Ubezpieczenia na życie z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym problemy w praktyce obrotu.

Transkrypt

1 15 maja 2013 odbyła się konferencja Rzecznika Ubezpieczonych i Fundacji Edukacji Ubezpieczeniowej pt. Ubezpieczenia na życie z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym problemy w praktyce obrotu. Konferencja stanowiła płaszczyznę wymiany poglądów na temat problemów jakie się pojawiły w związku z oferowaniem przez zakłady ubezpieczeń ubezpieczenia na życie z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym (UFK). W trakcie konferencji przedstawiono stanowisko RzU, przedstawicieli firmy która posiada te produkty w swojej ofercie jak również naukowców którzy podzielili się z swoimi przemyśleniami w tym zakresie. W roli prelegentów zaproszono: mec Annę Gadomską-Orłowską, Wojciecha Kamieńskiego, Wolfganga Stockmeyera, dr Małgorzatę Więcko- Tułowiecką, dr Dariusza Fuchsa, dr hab. Magdalenę Szczepańską, dr hab. Marcina Orlicki oraz mec. Aleksandera Daszewskiego. Jak wskazała w swoim krótkim, otwierającym konferencję wystąpieniu Rzecznik Ubezpieczonych Aleksandra Wiktorow, impulsem do zorganizowania spotkania była niepokojąca tendencja wzrostu liczby skarg klientów banków oraz doradców finansowych na oferowane im ubezpieczeniowe produkty inwestycyjne. Zdaniem RzU umowy takie charakteryzują się coraz większym skomplikowaniem a przy tym są oferowane coraz szerszej rzeszy klientów. Zadaniem RzU jest nie tylko obsługa skarg, ale również badanie produktów oferowanych na rynku. Łącząc te dwie rzeczy, skargi i analizę produktów, RzU postanowiła opublikować raport dotyczący funkcjonowania ubezpieczeń na życie z UFK. Próbowano w nim odpowiedzieć na pytanie czy takie produkty to jeszcze umowy ubezpieczenia czy też już instrument finansowy. Na ten temat 12 kwietnia br. w siedzibie RzU odbyła się również debata, podczas której dyskutowano nad tym, które z funkcjonujących obecnie na rynku umów to umowy ubezpieczenia, a które pozbawione są tych cech. Próbowano również odpowiedzieć na pytanie czy ubezpieczenie powinno służyć przede wszystkim oszczędzaniu oraz inwestowaniu. Jak wspomniała RzU, problemy ubezpieczeń z UFK niektórzy sprowadzają tylko do wątpliwych pod względem 1

2 prawnym i etycznym zachowań i procedur nastawionych na sprzedaż produktu finansowego tzw. misselingu, ale z takim stanowiskiem nie do końca można się zgodzić. Nie ulega wątpliwości że bywa dużo nadużyć przy sprzedaży, ale zdaniem RzU, błędy tkwią również w samej konstrukcji tych produktów. Merytoryczną część konferencji rozpoczęła mec. Anna Gadomska-Orłowska która współpracowała przy pracach nad raportem RzU dotyczącym ubezpieczeń na życie z UFK. W swoim wystąpieniu zaakcentowała i wyszczególniła te kwestie, które wymagają dyskusji i podjęcia prac mających na celu zwiększenie ochrony interesów konsumentów. Pierwsza kwestia dotyczyła tego czy ubezpieczenie z UFK w tej formie, jaka w tej chwili jest najpopularniejsza na rynku, jest jeszcze umową ubezpieczenia. Do niedawna zasadniczym celem tej umowy było udzielanie ochrony ubezpieczeniowej na wypadek zdarzeń związanych ze śmiercią osoby ubezpieczonej lub dożycia przez nią daty końca okresu ubezpieczenia. Była w nich wyraźnie wyodrębniona część ochronna oraz część inwestycyjna. Zdaniem prelegentki aktualnie można zaobserwować dużą dysproporcję w obu tych elementach umowy. Analiza umów oferowanych w ostatnim czasie, zwłaszcza umów z UFKpowiązanych z indeksem, prowadzi do wniosku, że funkcja ochronna tego ubezpieczenia uległa marginalizacji. Świadczy o tym brak precyzyjnego określenia świadczenia ubezpieczyciela, a co za tym idzie, związany z tym czynnik niepewności co do wysokości sumy ubezpieczenia. Suma ubezpieczenia definiowana jest bądź przez odwołanie do przyszłej i niepewnej wartości inwestowanych jednostek, bądź też wskazywana jest jako alternatywa jednej z wartości które są wskazane w umowie ubezpieczenia. Wielokrotnie suma ubezpieczenia, ustalana na kwotę stałą, jest bardzo niewielka, wręcz symboliczna. W tym kontekście pojawia się wątpliwość czy taka umowa wyczerpuje cel ochronny umowy ubezpieczenia. W ocenie mec Gadomskiej-Orłowskiej, mając na uwadze fakt, że przedmiotem działalności zakładów ubezpieczeń jest świadczenie ochrony ubezpieczeniowej, niedopuszczalna wydaje się sytuacja w której funkcja ochronna ubezpieczenia ulega marginalizacji, a co więcej, może stanowić jedynie pozór, dla którego określona umowa ubierana jest w formę ubezpieczenia, w istocie będąc umową o świadczenie usług maklerskich, tudzież inną umową związaną z inwestowaniem środków w instrumenty finansowe. Spostrzeżenia te, zdaniem prelegentki, prowadzą do wniosku, że być może wiele z 2

3 umów ubezpieczenia z UFK tak naprawdę obarczona jest wadą w postaci pozorności. To z kolei rodzi obawę, że ubezpieczyciele wykonując określone czynności związane z obsługą i zawieraniem ich, prowadzą działalność nie związaną bezpośrednio z działalnością ubezpieczeniową a działalność maklerską. Należy więc rozważyć czy taka działalność zu nie jest również naruszeniem ustawy o obrocie instrumentami finansowymi. Działania zu polegające na gromadzeniu środków finansowych innych osób i obarczanie ich ryzykiem mogą również spełniać przesłanki prowadzenia działalności bankowej bez stosownego zezwolenia. Zdecydowanie większą uwagę mec. Anna Gadomska-Orłowska zwróciła na kwestie związane z faktem, iż coraz częściej umowy ubezpieczenia z UFK przyjmują formę ubezpieczeń grupowych. Ubezpieczenia grupowe nie doczekały się regulacji ani w ustawie o działalności ubezpieczeniowej ani w kodeksie cywilnym. Do tej pory ubezpieczenia grupowe miały bardzo konwencjonalny charakter, jednak zakres przedmiotowy tych ubezpieczeń istotnie się zmienia, co powoduje że coraz bardziej ujawniają się braki tej regulacji i zagrożenia płynące z tego faktu dla konsumentów. Przede wszystkim jest to brak możliwości bezkosztowego wystąpienia z umowy ubezpieczenia. Wprawdzie art. 812 ust. 4 kc przewiduje możliwość odstąpienia od umowy jeżeli została ona zawarta na czas dłuższy niż 6 miesięcy, ale jest to uprawnienie przysługujące wyłącznie osobie ubezpieczającego. W przypadku ubezpieczeń grupowych osobie ubezpieczonej takie uprawnienie nie przysługuje. W grupowych umowach ubezpieczenia, w których rozpoczęcie ochrony ubezpieczeniowej jest zależne od skutecznego zakończenia okresu subskrypcji, pojawia się możliwość odstąpienia od złożonej przez siebie deklaracji o wyrażeniu zgody na objęcie ochroną ubezpieczeniową w okresie subskrypcji, ale informacja taka w bardzo niewielu przypadkach jest eksponowana w deklaracji przystąpienia, Najczęściej informacja ta zawarta jest w owu. Powstaje również duża dysproporcja w prawach konkretnych konsumentów. W przypadku osób, które przystąpiły do ubezpieczenia w ostatnim dniu subskrypcji, uprawnienie do odstąpienia od złożonej przez siebie deklaracji jest praktycznie żadne. Kolejna kwestia, na którą zwróciła uwagę mec Gadomska-Orłowska w przypadku umów w formie ubezpieczenia grupowego, to brak obowiązku doręczania osobie ubezpieczonej wzorców umownych w celu związania ich jego 3

4 postanowieniami. Art. 384 kc nakazuje doręczyć wzorce umowne wyłącznie stronie umowy czyli ubezpieczającemu. Deklaracje przystąpienia zawierają klauzule, w których osoba ubezpieczona oświadcza, że wzorce zostały doręczone, jednak praktyka wskazuje na to, że wielokrotnie nie jest to prawdą. Bardzo ważnym problemem, zwłaszcza wobec nadania umowom grupowym z UFK takiego kształtu, w którym to osoba ubezpieczona jest podmiotem finansującym składkę i ponoszącym ryzyko związane z inwestowaniem składki, jest ryzyko związane z opóźnieniem w zapłacie składki i wynikającymi z tego konsekwencjami. Rozwiązanie umowy na skutek zwłoki w zapłacie składki nie jest uzależnione od tego czy ubezpieczony zostanie zawiadomiony o tym, że składka nie została wpłacona czy też nie. Taka sytuacja pozbawia konsumenta możliwości obrony. W przypadku umowy grupowej konsument jest również pozbawiony jakiegokolwiek wpływu na treść stosunku umownego oraz jego kontynuację. Wprawdzie umowy ubezpieczenia z UFK są ubezpieczeniami na życie, a co za tym idzie wszelkie zmiany dotyczące tej umowy na niekorzyść osób ubezpieczonych, w szczególności jeśli chodzi o kwestie sumy ubezpieczenia, wymagają jego zgody, niemniej jednak już takiej zgody nie wymaga rozwiązanie umowy ubezpieczenia. Wprowadzenie do umowy ubezpieczenia ubezpieczającego pozbawia osobę ubezpieczoną możliwości powoływania się na wiele uprawnień wynikających z przepisów regulujących zobowiązania umowne jakie przysługują stronom umowy. Z braku zdefiniowania treści stosunku prawnego jaki nawiązuje się poprzez przystąpienie do umowy ubezpieczenia między ubezpieczającym a ubezpieczonym powstają różne zagrożenia. W przypadku klasycznej umowy ubezpieczenia grupowego nawiązanie stosunku prawnego nie jest konieczne. Inaczej jest w umowach w których obowiązek opłacania składki przenoszony jest na osobę ubezpieczoną a rola ubezpieczającego sprowadza się do bycia pośrednikiem przekazującym informacje. Powstaje pytanie czy między ubezpieczonym a ubezpieczającym nie powstaje jednak stosunek prawny, z którego wynikałoby zobowiązanie osoby ubezpieczonej do finansowania składki ubezpieczeniowej, tudzież zobowiązanie ubezpieczającego do inkasowania składki i przekazywania jej ubezpieczycielowi. Brak zdefiniowania takiej relacji rodzi niepewność co do tego, kto jest zobowiązany do zapłaty tej składki i jakie wynikają z tego konsekwencje. W 4

5 przypadku wielu ubezpieczeń grupowych składka nie jest przekazywana bezpośrednio zakładom ubezpieczeń, ale właśnie za pośrednictwem ubezpieczającego. Brak jest zobowiązania ubezpieczającego do zawiadomienia ubezpieczonego o tym, że składka nie została wpłacona w terminie, zdarzają się więc skargi w których klient twierdzi że wpłacił pieniądze, przedstawił na to dowód, a składka nie została przekazana zakładowi ubezpieczeń. Rodzi się pytanie: czy przysługują w tym przypadku roszczenia odszkodowawcze wynikające z nienależytego wykonania umowy, skoro brak jest stosunku umownego między ubezpieczonym a ubezpieczającym? Kolejna kwestia to brak zobowiązania ubezpieczającego do zawiadomienia ubezpieczonego o ustaniu ochrony ubezpieczeniowej. Fakt nadania umowie charakteru grupowego powoduje również utrudnienie w korzystaniu z możliwości uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia woli, zwłaszcza tych w postaci błędu lub podstępu. Problem polega na trudności wykazania czego dotyczył błąd w oświadczeniu woli. Kolejna kwestia to ograniczenia katalogu środków ochrony związanych z nieprawidłowym przebiegiem procesu akwizycji. W przypadku nadania umowie ubezpieczenia charakteru grupowego odpowiedzialność cywilna agenta nie zachodzi. Ubezpieczonemu pozostaje dochodzenie roszczeń na zasadach ogólnych, np. wynikających z ustawy o nieuczciwych praktykach konsumenckich. Jest to droga zdecydowanie trudniejsza i wymagająca większego zaangażowania. Kluczowym problemem w umowach grupowych z UFK wydaje się również niejednoznaczna pozycja ubezpieczającego. Najpierw powstaje produkt, do której poszukiwana jest grupa klientów. To powoduje, że ubezpieczający nie ma żadnej więzi prawnej i faktycznej, żadnego interesu w zachowaniu lojalności wobec ubezpieczonego, czerpie korzyści materialne z zawarcia umowy na rzecz konkretnej osoby ubezpieczonej w postaci jednorazowej bonifikaty za złożoną deklarację. Prowadzi to do wątpliwości czy rzeczywiście te czynności dokonywane przez ubezpieczającego są czynnościami związanymi z zawarciem umowy na rachunek osoby trzeciej czy może są to czynności charakterystyczne dla czynności wykonywanych przez agenta ubezpieczeniowego. W kolejnym wystąpieniu Wojciech Kamieński naświetlił problemy ekonomiczne wynikające z analizy umów ubezpieczenia na życie z UFK zdiagnozowane w trakcie przygotowywania raportu RzU. 5

6 Analizie poddane zostały produkty ubezpieczeniowe występujące na rynku. Wykazała ona, że spośród produktów kapitałowych występują ubezpieczenia na wypadek śmierci i dożycia (ubezpieczenie typu endowment), ubezpieczenia na życie (na wypadek śmierci) z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym (ubezpieczenie typu unit-linked) inaczej określane także ubezpieczeniem z jednostkami uczestnictwa, a także nowa konstrukcja, połączenie dwóch wspomnianych - ubezpieczenia na życie i dożycie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym. Ubezpieczenie to można nazwać mianem ubezpieczenia hybrydowego. Analiza pokazała, że klasyczne ubezpieczenie typu endowment oferowane jest jako ubezpieczenie jednostkowe. Ubezpieczenia typu unit-linked występują zarówno jako ubezpieczenie jednostkowe, jak i ubezpieczenie grupowe. Ubezpieczenie hybrydowe oferowane jest wyłącznie jako ubezpieczenie grupowe. Właściwa jego klasyfikacja to umowa grupowego ubezpieczenia na życie i dożycie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym powiązanym z indeksem. Celem ubezpieczenia typu endowment jest oszczędzanie, gromadzenie środków pieniężnych połączone z uzyskaniem ochrony ubezpieczeniowej na wypadek śmierci. W ubezpieczeniu tym nie chodzi o inwestowanie lecz o oszczędzanie. Z tego też względu umowa jest zawierana na czas określony, albo poprzez zadaną długość ochrony ubezpieczeniowej albo poprzez wiek dożycia. Maksymalny wiek wstępu akcentuje realność ochrony ubezpieczeniowej. Suma ubezpieczenia na wypadek śmierci jest znana w chwili zawarcia umowy, podobnie jak suma na wypadek dożycia. Jedna i druga może podlegać indeksacji. Ubezpieczenie typu endowment jest ubezpieczeniem, w którym gwarantowana jest wypłata wpłaconych składek oszczędnościowych. Ryzyko inwestycyjne ponosi ubezpieczyciel. Gwarantuje zysk w postaci oprocentowania rezerwy na dożycie, tzw. stopą techniczną. W ubezpieczeniu tym określona jest kwota wykupu. Jest to kwota rezerwy techniczno - ubezpieczeniowej, wypłacanej w przypadku rezygnacji z umowy przed założonym końcem trwania ubezpieczenia. Kwota ta jest znana w chwili zawierania umowy. W ubezpieczeniu tym występują charakterystyczne dla ubezpieczeń kapitałowych instytucje takie jak: redukcje ubezpieczenia i ubezpieczenie bezskładkowe. 6

7 Celem ubezpieczenia typu unit-linked jest inwestowanie środków pieniężnych. Ubezpieczenie to może mieć również za cel oszczędzanie środków pieniężnych, co jest możliwe ze względu na założoną elastyczność tego produktu. Daje ono możliwość określenia poziomu ochrony ubezpieczeniowej na wypadek śmierci. Zasadniczo jednak suma ubezpieczenia w tego typu ubezpieczeniach jest znikoma, często symboliczna, po to aby umowie nadać formalnie charakter ubezpieczenia. Rzeczywistym celem jest jednak inwestowanie na zasadach zbliżonych do funduszy inwestycyjnych. Umowy te zawierane są na czas nieoznaczony ale zdarzają się też umowy zawierane na czas oznaczony. Ryzyko inwestycyjne spoczywa na ubezpieczającym (na ryzyko ubezpieczającego). Ubezpieczyciel nie gwarantuje zysku, a tym samym zwrotu wpłaconych środków. Nie występuje pojęcie stopy technicznej ubezpieczenia. Z wpłaconych środków tworzone są aktywa ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego. Aktywa te nabywane są przez ubezpieczyciela, podlegają one rachunkowemu wydzieleniu spośród pozostałego majątku ubezpieczyciela. UFK podzielone są na jednostki, które odzwierciedlają wartość przyszłego roszczenia ubezpieczającego. Pochodną obciążenia ubezpieczającego ryzykiem inwestycyjnym jest dopuszczalność zmian sposobu alokacji składki w poszczególne fundusze kapitałowe, jak i również konwersja jednostek o takiej czy też innej charakterystyce. Występuje możliwość częściowego wykupu ubezpieczenia podobnie jak możliwość ubezpieczenia bezskładkowego. Wynagrodzenie za zarządzanie aktywami jest w postaci opłaty liczonej zazwyczaj na bieżąco od aktualnej wartości aktywów. Pojawia się tu też pojęcie opłaty likwidacyjnej niezwiązanej z likwidacją ubezpieczenia lecz stanowiąca formę obciążenia ubezpieczającego kosztami akwizycyjnymi. Sposób pobierania tej opłaty został kilkakrotnie zakwestionowany przez SOKiK ze względu na brak adekwatności do rzeczywistych kosztów rozwiązania czy też likwidacji umowy ubezpieczenia. Nie występuje tutaj pojęcie indeksu, którego notowanie związane byłoby z premią czy jakimkolwiek zyskiem z inwestycji. Raport został poświęcony głównie ubezpieczeniom na życie z UFK, jednakże właściwym produktem na którym prelegent się skupił jest hybryda ubezpieczenia na wypadek śmierci i dożycia oraz ubezpieczenia na życie z UFK powiązanym z indeksem. Celem ubezpieczenia hybrydowego jest wyłącznie inwestowanie. W ubezpieczeniu tym suma ubezpieczenia ma charakter znikomy, symboliczny i służy wyłącznie temu, aby 7

8 umowie stricte inwestycyjnej nadać formalny charakter ubezpieczenia. Umowy zawierane są na czas oznaczony lat. Dożycie określonego wieku rozumiane jest bardziej w sposób formalny jako termin końcowy umowy inwestycyjnej. Umowa pozwala na przystąpienie każdemu niezależnie od wieku. Ma to nadać jej pozór lokaty bankowej, co sprzyja zjawisku misselingu. Ryzyko inwestycyjne spoczywa na ubezpieczonym. W ubezpieczeniu hybrydowym pojawia się pojęcie indeksu, który odpowiada za generowanie zysku i jego zachowanie w poszczególnych dniach obserwacji. Ewentualna premia ma charakter niepewny co skłania do przekonania, że tak naprawdę mamy do czynienia z umową zakładu. Sam indeks jest nieweryfikowalny. Nieznana jest jego struktura i warunki które wyznaczają jego zachowanie. Twórca takiego indeksu - sponsor - i agent obliczeniowy nie ponoszą odpowiedzialności za prawidłowość jego wyliczenia. Ubezpieczyciel nie gwarantuje osiągnięcia zysku jednak gwarantuje zwrot zainwestowanych środków. Nie gwarantuje zwrotu wpłaconych środków lecz kwotę zaalokowaną czyli pomniejszoną o opłatę za zarządzanie. Aktywa UFK mają charakter aktywów strukturyzowanych gdzie instrumentem bazowym jest np. certyfikat depozytowy czy strukturyzowana obligacja. Do pokrycia nimi techniczno-ubezpieczeniowych rezerw wymagana jest zgoda KNF. W przypadku jednostki uczestnictwa pojawia się pojęcie ceny nominalnej i ceny rynkowej. Istnieje duża rozbieżność pomiędzy nimi podobnie jak pomiędzy notowaniem jednostek uczestnictwa a notowaniem indeksu. Hybrydy ubezpieczeniowe nie przewidują możliwości zmian alokacji składki na inne w poszczególnych funduszach. Umowy te dopuszczają częściowy wykup ubezpieczenia jednakże nie dają możliwości ubezpieczenia bezskładkowego. W ubezpieczeniu tym pobierana jest opłata za zarządzanie, która jest zasadniczym wynagrodzeniem ubezpieczyciela. Nie jest ona liczona od aktualnej wartości aktywów lecz od składki zainwestowanej czyli od wartości składek wymagalnych a nawet niewymagalnych. Ubezpieczyciel nie przewiduje zwrotu opłaty za zarządzanie w przypadku wcześniejszego rozwiązania takiej umowy. W ubezpieczeniu pojawia się pojęcie opłaty likwidacyjnej, która pomimo swojej nazwy nie służy pokryciu kosztów likwidacji, ale rozliczeniu kosztów akwizycyjnych związanych z jego zawarciem. W tym ubezpieczeniu następuje całe spektrum ryzyk: ryzyko inwestycyjne, ryzyko kredytowe emitenta instrumentu bazowego jak i jego gwaranta, ryzyko zmienności indeksu, ryzyko stóp procentowych, ryzyko kursowe czy też 8

9 ryzyko braku wykreowania rynku wtórnego dla tego instrumentu bazowego. Prelegent zwrócił uwagę że opłata likwidacyjna i opłata administracyjna pobierane są przez cały czas trwania umowy. Opłata administracyjna w całości trwania produktu to 12, 59% składki wpłaconej przez 15 lat trwania inwestycji. Podsumowując W. Kamieński przedstawił przykładową symulację. Zwrócił uwagę, że pierwsza opłata za obsługę stanowiła 12,59% składki wpłaconej przez 15 lat trwania inwestycji. Kwota zainwestowana w jednostki UFK to 87,41% wpłaconych łącznie składek. Pierwszy poziom referencyjny czyli poziom, odniesienia to taki poziom, w którym koszty tego ubezpieczenia zostaną zrównoważone przez wzrost indeksu. Mogłoby to mieć miejsce tylko wtedy gdyby sam indeks wzrósł o 14,40% przy założeniu że premia jest nadwyżką indeksu końcowego. Dla porównania procent składany dla wpłaconych składek przy założeniu rocznej stopy 3% i rocznej kapitalizacji odsetek to 32%, co przy pomniejszeniu o podatek dochodowy daje mniej więcej 26,5 %. Obecnie oprocentowanie lokat bankowych jest na poziomie 4-5% w skali roku. Poziom stopy technicznej typu endowment wynosi mniej więcej 3%. Dla rzeczywistej stopy procentowej 26,41% indeks zakończonej inwestycji musiałby o 44,63% być wyższy od indeksu początkowego. W ocenie prelegenta jest drugi poziom referencyjny, który stara się pokazać czy ubezpieczenie jest opłacalne a jeżeli tak, to przy jakich warunkach. Cena jednostki UFK od stycznia 2010 do listopada 2012r. spadła z 200 zł do zł czyli o 82,86%. Obecnie cena jednostki wynosi 43,89 zł. Różnice pomiędzy ceną notowania jednostki UFK, a ceną pierwszego notowania oznacza na wejście spadek wartości o 41%. W tym samym okresie obserwacji spadek indeksu wyniósł 15% a spadek jednostki uczestnictwa 82%. Notowania indeksu w dniu zamknięcia po 15 latach decydują o wysokości premii i przekroczeniu poziomów referencyjnych czyli pierwszego poziomu kompensaty kosztów oraz drugiego wyznaczonego przez zysk alternatywny, w tym przypadku był to procent składany. Notowanie jednostki UFK decyduje o wartości rachunku jednostki uczestnictwa po potrąceniu opłaty likwidacyjnej, o kwocie wykupu lub wartości wykupu. W dyskusji która pojawiła się już po przedstawieniu dwóch pierwszych prezentacji, przedstawiciel PIU Pan Marcin Łuczyński nie mógł zgodzić się z 9

10 wnioskami RzU zawartymi w raporcie o ubezpieczeniach na życie z UFK wskazującymi na to, że problem nie dotyczy tylko misselingu, ale że jest to również problem konstrukcji produktu. Izba uważa za bardzo szkodliwe kwestionowanie obecnego porządku prawnego, który pozwala na rozwój rynku ubezpieczeń na życie z UFK. Rozwój ten jest poświadczony ogromną ilością klientów - 2,5 mln klientów, 40 mld aktywów długoterminowych zgromadzonych przez ubezpieczycieli, którzy finansują zarówno budżet jak i gospodarkę narodową. Zdaniem Pana Łuczyńskiego nie jest w kompetencji RzU kwestionowanie tego typu produktów. Przedstawiciel PIU zaapelował, aby jeżeli rzeczywiście widoczne są jakieś negatywne zjawiska w porządku prawnym, pewne produkty mogłyby być bardziej korzystne dla klienta czy lepiej zdefiniowane prawnie, wykorzystywać albo drogę twardej legislacji, co do której RzU ma argumenty i narzędzia albo drogę samoregulacji, którą PIU podejmuje dosyć aktywnie. Stwierdzanie, że ubezpieczyciele prowadzą działalność nielegalną, czy że powinni mieć licencję maklerską, nawet z zastrzeżeniem że jest to teza śmiała, nie może być generalizowana. Wydaje się ona bardzo nieodpowiednia i podważająca zaufanie do całego rynku. Apeluje, aby występując z takimi tezami opierać się na porządku prawnym, przepisach prawa i głosie doktryny, która jest w tym zakresie. Piotr Hyrlik zadał pytanie czy RzU przygotowując raport zastanawiał się, które z tych świadczeń są świadczeniami głównymi w tego typu ubezpieczeniach. W jego ocenie gdyby przyjęto trochę inną metodologię to mogłoby się okazać, że nie trzeba prowadzić na konferencji dowodu że KNF wydała zezwolenie na lokowanie środków rezerw na daną strukturę. W tym zakresie byłby to dowód na stwierdzenie nieważności decyzji. W odpowiedzi mec. Anna Gadomska-Orłowska stwierdziła że RzU doszła do przekonania że mamy jednak do czynienia przede wszystkim z umową ubezpieczenia na życie z UFK. Do najważniejszych elementów tego ubezpieczenia należy świadczenie ochrony ubezpieczeniowej i przyjęcie ryzyka związanego z zaistnieniem zdarzenia ubezpieczeniowego. Założenie to jest kluczowe dla kwalifikowania umowy jako umowy ubezpieczenia. Zastrzeżenia które zostały podniesione w raporcie zostały wyraźnie potwierdzone przez KNF i MF. 10

11 Bartłomiej Krupa z Polskiej Izby Doradców i Pośredników Odszkodowawczych stwierdził, że wypowiedzi RzU w sprawie ubezpieczeń wydają się równie uprawnione co wypowiedzi PIU w sprawie regulacji rynku doradztwa odszkodowawczego. Przedmiotem działalności PIU jest ochrona interesów ubezpieczycieli, a nie konsumentów, a jednak czasem wychodzi poza zakres swoich kompetencji. Poza tym przyjęcie że zakład ubezpieczeń nie ponosi odpowiedzialności za misseling byłoby, jego zdaniem, tezą zbyt daleko posuniętą. Drugi panel konferencji otworzyło wystąpienie Wolfganga Stockmeyera, Prezesa Zarządu Benefia TU na Życie SA Vienna Insurance Group na temat: Ubezpieczenie na życie z UFK z perspektywy zakładu ubezpieczeń. Na początku prelegent przedstawił kilka słów o grupie Vienna Insurance Group, która zajmuje I miejsce w na rynku ubezpieczeniowym w Europie Środkowo-Wschodniej a w Polsce działa jako Compensa, InterRisk, Benefia oraz Polisa Życie. Rynek ubezpieczeń z UFK stanowi dużą część składki przypisanej brutto ubezpieczeń na życie. W ostatnich latach rynek ten dynamicznie się rozwija. Ubezpieczenia na Życie z UFK, zdaniem Prezesa W. Stockmeyera, daje możliwość oszczędzania z jednoczesną ochroną ubezpieczeniową. Wszystkie takie umowy mają długoterminowy charakter z możliwością wyboru funduszu i często strategii inwestycyjnej, która może przynieść satysfakcjonujący klienta zysk. Produkt ten jest elastyczny i pozwala w razie potrzeby na przejście na ubezpieczenie bezskładkowe czy obniżenie składki. Funkcja ubezpieczenia w tym produkcie gwarantuje brak podatku od spadku i konieczności postępowania spadkowego. Ubezpieczenie na życie z UFK może być jednym z elementów III filara systemu zabezpieczenia emerytalnego. Ubezpieczenia z UFK łączą dwie funkcje. Pierwsza to budowanie kapitału, druga to możliwość dodatkowego zabezpieczenia ryzyka śmierci. Mogą również pełnić funkcję ochronną przed skutkami choroby, kalectwa czy niezdolności do pracy. W tym obszarze jeszcze nie wyczerpano wszystkich możliwości. Zdaniem prelegenta dobrze wyszkolony agent powinien umieć przedstawić korzyści wynikające z takiego produktu, dbać o długoterminowe relacje z klientem, opiekować się nim przez cały okres trwania umowy. Ze względu na pojawienie się zjawiska misselingu powstał 11

12 projekt współpracy z PIU, który ma doprowadzić do przyjęcia rekomendacji dobrych praktyk informacyjnych. Najważniejsze założenia rekomendacji to: Umowy ubezpieczenia na życie z UFK to długoterminowe umowy, mające na celu regularne gromadzenie kapitału Alternatywą do umów z UFK są polisy z gwarancją kapitału Dobry agent ubezpieczeniowy dba o długoterminowe pozytywne relacje z Klientem Polisa potwierdza warunki zawartej umowy Powstała propozycja wdrożenia tzw. karty produktu której głównym elementem powinny być kalkulacje, symulacja produktu, świadczenia i cechy produktu, wymienione ryzyka i wszystkie rodzaje opłat. Podsumowując prezes Stockemeyer stwierdził że polisy z UFK to jeden z niewielu sposobów na budowanie kapitału przy jednoczesnej ochronie ubezpieczeniowej i możliwości wyboru strategii inwestowania. Jest przekonany że wdrożenie Karty Produktu zapewni większe zrozumienie ubezpieczeń z funduszem kapitałowym oraz porównywalność produktu a odpowiednie regulacje prawne spowodują standaryzację pojęć i zasad jego stosowania. Profesjonalizm pośredników powinien być atutem poszczególnych zakładów ubezpieczeń, które powinny przywiązywać właściwą wagę do ich szkolenia. Dr Małgorzata Więcko-Tułowiecka przedstawiła prezentację na temat: Doświadczenia innych państw w zakresie ubezpieczeniowych produktów inwestycyjnych. Głównym celem było przedstawienie dowodów na to, że RzU ma rację stawiając tezę mówiącą o tym, że ubezpieczenia na życie z UFK, jeżeli nie zawierają w zasadzie wcale części ochronnej bądź ta część ochronna jest bardzo niewielka, nie powinny być kwalifikowane jako ubezpieczenia na życie, ale jako instrumenty finansowe. Odnosząc się do argumentu, że konsument w umowie ubezpieczenia nie powinien być dodatkowo chroniony ponieważ każdy jest świadomym dorosłym człowiekiem, podejmuje decyzje samodzielnie i musi ponosić konsekwencje, nawet jeżeli nie czyta umów to je podpisuje i jest nimi związany, wydaje się, że jest on sprzeczny z głównym celem i założeniem przyjętym przez 12

13 instytucje UE i legislację europejską. Jednym z głównych celów działalności legislacyjnej instytucji UE jest ochrona konsumenta, szczególnie w odniesieniu do usług finansowych. Ma to szczególne znaczenie po przejściu ostatniego kryzysu finansowego, do którego przyczyniła się nieodpowiedzialna sprzedaż produktów finansowych, w tym produktów inwestycyjnych. Przyczyną tej szczególnej ochrony jest przede wszystkim znaczna nierówność informacyjna i brak wiedzy konsumentów w zakresie usług finansowych. Od 2008 r trwają prace nad projektem dyrektywy PRIPs (Packaged Retail Investment Products) - tłumaczonej jako dyrektywy dotyczącej pakietowych produktów inwestycyjnych. Zaglądając do uzasadnień i wszelkich dokumentów przygotowywanych w trakcie procesu legislacyjnego, można przeczytać, że nie chodzi o pakietowe produkty inwestycyjne, ale o produkty opakowane, które nazwą mają zakamuflować ich faktyczną treść. Nazwanie umowy w taki sposób ma zapewnić obejście przepisów głównie dotyczących regulacji MIFID a więc dotyczących produktów inwestycyjnych. Tego rodzaju opakowanie, może zwiększać skomplikowanie produktu, a także ryzyko z nim związane. Może generować problem konfliktu interesów. Ten sam podstawowy produkt może być opakowany jako ubezpieczenie, fundusz UCITs lub inny. Klienci detaliczni nie są w stanie w pełni zrozumieć konsekwencji tych różnic. KE przygotowując projekt dyrektywy próbuje tak sformułować definicję, aby kwalifikując dany produkt skupiać się przede wszystkim na ekonomicznym efekcie a nie na jego nazwie. Na potrzeby projektu dyrektywy PRIPs umowy ubezpieczenia na życie z UFK są nazwane produktami inwestycyjnymi. Przyspieszenie prac legislacyjnych nastąpiło w związku ze sprzeciwem przedsiębiorców, którzy oferowali instrumenty finansowe na bardziej restrykcyjnych zasadach i wymuszają na KE podjęcie działań zmierzających do likwidacji pewnych barier dążąc do ujednolicenia konkurencji na rynku europejskim. KE w dokumentach związanych z pracami legislacyjnymi nad projektem PRIPs wskazała że ubezpieczenie z UFK, które uregulowano w dyrektywie z roku 1990, miały zupełnie inny charakter niż dzisiejsze produkty. Były również w zupełnie inny sposób dystrybuowane. Od tego czasu inwestycyjne produkty ubezpieczeniowe w znaczny sposób ewoluowały. Można to odnieść również do sytuacji w Polsce. Zakłady ubezpieczeń powołują się na to że ubezpieczenia na życie z UFK są 13

14 wpisane jako ubezpieczenia na życie w załączniku do ustawy o działalności ubezpieczeniowej i są zgodne z prawem. Nikt nie twierdzi że ubezpieczenia z UFK nie są nielegalne, jednak pewne umowy są tak dalekie od założeń umowy ubezpieczenia na życie, że faktycznie nie mają cech nawet tego ubezpieczenia na życie z UFK, o którym wspomina ustawa o działalności ubezpieczeniowej. Oficjalne stanowisko KE mówi o tym, że definicja ubezpieczeń na życie z UFK wprowadzona w latach 1990 nie jest adekwatna w odniesieniu do dzisiejszych umów tego rodzaju. Jak zaprezentowano w nowych dokumentach dotyczących prac nad dyrektywą PRIPs bardziej niż na definicji legalnej należy skupić się na efektach ekonomicznych zawieranej umowy. Dlatego KE uważa że ubezpieczenie na życie z UFK jest produktem inwestycyjnym. Raport RzU został przedstawiony na spotkaniu członków sieci FINNET w marcu br. na którym zawsze są obecni przedstawiciele KE. Tezy przedstawione w raporcie spotkały się z aprobatą przedstawicieli KE. Również inne państwa uczestniczące w debacie popierały stanowisko RzU. We Włoszech kierunek interpretacji wytyczyły sądy powszechne. Ubezpieczenia inwestycyjne generalnie są uznawane za instrumenty finansowe, nie za umowy ubezpieczenia. Ma to odpowiednie konsekwencje. Sądy stosują obostrzone warunki sprzedaży tego typu umów analizując dopasowanie produktu do potrzeb klienta. Przed zawarciem takiej umowy musi być przekazany odpowiedni katalog informacji. Włoskie sądy uznały, że aby ustalić charakter konkretnej umowy należy badać jej dominujące elementy i stosować przepisy regulujące dominujący charakter umowy. Składka na umowę ubezpieczenia powinna przynajmniej w 50% być przekazywana na ochronę ubezpieczeniową. O tym, że ubezpieczenie jest instrumentem finansowym przesądzają trzy główne cechy: składka jednorazowa, zdarzenie ubezpieczeniowe (dożycie), zysk oparty na ryzyku finansowym a nie demograficznym. Francja przedstawia bardzo podobne stanowisko wskazując, iż ubezpieczenie nie powinno być instrumentem inwestycyjnym a ochronnym i bazować na ryzyku związanym z życiem danej osoby. We Francji wprowadzono szczególne regulacje prawne dotyczące ubezpieczeń na życie z UFK. Jest to przedłużony okres odstąpienia od umowy. Klient ma 30 dni na odstąpienie od umowy z UFK, jednak termin ten nie jest liczony, jeżeli przedsiębiorca nie przekazał wszystkich informacji 14

15 przed sprzedażą produktu. Prawo odstąpienia od tej umowy można zastosować w każdym czasie, nawet po kilkunastu latach obowiązywania umowy, jeżeli konsument będzie w stanie udowodnić że nie udzielono mu rekomendacji, w tym nie sprawdzono jego sytuacji finansowej. Prawo odstąpienia przysługuje nawet konsumentom, którzy zawierali umowę w złej wierze. We Francji szczegółowe regulacje prawne dotyczą również obowiązku umieszczania w umowie ubezpieczenia informacji o braku gwarancji wypłaty środków pieniężnych. Nie spełnienie ustawowych obowiązków może prowadzić do nieważności umowy. We Francji warunkiem korzystania z preferencji podatkowych, jest kontynuacja umowy przez co najmniej 8 lat. Rozwiązania Brytyjskie w zakresie umów inwestycyjnych nie dotyczą żadnych przepisów legislacyjnych. W Wielkiej Brytanii nie ma ustawowej definicji umowy ubezpieczenia chociaż w poszczególnych wyrokach sądy wskazują na cechy charakterystyczne dla takich umów. Dużą rolę odgrywa organ nadzoru FSA który obecnie został podzielony na dwa odrębne FCA i PRA. Organ nadzoru rekomenduje produkty oferowane klientom detalicznym. Jeżeli rekomendacja jest negatywna produkt nie powinien być oferowany klientom a niezadowolony konsument ma ułatwioną drogę dochodzenia roszczeń. FCA stwierdza również, że nadmiernie wysoka prowizja sprzyja misselingowi. Niemiecki Sąd Federalny (BGH) po raz pierwszy w 2012 roku stwierdził, że umowy ubezpieczenia na życie z UFK są często produktami stricte inwestycyjnymi. Tego rodzaju umowy powinny być proponowane po spełnieniu ostrzejszych wymogów informacyjnych zarówno przed zawarciem umowy jak i odnoszących się do treści umowy (OWU), szczególnie o ryzyku utraty środków pieniężnych. Sąd wyraźnie podkreślił, że owu muszą być sformułowane w taki sposób, aby klient mógł w sposób łatwy i jasny znaleźć informacje, które go interesują. Zakwestionował odwoływanie się do zapisów znajdujących się w innych punktach, paragrafach owu. Takie formułowanie wzorców umownych sprawia, że konsument nie jest w stanie zapoznać się z faktyczną treścią umowy, do której przystępuje. Sąd podkreślił przywiązanie konsumentów niemieckich do tradycyjnych umów na życie z UFK, co w jego ocenie może skutkować niezrozumieniem bardziej skomplikowanych zasad inwestycji. 15

16 W Indiach podjęto bardzo restrykcyjne działania i wprowadzono przepisy, które ograniczyły działalność w tym samym zakresie, w którym w Polsce jest kwestionowany. Ponieważ istnieje ogromny problem misselingu Indyjski Organ Nadzoru Finansowego przedstawił rekomendacje dotyczące maksymalnej wysokości prowizji które później wprowadzono w ustawie. Pośrednicy mogą otrzymywać max 15% w odniesieniu do umów do 5 lat, max 30% jeżeli umowa jest zawarta na 10 lat oraz 35% w odniesieniu do umów powyżej 12 lat. Wprowadzono zakaz udzielania prowizji w przypadku sprzedaży bezpośredniej przez pracowników zakładu ubezpieczeń. Indie zdecydowały się na wprowadzenie minimalnej wartości wykupu. W drugim i trzecim roku trwania umowy musi to być co najmniej 30% wpłaconych środków, w czwartym roku co najmniej 70%, a w piątym, szóstym i siódmym - co najmniej 90%. Określono również minimalną sumę ubezpieczenia, która w umowach ze składką jednorazową ma wynosić co najmniej 125% wpłaconej składki. W umowach ze składką regularną musi być to wyższa z dwóch wartości: albo 10- krotność składki rocznej albo 105% wszystkich składek wpłaconych do dnia zgonu. Rozwiązania austriackie, podobnie jak regulacje w Niemczech, umożliwiają zwrot prowizji za niewykorzystany okres ochrony w przypadku wypowiedzenia umowy przez konsumenta w ciągu pierwszych 5 lat jej trwania. Pośrednik ma obowiązek zwrócić (rozliczyć) ubezpieczycielowi nadpłaconą część prowizji. Kwota wykupu zwiększa się wtedy o nadpłaconą prowizję. Przedstawione doświadczenia innych krajów w zakresie umów ubezpieczenia na życie z UFK wzmacniają, zdaniem prelegentki, argumenty przedstawione już na początku konferencji. Nie wydaje się aby RzU mówiąc o problemach z definicją umowy powiedział o czymś co zupełnie jest pozbawione sensu. Niewątpliwie jest jednak problem, nad którym trzeba się zastanowić i być może faktycznie wprowadzić jakieś dodatkowe regulacje, które ostatecznie rozstrzygnął tę kwestię. Ostatnia prezentacja w II panelu konferencji RzU którą przedstawił dr Dariusz Fuchs dotyczyła regulacji ubezpieczeń na życie w świetle PEICL. W związku z pracami tzw. Sieci Europejskiego Prawa Prywatnego, która powstała z dniem 1 maja 2005 roku na podstawie porozumienia zawartego z Komisją Europejską (KE), zintensyfikowano prace nad europejskim prawem o 16

17 umowie ubezpieczenia. Problematyka umowy ubezpieczenia, a przede wszystkim ewentualnych barier w dalszym rozwoju europejskiego rynku ubezpieczeniowego, była asumptem dla KE do szeregu działań i inicjatyw. Przykładem takich działań jest Decyzja Komisji z dnia 17 stycznia 2013r dotycząca utworzenia Grupy Eksperckiej, której zasadniczym zadaniem jest sporządzenie diagnozy co do istniejących barier dla rozwoju ubezpieczeń cross border (transboundary insurance services). W skład Grupy Eksperckiej weszło kilkoro członków Insurance Restatement Group. Najważniejszym obecnie projektem w zakresie ustalenia jednolitego prawa europejskiego o umowie ubezpieczenia jest PEICL (Principles of European Insurance Contract Law) - instrument opcjonalny dla regulacji umowy ubezpieczenia. Projekt ten zawiera nie tylko regulację podstawowych praw i obowiązków stron umowy ubezpieczenia, ale także ma dotyczyć zagadnień bardziej szczegółowych, m.in. ubezpieczeń grupowych jako specyficzne przez wzgląd na odmienność od ubezpieczeń indywidualnych. Od początku prace były nakierowane na to, aby określić na poziomie prawa europejskiego podstawowe prawa i obowiązki stron umowy ubezpieczenia z uwzględnieniem definicji. Prace Insurance Restatement dążą do tego, aby zapewnić w skali całej Europy jednolitą ochronę ubezpieczającemu, ubezpieczonemu lub uprawnionemu do świadczeń z umowy ubezpieczenia jak i ochrony interesu publicznego. Dodatkowo Insurance Restatement ma stanowić, zgodnie z założeniami, model dla prawodawcy europejskiego oraz, co równie istotne, dla legislatorów z poszczególnych państw członkowskich, a także stanowić punkt odniesienia dla przedsięwzięć podejmowanych przez europejski rynek ubezpieczeniowy w celu ujednolicenia stosowanych w obrocie warunków ubezpieczeń. W przypadku ubezpieczeń na życie taka inspiracja dla polskiego prawodawcy byłaby wskazana, gdyż de lege lata nie wprowadzono do systemu prawa ubezpieczeń gospodarczych całościowej i szczegółowej regulacji umowy ubezpieczenia na życie, pamiętając o rozproszeniu regulacyjnym pomiędzy kodeksem cywilnym i ustawą o działalności ubezpieczeniowej. Treść PEICL podzielono na części tematyczne, z których w piątej zawarto regulację odnoszącą się do ubezpieczeń na życie. Zarówno syngularne ubezpieczenia na życie w ogólności, jak i też wariant z UFK są w pełni akceptowane 17

18 w projekcie. Jest to regulacja która dopracowywana była w ramach grupy stosunkowo długo ze względu na bardzo różny punkt widzenia. Dr Fuchs omówił szczegółowo poszczególne rozwiązania przyjęte w ramach projektu PEICL. Insurance Restatement to przedsięwzięcie typowo akademickie, które powinno ułatwić w skali Europy badania prawnoporównawcze nad umową ubezpieczenia, a zarazem ma, w zamierzeniu członków Project Group on a Restatement of European Insurance Contract, stanowić istotną pomoc w dostosowywaniu prawa polskiego w zakresie ubezpieczeń na życie do standardów europejskich. Zdaniem dr Fuchsa konieczne jest doprowadzenie do pełnej synchronizacji prawa polskiego z rozwiązaniami unijnymi, a w szczególności, dla dobra rodzimego rynku ubezpieczeniowego, z PEICL. Na zakończenie dr Fuchs wyraził nadzieję, że PEICL stanie się wzorcem w zakresie regulacji ubezpieczeń na życie w nowym kodeksie cywilnym lub nowelizacji obecnie obowiązującego prawa. Kontynuując dyskusję, która została otwarta po pierwszym panelu konferencji Pani Hanna Karwat z PIU stwierdziła, że pomijanie normatywnych aspektów umowy z UFK prowadzi do różnych nieporozumień. Istnieją podstawy normatywne dla umowy ubezpieczenia z UFK i jej klasyfikacji jako umowy ubezpieczenia. Nie jest to tylko regulacja zgodnie z działem I grupa trzeciej w załączniku do ustawy o działalności ubezpieczeniowej, która przesądza, że jest to umowa ubezpieczenia, ale również inne przepisy dotyczące tej materii. Nie można więc mówić, że nie ma tej regulacji ani kwestionować legalności tej umowy. Odnosząc się do podniesionej kwestii - ile jest funkcji ochronnej, a ile funkcji inwestycyjnej w umowach z UFK - wydaje się że ustawodawca celowo tej kwestii nie reguluje pozostawiając ją do swobodnego kształtowania przez strony umowy. To ile ochrony, a ile inwestycji zależy od preferencji ubezpieczającego. Wydaje się, że jest to kwestia, którą ustawodawca przesądził i w związku z tym wysokość części ochronnej w umowie z UFK nie może mieć wpływu na ocenę jej legalności. Iwona Ochocka z MetLife Amplico stwierdziła że upraszczając toczącą się dyskusję można dojść do wniosku, że problem umów ubezpieczenia z UFK zostanie rozwiązany poprzez sam fakt zakazania firmom ubezpieczeniowym sprzedawania tego typu produktów. Zdaniem Pani Ochockiej nie można powiedzieć, że klienci 18

19 którzy kupują te produkty w ogóle nie wiedzą co robią i celowo skazują się na zakup czegoś, co jest dla nich niekorzystne. Na dzisiejszą ocenę produktów inwestycyjnych nakłada się też kryzys rynków finansowych. Trzeba jednak pamiętać, że kilka lat temu produkty oferowane przez ubezpieczycieli przynosiły ogromne zyski. Oczywiście zgodzić się należy, że przepisy i unormowania prawne nigdy nie nadążały za rozwojem rynku ubezpieczeniowego. Oznacza to, że być może RzU i PIU, jako reprezentanci rynku ubezpieczeniowego, powinni stale pracować nad doskonaleniem tych regulacji, aby były one bardziej zrozumiałe dla klientów i jednocześnie korzystne dla zakładów ubezpieczeń. Ubezpieczenia grupowe stwarzają możliwość ubezpieczenia milionom klientów, którzy nigdy nie kupiliby indywidualnej polisy ubezpieczeniowej, bo ich na to nie stać. Każde z towarzystw, które sprzedaje tego typu polisy wypłaca tysiące odszkodowań. Można dyskutować i poprawiać przepisy regulujące relacje pomiędzy trzema stronami, ale trzeba pamiętać co jest podstawą i fundamentem istnienia tych produktów. Wierzę, że jest to początek dyskusji na temat zasadności sprzedaży takich umów ubezpieczenia. Mec. Balas-Noszczyk stwierdziła, że wspólnym celem powinno być prawidłowe funkcjonowanie rynku ubezpieczeń. Po zapoznaniu się z raportem RzU trudno, jej zdaniem, zgodzić się z tezą o lawinowej liczbie skarg. W 2011 roku do RzU wpłynęło 146 skarg Rzecznik, a w 2012r. 262 skargi. Na rynku funkcjonuje ok. 3 mln umów indywidualnych, a ok. 2 mln osób jest ubezpieczonych w ramach produktów grupowych. Zdaniem mec. Noszczyk z raportu można wysnuć dwa wnioski. Po pierwsze, że umowa ubezpieczenia z UFK jest nielegalna, niezgodna z przepisami prawa. Po drugie, że w konsekwencji nielegalności tej umowy zakłady ubezpieczeń działają nielegalnie. Czy nie należałoby ich ścigać ponieważ prowadzą działalność kryminogenną? Cieszy, że chcemy zmieniać przepisy, pytanie w jakim kierunku. W odpowiedzi Aleksander Daszewski wskazał na to, że problemy z umowami ubezpieczenia na życie z UFK są pomimo tych niewielkich liczb skarg. Dynamika ich wpływu jest potężna. Poza tym informacje i zażalenia w sprawie tych produktów docierają nie tylko poprzez skargi pisemne, ale również poradnictwo telefoniczne i zapytania mailowe, liczone w setkach przypadków. 19

20 Aleksandra Wiktorow Rzecznik Ubezpieczonych zaprzeczyła, aby w raporcie pojawił się zapis o nielegalności umów ubezpieczenia na życie z UFK. Wskazane jest natomiast, że część z tych umów idzie w złym kierunku. Zdaniem RzU raport spełnił swoją funkcję ponieważ wywołał dyskusję na temat pojawiających się w związku z tymi produktami nieprawidłowości. Mec Anna Gadomska-Orłowska potwierdziła, że w żadnym miejscu raportu nie podniesiono kwestii tego, że umowa ubezpieczenia z UFK nie ma umocowania normatywnego. Na wstępie do raportu podkreślone zostało, że umowa ubezpieczenia na życie z UFK została wymieniona w załączniku do ustawy o działalności ubezpieczeniowej. Jednak nie każdy z produktów inwestycyjnych oferowanych przez zu spełnia przesłanki umowy ubezpieczenia. To, że ustawodawca nie uregulował parytetu między udziałem ochronnym a częścią inwestycyjną, nie oznacza że tego parytetu nie musi być. Trzeba pamiętać że umowa ubezpieczenia podlega również regulacji przepisów ogólnych kodeksu cywilnego. Art mówi, że strony mogą swobodnie kształtować swój stosunek prawny, oczywiście jeżeli nie pozostaje to w sprzeczności z celem i naturą stosunku oraz zasadami współżycia społecznego. Jakże ma się do tych celów pozbawienie umowy ubezpieczenia w zupełności części ochronnej. Zdaniem mec. Gadomskiej Orłowskiej nie można się również zgodzić z tym, że ubezpieczenia grupowe na życie są dobrym rozwiązaniem dla osób których nie stać na ubezpieczenie. Inna sprawa, że często te ubezpieczenia nabywają osoby które by w normalnej sytuacji nie zostałyby ubezpieczone ze względu na zbyt duże ryzyko. Wydaje się, że umowy ubezpieczenia grupowego zaczęto wykorzystywać nie w celu obniżenia ceny tego produktu poprzez uproszczenie ryzyka i pewnych procedur przy zawieraniu umowy, ale w celu ograniczenia uprawnień osób ubezpieczonych. Na zakończenie dyskusji Prof. T. Szumlicz stwierdził że problem nieprawidłowej sprzedaży istnieje od dawna. Odpowiednia edukacja klienta i przekazywanie rzetelnej informacji przy sprzedaży produktu powinna zmniejszyć zakres tych nieprawidłowości. Zdaniem profesora, najlepszym ubezpieczeniem z UFK jest taki produkt, w którym z korzyści inwestycyjnych jest finansowana ochrona. To jest główna idea tego ubezpieczenia. 20

21 Rozpoczynając III panel konferencji RzU dr Magdalena Szczepańska z Uniwersytetu Warszawskiego stwierdziła, iż zdaje sobie sprawę, że doktrynie wolno więcej, dlatego być może w swoim wystąpieniu przedstawi tezy, które może nie wszystkim się spodobają i nie wszyscy się z nimi zgodzą. Ważne jest, aby dyskutować. Dr Szczepańska w swoim wystąpieniu na temat: Propozycje zmian legislacyjnych w ubezpieczeniach na życie z UFK, przyjęła tezę, że umowa ubezpieczenia na życie z UFK jest umową nienazwaną tzn. nie spełnia warunków wskazanych w art. 805 kc. W związku z tak postawioną tezą, jej zdaniem, należałoby się zastanowić jakie przepisy prawne trzeba zastosować, jakie kwestie powinny być uregulowane odrębnie, tylko i wyłącznie właściwie dla tego rodzaju umowy. Umowa z UFK to umowa, w której każda ze stron zobowiązana jest do różnego rodzaju świadczeń. Ubezpieczyciel jest zobowiązany do wypłaty świadczeń pieniężnych - sumy ubezpieczenia lub innego świadczenia w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku i wypłaty innych świadczeń wartości wykupu na wniosek ubezpieczającego oraz lokowania pochodzących ze składek aktywów zgromadzonych w UFK. Świadczenie drugiej strony ubezpieczającego polega na zapłacie składki ubezpieczeniowej o specyficznym charakterze. Popularnym rodzajem składki w umowie ubezpieczenia z UFK jest tzw. składka dodatkowa albo składka lokowana która jest przeznaczana wyłącznie na nabycie aktywów UFK. Zgodnie z art. 13 ust. 4 u.dz.u. w zakresie ubezpieczeń na życie, jeżeli są związane z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, ubezpieczyciel jest obowiązany do określenia lub zawarcia w umowie ubezpieczenia: wykazu oferowanych ubezpieczeniowych funduszy kapitałowych; zasad ustalania wartości świadczeń oraz wartości wykupu ubezpieczenia, w tym również zasad umarzania jednostek ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego i terminów ich zamiany na środki pieniężne i wypłaty świadczenia; regulaminu lokowania środków ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego obejmującego w szczególności charakterystykę aktywów wchodzących w 21

22 skład tego funduszu, kryteria doboru aktywów oraz zasady ich dywersyfikacji i inne ograniczenia inwestycyjne; zasad i terminów wyceny jednostek ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego; zasad ustalania wysokości kosztów oraz wszelkich innych obciążeń potrącanych ze składek ubezpieczeniowych lub z ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego; zasad alokacji składek ubezpieczeniowych w jednostki ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego, w szczególności w zakresie określonym w pkt 4 i 5, oraz terminu zamiany składek na jednostki tego funduszu Celem umowy ubezpieczenia z UFK nie jest zabezpieczenie ochrony na wypadek zajścia zdarzeń przewidzianych w umowie, dlatego w opinii prelegentki, jej elementy na tyle odbiegają od klasycznej umowy ubezpieczenia, że należy ją uznać za umowę nienazwaną. W związku z tym, warto byłoby uregulować pewne kwestie specyficznie dla tego typu umowy i odejść od pewnych rozwiązań, które są właściwe dla klasycznych umów ubezpieczenia o charakterze ochronnym. W odniesieniu do ubezpieczeniowych funduszy kapitałowych, których jedynymi aktywami są jednostki funduszy inwestycyjnych należy, zdaniem dr Szczepańskiej, rozważyć dwie propozycje zmian obecnie obowiązującej regulacji prawnej. Po pierwsze wprowadzenie zasad udzielania informacji o charakterystyce aktywów wchodzących w skład tego funduszu, kryteriach doboru aktywów oraz zasadach ich dywersyfikacji i innych ograniczeniach inwestycyjnych. Ubezpieczający ponoszący ryzyko wypłaty świadczeń, powinien mieć większą informację na temat polityki inwestycyjnej ubezpieczyciela. Po drugie, stworzenie możliwości zawieszania umarzania jednostek funduszy inwestycyjnych na okres do 3 miesięcy w świetle regulacji prawa ubezpieczeń. Trzeba zdać sobie sprawę, że umowy z UFK w coraz większym zakresie mają charakter inwestycyjny. W związku z tym należałoby stosować standardy przyjęte przy funduszach inwestycyjnych. Przyjęcie założenia, że umowa z UFK to umowa nienazwana rozwiązałoby problem dotyczący tego jak duży element 22