jakościowy oraz ilościowy opis elektrolizy. Prawa Faraday a 5.3.3. Zjawisko korozji elektrochemicznej

Bardziej szczegółowo

SZYBKOŚĆ REAKCJI CHEMICZNYCH. RÓWNOWAGA CHEMICZNA

SZYBKOŚĆ REAKCJI CHEMICZNYCH. RÓWNOWAGA CHEMICZNA SZYBKOŚĆ REAKCJI CHEMICZNYCH. RÓWNOWAGA CHEMICZNA Zadania dla studentów ze skryptu,,obliczenia z chemii ogólnej Wydawnictwa Uniwersytetu Gdańskiego 1. Reakcja między substancjami A i B zachodzi według

Bardziej szczegółowo

LEJNOŚĆ KOMPOZYTÓW NA OSNOWIE STOPU AlMg10 Z CZĄSTKAMI SiC

LEJNOŚĆ KOMPOZYTÓW NA OSNOWIE STOPU AlMg10 Z CZĄSTKAMI SiC 38/9 Archives of Foundry, Year 23, Volume 3, 9 Archiwum Odlewnictwa, Rok 23, Rocznik 3, Nr 9 PAN Katowice PL ISSN 1642-538 LEJNOŚĆ KOMPOZYTÓW NA OSNOWIE STOPU AlMg1 Z CZĄSTKAMI SiC Z. KONOPKA 1, M. CISOWSKA

Bardziej szczegółowo

Wodorotlenki. n to liczba grup wodorotlenowych w cząsteczce wodorotlenku (równa wartościowości M)

Wodorotlenki. n to liczba grup wodorotlenowych w cząsteczce wodorotlenku (równa wartościowości M) Wodorotlenki Definicja - Wodorotlenkami nazywamy związki chemiczne, zbudowane z kationu metalu (zazwyczaj) (M) i anionu wodorotlenowego (OH - ) Ogólny wzór wodorotlenków: M(OH) n M oznacza symbol metalu.

Bardziej szczegółowo

Szczegółowy opis treści programowych obowiązujących na etapie szkolnym konkursu przedmiotowego z chemii 2018/2019

Szczegółowy opis treści programowych obowiązujących na etapie szkolnym konkursu przedmiotowego z chemii 2018/2019 Szczegółowy opis treści programowych obowiązujących na etapie szkolnym konkursu przedmiotowego z chemii 2018/2019 I. Eliminacje szkolne (60 minut, liczba punktów: 30). Wymagania szczegółowe. Cele kształcenia

Bardziej szczegółowo