G i m n i a n a Raciechowice

Transkrypt

1 Gmina Raciechowice Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest z terenu Gminy Raciechowice do roku 2032 Ochotnica Dolna, październik 2015 r.

2 Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Podstawa opracowania: Podstawą opracowania Prognozy oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest z terenu Gminy Raciechowice do roku 2032 jest umowa Nr 07/16/15 z dnia 8 maja 2015 r. zawarta pomiędzy Gminą Raciechowice, a Firmą Eco.Geo.Invest - wykonawcą niniejszego opracowania. Wykonawca opracowania: mgr Anna Ligęza mgr inż. Krzysztof Ligęza mgr inż. Andrzej Ziemianek os. Dłubacze 162B Ochotnica Dolna eco.geo.invest.al@gmail.com tel , 18/

3 SPIS TREŚCI 1. WPROWADZENIE Cel i zakres sporządzanej prognozy Metodyka zastosowana do opracowania prognozy INFORMACJE O ZAWARTOŚCI I GŁÓWNYCH CELACH PROJEKTU DOKUMENTU ORAZ ICH POWIĄZANIACH Z INNYMI DOKUMENTAMI Zawartość i główne cele projektowanego dokumentu Zgodność celów projektowanego dokumentu z celami dokumentów równoległych oraz nadrzędnych Cele ochrony środowiska ustanowione na szczeblu międzynarodowym, wspólnotowym i krajowym, istotne dla projektowanego dokumentu oraz sposoby, w jakich te cele zostały uwzględnione CHARAKTERYSTYKA AZBESTU I JEGO SZKODLIWOŚĆ Azbest, jego właściwości i zastosowanie Powstawanie odpadów zawierających azbest Szkodliwy wpływ azbestu na zdrowie człowieka i środowisko OCENA ISTNIEJĄCEGO STANU ŚRODOWISKA ORAZ GŁÓWNYCH ZAGROŻEŃ ISTOTNYCH Z PUNKTU WIDZENIA PROJEKTOWANEGO DOKUMENTU Charakterystyka ogólna gminy Raciechowice Powietrze atmosferyczne Wody powierzchniowe i wody podziemne Powierzchnia ziemi i zanieczyszczenie gleb Walory przyrodnicze Gminy Klimat akustyczny Elektromagnetyczne promieniowanie niejonizujące Gospodarka odpadami POTENCJALNE ZMIANY STANU ŚRODOWISKA, JAKIE MOGĄ NASTĄPIĆ W PRZYPADKU BRAKU REALIZACJI PROJEKTOWANEGO DOKUMENTU IDENTYFIKACJA I OCENA MOŻLIWYCH ODDZIAŁYWAŃ NA ŚRODOWISKO WYNIKAJĄCYCH Z REALIZACJI PROJKTOWANEGO DOKUMENTU Oddziaływanie wynikające z realizacji dokumentu Oddziaływanie na jakość powietrza atmosferycznego Oddziaływanie na jakość wód powierzchniowych i podziemnych Oddziaływanie na stan powierzchni ziemi i jakość gleb Oddziaływanie na walory przyrodnicze Oddziaływanie na klimat akustyczny Przewidywane oddziaływanie na zdrowie i życie ludzi Oddziaływanie na zabytki i dobra materialne Oddziaływanie w zakresie gospodarki odpadami Oddziaływanie z uwzględnieniem zależności między elementami środowiska i między oddziaływaniami na te elementy Informacje o możliwym transgranicznym oddziaływaniu na środowisko

4 6.12. Główne Istniejące problemy ochrony Środowiska istotne z punktu widzenia realizacji projektowanego dokumentu ROZWIĄZANIA MAJĄCE NA CELU ZAPOBIEGANIE, OGRANICZANIE LUB KOMPENSACJĘ PRZYRODNICZĄ NIEKORZYSTNYCH ODDZIAŁYWAŃ NA ŚRODOWISKO SKUTKÓW REALIZACJI PROJEKTU ANALIZA MOŻLIWOŚCI ZASTOSOWANIA ROZWIĄZAŃ ALTERNATYWNYCH DO PRZEDSTAWIONYCH W PROJEKCIE PROPOZYCJE DOTYCZĄCE PRZEWIDYWANYCH METOD ANALIZY SKUTKÓW REALIZACJI POSTANOWIEŃ PROJEKTOWANEGO DOKUMENTU ORAZ CZĘSTOTLIWOŚCI JEJ PRZEPROWADZANIA STRESZCZENIE W JĘZYKU NIESPECJALISTYCZNYM SPIS WYKORZYSTANYCH MATERIAŁÓW

5 1. WPROWADZENIE Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest z terenu Gminy Raciechowice została sporządzona zgodnie z umową Nr 07/16/15 z dnia 8 maja 2015 r. zawartą pomiędzy Gminą Raciechowice, a Firmą Eco.Geo.Invest. Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest z terenu Gminy Raciechowice (w skrócie Prognoza) wraz ze szczegółową inwentaryzacją (w skrócie Programu), została opracowana zgodnie z wymogami określonymi w ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (t.j. Dz. U. z 2013 r. poz z późn. zm.) oraz zgodnie z ustawą z dnia 3 października 2008r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (t.j. Dz. U. z 2013 r., poz z późn. zm.). Zakres i stopień szczegółowości informacji zawartych w prognozie oddziaływania na środowisko został uzgodniony z Regionalną Dyrekcją Ochrony Środowiska w Krakowie (pismo z dnia r., znak; OO MZi) oraz Małopolskim Państwowym Wojewódzkim Inspektorem Sanitarnym w Krakowie (pismo z dnia r., znak: NS ). Program usuwania wyrobów azbestowych z terenu gminy Raciechowice nie przewiduje zbiorczego składowania odpadów azbestowych na terenie gminy. Zakładany system postępowania z azbestem polega na demontażu, przygotowaniu do transportu oraz na wywozie i utylizacji odpadów na odpowiednio wyznaczone i przygotowane składowisko odpadów niebezpiecznych. Docelowe składowisko ustalane jest każdorazowo w wyniku postępowań przetargowych bądź na podstawie umów zawartych z przedsiębiorcami usuwającymi odpady z terenu gminy. Ze względu na to nie jest możliwe przeprowadzenie szczegółowej analizy potencjalnego miejsca składowania odpadów azbestowych. Przedstawione w PUA, przykładowe składowiska odpadów azbestowych, do których wyłoniony wykonawca może dostarczać odpady azbestowe w celu ich składowania posiadają procedury ocen oddziaływania na środowisko przeprowadzone na etapie ich projektowania i rozruchu. Program nie wskazuje konkretnego źródła finansowania utylizacji odpadów azbestowych, wskazuje jedynie pełne spektrum dostępnych źródeł pozyskiwania środków finansowych na ten cel i są to zarówno środki krajowe jak i pomoc zagraniczna. Prognoza została sporządzona na podstawie szczegółowej analizy założeń Programu i stanowi określenie prawdopodobnych skutków w środowisku, jakie mogą wystąpić w wyniku podjęcia realizacji powyższego dokumentu lub w przypadku jego zaniechania. Prognoza jest dokumentem wspierającym proces decyzyjny i procedurę konsultacji społecznej. Prognoza wskazuje również na możliwe negatywne skutki realizacji analizowanego dokumentu oraz przedstawia zalecenia dotyczące przeciwdziałania ewentualnym negatywnym skutkom oraz wskazuje sposoby ich minimalizacji. Wnioski i rekomendacje zawarte w Prognozie powinny być włączone do działań w związku z realizacją Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z obszaru gminy. 6

6 1.1. Cel i zakres sporządzanej prognozy Prognoza została sporządzona w celu określenia możliwego oddziaływania na środowisko ustaleń przyjętych w Programie usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest z terenu Gminy Raciechowice do roku Ustawa o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko, w części dotyczącej ocen oddziaływania na środowisko, zastępuje ustawę Prawo ochrony środowiska. Zgodnie z powyższym prognoza oddziaływania na środowisko (stosownie do ocenianego przedsięwzięcia) powinna zawierać następujące elementy (art. 51): 1) prognoza zawiera: a) informacje o zawartości, głównych celach projektowanego dokumentu oraz jego powiązaniach z innymi dokumentami, b) informacje o metodach zastosowanych przy sporządzaniu prognozy, c) propozycje dotyczące przewidywanych metod analizy skutków realizacji postanowień projektowanego dokumentu oraz częstotliwości jej przeprowadzania, d) informacje o możliwym transgranicznym oddziaływaniu na środowisko, e) streszczenie sporządzone w języku niespecjalistycznym; 2) prognoza określa, analizuje i ocenia: a) istniejący stan środowiska oraz potencjalne zmiany tego stanu w przypadku braku realizacji projektowanego dokumentu, b) stan środowiska na obszarach objętych przewidywanym znaczącym oddziaływaniem, c) istniejące problemy ochrony środowiska istotne z punktu widzenia realizacji projektowanego dokumentu, w szczególności dotyczące obszarów podlegających ochronie na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, d) cele ochrony środowiska ustanowione na szczeblu międzynarodowym, wspólnotowym i krajowym, istotne z punktu widzenia projektowanego dokumentu, oraz sposoby, w jakich te cele i inne problemy środowiska zostały uwzględnione podczas opracowywania dokumentu, e) przewidywane znaczące oddziaływania, w tym oddziaływania bezpośrednie, pośrednie, wtórne, skumulowane, krótkoterminowe, średnioterminowe i długoterminowe, stałe i chwilowe oraz pozytywne i negatywne, na cele i przedmiot ochrony obszaru Natura 2000 oraz integralność tego obszaru, a także na środowisko, a w szczególności na: różnorodność biologiczną, ludzi, zwierzęta, rośliny, wodę, powietrze, powierzchnię ziemi, krajobraz, klimat, zasoby naturalne, zabytki, dobra materialne 7

7 z uwzględnieniem zależności między tymi elementami środowiska i między oddziaływaniami na te elementy; 3) prognoza przedstawia: a) rozwiązania mające na celu zapobieganie, ograniczanie lub kompensację przyrodniczą negatywnych oddziaływań na środowisko, mogących być rezultatem realizacji projektowanego dokumentu, w szczególności na cele i przedmiot ochrony obszaru Natura 2000 oraz integralność tego obszaru, b) biorąc pod uwagę cele i geograficzny zasięg dokumentu oraz cele i przedmiot ochrony obszaru Natura 2000 oraz integralność tego obszaru - rozwiązania alternatywne do rozwiązań zawartych w projektowanym dokumencie wraz z uzasadnieniem ich wyboru oraz opis metod dokonania oceny prowadzącej do tego wyboru albo wyjaśnienie braku rozwiązań alternatywnych, w tym wskazania napotkanych trudności wynikających z niedostatków techniki lub luk we współczesnej wiedzy Metodyka zastosowana do opracowania prognozy Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest z terenu Gminy Raciechowice została sporządzona w ramach procedury postępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko skutków realizacji planów i programów. Zgodnie z wymogami ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (t.j. Dz. U. z 2013 r., poz z późn. zm.) oraz zgodnie z przepisami prawa Unii Europejskiej (Dyrektywa 2001/42/WE i 2003/4/WE), prognozę oddziaływania na środowisko projektów programów sporządza się w formie raportu zawierającego podstawowe elementy oceny strategicznej. Prognozę oddziaływania na środowisko sporządzono stosując metody opisowe, polegające na analizie tekstu projektowanego dokumentu, obejmujące charakterystyki istniejącego stanu zasobów środowiska z uwzględnieniem przewidywanych znaczących oddziaływań oraz obszarów prawnie chronionych. Przed przystąpieniem do opracowywania Prognozy i wyborem metody przyjęto następujące założenia, według których analizowano oddziaływanie realizacji zadań umieszczonych w projektowanym Programie: zasadniczym punktem odniesienia jest diagnoza stanu środowiska na podstawie dostępnych opracowań oraz analiza istniejących funkcji terenów, ich zagospodarowania i aktualnego użytkowania, Program nie przewiduje zbiorczego składowania odpadów azbestowych na terenie gminy. Zakładany system postępowania z azbestem polega na demontażu, przygotowaniu do transportu oraz na wywozie i utylizacji odpadów na odpowiednio wyznaczone i przygotowane składowisko odpadów niebezpiecznych. Docelowe składowisko ustalane jest każdorazowo w wyniku postępowań przetargowych bądź na podstawie umów zawartych z przedsiębiorcami usuwającymi odpady z terenu gminy, założono, że nastąpi całkowita realizacja działań określonych w Programie, 8

8 realizacja poszczególnych zadań, które jednocześnie wynikają z założeń ochrony środowiska i gospodarki odpadami nastąpi w okresie od roku 2015 do roku 2032, czyli do czasu ostatecznego usunięcia wyrobów zawierających azbest z terytorium Polski, Program nie wskazuje konkretnego źródła finansowania utylizacji odpadów azbestowych, wskazuje jedynie pełne spektrum dostępnych źródeł pozyskiwania środków finansowych na ten cel i są to zarówno środki krajowe jak i pomoc zagraniczna, dopuszcza się możliwość zmian w realizacji zadań, w możliwie krótkim przedziale czasowym, wynikającą np. z przyczyn finansowych lub zmian możliwości organizacyjnych. Do sporządzenia Prognozy wykorzystano metody analizy porównawczej i waloryzacji, które najpełniej pozwalają odnieść się do poszczególnych problemów i zagadnień. Wykorzystano dane literaturowe w zakresie właściwości azbestu, wpływu na zdrowie ludzi, wpływu na poszczególne elementy środowiska, sposobów jego unieszkodliwiania, obowiązujących przepisów w zakresie jego unieszkodliwienia, transportu, składowania i oznaczania, zapisów wynikających z innych dokumentów strategicznych. 2. INFORMACJE O ZAWARTOŚCI I GŁÓWNYCH CELACH PROJEKTU DOKUMENTU ORAZ ICH POWIĄZANIACH Z INNYMI DOKUMENTAMI 2.1. Zawartość i główne cele projektowanego dokumentu Opracowanie Programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest z terenu Gminy Raciechowice zostało wykonane w miesiącach sierpień - październik 2015 roku. W programie zawarte zostały następujące zagadnienia: Podstawa opracowania Charakterystyka regionu i położenie Gminy Raciechowice Regulacje prawne i dokumenty strategiczne dotyczące ochrony środowiska Ogólna charakterystyka azbestu Szkodliwość azbestu dla zdrowia ludzkiego Inwentaryzacja wyrobów azbestowych na terenie Gminy Raciechowice Ocena możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów azbestowych Użytkowanie oraz unieszkodliwiane odpadów azbestowych System pomocy w demontażu i utylizacji azbestu Instrumenty wspierające bezpieczne usuwanie azbestu Harmonogram realizacji Programu oraz jego koszty Wykaz załączników oraz wykorzystanych w opracowaniu źródeł danych Podstawa opracowania Opracowanie wykonano z uwzględnieniem wymogów obowiązujących aktów prawnych w szczególności: Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 roku w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania 9

9 wyrobów zawierających azbest. (Dz. U. Nr 71 z roku 2004, poz. 649) określa sposób prowadzenia oceny wyrobów azbestowych, Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 5 sierpnia 2010 zmieniające rozporządzenie w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. Nr 162 z roku 2010, poz. 1089) zmienia sposób prowadzenia oceny wyrobów azbestowych zasady obowiązujące na dzień rozpoczęcia realizacji umowy, Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 13 grudnia 2010 roku w sprawie wymagań w zakresie wykorzystywania wyrobów zawierających azbest oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urządzeń, w których były lub są wykorzystywane wyroby zawierające azbest (Dz. U. Nr 8 z roku 2011, poz. 31) - rozporządzenie obejmuje zasady prowadzenia inwentaryzacji obowiązujące na dzień rozpoczęcia realizacji umowy. W opracowaniu wykorzystano materiały udostępnione przez Referat Rolnictwa i Ochrony Środowiska Urzędu Gminy Raciechowice. Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest z terenu Gminy Raciechowice wraz ze szczegółową inwentaryzacją jest zgodny z przepisami prawnymi obowiązującymi w Polsce oraz Unii Europejskiej, a także z innymi dokumentami w przedmiotowym zakresie Charakterystyka regionu i położenie gminy Raciechowice Dokonano krótkiej charakterystyki województwa małopolskiego, powiatu myślenickiego oraz Gminy Raciechowice. Przedstawiono charakterystykę demograficzną oraz lokalizacyjną gminy, użytkowanie terenu oraz wyróżniono walory turystyczne i geograficzne. Ogólna charakterystyka azbestu Scharakteryzowano azbest i jego własności. Omówiono rodzaje azbestu i wyrobów azbestowych oraz zastosowanie takich produktów. Przedstawiono zalety i wady wyrobów azbestowych. Szkodliwość azbestu dla zdrowia ludzkiego W rozdziale przedstawiono szkodliwe własności azbestu na organizm ludzki. Chorobotwórcze działanie azbestu następuje w wyniku wdychania włókien, zawieszonych w powietrzu. Dopóki włókna nie są uwalniane do powietrza i nie następuje ich wdychanie, wyroby z udziałem azbestu nie stanowią zagrożenia dla zdrowia. Na występowanie i typ patologii wpływa rodzaj azbestu, wymiary tworzących go włókien i ich stężenie oraz czas trwania narażenia. Ze względu na swoje właściwości i niezniszczalność, azbest wprowadzony do środowiska utrzymuje się w nim przez czas nieokreślony. Oznacza to trwały charakter zanieczyszczenia lub skażenia poszczególnych komponentów środowiska. Długotrwałe narażenie zawodowe na wdychanie pyłu azbestowego może prowadzić do wielu poważnych chorób układu oddechowego takich jak: azbestoza, rak płuc, międzybłoniak opłucnej lub otrzewnej. Podstawowymi źródłami przedostawania się azbestu do środowiska są: źródła naturalne związane z wietrzeniem i wydobyciem skał i złóż zawierających azbest, źródła związane z przetwarzaniem azbestu, zanieczyszczenia powietrza spowodowane przez 10

10 użytkowanie wyrobów zawierających azbest, odpady przemysłowe pochodzące z przetwarzania azbestu bądź ze źle zabezpieczonych składowisk, źródła wewnątrz pomieszczeń. Ponadto występuje pylenie w coraz większym stopniu z uszkodzonych powierzchni płyt na dachach i elewacjach budynków. Usuwanie z dachów i elewacji wyrobów zawierających azbest przez przypadkowe i nieprofesjonalne firmy, zwiększa zagrożenie pyłem azbestowym dla mieszkańców gminy. Inwentaryzacja wyrobów azbestowych na terenie gminy Raciechowice Przeprowadzenie inwentaryzacji w terenie, zgodnie z opracowanymi ankietami oraz oceną stanowiło zadanie podstawowe dla realizacji opracowania Programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest z terenu Gminy Raciechowice. Informację tę sporządzano odrębnie dla każdego zabudowania, jak również odrębnie dla każdego rodzaju wyrobu. Na podstawie przeprowadzonej inwentaryzacji uzyskano przede wszystkim informacje określające: miejsce i adres użytkowania wyrobów azbestowych oraz dane właściciela (wraz z podaniem numeru działki oraz numeru obrębu ewidencyjnego), nazwę wyrobu (rodzaj wyrobu), ilość wyrobów (np. azbestowo-cementowych w m 2 ), przydatność do dalszej eksploatacji (określenie tzw. stopnia pilności). Podczas prowadzenia inwentaryzacji w terenie, udało się również przeprowadzić wstępną akcję edukacyjną dla właścicieli nieruchomości w zakresie: oceny możliwości użytkowania wyrobów azbestowych i zagrożeniu jakie stwarzają takie wyroby, obowiązków dot. postępowania oraz sposobów bezpiecznego ich usuwania i unieszkodliwiania, informacji o możliwościach udzielania pomocy w utylizacji wyrobów azbestowych, którą prowadzi Gmina. W wyniku terenowych badań inwentaryzacyjnych, przeprowadzanych w miesiącach maj czerwiec 2015 roku, uzyskano łącznie 679 ankiet, w których sumarycznie wykazano ,00 m 2 wyrobów azbestowych, co w przeliczeniu na jednostkę masy daje 1.319,7 Mg. 11

11 Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Ilość [m2] Rys. 1. Ilość zinwentaryzowanego eternitu na terenie poszczególnych sołectw Gminy Raciechowice - Źródło: Program usuwania aazbestu zbestu i wyrobów zawierających azbest z terenu Gminy Raciechowice [ 2015] Zdecydowana większość stosowanych w badanych obiektach wyrobów zawierających azbest należy do grupy pokryć dachowych budynków. Są to głównie azbestowo-cementowe azbestowo płyty faliste i płyty ty płaskie występujące na budynkach jednorodzinnych i budynkach gospodarczych (Rys. 2.) Ilość [m2] płaski falisty Rys. 2. Zestawienie ilości wykorzystywanego eternitu wg rodzaju na terenie Gminy Raciechwice - Źródło: Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest z terenu teren Gminy Raciechowice [ 2015]] 12

12 Szczegółowe zestawienie danych przedstawiono w tabeli poniżej. Tab. 1. Zestawienie ilości zinwentaryzowanych wyrobów azbestowych na terenie Gminy Raciechowice Miejscowość Liczba budynków pokrytych eternitem [szt.] Łączna ilość wyrobów azbestowyc h [m 2 ] Łączna ilość wyrobów azbestowych [m 3 ] Łączna ilość wyrobów azbestowych [Mg] Średnia ilość wyrobów azbestowych na 1 km 2 pow. [Mg/km 2 ] Średnia ilość wyrobów azbestowych na 1 osobę [Mg/os.] Bojańczyce ,420 22,770 20,34 0,17 Czasław ,020 84,370 13,50 0,10 Dąbie ,560 90,860 28,47 0,27 Gruszów , ,070 16,42 0,20 Kawec ,940 32,890 13,75 0,15 Komorniki ,130 91,905 27,77 0,21 Krzesławice , ,246 35,57 0,36 Krzyworzeka ,800 19,800 13,22 0,12 Kwapinka ,350 35,475 14,13 0,15 Mierzeń ,290 57,365 20,15 0,24 Poznachowice Górne ,460 65,010 13,54 0,15 Raciechowice , ,015 24,03 0,25 Sawa ,336 50,116 29,57 0,21 Zegartowice , ,065 26,11 0,24 Żerosławice ,310 64,735 26,11 0,24 RAZEM: , ,692 21,60 0,21 Źródło: Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest z terenu Gminy Raciechowice [ 2015] Ocena możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów azbestowych W trakcie prowadzenia inwentaryzacji w terenie przeprowadzono również ocenę stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest zgodnie z Rozporządzeniem Ministra GPiPS z 2 kwietnia 2004 r. (Dz. U. Nr 71 poz. 649 ze zm.). Według tego rozporządzenia wyróżniono następujące stopnie pilności: I stopień pilności wymiana lub naprawa wymagana bezzwłocznie, II stopień pilności ponowna ocena wymagana w czasie do 1 roku, III stopień pilności ponowna ocena do 5 lat. Poniżej zaprezentowano udział procentowy poszczególnych stopni pilności wyrobów azbestowych na terenie Gminy Raciechowice (Tab. 2.). 13

13 Tab. 2. Ocena stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów azbestowych w gminie Raciechowice ilość eternitu wg stopnia pilności Miejscowość Bojańczyce Czasław Dąbie Gruszów Kawec Komorniki Krzesławice Krzyworzeka Kwapinka Mierzeń Poznachowice Górne Raciechowice Sawa Zegartowice Żerosławice [m 2 ] I stopień pilności II stopień pilności III stopień pilności Ilość obiektów [%] [m 2 ] Ilość obiektów [%] [m 2 ] Ilość obiektów [%] , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,39 RAZEM: , , ,48 Źródło: Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest z terenu Gminy Raciechowice [ 2015] Przedstawiona charakterystyka jakościowo-ilościowa użytkowanych wyrobów azbestowych określa, że niezwłocznej wymiany lub naprawy wymaga ok. 4,91% użytkowanych wyrobów eternitu (rys. 3). 14

14 Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji I stopień pilności 4,91% III stopień pilności 57,48% II stopień pilności 37,61% Rys. 3. Udział poszczególnych stopni pilności wykorzystywanych wyrobów azbestowych - Źródło: Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest z terenu Gminy Racichowice [ 2015] Użytkowanie oraz unieszkodliwiane odpadów azbestowych Przedstawiono obowiązki właściciela, użytkownika wyrobów azbestowych jakie na nim spoczywają na etapie użytkowania oraz na etapie usuwania azbestu, a także podstawy prawne regulujące wyżej wymienione postępowanie z azbestem i wyrobami zawierającymi azbest. Wymieniono również obowiązki firm prowadzących demontaż i utylizację azbestu polegające na uzyskaniu odpowiednich zezwoleń na wykonywanie prac, przeszkoleniu pracowników z zakresu przepisów bhp i ochrony środowiska, opracowaniu planu usuwania azbestu, przygotowaniu zgłoszenia, prowadzeniu ewidencji odpadów oraz przekazaniu powstałych odpadów niebezpiecznych na odpowiednie składowisko odpadów niebezpiecznych. Wykaz składowisk przyjmujących odpady azbestowe w woj. Małopolskim przedstawia tab. 3. Tab. 3. Wykaz składowisk w województwie małopolskim i świętokrzyskim przyjmujących odpady zawierające azbest. Nazwa składowiska, strona internetowa, nr telefonu Adres/ Podmiot zarządzający Cena za przyjęcie odpadów azbestowych (eternitu) Składowisko odpadów Za rzeką Biała w Tarnowie tel. 14/ Grupa Azoty Jednostka Ratownictwa Chemicznego Sp. z o.o., ul. Kwiatkowskiego Tarnów na składowisku ok zł netto za 1 Mg Odległość z terenu gminy Raciechowice do składowiska ok. 75 km 15

15 Składowisko odpadów zawierających azbest, Oświęcim tel Składowisko odpadów niebezpiecznych w Ujkowie Starym tel. 32/ Składowisko odpadów zawierających azbest Dobrów (Środowisko i Innowacje Sp. z o.o.) www. sii.com.pl tel. 41/ Miejsko-Przemysłowa Oczyszczalnia Ścieków Sp. z o.o. ul. Nadwiślańska Oświęcim Zakład Gospodarki Komunalnej BOLESŁAW Sp. z o.o., ul. Osadowa 1, Bolesław ŚRODOWISKO I INNOWACJE Sp. z o.o. Dobrów Tuczępy ok. 250 zł netto za 1 Mg ok. 200 zł netto za 1 Mg ok zł netto za 1 Mg ok. 90 km ok. 95 km ok. 130 km Źródło: Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest z terenu Gminy Raciechowice [ 2015] Poniżej przedstawiono krótką charakterystykę potencjalnych miejsc składowania azbestu z terenu Gminy Raciechowice. - Składowisko odpadów za rz. Białą Zakładów Azotowych w Tarnowie-Mościcach S.A., ul. Kwiatkowskiego 8 zarządzane jest przez Jednostkę Ratownictwa Chemicznego Sp. z o.o. w Tarnowie. Na terenie składowiska wydzielony jest sektor przeznaczony do unieszkodliwiania odpadów zawierających azbest. Składowisko oddalone jest o około 75 km od gminy Raciechowice. Wydział Oczyszczalni Ścieków i Składowisk Jednostki Ratownictwa Chemicznego Sp. z o.o. w Tarnowie może przyjmować do unieszkodliwiania odpady azbestowe w kompleksie składowisk odpadów za rzeką Biała w zakresie i ilości określonych instrukcją eksploatacji składowiska. Jednostka Ratownictwa Chemicznego Sp. z.o.o. w Tarnowie posiada zezwolenie na prowadzenie działalności w zakresie unieszkodliwiania odpadów zawierających azbest. - Składowisko odpadów zawierających azbest w Oświęcimiu, ul. Nadwiślańska 46, gmina Oświęcim, województwo małopolskie, oddalone jest o około 90 km od gminy Raciechowice. Składowisko zarządzane jest przez spółkę o nazwie Miejsko-Przemysłowa Oczyszczalnia Ścieków Sp. z o.o. Składowisko odpadów zawierających azbest o wydzielona północna część składowiska odpadów innych niż niebezpieczne w Oświęcimiu. Eksploatowane jest zgodnie z pozwoleniem zintegrowanym wydanym przez Marszałka Województwa Małopolskiego z dnia r., znak: SW.III.MW /10 oraz z instrukcją eksploatacji składowiska zatwierdzoną przez Marszałka Województwa Małopolskiego decyzją z dn r., znak: SR-III MW. Niecka składowiska odpadów zawierających azbest składa się z dwóch kwater o łącznej powierzchni 3500 m 2 i łącznej pojemności eksploatacyjnej 9500 m 3. Na składowisku unieszkodliwiane są tylko odpady o kodzie * (materiały konstrukcyjne zawierające azbest). Odpady zawierające azbest są składowane w opakowaniach, w których zostały przywiezione. - Składowisko odpadów niebezpiecznych w Ujkowie Starym, gm. Bolesław, województwo małopolskie, oddalone jest o 95 km od gminy Raciechowice. Przyjmuje odpady azbestowe o kodach oraz

16 - Składowisko odpadów zawierających azbest Dobrów (Środowisko i Innowacje Sp. z o.o.) Dobrów 8, Tuczępy oddalone jest o 130 km od gminy Raciechowice. Instalacja powstała i jest zarządzana zgodnie z IPPC (ang. Integrated Pollution Prevention and Control) czyli Dyrektywą Unii Europejskiej nr 96/61/WE z 24 września 1996 r. w sprawie zintegrowanego zapobiegania i zmniejszania zanieczyszczeń. Środowisko i Innowacje podeszła do unijnych wymogów w sposób niezwykle innowacyjny i świadomie posadowiła instalację na terenie bogatym w iły krakowieckie, przez co przyczyniła się do rewitalizacji terenów po eksploatacji siarki, a tym samym zapewnia prawidłową gospodarkę odpadami azbestowymi w woj. świętokrzyskim i na terenie całego kraju. Jest to największa instalacja do unieszkodliwiania opadów azbestowych w Polsce i jako jedyna wykorzystuje w tak szerokim zakresie ukształtowanie i właściwości terenu. Składowisko odpadów niebezpiecznych zawierających azbest, zlokalizowane jest na gruntach miejscowości Dobrów (gm. Tuczępy), na terenach zdegradowanych po eksploatacji siarki przez kopalnię Siarki w Grzybowie. Zajmuje ono teren o powierzchni m 2, w tym powierzchnia przeznaczona pod składowanie odpadów m 2. Pojemność składowiska wraz z warstwami przesypowymi wynosi m 3. Przewidywana objętość odpadów zawierających azbest możliwa do zdeponowania na składowisku wynosi m 3. W trakcie realizacji jest kolejny etap rozbudowy składowiska o kolejne ton. Na składowisku unieszkodliwiane są wyłącznie odpady azbestowe pochodzące z remontu i demontażu obiektów budowlanych. Odpady dowożone są samochodami przez podmioty posiadające stosowne zezwolenia na transport odpadów niebezpiecznych, w opakowaniach typu BIG-BAG lub jako pakiety szczelnie osłonięte kilkoma warstwami folii polietylenowej i trwale przymocowane do specjalnej palety. Masa odpadów w opakowaniu kontenerowym wynosi około 1-2 Mg. Opakowania oznakowane są wg załącznika nr 1 do Rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 23 października 2003 r. w sprawie wymagań w zakresie wykorzystywania i przemieszczania azbestu oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urządzeń, w których był lub jest wykorzystywany azbest (Dz. U. nr 192 poz. 1876). Ludzie wykonujący prace przygotowawcze przy odpadach na składowisku są zaopatrzeni w odzież ochronną i maski w celu zabezpieczenia układu oddechowego przed przenikaniem pyłu azbestowego. Ilość osób przydzielonych do prac przy wykonywaniu, których występuje narażenie na działanie azbestu i czas trwania tego narażenia jest ograniczany do niezbędnego minimum ( Wymienione składowiska są składowiskami ogólnodostępnymi. System pomocy w demontażu i utylizacji azbestu Obecnie realizowana pomoc przez Gminę Raciechowice ma charakter administracyjno - informacyjny i finansowy, które dotyczą m.in.: udzielania informacji nt. działających firm które demontują, wywożą i utylizują wyroby azbestowe (eternit), udzielania informacji nt. aspektów prawnych związanych z wyrobami azbestowymi, udzielania informacji nt. szkodliwości wyrobów azbestowych, dofinansowania do wywozu i utylizacji odpadów azbestowych. 17

17 Gmina Raciechowice uczestniczy w programie pn. Demontaż i bezpieczne składowanie wyrobów zawierających azbest z terenu Województwa Małopolskiego w ramach Szwajcarsko - Polskiego Funduszu Współpracy pilotowanego przez Gminę Szczucin. Środki z Funduszu przeznacza się na finansowanie kosztów demontażu oraz koszty załadunku, wywozu i unieszkodliwiania odpadów azbestowych pochodzących z pokryć dachowych i elewacji budynków. 85% kosztów pochodzi z Funduszu Szwajcarskiego natomiast pozostała część tj. 15% pochodzi z budżetu Gminy. Właściciele nieruchomości nie ponoszą żadnych kosztów związanych z demontażem i utylizacją. Ich wkład ogranicza się do zakupu nowego materiału bezazbestowego w miejsce usuniętego wyrobu azbestowego oraz wykonanie nowego pokrycia. Firmy zajmujące się demontażem i wywozem azbestu na terenie Raciechowic wyłanianie są w drodze przetargu, który organizuje Gmina Szczucin jako koordynator Funduszu Szwajcarskiego. Wyłonione w przetargu firmy posiadają zezwolenie w zakresie odbioru i transportu odpadów azbestowych. Unieszkodliwianie polega na wywozie i składowaniu odpadów azbestowych na składowisku odpadów niebezpiecznych, które posiada przeprowadzone procedury środowiskowe oraz posiada niezbędne pozwolenia w tym zakresie. Właściciele nieruchomości posiadający azbest na budynkach mogą uzyskać pomoc polegającą na demontażu wyrobów azbestowych, załadunku, wywozie i utylizacji, lub na załadunku, wywozie i utylizacji odpadów azbestowych, które zostały już zdemontowane. W takim przypadku odpady odbierane są z miejsca ich zmagazynowania, do którego jest możliwość dojazdu samochodem ciężarowym. W związku z tym, żeby zapobiec zagrożeniom Gmina Raciechowice powinna w dalszym ciągu uwzględniać w budżecie środki na pomoc właścicielom w prawidłowej utylizacji wyrobów azbestowych (eternitu). Brak udzielania pomocy, może sprzyjać powstawaniu dzikich wysypisk, co w rezultacie zwiększy koszty ciążące na Gminie (koszty postępowań administracyjnych i usuwania nielegalnych wysypisk odpadów). Dlatego ważne jest, aby pomoc w utylizacji azbestu była udzielana na bieżąco wg potrzeb zgłaszanych przez mieszkańców. Rada Gminy w Raciechowicach uchwalając budżet powinna uwzględnić stosowne środki na realizację Programu usuwania wyrobów azbestowych. Ustalana wysokość środków w budżecie powinna być uzależniona od napływających wniosków o pomoc oraz dostosowana do pozyskanych funduszy zewnętrznych. W latach poprzednich zorganizowano wywóz odpadów azbestowych z terenu gminy w ilościach: w 2013 roku około 83 Mg, w 2014 około 34 Mg. Łączna kwota dofinansowania wraz z pochodnymi za wywóz odpadów azbestowych w latach wyniosła około ,00 zł. Natomiast w roku bieżącym zaplanowane jest do usunięcia ponad 100 Mg. Obecnie koszty utylizacji (wywozu i składowania) odpadów azbestowych na terenie Gminy Raciechowice wynoszą ok. 365 zł brutto za 1 Mg odpadu zdemontowanego i znajdującego się na posesji właściciela. Natomiast koszt demontażu z nieruchomości, wywozu i utylizacji wynosi ok. 589 zł brutto za 1 Mg. Jest to koszt jaki Gmina ponosi przy udziale środków z Funduszu Szwajcarskiego, natomiast rzeczywiste koszty to ok. 15% tej kwoty czyli odpowiednio: dla demontażu, wywozu i utylizacji 88,35 zł/mg dla wywozu i utylizacji 54,75 zł/mg 18

18 Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Przy ustalaniu kosztów oparto się na informacjach pochodzących z UG Raciechowice oraz od koordynatora Funduszu Szwajcarskiego. Dla prawidłowej realizacji Programu, obliczono że średnia roczna ilość eternitu jaka powinna być zdemontowana i utylizowana z terenu Gminy Raciechowice wynosi 77,63 Mg. Na terenie Gminy zinwentaryzowano m2, co w przeliczeniu wynosi około 1.319,692 Mg wyrobów azbestowych (eternitu). W związku z tym średni, roczny koszt utylizacji odpadów azbestowych podczas realizacji Programu wyniesie ,0 zł/rok (przyjęto koszt 365 zł za 1 Mg odpadu) co w sumie daje ok ,00 zł brutto kosztów realizacji całego Programu przez 17 lat (od 2016 r. do 2032 r.). Przy założeniu, że system finansowania realizacji całego programu pozostanie taki jak obecnie to wysokość kosztów samej utylizacji poniesionych przez Gminę wyniesie ok zł. 117 Mg 8% usunięto w latach ,7 Mg 92% do usunięcia w latach Rys. 14. Zestawienie ilości wyrobów azbestowo-cementowych usuniętych i do usunięcia z terenu gminy - Źródło: Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest z terenu Gminy Raciechowice [ 2015] W Gminie Raciechowice średnio na budynku znajduje się ok. 1,95 Mg płyt azbestowo-cementowych (eternitu), czyli koszt ich usunięcia (wywozu i utylizacji) od jednego właściciela wynosi ok. 711,75 zł brutto. Na terenie Gminy zinwentaryzowano m2, co w przeliczeniu wynosi około 1.319,692 Mg wyrobów azbestowych (eternitu). Średni roczny koszt demontażu wraz z wywozem i utylizacją (ok. 77,63 Mg rocznie) podczas realizacji Programu wyniesie ,00 zł/rok (przyjęto koszt 589 zł za 1 Mg odpadu) co w sumie daje ok ,00 zł brutto kosztów demontażu i utylizacji przez 17 lat (od 2016 do 2032 r.). Jednakże koszty te na obecnym etapie uwzględniają refundację z Funduszu Szwajcarskiego dlatego jeżeli cały okres realizacji Programu odbywałby się na zasadach takich jak obecnie to rzeczywisty wkład Gminy w realizację całego Programu wyniósłby ok ,00 zł brutto. 19

19 Należy zaznaczyć, że dalsze prowadzenie programu pomocowego na terenie Gminy Raciechowice przyczyni się do minimalizacji zagrożenia związanego z włóknami azbestu, co pozytywnie wpływa na stan środowiska przyrodniczego. Należy również zwrócić uwagę iż istotne jest skrócenie czasu oczekiwania przez mieszkańców na wywóz i utylizację odpadów azbestowych przez uprawnione firmy, szczególnie w przypadku azbestu zdemontowanego (tzw. azbest zmagazynowany), który niejednokrotnie znajduje się na terenie posesji przez okres kilku, a nawet kilkunastu miesięcy oczekując na wywóz i utylizację (liczne uwagi i sugestie mieszkańców uzyskane podczas inwentaryzacji w terenie). Udzielanie pomocy w usuwaniu wyrobów azbestowych jest bardzo istotnym czynnikiem decydującym o zmniejszeniu ilości wyrobów azbestowych i zapobiega powstawaniu tzw. dzikich wysypisk. W pomocy tej powinno się uwzględnić przede wszystkim pomoc w kosztach wywozu i unieszkodliwiania powstałych odpadów azbestowych. Dodatkowo pomoc ta powinna uwzględniać dystrybucję odpowiednich worków dla lepszego zabezpieczenia odpadów zdeponowanych przed wywózką (przygotowanie do transportu na składowisko przez firmę uprawnioną) oraz pomoc w demontażu eternitu przez firmę specjalistyczną. Instrumenty wspierające bezpieczne usuwanie azbestu Wskazano źródła zewnętrzne mogące wspomagać realizację zadań związanych z ochroną środowiska, gospodarką odpadami w tym usuwaniem azbestu z terenu Gminy Raciechowice. Finansowanie działań z zakresu gospodarki odpadami prowadzą obecnie m.in.: Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW), Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Krakowie (WFOŚiGW w Krakowie), Bank Ochrony Środowiska - Oddział BOŚ w Krakowie, Fundusze europejskie. Harmonogram realizacji programu oraz jego koszty W harmonogramie realizacji programu przewidziano następujące działania: 1. Prowadzenie działalności informacyjno - edukacyjnej poprzez: prasę lokalną, ulotki, lokalne ogłoszenia, stronę internetową gminy. 2. Aktualizowanie bazy danych dotyczących podmiotów i ilości azbestu i wyrobów zawierających azbest na terenie gminy Raciechowice 3. Uruchomienie programu pomocowego (w miarę posiadanych środków) dla mieszkańców gminy Raciechowice oraz jego modyfikacja do zaistniałych potrzeb w trakcie realizacji Programu. 4. Pozyskiwanie funduszy ze źródeł zewnętrznych na realizację Programu. 5. Demontaż i unieszkodliwianie wyrobów zawierających azbest (eternitu) z terenu nieruchomości (domów, zabudowań gospodarczych i gospodarskich) oraz likwidacja tzw. dzikich wysypisk odpadów. 20

20 6. Monitorowanie realizacji Programu i okresowe sporządzanie raportu z jego realizacji. 7. Okresowa aktualizacja Programu Zgodność celów projektowanego dokumentu z celami dokumentów równoległych oraz nadrzędnych Cele projektowanego dokumentu Nadrzędnym celem Programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest z terenu gminy jest bezpieczne dla zdrowia ludzi usunięcie azbestu i wyrobów zawierających azbest z terenu Gminy Raciechowice oraz ich unieszkodliwienie poprzez składowanie na wyznaczonych składowiskach lub unieszkodliwienie innymi metodami spełniającymi wymagania najlepszych dostępnych technik. Takie postępowanie spowoduje wyeliminowanie ich negatywnego oddziaływania na zdrowie ludzi i środowisko naturalne. Cel ten pozostaje w ścisłej relacji z celami zdefiniowanymi w Programie oczyszczania kraju z azbestu na lata Osiągniecie tego celu będzie możliwe w perspektywie długoterminowej (do 2032 roku) poprzez usunięcie z terenu Gminy Raciechowice stosowanych od wielu lat wyrobów zawierających azbest. Cele postawione w Programie wpisują się w ramy prawne gospodarki odpadami w Unii Europejskiej. Wyznaczone cele i zadania są zgodne z założeniami Programu oczyszczania kraju z azbestu na lata , Krajowego planu gospodarki odpadami 2014, Planem gospodarki odpadami województwa małopolskiego Podstawowym dokumentem określającym ramy prawne gospodarki odpadami w Unii Europejskiej jest Dyrektywa Rady 74/442/EEC, która nakłada na państwa członkowskie obowiązek zapewnienia odzysku i usuwania odpadów w sposób nie zagrażający życiu ludzkiemu oraz nie powodujący szkód w środowisku. Ponadto nakłada obowiązek zapobiegania tworzeniu się odpadów, a także ograniczaniu ich ilości i szkodliwości. Program oczyszczania kraju z azbestu na lata Program oczyszczania kraju z azbestu na lata przewiduje zgrupowanie zadań w pięciu blokach tematycznych: 1. Zorganizowanie, wdrożenie i sukcesywne udoskonalanie lokalnego systemu usuwania wyrobów, które zawierają azbest, 2. Realizacja działań edukacyjno-informacyjnych skierowanych do dzieci i młodzieży szkolnej, a także szkolenia pracowników administracji, 3. Podniesienie świadomości mieszkańców gminy odnośnie zagrożeń, które wynikają z użytkowania wyrobów azbestowych. 4. Sukcesywne oczyszczanie terenu gminy z azbestu poprzez usuwanie stosowanych od wielu lat wyrobów zawierających azbest, 5. Wyeliminowanie negatywnego oddziaływania azbestu na zdrowie mieszkańców gminy oraz środowisko naturalne, Krajowy Program przewiduje wprowadzenie pełnej ewidencji rodzaju i ilości usuniętych wyrobów zawierających azbest. Do głównych celów programu należą: usunięcie i unieszkodliwienie wyrobów zawierających azbest; 21

21 minimalizacja negatywnych skutków zdrowotnych spowodowanych obecnością azbestu na terytorium kraju; likwidacja szkodliwego oddziaływania azbestu na środowisko. Cele Programu Krajowego będą realizowane sukcesywnie aż do 2032 roku, w którym zakładane jest oczyszczenie kraju z azbestu. Szacuje się, że na terenie kraju w 2008 r. znajdowało się ok. 14,5 mln Mg wyrobów zawierających azbest (w latach usunięto około 1 mln Mg). Przyjmuje się, że w kolejnych latach zostaną wycofane z użytkowania wyroby azbestowe i powstanie: w latach około 28% odpadów (4 mln Mg), w latach około 35% odpadów (5,1 mln Mg), w latach około 37% odpadów (5,4 mln Mg). Program tworzy nowe możliwości, z których najważniejsze to: składowanie odpadów azbestowych na składowiskach podziemnych, wdrażanie nowych technologii umożliwiających niszczenie włókien azbestu, pozostawianie w ziemi w dopuszczonych prawem przypadkach wyrobów azbestowych wycofanych z użytkowania. Ponadto Program Krajowy przewiduje: do 2012 r. przeprowadzenie pełnej i rzetelnej inwentaryzacji oraz ustalenie rozmieszczenia terytorialnego azbestu i wyrobów zawierających azbest, utworzenie i uruchomienie elektronicznego Systemu Informacji Przestrzennej do monitoringu usuwania wyrobów zawierających azbest, podjęcie prac legislacyjnych umożliwiających egzekwowanie obowiązków nałożonych na podmioty fizyczne i prawne oraz zasilanie danymi elektronicznego systemu monitorowania realizacji Programu, zwiększenie zaangażowania administracji samorządowej, szczególnie gmin [ Krajowy plan gospodarki odpadami 2014 Krajowy plan gospodarki odpadami 2014 został przyjęty Uchwałą Rady Ministrów Nr 217 z dnia 24 grudnia 2010 r. (M.P. z 2010 r. Nr 101 poz. 1183). Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. z 2010r. Nr 185, poz i Nr 203, poz z późn. zm.), wprowadziła obowiązek opracowania planów gospodarki odpadami, które podlegają aktualizacji nie rzadziej niż co 4 lata. Krajowy plan gospodarki odpadami 2014 (Kpgo 2014) stanowi aktualizację Krajowego planu gospodarki odpadami 2010 (Kpgo 2010). Celem dalekosiężnym tworzenia krajowego planu gospodarki odpadami jest dojście do systemu gospodarki odpadami zgodnego z zasadą zrównoważonego rozwoju, w którym w pełni realizowane są zasady gospodarki odpadami, a w szczególności zasada postępowania z odpadami zgodnie z hierarchią sposobów postępowania z odpadami, czyli po pierwsze zapobieganie powstawaniu odpadów, a następnie kolejno przygotowanie do ponownego użycia, recyklingu, inne metody odzysku (czyli wykorzystanie odpadów), unieszkodliwianie, przy czym najmniej pożądanym sposobem ich zagospodarowania jest składowanie. Jednocześnie należy podkreślić, że jedynym sposobem unieszkodliwiania odpadów azbestowych jest ich odpowiednie składowanie, na wyznaczonych składowiskach odpadów niebezpiecznych. 22

22 Kpgo 2014 zawiera następujące informacje dotyczące odpadów zawierających azbest, tj.: I) Prognoza zmian w zakresie gospodarki odpadami - na podstawie opracowanego w 2008 roku Programu Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata szacuje się, że: do końca 2012 roku usuniętych będzie na składowiskach ok. 28% odpadów, tj. 4 mln Mg, w latach ok. 35% odpadów, tj. 5,1 mln Mg, w latach ok. 37% odpadów, tj.5,4 mln Mg. Wytwarzane odpady azbestowe będą pochodziły wyłącznie z już użytkowanych wyrobów. Niewielkie ilości odpadów mogą pochodzić z wyrobów zawierających włókna azbestowe (chryzotyl), stosowane w diafragmach w instalacjach elektrolitycznych oraz jako elementy wałów w instalacjach do ciągnienia szkła. Wyroby te zostały dopuszczone do produkcji lub do wprowadzenia na terytorium RP do dnia 31 grudnia 2008 r. i będą stosowane do czasu ich zużycia lub do czasu wprowadzenia zastępczych wyrobów bezazbestowych. II) Przyjęte cele w gospodarce odpadami - w okresie od 2011 r. do 2022 r. zakłada się sukcesywne osiąganie celów określonych w przyjętym w dniu 15 marca 2010 r. przez Radę Ministrów Programie Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata III) Kierunki działań w zakresie zapobiegania powstawaniu odpadów i kształtowania systemu gospodarki odpadami osiągnięcie założonych celów w zakresie gospodarowania odpadami zawierającymi azbest, wymaga realizacji działań zawartych w Programie Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata Plan gospodarki odpadami dla województwa małopolskiego Wojewódzki Plan Gospodarki Odpadami dla Województwa Małopolskiego został przyjęty przez Sejmik Województwa Małopolskiego w dniu 2 lipca 2012 roku Uchwałą Nr XXV/397/12. W wymienionym wyżej dokumencie, odpady zawierające azbest potraktowano jako odrębną grupę. Z uwagi na szczególne zagrożenie dla środowiska i zdrowia ludzkiego, wyroby zawierające azbest podlegają sukcesywnej eliminacji przy zachowywaniu specjalistycznych procedur prowadzenia prac. Demontażu elementów izolacyjnych i budowlanych zawierających azbest mogą dokonać tylko osoby i firmy posiadające stosowne zezwolenia. Wykazy podmiotów uprawnionych do gospodarowania odpadami zawierającymi azbest są dostępne na stronie W chwili obecnej wiele gmin i powiatów oferuje mieszkańcom dofinansowanie lub bezpłatny odbiór wyrobów zawierających azbest. Często jednak dopłaty nie obejmują demontażu tych wyrobów przez specjalistyczne firmy, co przy samowolnym prowadzeniu tych prac naraża ludzi i środowisko na skażenie włóknami azbestowymi. Na terenie województwa małopolskiego funkcjonują 3 składowiska przyjmujące odpady zawierające azbest: składowisko JRCh za rzeką Białą w Tarnowie, składowisko ZGK Bolesław w Ujkowie Starym (gm. Bolesław, pow. olkuski) oraz składowisko MPOŚ w Oświęcimiu. Łączna niezapełniona pojemność tych składowisk wynosi około 56 tys. m 3. Pojemność składowisk nie jest wystarczająca do unieszkodliwienia wszystkich zinwentaryzowanych na terenie województwa odpadów zawierających azbest. Najważniejsze problemy: 23

23 niewystarczająca świadomość wśród mieszkańców zagrożeń związanych z azbestem oraz samodzielny, niekontrolowany demontaż wyrobów zawierających azbest, niewystarczające zachęty finansowe na usuwanie azbestu z terenów prywatnych posesji, brak opracowanych programów usuwania azbestu w poszczególnych gminach, brak pełnej inwentaryzacji zastosowanych wyrobów zawierających azbest oraz niedostateczna liczba przeprowadzonych kontroli stanu obiektów i urządzeń budowlanych przez większość osób fizycznych i prawnych, będących właścicielami, zarządcami lub użytkownikami miejsc, w których był lub jest wykorzystywany azbest lub wyroby zawierające azbest. Zakłada się, że do 2012 powinno być usunięte około 28% zinwentaryzowanej ilości wyrobów zawierających azbest, czyli około 26 tys. Mg. W związku z tym prognozuje się, że w latach usunięte zostanie około 33 tys. Mg a w latach około 35 tys. Mg zinwentaryzowanych materiałów konstrukcyjnych i budowlanych zawierających azbest. Głównym celem w zakresie gospodarki odpadami azbestowymi jest: ograniczenie oddziaływania azbestu na środowisko i sukcesywna eliminacja wykorzystywanych wyrobów zawierających azbest, zapewnienie wystarczającej pojemności składowisk w województwie małopolskim dla składowania powstających odpadów zawierających azbest. Osiągnięcie założonych celów w zakresie gospodarowania odpadami zawierającymi azbest, wymaga realizacji następujących działań: kontynuacji inwentaryzacji budynków i urządzeń, w których wykorzystywane są wyroby zawierające azbest, rozszerzenia mechanizmów finansowych (np. z funduszy ochrony środowiska) wspierających demontaż oraz unieszkodliwianie wyrobów azbestowych występujących w miejscach publicznych i indywidualnych gospodarstwach domowych, prowadzenia akcji informacyjnych w zakresie możliwości finansowania usuwania wyrobów zawierających azbest, adresów firm mogących dokonywać demontażu tych wyrobów oraz zagrożenia zdrowia związanego z samodzielnym prowadzeniem tych prac, monitoringu prawidłowego postępowania z wyrobami zawierającymi azbest, obejmujący między innymi indywidualnych posiadaczy i firmy dokonujące demontażu tych wyrobów, w szczególności poprzez współpracę powiatowych służb ochrony środowiska i służb nadzoru budowlanego, kontynuacji realizacji Wojewódzkiego programu usuwania azbestu na przykładzie gminy Szczucin, budowa i rozbudowa składowisk, przyjmujących odpady azbestowe. W Programie Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata założono wyeliminowanie ze stosowania do 2032 roku wyrobów zawierających azbest, stąd w tej perspektywie nie jest możliwe zapobieganie powstawaniu tych odpadów. Jednakże zakaz wprowadzania do obrotu wyrobów zawierających azbest spowoduje w dalszej perspektywie czasowej brak powstawania odpadów zawierających azbest. 24

24 2.3. Cele ochrony środowiska ustanowione na szczeblu międzynarodowym, wspólnotowym i krajowym, istotne dla projektowanego dokumentu oraz sposoby, w jakich te cele zostały uwzględnione Do najistotniejszych celów ochrony środowiska ustanowionych na szczeblu międzynarodowym, wspólnotowym i krajowym, istotnych z punktu widzenia projektowanego Programu należą: zakaz stosowania azbestu, zasady bezpiecznego użytkowania i usuwania azbestu, zasady pracy z azbestem (BHP), ochrona ludzi i środowiska przed zanieczyszczeniem azbestem, zasady bezpiecznego transportu azbestu, zasady gospodarki odpadami zawierającymi azbest. Wszystkie te cele zostały opisane i przeanalizowane w projektowanym Programie. Tab. 4. Sposób uwzględnienia w analizowanym Programie celów ochrony środowiska. Cele ochrony środowiska Zakaz stosowania azbestu Zasady bezpiecznego użytkowania i usuwania azbestu Zasady pracy z azbestem (BHP) Ochrona środowiska przed zanieczyszczeniem azbestem Zasady bezpiecznego transportu azbestu Sposób uwzględnienia w projektowanym Programie Uwzględniono w rozdziale 1. Wprowadzenie Odwołanie do ustawy z dnia 19 czerwca 1997 roku o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest (tekst jednolity z dnia 18 grudnia 2003 r., Dz. U. z 2004 r. Nr 3, poz. 20 ze zm.) Uwzględniono w rozdziałach: 6 Ogólna charakterystyka azbestu 9 - Inwentaryzacja wyrobów azbestowych 11 - Użytkowanie oraz unieszkodliwianie odpadów azbestowych 15- Harmonogram realizacji Programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest Uwzględniono w rozdziałach: 6 Ogólna charakterystyka azbestu 7 - Szkodliwość azbestu dla zdrowia ludzkiego 11 - Użytkowanie oraz unieszkodliwianie odpadów azbestowych 15- Harmonogram realizacji Programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest Uwzględniono w rozdziałach: 6 Ogólna charakterystyka azbestu 7 - Szkodliwość azbestu dla zdrowia ludzkiego 11 - Użytkowanie oraz unieszkodliwianie odpadów azbestowych 15- Harmonogram realizacji Programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest Uwzględniono w rozdziałach: 6 Ogólna charakterystyka azbestu 7 - Szkodliwość azbestu dla zdrowia ludzkiego 11 - Użytkowanie oraz unieszkodliwianie odpadów azbestowych 25

25 Zasady gospodarki odpadami zawierającymi azbest Uwzględniono w rozdziałach: 5 - Dokumenty strategiczne określające kierunki działań w zakresie ochrony środowiska 6 Ogólna charakterystyka azbestu 7 - Szkodliwość azbestu dla zdrowia ludzkiego 11 - Użytkowanie oraz unieszkodliwianie odpadów azbestowych 15- Harmonogram realizacji Programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest 3. CHARAKTERYSTYKA AZBESTU I JEGO SZKODLIWOŚĆ 3.1. Azbest, jego właściwości i zastosowanie Azbest jest minerałem znanym ludzkości od tysięcy lat. Nadawano mu wiele nazw m.in.: kamień bawełniany, len kamienny, skalny oprzęd, płótno niepalne. Aktualnie używane nazwy amiantus i azbest (pochodzenia greckiego), odzwierciedlają cechy surowca związane z odpornością na ogień. Wywodzi się stąd, iż minerał wrzucony do ognia nie spala się, nie traci na wadze, a staje się czystszy. Nazwa handlowa azbest odnosi się do sześciu minerałów włóknistych z grupy serpentynów (chryzotyl) i amfiboli (krokidolit, amosyt, termolit, aktynolit i antofilit). Pod względem chemicznym są uwodnionymi krzemianami różnych metali. Trzy minerały azbestowe najczęściej stosowane to: krokidolit, azbest niebieski należący do grupy amfiboli, najbardziej szkodliwy, rakotwórczy i mutagenny został najwcześniej, bo w latach 80 wycofany z użytkowania, amosyt, azbest brązowy, należący do grupy amfiboli, o szkodliwości pośredniej między krokidolitem i chryzotylem, chryzotyl azbest biały przedstawiciel grupy serpentynu najczęściej z azbestów stosowany w produkcji wyrobów azbestowo-cementowych oraz popularnych wyrobów tkanych i przędz termoizolacyjnych. Azbest posiada szczególne właściwości fizyczno-chemiczne, które sprawiły, że znalazł on zastosowanie w produkcji wielu elementów. Do tych właściwości należą: odporność na wysoką temperaturę, odporność na chemikalia, kwasy, zasady, wodę morską, odporność na ścieranie, duża sprężystość i wytrzymałość mechaniczna, elastyczność, izolacja termiczna, elektryczna i akustyczna, słabe przewodnictwo ciepła. Jedna z najważniejszych zalet azbestu, dzięki której znalazł on szerokie zastosowanie, jest duża odporność na działanie wysokich temperatur. Właściwości dźwiękochłonne i termoizolacyjne oraz odporność niektórych rodzajów azbestów na działanie zasad i kwasów, 26

26 czyni ten surowiec o wielu zastosowaniach. Zawartość azbestu w tych wyrobach obejmuje praktycznie cały zakres stężeń, tj. w ilościach od 1 do 100 proc. wag. Zwłaszcza trzy minerały azbestowe zyskały olbrzymią popularność w światowej gospodarce, są to: chryzotyl (azbest biały) na który przypada około 95 procent masy stosowanych minerałów azbestowych, krokidolit (azbest niebieski) stosowany w dużo mniejszym stopniu, amosyt (azbest brązowy) stosowany jeszcze rzadziej. Do najważniejszych wyrobów azbestowych należą: wyroby azbestowo-cementowe, które powstają z azbestu chryzotylowego i amfiboli wśród, których można wyróżnić: rury ciśnieniowe, płyty dekarskie, płyty okładzinowe i elewacyjne. Ich właściwości to: lekkość, wytrzymałość na działanie mechaniczne, odporność na gnicie i korozje, ogniotrwałość, wyroby uszczelniające, takie jak: płyty azbestowo-kauczukowe należą do najbardziej popularnych wyrobów uszczelniających. Charakteryzują się odpornością na wysoką temperaturę, elastycznością oraz dobrą wytrzymałością na ściskanie, szczeliwa plecione używane są do uszczelnienia części pracujących w wysokich temperaturach oraz w środowiskach zawierających wodę, gazy obojętne i aktywne, kwasy, oleje, smary, wyroby cierne, do których należą: klocki hamulcowe, okładziny cierne stosowane w różnego typu hamulcach, wyroby izolacyjne: włóknina, wata, przędza, sznury, tkaniny termoizolacyjne, taśmy. Wyroby izolacyjne stosowane są do izolacji urządzeń pracujących w wysokich temperaturach (np. w silnikach okrętowych), a także w kotłach parowych, zbiornikach, wymiennikach ciepła. Wyrabia się także z nich ubrania i tkaniny ognioodporne, wyroby hydroizolacyjne, takie jak np.: kity uszczelniające, asfalty drogowe uszlachetnione, papa dachowa, lepiki asfaltowe, wyroby stosowane w przemyśle farmaceutycznym i piwowarskim, gdzie azbest pełni funkcje wypełniacza do lakierów i izolacji przewodów grzewczych. Dziedziny gospodarki, w których powszechnie wykorzystuje się wyroby azbestowe to: -Budownictwo - azbest stosowano w budownictwie tam, gdzie potrzebna była podwyższona odporność ogniowa i zabezpieczenie elementów narażonych na wysoką temperaturę oraz w materiałach tłumiących hałas, tj.: eternit, czyli płyty faliste azbestowo-cementowe o zawartości % azbestu do pokryć dachowych, płyty KARO dachowe pokrycia lub elewacje, płyty prasowane płaskie o zbliżonej zawartości azbestu, rury azbestowo-cementowe wysokociśnieniowe (krokidolit) i kanalizacyjne, stosowane także jako przewody wentylacyjne i dymowo-spalinowe (zawartość azbestu ok. 22 %), wszelkiego rodzaju kształtki azbestowo-cementowe, elementy wielkowymiarowe, stosowane w budownictwie ogólnym i przemysłowym (płyty azbestowo-cementowe płaskie wykorzystywane w lekkich przegrodach ścian warstwowych i wbudowane w płyty warstwowe prefabrykowane). 27

27 -Transport - azbest stosowano głównie do termoizolacji i izolacji elektrycznych urządzeń grzewczych w tramwajach, elektrowozach, wagonach, metrze (maty azbestowe w grzejnikach i tablicach rozdzielni elektrycznych), w termoizolacji silników pojazdów mechanicznych, w uszczelkach pod głowice, elementach kolektorów wydechowych oraz elementach ciernych sprzęgłach i hamulcach. Powszechnie stosowano azbest w kolejnictwie, w przemyśle lotniczym i stoczniowym np. w statkach, szczególnie w miejscach narażonych na ogień, wymagających zwiększonej odporności na wysoką temperaturę. -Energetyka - azbest stosowano w elektrowniach i elektrociepłowniach, w obmurzach kotłów (jako izolacje termiczne w formie sznurów i tektur na uszczelnieniach dylatacji podgrzewaczy powietrza), ale również w uszczelnieniach urządzeń poddanych wysokiej temperaturze, w zaworach, wymiennikach ciepła, w izolacjach tras ciepłowniczych (jako płaszcze azbestowocementowe lub azbestowo-gipsowe). -Przemysł chemiczny - azbest występuje w hutach szkła m.in. w wałach ciągnących. Z azbestu wykonane są także przepony stosowane w elektrolitycznej produkcji chloru Powstawanie odpadów zawierających azbest Ustawa o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest [Dz. U. Nr 101, poz. 628 z późn. zm.] praktycznie zamknęła okres stosowania wyrobów zawierających azbest w Polsce, pozostaje natomiast problem sukcesywnego usuwania zużytych wyrobów, w sposób niezagrażający zdrowiu ludzi i zanieczyszczaniu środowiska. Zgodnie z wymienioną ustawą, produkcja płyt została zakończona w 1998 roku. W najbliższych latach wyroby zawierające azbest będą sukcesywnie usuwane, stając się wtedy odpadem niebezpiecznym. Zgodnie z obowiązującą klasyfikacją odpadów, stanowiącą załącznik do Rozporządzenia Ministra Środowiska, z dnia 9 grudnia 2014 r. w sprawie katalogu odpadów [Dz. U poz. 1206] odpady azbestowe wymienione są w następujących grupach odpadów: 06: Odpady z produkcji, przygotowania, obrotu i stosowania produktów przemysłu chemii nieorganicznej, *: Odpady azbestowe z elektrolizy *: Odpady z przetwarzania azbestu 10: Odpady z procesów termicznych, *: Odpady zawierające azbest *: Odpady zawierające azbest z produkcji elementów cementowo-azbestowych : 15: Odpady z produkcji elementów cementowo-azbestowych inne niż wymienione w Odpady opakowaniowe; sorbenty, tkaniny do wycierania, materiały filtracyjne i ubrania ochronne nieujęte w innych grupach, 28

28 *: Opakowania z metali zawierające niebezpieczne porowate elementy wzmocnienia konstrukcyjnego (np. azbest), włącznie z pustymi pojemnikami ciśnieniowymi 16: Odpady nieujęte w innych grupach, *: Okładziny hamulcowe zawierające azbest *: Zużyte urządzenia zawierające wolny azbest 17: Odpady z budowy, remontów i demontażu obiektów budowlanych oraz infrastruktury drogowej (włączając glebę i ziemię z terenów zanieczyszczonych) *: Materiały izolacyjne zawierające azbest *: Materiały budowlane zawierające azbest Wśród powyżej wymienionych odpadów i materiałów zawierających azbest, zidentyfikowano w Programie usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest z terenu Gminy Raciechowice materiały budowlane zawierające azbest o kodzie * Szkodliwy wpływ azbestu na zdrowie człowieka i środowisko Chorobotwórcze działanie azbestu powstaje w wyniku wdychania włókien zawieszonych w powietrzu. Jeżeli włókna nie są uwalniane do powietrza oraz nie występuje ich wdychanie, wyroby z udziałem azbestu nie stanowią zagrożenia dla zdrowia. Stopień agresywności pyłu azbestowego zależy od wielu czynników, z których najważniejsze to: liczba włókien i stopień ich penetracji w płucach, fizyczne i aerodynamiczne cechy włókien (chodzi tu głównie o średnice włókien). Włókna cienkie, o średnicy poniżej 3 mikrometrów, przenoszone są łatwiej i docierają do końcowych odcinków dróg oddechowych, podczas gdy włókna grube, o średnicy powyżej 5 mikrometrów, zatrzymują się w górnych odcinkach dróg oddechowych. Największe zagrożenie dla organizmu ludzkiego stanowią włókna respirabilne. Występują one w trwałej postaci w powietrzu i przedostają się z wdychanym powietrzem do pęcherzyków płucnych. Są one dłuższe od 5 mikrometrów, mają grubość mniejszą od 3 mikrometrów, a stosunek długości włókna do jego grubości nie jest mniejszy niż 3 : 1. Ze względu na to, że włókna azbestu chryzotylowego są łatwiej zatrzymywane w górnych partiach układu oddechowego, w porównaniu z włóknami azbestów amfibolowych oraz ze względu na fakt, że są także skuteczniej usuwane z płuc, narażenie na kontakt z azbestem amfibolowym niesie ze sobą ryzyko zdrowotne. Mimo istnienia normatywów higienicznych dla stężenia włókien azbestu w powietrzu nie można określić dawki progowej pyłu dla działania rakotwórczego azbestu. Narażenie zawodowe na pył azbestowy może być przyczyną następujących chorób układu oddechowego: pylicy azbestowej (azbestozy) azbestoza jest to proces zwłóknienia tkanki płucnej występujący u osób zawodowo narażonych na pył azbestowy. Procesy te przebiegają 29

29 bardzo wolno, przeważnie pierwsze objawy uwidaczniają się dopiero po około 10 latach, a sama azbestoza nierzadko wykrywana jest 20 lat po pierwszym kontakcie z azbestem; raka płuc jest to najpowszechniejszy nowotwór złośliwy, którego przyczyna jest azbest. Mimo niewielkiej liczby raków płuc rozpoznawanych jako choroba zawodowa, powodowane azbestem stanowią 31 % ogólnej liczby w Polsce w latach Wielkość ryzyka wystąpienia raka zależy od takich czynników jak: technologia przetwórstwa, typ włókna, zawartość włókien respirabilnych w pyle, dawka ogólna pyłu określona iloczynem lat pracy w narażeniu i wielkości stężeń włókien w powietrzu; międzybłoniaków opłucnej lub otrzewnej (mezotelioma) badania wskazują, że nowotwory te pojawiają się po upływie lat od pierwszego kontaktu z azbestem. Zakrojone na szeroką skalę badania przypadków międzybłoniaka oraz trendów zapadalności, wykazały zwiększoną ich częstość w rejonach kopalń i zakładów przetwórstwa azbestu oraz w miastach. Oficjalna statystyka w Polsce wykazuje około 120 przypadków zgonów rocznie z powodu międzybłoniaka opłucnej. Ze względu na swoją niezniszczalność oraz specyficzne właściwości azbest wprowadzony do środowiska otaczającego człowieka utrzymuje się w nim przez czas nieokreślony. Podstawowymi źródłami przedostawania się azbestu do środowiska w wyniku działalności człowieka jest: transport, a także usuwanie oraz przeróbka odpadów. Źródła te można podzielić na następujące grupy: 1. Źródła naturalne: zanieczyszczenie skorupy ziemskiej, zanieczyszczenie azbestem eksploatowanych złóż węgla kamiennego, rud miedzi, kamieni budowlanych oraz zanieczyszczenie wód przepływających przez złoża zawierające azbest. Rakotwórcze włókna są wszechobecne z powodu zwietrzenia i korozji formacji geologicznych, a także z powodu działalności człowieka. W praktyce naturalne źródła mają mniejsze znaczenie ze względu na znaczne rozproszenie oraz występowanie na terenach stosunkowo rzadko zaludnionych, podczas kiedy inne źródła, które są związane z działalnością człowieka mają miejsce zwykle na terenach o dużej gęstości zaludnienia. 2. Źródła związane z przetwarzaniem azbestu zakłady przetwórstwa i produkcji azbestu, kopalnie. 3. Zanieczyszczenie powietrza spowodowane przez stosowanie wyrobów zawierających azbest dotyczy głównie korozji płyt azbestowo-cementowych, eternitu, na którą duży wpływ mają kwaśne deszcze, a także inne toksyczne substancje występujące w powietrzu atmosferycznym. 4. Odpady przemysłowe, które mają związek z przetwórstwem azbestu. Tutaj bardzo istotnym problemem w ochronie środowiska jest niewłaściwe zagospodarowanie składowiska odpadów azbestowych (praktycznie niezniszczalne włókna azbestu). 5. Źródła wewnątrz pomieszczeń, czyli np.: izolacje zawierające azbest, urządzenia klimatyzacyjne, grzewcze, wentylacyjne. W celu zminimalizowania narażenia na pył azbestowy wprowadzono zakaz produkcji i stosowania wyrobów zawierających azbest, a regulacje prawne określają wymogi dotyczące bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest, a także obowiązki pracodawców i pracowników, wykonujących prace polegające na zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest. 30

30 4. OCENA ISTNIEJĄCEGO STANU ŚRODOWISKA ORAZ GŁÓWNYCH ZAGROŻEŃ ISTOTNYCH Z PUNKTU WIDZENIA PROJEKTOWANEGO DOKUMENTU Głównymi zagrożeniami dla środowiska w województwie małopolskim, a co za tym idzie również na terenie Gminy Raciechowice jest emisja pyłów PM10, PM2,5 i benzo(α)pirenu - klasa C jakości powietrza Charakterystyka ogólna gminy Raciechowice Położenie administracyjne Gmina Raciechowice gmina wiejska położona w województwie małopolskim, w powiecie myślenickim. Gmina Raciechowice graniczy: od zachodu z miastem i gminą Dobczyce, od północy z gminą Gdów, od wschodu z gminą Łapanów a od południa z gminą Jodłownik i Wiśniowa. Gmina zajmuje obszar 61 km 2, stanowi to ok 9 % powierzchni powiatu myślenickiego (673 km 2 ). Według stanu na dzień 1 września 2015 r. liczy mieszkańców, co stanowi ok. 5% ogółu osób zamieszkujących powiat myślenicki. Gęstość zaludnienia, wynosząca średnio 103 osób/km 2 jest niższa od średniej powiatu myślenickiego wynoszącej 185 osób/km 2 (tab. 1.). Zgodnie z podziałem terytorialnym kraju jednostka ewidencyjna Raciechowice (120905_2) składa się z 15 obrębów ewidencyjnych kolejno: Bojańczyce, Czasław, Dąbie, Gruszów, Kawec, Komorniki, Krzesławice, Krzyworzeka, Kwapinka, Mierzeń, Poznachowice Górne, Raciechowice, Sawa, Zegartowice, Żerosławice. Największą powierzchnię zajmują sołectwa: Raciechowice, Gruszów i Czasław z kolei najmniejszą: Bojańczyce, Krzyworzeka i Sawa. Położenie geograficzne Gmina Raciechowice położona jest we wschodniej części Powiatu Myślenickiego, na pograniczu dwóch mezoregionów fizycznogeograficznych: Pogórza Wiśnickiego i Beskidu Wyspowego, na granicy dwóch makroregionów: Pogórza Zachodniobeskidzkiego i Beskidu Zachodniego. 1 Sytuacja demograficzna Według danych statystycznych z 2013 roku przyrost naturalny wyniósł 27 natomiast saldo migracji było na poziomie 17. Na przestrzeni ostatnich lat ludność gminy Raciechowice wzrosła z os. w 2010 r. do os. w 2014 r. Kluczowym sektorem w gospodarce gminy jest rolnictwo (sadownictwo i hodowla), w którym pracuje 53% ogółu zatrudnionych. Wskaźnik udziału bezrobotnych w ogólnej liczbie ludności w wieku produkcyjnym wynosi 12,4%. W gminie jest zarejestrowanych 388 bezrobotnych, w tym 169 kobiet. Najliczniejszą grupę bezrobotnych stanowią ludzie w wieku 1 wg Jerzego Kondrackiego, Geografia Regionalna Polski, Wyd. 2000, Warszawa 31

31 18-24 lata z wykształceniem zasadniczym zawodowym. Małe i średnie przedsiębiorstwa stanowią 100% ogólnej liczby przedsiębiorstw. 84% to zakłady prywatne. W rejestrze REGON w 2014 r. zarejestrowane było 310 podmiotów gospodarczych. Najwięcej podmiotów zarejestrowanych było w sektorach: budowlanym, przemysłowym oraz rolniczym. Liczba mieszkań będących w zasobach w 2013 r. wynosiła 1.710, przeciętna powierzchnia użytkowa 1 mieszkania to 91,5 m 2. Pod tym względem gmina Raciechowice na tle innych gmin zajmuje 7 miejsce w powiecie. Do użytkowania oddanych zostało 18 mieszkań. Do sieci wodociągowej dostęp posiada 51,2% mieszkańców (6 miejsce w powiecie), z sieci kanalizacyjnej korzysta 6,6% mieszkańców (9 lokata w powiecie), natomiast z instalacji gazowej 2,7% mieszkańców (9 lokata w powiecie). Warunki hydrologiczne Głównymi ciekiem powierzchniowym w rejonie są: Krzyworzeka oraz Stradomka będące prawymi dopływami Raby. Surowce mineralne W granicach gminy Raciechowice znajdują się złoża piaskowców istebniańskich (Czasław i Czasław-Zachód), a także złoża surowców ilastych do produkcji ceramiki budowlanej (Gruszów i Kwapinka). Ze względu na słabe parametry i konfliktowość wymienionych złóż nie są one wydobywane na skalę przemysłową. Użytkowanie terenu i charakterystyka gleb Struktura użytkowania gruntów na terenie gminy Raciechowice przedstawia się następująco: użytki rolne 38,85 km 2 lasy i zadrzewienia 16,94 km 2 wody 0,4 km 2 tereny osiedlowe i komunikacyjne 3,15 km 2 nieużytki 1,66 km Powietrze atmosferyczne Roczna ocena jakości powietrza w województwie małopolskim w 2014 roku wykonana została w oparciu o ustawę - Prawo ochrony środowiska, wprowadzoną w życie w 2001 r. (Dz. U. z 2008 r., Nr 25, poz.150), rozporządzenia Ministra Środowiska do tej ustawy oraz prawo UE. W województwie małopolskim wydzielono 3 strefy; Aglomerację Krakowską, miasto Tarnów i strefę małopolską, w której znalazła się Gmina Raciechowice. Klasyfikację wykonano odrębnie ze względu na ochronę zdrowia ludzi i odrębnie ze względu na ochronę roślin. Wynikiem oceny dla wszystkich substancji podlegających ocenie na terenie strefy (dla kryteriów: poziom dopuszczalny i poziom docelowy) jest zaliczenie strefy do jednej z poniżej wymienionych klas: klasa A - jeżeli stężenia zanieczyszczeń nie przekraczają odpowiednio poziomów dopuszczalnych albo poziomów docelowych, 32

32 klasa B - jeżeli stężenia zanieczyszczeń przekraczają poziomy dopuszczalne lecz nie przekraczają poziomów dopuszczalnych powiększonych o margines tolerancji, klasa C - jeżeli stężenia zanieczyszczeń przekraczają poziomy dopuszczalne powiększone o margines tolerancji, a w przypadku gdy margines tolerancji nie jest określony poziomy dopuszczalne albo przekraczają poziomy docelowe (z wyjątkiem pyłu zawieszonego PM2,5). W przypadku poziomów celów długoterminowych dla ozonu przyjęto następujące oznaczenie klas: klasa D1 - jeżeli stężenia ozonu nie przekraczają poziomu celu długoterminowego, klasa D2 - jeżeli stężenia ozonu przekraczają poziom celu długoterminowego. Dla stref, w których został przekroczony poziom dopuszczalny powiększony o margines tolerancji albo poziom docelowy, zarząd województwa opracowuje projekt uchwały w sprawie programu ochrony powietrza, a sejmik województwa określa w drodze uchwały ten program. Natomiast dla stref, w których poziom substancji w powietrzu mieści się pomiędzy poziomem dopuszczalnym, a poziomem dopuszczalnym powiększonym o margines tolerancji, zarząd województwa określa przyczyny przekroczenia poziomów dopuszczalnych i informuje ministra właściwego do spraw środowiska o działaniach podejmowanych w celu zmniejszenia emisji substancji powodujących przekroczenia. W przypadku wystąpienia na obszarze województwa stref, w których odnotowano przekroczenie poziomu celu długoterminowego, osiągnięcie tego poziomu jest jednym z celów wojewódzkiego programu ochrony środowiska. Według klasyfikacji dokonanej ze względu na ochronę zdrowia ludzi strefa małopolska znalazła się w klasie C. Skutkuje to koniecznością sporządzenia programu ochrony powietrza albo w przypadku, gdy takie program już wcześniej uchwalono, a standardy jakości powietrza nadal są przekraczane aktualizacji programu ochrony powietrza. O zaliczeniu strefy małopolskiej do niekorzystnej klasy C w 2014 podobnie jak w roku 2013 roku zadecydowały: pył zawieszony PM10, PM2,5, benzo(α)piren. Według klasyfikacji stref ze względu na ochronę roślin strefa małopolska ze względu na SO 2, NO x i O 3 uzyskała klasę A. Klasyfikacja według poziomów celów długoterminowych W wyniku klasyfikacji stwierdzono przekroczenie poziomu celu długoterminowego ozonu zarówno dla kryterium ochrony zdrowia, jak i roślin. Podsumowując, w 2014 roku, w strefie małopolskiej, do której należy Gmina Raciechowice, większość pomierzonych stężeń zanieczyszczeń nie przekracza dopuszczalnych wartości. Natomiast PM 10, PM 2,5 oraz benzo(α)piren zostały sklasyfikowane w klasie C co oznacza, że poziom stężeń przekracza wartość dopuszczalną oraz wartość dopuszczalną powiększoną o margines tolerancji. Skutkuje to koniecznością sporządzenia programu ochrony powietrza albo w przypadku, gdy takie program już wcześniej uchwalono, a standardy jakości powietrza nadal są przekraczane aktualizacji programu ochrony powietrza dla woj małopolskiego. 33

33 Tab. 5. Wynikowe klasy stref dla poszczególnych zanieczyszczeń, uzyskane w ocenie rocznej dokonanej z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia Nazwa strefy Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych zanieczyszczeń w strefie Strefa SO 2 NO 2 CO 1) O 3 2) O 3 PM 10 BaP PM 2,5 małopolska A A A A D2 C C C źródło: Ocena jakości powietrza w województwie małopolskim w 2014 roku 1) wg poziomu docelowego 2) wg celu długoterminowego Podsumowując wyniki oceny rocznej i klasyfikacji stref dla kryterium ochrony roślin, strefę małopolską pod względem dotrzymania wartości normatywnych dla NO x, SO 2 i O 3 zakwalifikowano do klasy A. Ogólne wyniki klasyfikacji strefy ze względu na ochronę roślin przedstawia tabela poniżej. Tab. 6. Wynikowe klasy stref dla poszczególnych zanieczyszczeń uzyskane w ocenie rocznej dokonanej z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony roślin Nazwa strefy Strefa małopolska Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych zanieczyszczeń w strefie SO 2 NO x 1) O 3 A A A źródło: Ocena jakości powietrza w województwie małopolskim w 2014 roku 1) wg poziomu docelowego Na podwyższone zawartości stężenia pyłów PM10 i PM2,5 istotny wpływ wywiera niska emisja z palenisk domowych, w których najczęściej spalane są złej jakości paliwa stałe, niejednokrotnie także odpady komunalne, tworzywa sztuczne co uwidacznia się również w podwyższonej zawartości benzo(α)piranu. Niska emisja w połączeniu ze zwartą zabudową, niekorzystnym ukształtowaniem terenu (położenie w dolinie rzeki), warunkami topograficznymi (słabe przewietrzanie, występowanie częstych inwersji temperatur) powoduje przekroczenia dobowych norm emisji zanieczyszczeń powietrza szczególnie w okresach zimowych. Odrębnym zagadnieniem jest zanieczyszczenie pyłem azbestowym powietrza atmosferycznego, co ma bezpośredni wpływ na zdrowie ludzi. Istotne znaczenie dla jakości powietrza atmosferycznego ma bezpieczne usuwanie wyrobów zawierających azbest z obszaru gminy oraz ich unieszkodliwianie. Azbest był szeroko stosowany do produkcji wyrobów budowlanych, wśród których największe zastosowanie miały płyty i rury azbestowo-cementowe. Ze względu na swoje właściwości i niezniszczalność, azbest wprowadzony do środowiska utrzymuje się w nim przez czas nieokreślony. Oznacza to trwały charakter zanieczyszczenia lub skażenia poszczególnych komponentów środowiska. Zanieczyszczenie lub skażenie środowiska przyrodniczego azbestem oznacza: skażenie powietrza pyłami azbestowymi, zwłaszcza najbardziej niebezpieczną dla człowieka frakcją respirabilną, tj. włóknami o długości powyżej 5 mikrometrów 34

34 o maksymalnej średnicy 3 mikrometrów i o stosunku długości włókna do jego grubości nie mniejszym niż 3 do 1. skażenie gleb, które powoduje reemisję pyłów azbestu. Obecnie każde działanie związane z demontażem wyrobów zawierających azbest jest związane z powstawaniem odpadów, zaliczanych z uwagi na obecność azbestu, do grupy odpadów niebezpiecznych. Zagrożenie azbestem dla człowieka jest wynikiem wprowadzenia go poprzez drogi oddechowe, przy czym stopień zagrożenia zależy od rodzaju pyłu, wielkości i gęstości włókna i czasu oddziaływania. Niezmiernie istotne jest dalsze usuwanie wyrobów zawierających azbest z obszaru gminy oraz ich unieszkodliwianie, zgodnie z wymogami prawa i zasadami bezpieczeństwa. Prawidłowe usuwanie materiałów zawierających azbest oraz ich unieszkodliwianie pozwala na ograniczenie składowania odpadów azbestowych na tzw. dzikich wysypiskach oraz ogranicza emisję do atmosfery w związku z naruszoną strukturą materiałów azbestowych Wody powierzchniowe i wody podziemne Wielkość i jakość zasobów wodnych należą do najważniejszych czynników wpływających na ogólny stan środowiska przyrodniczego. Możliwość racjonalnego wykorzystania dostępnych zasobów wody stanowi jeden z najważniejszych czynników rozwoju społeczno-gospodarczego gminy. Wielkość dostępnych aktualnie zasobów wody wynika z naturalnych procesów związanych z jej obiegiem w przyrodzie (poziom opadów atmosferycznych, zdolności retencyjne zlewni, warunki infiltracji wód budowa geologiczna podłoża). Znaczący wpływ na zasoby wodne mają czynniki antropogeniczne (działalność przemysłowa, skażenie wód ściekami, regulacja cieków wodnych, zmiany struktury wykorzystywania gruntów, urbanizacja, zwiększenie ilości pobieranej wody). W związku z tym zachodzi konieczność przeciwdziałania niekorzystnym tendencjom prowadzącym do pogarszania jakości wody, a co za tym idzie zmniejszania jej zasobów dyspozycyjnych. Wody powierzchniowe Ze względu na górski charakter obszaru gminy, zasoby wodne gminy stanowią potoki i strugi górskie. Ilość cieków powierzchniowych jest duża w stosunku do całego analizowanego terenu i jest zbliżona do średniej w Karpatach, niemniej jednak nie stanowią znacznego udziału procentowego w powierzchni gminy. Liczne doliny okresowo odwadniane, jak i stałe cieki biorą swój początek w częściach wierzchowinowych zboczy, co wpływa na duże rozdolinienie obszaru. Charakterystycznymi cechami potoków górskich jest gwałtowna zmienność wielkości przepływów, krótkookresowość wezbrań (mała bezwładność hydrologiczna), dominacja erozji dennej i bocznej nad akumulacją, zróżnicowane spadki. W przebiegu wieloletnim występują okresowe procesy erozyjne na przemian z okresami akumulacji, przy czym zdecydowanie przeważają procesy erozyjne i pogłębienie koryt rzecznych. Głównymi ciekami wraz z dopływami w gminie są: Krzyworzeka i Stradomka. Gmina Raciechowice z uwagi na swoje położenie w sąsiedztwie zbiornika wody pitnej w Dobczycach oraz w strefie pośredniej ochrony ujęć wody dla Bochni należy do Związku Gmin Dolnego Dorzecza Raby. Potok Krzyworzeka przepływający przez zachodnią część gminy, jest prawobrzeżnym dopływem Raby w jej 55,9 km biegu. 35

35 Główne kierunki działań w dziedzinie gospodarowania wodami w krajach należących do Unii Europejskiej wyznacza Dyrektywa 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2000 roku (Ramowa Dyrektywa Wodna, RDW). Szereg zapisów tej dyrektywy przetransponowano do polskiego prawa poprzez ustawę z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (tekst jednolity: Dz. U. 2015, poz. 469 z późn. zm.) i akty wykonawcze do niej. Zagadnienia związane z prowadzeniem badań monitoringowych wód reguluje art. 155a ustawy Prawo wodne, zgodnie z którym, celem monitoringu wód jest pozyskanie informacji o stanie wód dla potrzeb planowania w gospodarowaniu wodami. Monitoring wód powierzchniowych jest jednym z elementów Państwowego Monitoringu Środowiska (PMŚ), powołanego do życia ustawą z dnia 20 lipca 1991 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska (tekst jednolity Dz. U. z 2013 r., poz. 686, z późn. zm.) w celu zapewnienia wiarygodnych informacji o stanie środowiska. Wydana 10 lat później ustawa Prawo ochrony środowiska podniosła rangę monitoringu dodając, że jest to system obejmujący nie tylko diagnozę stanu środowiska, ale także jego prognozę oraz nałożyła obowiązek systematycznego gromadzenia, przetwarzania i rozpowszechniania danych o środowisku (art. 25 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska, Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150, z późn. zm.). Dane wytworzone w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska udostępniane są dla wszystkich zainteresowanych w myśl ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz ocenach oddziaływania na środowisko (tekst jednolity Dz. U. 2013, poz. 1235, z późn. zm.). Badania wód powierzchniowych w roku 2014 prowadzono w 93 punktach pomiarowokontrolnych (p.p.k.) zlokalizowanych na rzekach i potokach województwa (naturalnych, silnie zmienionych oraz sztucznych jcwp rzecznych) oraz w 2 punktach na 1 zbiorniku zaporowym. Ocenę stanu wód płynących przeprowadzono w oparciu o rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych (Dz. U. Nr 257 z 2011 r., poz. 1545). Należy zwrócić uwagę, że w naturalnych JCWP (Jednolitych części wód powierzchniowych), określany jest stan ekologiczny, natomiast w sztucznych i silnie zmienionych potencjał ekologiczny. Stan ekologiczny wód powierzchniowych określa się, na podstawie wyników badań wskaźników jakości wód wchodzących w skład elementów biologicznych, fizykochemicznych i hydromorfologicznych, w punkcie pomiarowym zlokalizowanym na zamknięciu lub najbliżej zamknięcia JCWP poprzez nadanie jej jednej z 5 klas jakości wód: bardzo dobry stan ekologiczny, dobry stan ekologiczny, umiarkowany stan ekologiczny, słaby stan ekologiczny, zły stan ekologiczny. Dobry stan wód oznacza, że jakość i ilość tych wód odbiega w niewielkim stopniu od stanu naturalnego, niezakłóconego przez człowieka. Zły stan wód oznacza, że zostały poważnie zmienione warunki naturalne i nie występują typowe dla danego rodzaju wód gatunki flory i fauny. 36

36 Stan ekologiczny wód w zlewni znajdującej się na terenie Gminy Raciechowice na podstawie przeprowadzonych pomiarów sklasyfikowano jako dobry (II klasa) ponieważ elementy biologiczne, fizykochemiczne i hydromorfologiczne są na dobrym poziomie. W przypadku wód wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia w województwie małopolskim w 2014 r. na terenie gminy Raciechowice w punkcie pomiarowym Krzyworzeka-Czasław-Myto wodę zaliczono do kategorii A3 czyli wody wymagające wysokosprawnego uzdatniania fizycznego i chemicznego. W województwie małopolskim 37 jednolitych części wód powierzchniowych przeznaczonych jest do zaopatrzenia ludności w wodę do spożycia. kategorię A1 osiągnęły tylko wody Bystrej (ujmowane dla Zakopanego), kategorię A2 (wody wymagające typowego uzdatniania fizycznego i chemicznego) określono dla 46 % punktów, kategorię A3 (wody wymagające wysokosprawnego uzdatniania fizycznego i chemicznego) stwierdzono w 46% punktach, poza kategorią A3 wystąpiły wody w 2 punktach tj. Skawa Gorzeń Górny (poza A3 koncentracja zawiesiny ogólnej w wyniku pogłębiania dna Zbiornika Świnna Poręba) oraz Uszwica Brzesko-Okocim (poza A3 wskaźnik mikrobiologiczny). Wody podziemne Wody podziemne występują w horyzoncie głębokim trzeciorzędowym i płytkim czwartorzędowym. Wody horyzontu trzeciorzędowego zawarte są w szczelinach spękań piaskowców i łupków fliszowych. Ich ilość jest uzależniona od ilości i wielkości szczelin piaskowca i jego porowatości. Występują na głębokości przekraczającej 20 metrów. Woda horyzontu czwartorzędowego na obszarze doliny potoków posiada swobodne zwierciadło i zawarta jest w przepuszczalnych utworach kamienisto-żwirowych. Położenie jej jest uzależnione od stanu wody w rzekach i potokach oraz od intensywności napływu wody gruntowej od strony zboczy. Na obszarach zboczy woda gruntowa nie posiada swobodnego zwierciadła i występuje w postaci sączeń w obrębie rumoszowo-gliniastej warstwy zwietrzeliny. Sączenia zasilane są wodami opadowymi i roztopowymi infiltrującymi w podłoże oraz wodami horyzontu trzeciorzędowego wypływającymi z podłoża skalnego. Charakterystycznymi powierzchniowymi zjawiskami wodnymi są źródła (podgrzbietowe i podstokowe o charakterze wysięków, które niejednokrotnie dają początek potokom górskim) oraz podmokłości o cechach młak (w strefach podstokowych, na terenach lokalnych wypłaszczeń przy występowaniu w podłożu warstw nieprzepuszczalnych łupków, glin lub iłów). Na terenie gminy Raciechowice we jej wschodniej części znajduje się obszar ONO zbiornika GZWP nr 442 Dolina r. Stradomki. Zbiorniki wód podziemnych są słabo izolowane od powierzchni terenu i są słabo odporne na przenikanie zanieczyszczeń. Podstawowe znaczenie dla ochrony jakości wód podziemnych mają wyznaczane w ramach dokumentacji hydrogeologicznych strefy ochronne GZWP. Gospodarstwa domowe niepodłączone do sieci wodociągowej zaopatrywane są w wodę ze studni kopanych zasilanych przez wody gruntowe. Poziom tych wód zależy od warunków atmosferycznych (opady i roztopy) oraz poziomu wód w rzekach. Wody te w bardzo dużym stopniu narażone są na zanieczyszczenia chemiczne i bakteriologiczne. 37

37 4.4. Powierzchnia ziemi i zanieczyszczenie gleb Na terenie gminy nie prowadzi się badań Państwowego Monitoringu Środowiska. Zagrożeniami dla jakości gleb są: wprowadzanie do gleby nieczyszczonych ścieków komunalnych i przemysłowych, chemizacja rolnictwa (nawozy i środki ochrony roślin), "dzikie" wysypiska odpadów komunalnych, emisje do atmosfery zanieczyszczeń gazowych i pyłowych. Według Raportu o stanie środowiska w województwie małopolskim w 2012 r. gleby województwa małopolskiego charakteryzują się naturalną lub podwyższoną zawartością metali ciężkich, niską zawartością siarki siarczanowej i dla zdecydowanej większości gleb naturalną lub podwyższoną zawartością wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA) głównie w sąsiedztwie terenów przemysłowych i miejskich. Powierzchnia gruntów zdewastowanych i zdegradowanych w województwie małopolskim, wymagających rekultywacji i zagospodarowania, wynosiła około 1,9 tys. ha, co stanowiło około 0,12% powierzchni województwa. W stosunku do 2004 roku, a więc w ciągu 9 lat, powierzchnia gruntów wymagających rekultywacji uległa zmniejszeniu o 40%. Wynika to z tego, że systematycznie prowadzone są zabiegi rekultywacji i zagospodarowania gruntów zdewastowanych i zdegradowanych wymagających rekultywacji. Rok 2012 zaznaczył się wyraźnym wzrostem stopnia rekultywacji i zagospodarowania gruntów, wskaźnik ten wynosił 10,4% ogólnej powierzchni tych gruntów, i była to wartość wyższa o 6,1% względem roku bazowego Walory przyrodnicze gminy Na obszarze Gminy Raciechowice znajduje się kilka form ochrony przyrody. Można tu wyróżnić między innymi: obszar Natura 2000 PLH Ostoje Nietoperzy Beskidu Wyspowego, oraz 16 pomników przyrody, w tym 14 pomników przyrody ożywionej (drzewa) i 2 nieożywionej (formy skalne). Obszary Natura 2000 To najmłodsza z form ochrony przyrody, wprowadzona w 2004 r. w Polsce jako jeden z obowiązków związanych z przystąpieniem do Unii Europejskiej. Obszary Natura 2000 powstają we wszystkich państwach członkowskich tworząc Europejską Sieć Ekologiczną Natura Celem jest objęcie ochroną około 200 najcenniejszych i zagrożonych wyginięciem siedlisk przyrodniczych i ponad rzadkich i zagrożonych gatunków. Unikalność tej formy ochrony przyrody polega na tym, że kraje członkowskie tworzą sieć na podstawie jednakowych założeń określonych w prawie i wytycznych Unii Europejskiej, zarządzają nią przy zastosowaniu podobnych instrumentów, wspólnie troszczą się o odpowiednie środki finansowe i jej promocję. 38

38 Rys. 5. Formy ochrony przyrody na terenie gminy Raciechowice (oprac. własne na podst.: PLH Ostoje Nietoperzy Beskidu Wyspowego - Obszar o pow. 5706,13 ha utworzony został dla ochrony kolonii rozrodczych podkowca małego, nocka orzęsionego i nocka dużego. "Ostoje Nietoperzy Beskidu Wyspowego" tworzy jedenaście enklaw. Każda z nich obejmuje obiekt lub obiekty, w których zamieszkują kolonie rozrodcze i obszary żerowania nietoperzy. Tymi enklawami są: Klasztor w Szczyrzycu (wcześniej obszar PLH120023) i Kościół w Skrzydlnej- kolonie rozrodcze podkowca małego i nocka orzęsionego oraz schronienie nocka dużego na strychach budowli sakralnych Kościół w Łącku - kolonie rozrodcze nocka dużego i podkowca małego na strychu kościoła w Łącku Kościół w Łukowicy - kolonia rozrodcza podkowca małego na strychu kościoła w Łukowicy Kościół w Słopnicach - kolonie rozrodcze nocka dużego i podkowca małego na strychu kościoła w Słopnicach Kościół w Szyku - kolonie rozrodcze podkowca małego na strychach kościołów w Szyku, w Nowym Rybiu i Wilkowisku Kościół w Łososinie Górnej - kolonia rozrodcza podkowca małego na strychu kościoła w Łososinie Górnej 39