3 TŁO PROGRAMU DLA ODRY 2006 I WSTĘPNEGO STUDIUM WYKONALNOŚCI

Transkrypt

1 3 TŁO PROGRAMU DLA ODRY 2006 I WSTĘPNEGO STUDIUM WYKONALNOŚCI 3.1 HISTORIA I ZARYS PROGRAMU Program dla Odry 2006 został zainicjowany przez katastrofalną powódź, która w lipcu 1997r. dotknęła dorzecze Odry. Po tych tragicznych wydarzeniach pojawiła się oczywista potrzeba opracowania strategii i planu działań, który przyczyniłby się do zapobiegania ponownemu występowaniu szkód w dorzeczu Odry, ale który stanowiłyby także bardziej długofalowy strategiczny plan rozwoju całego regionu. Uzgodniono następnie, że dla zapewnienia kompleksowości Program musi przewidzieć szereg zintegrowanych działań interwencyjnych w kilku sektorach: ochrony przed powodzią, jakości wody, leśnictwa, ochrony środowiska, planowania przestrzennego i transportu wodnego. Program został oparty na dostępnych wcześniej informacjach, które posłużyły za bazę do dalszy prac. Takim przykładem jest Program Odra 2005 oparty na opracowaniu pt. Przystosowanie rzeki Odry do europejskiego systemu dróg wodnych w Europie zleconym przez Ministerstwo Środowiska i Ministerstwo Transportu. Następnie Program Odra 2005 został rozszerzony o przedsięwzięcie przystosowania Odrzańskiej Drogi Wodnej do parametrów klasy III z uwzględnieniem potrzeb regionalnych jak również z przyjęciem wyższych parametrów dla niektórych segmentów rzeki na początkowym jeszcze etapie opracowywania. Innym przykładem dokumentów, na których oparto Program są prace Komisji Ochrony Wód Odry przed Zanieczyszczeniem, która koncentruje się na poprawie oczyszczania ścieków w dorzeczu rzeki Odry. Powódź 1997r., powodując ogromne straty po stronie polskiej, czeskiej i niemieckiej, wymusiła wspólne działanie, którego punktem kulminacyjnym było podpisane 4 sierpnia 1997r. porozumienie Ministrów Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Polski, Niemiec i Czech. Porozumienie włączyło działania przeciwpowodziowe do działań Komisji Ochrony Wód Odry przed Zanieczyszczeniem. W dniu 22 sierpnia 1997r. Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji RP, Federalny Minister Gospodarki Przestrzennej, Budownictwa i Urbanistyki RFN, Wicepremier i Minister Ochrony Środowiska Republiki Czeskiej zawarli porozumienie dotyczące prewencyjnej ochrony przed powodziami poprzez odpowiednie planowanie przestrzenne w dorzeczu Odry. W Polsce powstał Program dla Odry 2006 (zwany dalej Programem), którego głównym celem jest zbudowanie systemu zintegrowanej gospodarki wodnej w dorzeczu Odry. System ten będzie uwzględniał potrzeby zabezpieczenia przeciwpowodziowego, sporządzania prewencyjnych planów zagospodarowania przestrzennego, ochrony czystości wody, środowiska przyrodniczego i kulturowego, transportowe oraz ogólne potrzeby gospodarcze i konsumpcyjne, czyli modernizację Odrzańskiego Systemu Wodnego oraz zrównoważony rozwój społeczny i gospodarczy obszaru Nadodrza biorąc przy tym pod uwagę bezpieczeństwo ludzi i realistycznie oceniane możliwości finansowania przedsięwzięć. W Programie popartym przez wojewodów oraz samorządy dorzecza Odry założono działania zmierzające do: usunięcia szkód powodziowych; zwiększenia retencji wód w powiązaniu z ochroną przeciwpowodziową (poldery oraz zbiorniki); modernizacji i rozbudowy istniejącego systemu ochrony przeciwpowodziowej o system monitorowania i ostrzegania finansowany z pożyczki Banku Światowego; 3.17

2 ochrony czystości wody w ramach programu Komisji Ochrony Wód Odry przed Zanieczyszczeniem; dostosowania Odrzańskiej Drogi Wodnej do parametrów III klasy, ale z uwzględnieniem regionalnych potrzeb i możliwości, a także wcześniejszego osiągnięcia na wybranych odcinkach rzeki wyższych parametrów, odpowiadających wymogom międzynarodowym; wykorzystania siły wód do produkcji odnawialnej energii; zachowania i odtworzenia ekosystemów rzek i ich dolin. Są formułowane kryteria ekorozwoju i wprowadzane do wszystkich komponentów Programu, zarówno na etapie planowania jak i realizacji. Program określa średniookresową strategię modernizacji Odrzańskiego Systemu Wodnego. Dodatkowo Program obejmuje teraz ważny komponent dorzecza Warty dotyczący oczyszczania ścieków, ochrony przeciwpowodziowej i leśnictwa Ochrona przeciwpowodziowa Program w szczególny sposób zajmuje się ochroną przed powodzią dużych skupisk ludności, w tym Raciborza, Kędzierzyna-Koźla, Opola, Wrocławia i Słubic. Obejmuje też tereny, na których powodzie są częste i o gwałtownych przebiegach, jak Kotlina Kłodzka oraz lewobrzeżne dopływy Odry, w tym dolinę Bobru. Zakłada między innymi zwiększenie retencji zbiornikowej w dorzeczu Odry o około 250 mln m³ i retencji polderowej o 100 mln m³ oraz zbudowanie nowoczesnego systemu monitorowania sytuacji hydrologicznej w zlewni Górnej i Środkowej Odry i sprawnego systemu ostrzegania przed zagrożeniem powodziowym. Ważnym elementem jest oczywiście usunięcie zniszczeń powodziowych i połączona z tym odbudowa i modernizacja systemu obwałowań polegająca na: odbudowie i modernizacji do parametrów klasy I wałów dla Wrocławia, Opola, Raciborza i Nysy; odbudowie i modernizacji do parametrów klasy II wałów dla Kędzierzyna-Koźla, Krapkowic, Brzegu, Oławy, Brzegu Dolnego, Nowej Soli, Krosna Odrzańskiego i Słubic; poprawie stabilności obwałowań na odcinkach wysokiego ryzyka; zwiększeniu przepustowości sekcji mostowych obwałowań. Dla osiągnięcia wszystkich wymienionych celów konieczne jest wykonanie następujących przedsięwzięć: a) naprawa i modernizacja zniszczonych przez powódź obiektów hydrotechnicznych; b) planowanie i realizacja osłony przeciwpowodziowej na terenie zlewni przez Ośrodek Koordynacyjno-Informacyjny utworzony we Wrocławiu (oprogramowanie do modelowania i przewidywania rozwoju sytuacji w zlewni i symulowania obszarów zalewowych); c) monitorowanie, prognozowanie i ostrzeganie jako instrument gospodarki zbiornikowej oraz przygotowanie czynnej ochrony przeciwpowodziowej, (radary, telemetria, itd.). Ograniczenie zagrożenia powodziowego i program zapobiegania w oparciu o planowanie przestrzenne; 3.18

3 d) dokończenie budowy zbiorników Kozielno -Topola na rzece Nysie Kłodzkiej; e) budowa zbiornika Racibórz na rzece Odrze i Kamieniec Ząbkowicki na rzece Nysie Kłodzkiej; f) budowa nowych polderów wzdłuż doliny Odry, zwiększających retencję przeciwpowodziową o 100 mln m 3, w miejscowościach: Racibórz-Turze, Koźle- Rogów, Dąbrówka-Opole, Chróścice, Kotowice, Widawa, Raków, Domaszków, Bieliszów, Rzymówka. Program stanowi podstawę dla sejmików wojewódzkich oraz zarządów gmin i miast w dorzeczu Odry do zapewnienia wprowadzenie planowania przestrzennego wzdłuż całej doliny Odry. Uwzględnienia też prewencyjną ochronę przeciwpowodziową, ciągłość korytarzy ekologicznych, modelowanie krajobrazu nabrzeży, ochronę istotnych wartości dziedzictwa cywilizacyjnego oraz zharmonizowanie rozwoju gospodarczo-społecznego ze środowiskiem przyrodniczym i kulturowym. Doświadczenia związane z dotychczasową praktyką ochrony przeciwpowodziowej wykazały, że nawet przy wykorzystaniu wszystkich zasobów technicznych i finansowych nie jest możliwe osiągnięcie pełnej ochrony przeciwpowodziowej Jakość wody W dążeniu do poprawy jakości wody w dorzeczu Odry Program zakłada intensyfikację działań określonych przez Międzynarodową Komisję Ochrony Odry przed Zanieczyszczeniem. W polskim dorzeczu Odry do programu włączono 52 oczyszczalnie miejskie i 31 oczyszczalni przemysłowych będących w realizacji oraz 20 oczyszczalni miejskich i 16 przemysłowych, których budowę planuje się do roku Zalesianie W ramach Programu planuje się następujące działania w zakresie zalesiania: wykonanie dodatkowych obwałowań (lub przesunięcie istniejących) wokół cenniejszych lasów łęgowych oraz wykonanie systemu regulacyjnego pozwalającego na wpuszczanie i wypuszczanie wody, aby umożliwić przyjmowanie wód wezbraniowych przez lasy łęgowe; przywrócenie warunków zalewowych lasom, które znalazły się poza obszarem obwałowanym; prowadzenie gospodarki leśnej z zachowaniem wymagań ochrony przeciwpowodziowej na obszarach lasów łęgowych leżących wewnątrz obwałowań; uzgodnienie stosowania metod hodowli w lasach zgodnie z potrzebami spełniania funkcji przeciwpowodziowej polderów zalewowych (zapobieganie spiętrzeniu nurtu przez zwarte zarośla w strefach terasy rzecznej); ustanowienie lasów łęgowych rzeki Odry specjalnymi obszarami leśno rzecznymi; wyeliminowanie pojęcia wieku rębności i zastosowanie wyłącznie cięć sanitarnych i hodowlanych; zapewnienie ciągłości lasu przez wyprowadzenie odnowień naturalnych; kierowanie podziałem przestrzennym, tj. przebieg linii oddziałowych i dróg powinien być tak projektowany, ażeby umożliwić łatwiejszy przepływ wód; objęcie lasów łęgowych, jako najbogatszej leśnej formacji roślinnej naszej sfery klimatycznej, specjalną formą ochrony prawnej (przez Generalnego Dyrektora 3.19

4 Lasów Państwowych dla lasów Skarbu Państwa, a lasów prywatnych i innych przez wojewodów); podniesienie stopnia lesistości na obszarach wododziałowych Żegluga Poprawa warunków żeglugowych na Odrzańskiej Drodze Wodnej stworzy szansę wzrostu przewozu ładunków w komunikacji międzynarodowej towarów masowych takich, jak: węgiel kamienny, kruszywa, cement, nawozy i inne, a przede wszystkim ładunków ponad gabarytowych oraz przewozów kontenerowych. Umożliwi efektywne wykorzystanie połączenia Odry z zachodnioeuropejskim systemem dróg wodnych przez kanał Odra-Szprewa i kanał Odra-Hawela. Stanowić będzie również podstawę do międzynarodowej wzajemności w korzystaniu z dróg wodnych. Dla osiągnięcia tych celów konieczna jest realizacja następujących przedsięwzięć: a) dokończenie budowy stopnia wodnego Malczyce i ewentualna budowa stopnia Lubiąż jako ostatniego stopnia kaskady Odry; b) zakończenie modernizacji i przebudowy jazów Chróścice, Ujście Nysy i Lipki na Odrze; c) odtworzenie i modernizacja regulacji szlaku żeglugowego na Odrze swobodnie płynącej; d) wykonanie kapitalnych remontów i modernizacji: śluz na kanale Gliwickim, długich śluz pociągowych na odcinku skanalizowanym Odry. Realizacja przedstawionego zakresu Programu pozwoli uzyskać odbudowaną i zmodernizowaną drogę wodną o zróżnicowanej zabudowie poszczególnych odcinków, ale umożliwiającą stabilną żeglugę i przewozy 20 mln ton ładunków rocznie Zatwierdzenie programu Pierwsza prezentacja Programu odbyła się 9 kwietnia 1998r. w Zielonej Górze. 30 maja 2000r. Rząd RP przyjął Program, a 6 czerwca 2000r. Premier Jerzy Buzek skierował do Sejmu projekt ustawy o ustanowieniu programu wieloletniego pod nazwą Program dla Odry W dniu 12 lipca 2000 roku w polskim parlamencie (w Sejmie) odbyło się pierwsze czytanie projektu ustawy i przekazanie go do dalszej pracy w Komisjach Sejmowych. W miesiącach październiku, listopadzie i grudniu 2000r. specjalna podkomisja do badania rządowego projektu ustawy Programu dla Odry 2006 spotkała się z przedstawicielami pozarządowych organizacji zajmujących się ochroną środowiska, kręgów naukowych, samorządów regionalnych i mediów na posiedzeniach roboczych w Szczecinie, Opolu, Wrocławiu i Zielonej Górze. W lipcu 2001r. o ustanowieniu programu wieloletniego pod nazwą Program dla Odry 2006 została przyjęta przez Sejm. 3.2 TŁO WSTĘPNEGO STUDIUM WYKONALNOŚCI W 1998r., po katastrofalnej powodzi z lipca 1997r. przedstawiciele Rządu RP odwiedzili Kanadę zapoznając się z kanadyjskimi doświadczeniami i możliwościami pomocy w 3.20

5 zakresie różnych aspektów planowania i prac inżynieryjnych niezbędnych do wykonania na skutek powodzi. To podczas tej wizyty nawiązano kontakt z przedstawicielami Roche International i rozpoczęto rozmowy o możliwości przeprowadzenia studium, które miałoby na celu: i) przegląd i uaktualnienie informacji technicznych, finansowych i ekonomicznych o różnych aspektach Programu; ii) scalenie różnych elementów Programu w jeden całościowy program rozwoju integrujący inwestycje w poszczególnych sektorach z bardziej globalnymi i europejskimi ramami działania; iii) zebranie wstępnych informacji o instytucjach, które mogłyby ewentualnie sfinansować różne części Programu, w oparciu o konkretne wymagania ich programów pożyczkowych / dotacyjnych jak również o konkretną sytuację Polski. W rezultacie tych rozmów uzgodniono przygotowanie wniosku do Kanadyjskiej Międzynarodowej Agencji Rozwoju (CIDA) o pomoc finansową na przeprowadzenie takiego studium. Propozycja techniczna i finansowa została przygotowana przez Roche International wraz z kanadyjskim partnerem firmy Centre de Formation et de Recherche en Transport (CfoRT) i partnerem polskim Wrocławską Agencją Rozwoju Regionalnego (WARR). Wniosek został przedłożony władzom CIDA w dniu 11 stycznia 2000r. a 31 marca 2000r. podpisane zostało porozumienie o współpracy pomiędzy CIDA a Roche; pierwsza misja w celu ustalenia faktów miała miejsce w kwietniu 2000r. Ze względu na zakres przedsięwzięcia, na początku wykonywania studium uzgodniono z WARR, że prace w ramach studium skupią się na głównych komponentach Programu, którymi są i) infrastruktura przeciwpowodziowa i roboty na rzecz ochrony przeciwpowodziowej, ii) jakość wody i środowisko, iii) transport drogami wodnymi. Następnie podjęto decyzję o włączeniu do zakresu przedwstępnego studium wykonalności dwóch komponentów: leśnictwa i ochrony środowiska. To rozszerzenie wynikało z wcześniejszych rozmów z niektórymi instytucjami finansowymi bardzo zainteresowanymi sfinansowaniem inwestycji tego typu jak również z dyskusji z Rządem Polski. Konieczne było przeprowadzenie serii konsultacji i uzupełniających ekspertyz w celu uaktualnienia niektórych zawartych w Programie informacji. Dodatkowo zawartość wstępnego studium wykonalności została ściśle powiązana z pracami i studiami prowadzonymi przez krajowych i międzynarodowych akcjonariuszy. Wszystko to doprowadziło do warsztatów poświęconych ustaleniu priorytetów zadań w ramach przedsięwzięcia, które odbyły się w dniach lutego 2001r. w Szklarskiej Porębie. Na warsztatach spotkali się eksperci techniczni oraz przedstawiciele WARR i Roche International w celu uzgodnienia wyboru inwestycji priorytetowych. 3.3 OPIS INNYCH WAŻNYCH INICJATYW Program dla Odry 2006 jako plan zintegrowanych działań dla całego dorzecza Odry, obejmuje kilka wcześniej lub równolegle utworzonych programów monodyscyplinarnych. Stał się on również stymulatorem tworzenia programów regionalnych. Niektóre z programów są przedstawione poniżej. 3.21

6 3.3.1 Regionalne strategie rozwoju Studium zagospodarowania przestrzennego pasma Odry Program obejmuje zapisy zawarte w opracowanych przez samorządy województw nadodrzańskich regionalnych strategiach rozwoju. Zadania jakie mają być realizowane przez władze rządowe i samorządowe muszą być wyraźnie podzielone. W szczególności zadania określone Programem zostały uwzględnione w planach zagospodarowania województw i w dokumentach planistycznych gmin. Strategia rozwoju województwa Śląskiego przewiduje, zgodnie z założeniami Programu, budowę zbiornika Racibórz. Program ma swoje odzwierciedlenie w Strategii rozwoju województwa Opolskiego na lata , Opole 2000 (str. 23, 34 i nast., 49 i nast., 53 i nast.). Dokument uwzględnia główne cele operacyjne Programu, zwłaszcza w zakresie ochrony środowiska i zabezpieczenia przeciwpowodziowego doliny Odry. Strategia rozwoju województwa Dolnośląskiego z lipca 1999 (str. 34 i nast., 35 i nast.) przyjmuje cele i zadania Programu w zakresie ochrony środowiska i rewitalizacji krajobrazu oraz całościowego zagospodarowania Odry i jej dorzecza. Uzupełnieniem Strategii jest dokument zatytułowany Zagospodarowanie przestrzenne województwa Dolnośląskiego, Uwarunkowania Rozwoju, Załącznik do Strategii (str. 3, 8 i nast., 11). Strategia (załącznik) uwzględnia problemy ochrony środowiska, ochrony przeciwpowodziowej, żeglugi, leśnictwa i inne. Strategia rozwoju województwa Lubuskiego, Aneks Diagnoza problemowa województwa Lubuskiego, marzec 2000r. (str. 9, 17, 32) przyjmuje założenia Programu dotyczące problematyki dróg wodnych, ochrony przeciwpowodziowej, środowiska przyrodniczego i zasobów naturalnych. Strategia rozwoju województwa Zachodniopomorskiego (str. 7, 14) uwzględnia strategiczne zadania Programu. Strategia podkreśla przede wszystkim konieczność wdrożenia Programu w celu poprawy żeglowności rzeki i włączenia rzeki Odry do europejskiego systemu śródlądowych dróg wodnych. Będzie to rozpoczęcie realizacji przedsięwzięć transportowych w ramach Programu. Z uwagi na potrzeby wojewódzkie i w celu synchronizacji działań, 24 lipca 2000 r. marszałkowie województw nadodrzańskich oraz Urząd Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast podpisali porozumienie w sprawie wspólnych prac nad Studium zagospodarowania przestrzennego pasma Odry, które ma mieć charakter badania obszaru funkcjonalnego zawartego w Programie. Głównym celem opracowania jest zapewnienie optymalnego, zrównoważonego rozwoju obszaru w obrębie pasma Odry. Dla zrealizowania tego celu zostaną w oparciu o Program wypracowane wspólne kierunki polityki przestrzennej dla pasma Odry. Będą to mianowicie: bezpieczeństwo powodziowe, ochrona przyrodniczych i kulturowych wartości obszaru oraz ich wykorzystanie do rozwoju turystyki i rekreacji, rozwój gospodarczy z wykorzystaniem walorów środowiska, utrzymanie funkcji żeglugowej rzeki Odry, rozwój energetyki wodnej jako taniego źródła energii. Zakres studium obejmie następujące rozdziały: 3.22

7 I. Diagnoza stanu z delimitacją granic. II. Bariery i zagrożenia. III. Koncepcja zagospodarowania pasma Odry. IV. Wdrożenie. V. Instrumenty osiągnięcia celów. Termin zakończenia prac ustalono w Porozumieniu na 30 czerwca 2001r Program szybkiego działania dla ochrony rzeki Odry przed zanieczyszczeniem Celem Programu szybkiego działania dla ochrony wód rzeki Odry przed zanieczyszczeniem, opracowanego przez Międzynarodową Komisję Ochrony Odry Przed Zanieczyszczeniem, jest uzyskanie poprawy jakości zasobów wodnych rzeki Odry i jej dopływów oraz ograniczenie niekorzystnego oddziaływania wód Odry na stan czystości wód Morza Bałtyckiego przez ograniczenie ładunków zanieczyszczeń odprowadzanych przez główne ośrodki miejskie i zakłady przemysłowe zlokalizowane w granicach dorzecza. Program obejmuje horyzont czasowy od do roku oraz realizację następujących przedsięwzięć: I. Ukończenie budowy oczyszczalni ścieków będących w fazie realizacji; II. Budowę oczyszczalni ścieków planowanych do końca roku 2002; III. Odbudowę oczyszczalni ścieków zniszczonych w czasie lipcowej powodzi 1997 r. Beneficjentami przedsięwzięć inwestycyjnych będą główni użytkownicy Odry, obiekty komunalne o równoważnej liczbie mieszkańców powyżej oraz obiekty przemysłowe o zrzucie ścieków wyższym od 1000 m 3 /dobę. Z ogólnej liczby 278 podmiotów gospodarczych spełniających przyjęte kryterium w programie uwzględniono 138 użytkowników prowadzących i planujących działania inwestycyjne do roku Liczbą tą objęto 86 ośrodków miejskich i 52 zakłady przemysłowe. Przewidziane do realizacji zamierzenia inwestycyjne na obszarze Czech i Niemiec oraz w granicach Polski, związane są głównie z rozbudową i modernizacją istniejących oczyszczalni ścieków, mającą na celu przyjęcie większej ilości ścieków i podniesienie stopnia redukcji zanieczyszczeń. Rozbudowa istniejących oczyszczalni wiąże się głównie z zamierzeniami przyjmowania ścieków z małych miejscowości zlokalizowanych wokół głównego ośrodka miejskiego oraz z budową nowych ciągów technologicznych, podnoszących uzyskiwane efekty oczyszczania. Modernizacja ma głównie na celu intensyfikację procesów eliminacji związków biogennych, zwłaszcza związków azotu. W ośrodkach miejskich dotychczas nie posiadających oczyszczalni ścieków działania inwestycyjne są ukierunkowane na budowę wysokosprawnych oczyszczalni mechaniczno-biologicznych z pełną eliminacją związków biogennych. Łączny koszt Programu szybkiego działania dla ochrony rzeki Odry przed zanieczyszczaniem wynosi mln EURO z następującym podziałem: Rzeczpospolita Polska 71%; Republika Federalna Niemiec 23%; Republika Czeska 6%. Efektem realizacji programu szybkiego działania będzie zmniejszenie aktualnego obciążenia wód dorzecza Odry o pochodzący z ośrodków miejskich ładunek BZT

8 równy ton/rok; azotu całkowitego ton/rok i fosforu całkowitego ton/rok oraz ładunek ChZT Cr pochodzący z zakładów przemysłowych w ilości ton/rok. Planowane ograniczenie obecnie odprowadzanych ładunków zanieczyszczeń wpłynie na znaczącą poprawę jakości wód rzeki Odry. W porównaniu do przeprowadzonej w 1996r. klasyfikacji w oparciu o kryteria polskie: wzrośnie zasięg wód II klasy czystości na długości 245,7 km; zmniejszy się zasięg wód III klasy czystości o 106,9 km; zmniejszy się zasięg wód nadmiernie zanieczyszczonych o 138,8 km. Program szybkiego działania dla ochrony rzeki Odry przed zanieczyszczeniem jest pierwszym krokiem do ograniczenia zanieczyszczeń wnoszonych przez punktowe źródła zanieczyszczeń zlokalizowane w dorzeczu, i tym samym wypełnia zobowiązania w ramach Konwencji Helsińskiej (1974) i powołanej przez nią w 1980 r. Komisji Helsińskiej (HELCOM). Wykazane w Programie efekty w postaci poprawy jakości zasobów wodnych w dorzeczu odnoszą się wyłącznie do analizowanych zanieczyszczeń określonych wartościami BZT 5, ChZT Cr, N całkowity i P całkowity. Następnym etapem prac powinien być program ograniczenia zanieczyszczeń szkodliwych i rozproszonych, których źródłami są drobni użytkownicy i zanieczyszczenia obszarowe Projekt likwidacji skutków powodzi z lipca 1997r. oraz programy osłony przeciwpowodziowej, ograniczenia zagrożenia i zapobiegania powodzi Projekt likwidacji skutków powodzi, jaka wystąpiła w lipcu 1997r. i programy osłony przeciwpowodziowej, ograniczenia zagrożenia są finansowane z pożyczki w wysokości 200 mln USD zaciągniętej przez Rząd RP w Banku Światowym. Projekt likwidacji skutków powodzi obejmuje dwie składowe: Składową A Infrastruktura miejska i wiejska mającą na celu odbudowę infrastruktury technicznej na poziomie gminnym; Składową B Osłona przeciwpowodziowa i ograniczenie zagrożenia której podstawowym celem jest ograniczenie ryzyka powodzi i łagodzenie jej skutków w przyszłości. Składowa B składa się z 4 komponentów: B.1 PLANOWANIE OSŁONY PRZECIWPOWODZIOWEJ W ZLEWNI Celem programu planowania osłony przeciwpowodziowej jest określenie i opis potencjalnych rodzajów zagrożenia w zlewni. Efektem będzie nie tylko przygotowanie jednostek do sprawnych działań w obliczu zagrożenia, ale także przygotowanie ludności na danym obszarze do niebezpieczeństwa o określonej skali, co pomoże zmniejszać jego skutki. W ramach Projektu zostaną utworzone dwa ośrodki koordynacyjnoinformacyjne: dla Górnej Wisły w Krakowie i dla Górnej i Środkowej Odry we Wrocławiu. Wyposażone zostaną one w sprzęt umożliwiający działania zarówno podczas zagrożenia, jak i bieżącą pracę nad planowaniem ochrony przeciwpowodziowej. Komponent obejmuje następujące grupy zadań: 3.24

9 B.1.1 Planowanie osłony przeciwpowodziowej w zlewni, wyposażenie techniczne; B.1.2 Systemy informatyczne i podstawowe dane; B.1.3 Cyfrowe modele terenu, planowanie osłony dla zlewni, studia wykonalności. B.2 MONITOROWANIE, PROGNOZOWANIE I OSTRZEGANIE Celem zadania jest stworzenie na terenie kraju systemu umożliwiającego sprawne i szybkie prognozowanie i ostrzeganie przed zagrażającymi zjawiskami natury (obfite deszcze, wiatry, burze) oraz rozpowszechniania tych informacji. Komponent B.2 obejmuje powstanie Systemu Monitorowania i Osłony Kraju (SMOK). W ramach jego realizacji przewiduje się: budowę i uruchomienie telemetrycznej sieci pomiarowej; modernizację istniejącego systemu osłony i prognoz hydrologicznych; modernizację systemów transmisji i przetwarzania danych w biurach prognoz i lotniskowych biurach meteorologicznych; wdrożenie do praktyki operacyjnej meteorologicznego modelu prognostycznego; modernizację systemu teleinformatycznego IMGW oraz stworzenie systemu obsługi klienta (SOK); wyposażenie służb pomiarowych i serwisowych; instalację i wdrożenie automatycznego systemu wykrywania i lokalizacji wyładowań atmosferycznych; pełne rozwinięcie systemu radarów meteorologicznych; B.3 INFRASTRUKTURA PRZECIWPOWODZIOWA Inwestycje w ramach tego komponentu prowadzone są od 1998r. zgodnie z Programem dla Odry 2006 i finansowane w ramach kredytów zaciągniętych przez Rząd RP w Europejskim Banku Inwestycyjnym oraz w Europejskim Banku Odbudowy i Rozwoju. Przedsięwzięcie obejmuje odbudowę i modernizację obwałowań oraz urządzeń hydrotechnicznych po powodzi 1997r. jak również budowę polderu Buków, zbiorników Kozielno i Topola oraz budowli ochrony przeciwpowodziowej dla Kędzierzyna-Koźla i Opola. B.4 PREWENCJA I OGRANICZANIE ZAGROŻENIA POWODZIOWEGO Celem tego Komponentu jest wzmocnienie zdolności administracji publicznej, jednostek organizacyjnych oraz społeczeństwa do działań zmniejszających bezpośrednie i pośrednie straty powodziowe oraz stworzenie lokalnych programów zapobiegających i zmniejszających ryzyko strat powodziowych, prowadzących do odciążenia finansowego budżetu publicznego. Komponent obejmuje: Opracowywanie wytycznych wspomagających tworzenie lokalnych planów ograniczania skutków powodzi i profilaktyki powodziowej; Opracowanie lokalnych planów ograniczania zagrożeń powodziowych i profilaktyki przeciwpowodziowej dla samorządów pilotowych (takich miast jak 3.25

10 Kamieniec Ząbkowicki, Kłodzko, Racibórz, Lubrza, Oława, Stronie Śląskie, Świdnica); Studium wykonalności programu ubezpieczeń Generalna strategia ochrony przed powodzią dorzecza Górnej i Środkowej Odry Ważnym przyczynkiem do prac nad programem ochrony przeciwpowodziowej w dorzeczu Odry jest Generalna strategia ochrony przed powodzią dorzecza Górnej i Środkowej Odry, opracowana po ogłoszeniu pierwszych założeń strategii ODRA Założenia Strategii zostały opisane w Programie. Strategia, a raczej wstępne studium programu ochrony przed powodzią dorzecza Górnej i Środkowej Odry miało zostać przekazane do właściwych, z tytułu ochrony przeciwpowodziowej, urzędów i instytucji celem dokonania uzupełnień i poprawek umożliwiających przeprowadzenie procedury formalnej, niezbędnej dla rozpoczęcia realizacji przedmiotowego studium. Studium miało stanowić formalną i merytoryczną podstawę do przygotowania kolejnych faz dokumentacji projektowych, w tym do opracowania studiów programowo-przestrzennych zabezpieczenia przed powodzią poszczególnych województw zlokalizowanych na obszarze objętym działaniem Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej we Wrocławiu. Jednak nigdy nie zostało sformalizowane i dopiero Program dla Odry 2006 stworzył realne możliwości jego wdrożenia Program dla Odry 2006 Dorzecze Warty W październiku 2000 roku z inicjatywy Wielkopolskiego Urzędu Wojewódzkiego w Poznaniu powstał program działań obejmujących dorzecze Warty. Program ten z założenia ma stanowić aneks do Programu dla Odry Aktualnie program jest w ostatniej fazie prac. Obejmuje on następujące kwestie: Infrastruktura systemu wodnego dorzecza Warty - stan obecny; Kwestie ochrony przeciwpowodziowej, jak: o Zwiększenie retencji wód w powiązaniu z ochroną przeciwpowodziową; o Modernizacja i rozbudowa istniejącego systemu ochrony przeciwpowodziowej; o Osłona przeciwpowodziowa; o Zagospodarowanie przestrzenne i prewencyjna ochrona przeciwpowodziowa ład przestrzenny; Ochrona jakości wód; Ochrona wartości przyrodniczych, retencja leśna; Modernizacja rzek i kanałów dla potrzeb żeglugi; Określenie kosztów dla dorzecza Warty. 3.26

11 3.3.6 Modernizacja istniejącego systemu zabezpieczenia przed powodzią miasta Wrocław i powiatu wrocławskiego po powodzi z 1997r. Studium zostało wykonane w roku Celem podjętych prac było wykonanie studium techniczno-ekonomicznego pt. Modernizacja istniejącego systemu zabezpieczenia przeciwpowodziowego miasta Wrocławia i powiatu wrocławskiego na obszarze doliny Odry po Wielkiej Powodzi Lipcowej 1997r.. Studium obejmuje odcinek doliny Odry od przekroju wodowskazowego Brzeg-Most (woj. opolskie) do przekroju wodowskazowego Brzeg Dolny. Ma ono stanowić jednolitą podstawę dla wszystkich działań związanych z zagospodarowaniem przestrzennym terenu pod kątem ochrony przed powodzią miasta Wrocławia i części Województwa Dolnośląskiego. Generalnie studium wytycza główne kierunki przebudowy całego systemu ochrony Wrocławskiego Węzła Wodnego przed powodzią dla skuteczniejszej ochrony dużych osiedli mieszkaniowych i ważnych obiektów przemysłowych, a także określa ich koszt, hierarchię ważności oraz kolejność realizacji poszczególnych zadań inwestycyjnych. W związku z tym Studium zawiera: ogólną analizę Wielkiej Powodzi Lipcowej 1997 r. w aspekcie aktualnego stanu systemu przeciwpowodziowego w rejonie miasta Wrocławia, ogólną strategię koniecznych działań przeciwpowodziowych, gwarantujących przeprowadzenie wód miarodajnych Q 0,5% =2315 m 3 /s i kontrolnych Q 0,1% = 3278 m 3 /s, określonych przez IMGW Wrocław po Wielkiej Lipcowej Powodzi 1997r. program rozwiązań technicznych. Podczas wykonywania Studium przyjęto następujące założenia metodyczne: 1. Nie można zwiększać przepustowości Wrocławskiego Węzła Wodnego przez podnoszenie obwałowań i bulwarów, gdyż uniemożliwia to aktualny skomplikowany układ komunikacyjny z wieloma mostami oraz prowadziłoby to do podwyższania kulminacji i zwiększania potencjalnego zagrożenia chronionych terenów. 2. W pierwszym rzędzie powinno się poszukać możliwości zredukowania kulminacji fal powodziowych powyżej Wrocławia na polderach istniejących i projektowanych. 3. W następnej kolejności należy zwiększyć przepustowość Wrocławskiego Węzła Wodnego poprzez przebudowę i modernizację istniejących obiektów np. jazów, śluz i kanałów. 4. Modernizując obiekty, o których mowa w punkcie 3 należy tak zmodyfikować rozdział wód w węźle wrocławskim, aby zmniejszyć ilość wody przepływającej przez najbardziej wartościowe i równocześnie zagrożone centrum miasta (Ostrów Tumski, Wyspa Piaskowa, Uniwersytet). 5. Uznano, że modernizacja istniejącego systemu ochrony biernej, tj. obwałowań i bulwarów poprzez ich podwyższanie w niektórych rejonach miasta Wrocławia i powiatu wrocławskiego, czy też budowę nowych obwałowań (np. na Kozanowie) rozpatruje się jako zabiegi ostatecznie dostosowane do efektów uzyskanych w wyniku realizacji zadań wcześniejszych, wspomnianych w punktach 2, 3 i 4. W efekcie w Studium przedstawiono propozycję następujących rozwiązań docelowych: 1. Budowa nowego polderu Kotowice powyżej Wrocławia; 2. Modernizacja jazu Bartoszowice i Kanału Powodziowego; 3. Zwiększenie przepustowości w rejonie stopnia Rędzin; 3.27

12 4. Zabezpieczenia rejonu Port Popowice - Kozanów Maślice; 5. Modernizacja obwałowań i bulwarów rz. Odry w granicach m. Wrocławia i powiatu wrocławskiego 6. Modernizacja systemu przerzutu wody do rz. Widawy i zabezpieczenia w dolinie tej rzeki Wykonane Studium jest zgodne z założeniami Programu dla Odry Planowanie zagospodarowania przestrzennego dorzecza Odry 1. STUDIUM ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO DORZECZA ODRY Podczas konferencji Zagospodarowanie przestrzenne dorzecza Odry, która odbyła się w styczniu 2000r. we Wrocławiu, przedstawiciele samorządów gminnych (z dorzecza Odry) przyjęli ustalenia w sprawie standardów organizacyjnych i technicznych dotyczących zagospodarowania przestrzennego dorzecza Odry. W lipcu 2000r. marszałkowie województw nadodrzańskich (śląskiego, opolskiego, dolnośląskiego, lubuskiego i zachodniopomorskiego) i Urząd Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast podpisali porozumienie w sprawie Studium zagospodarowania przestrzennego dorzecza Odry. Na mocy tego porozumienia opracowanego przez Komitet Sterujący złożony ze specjalistów ds. planowania i zagospodarowania przestrzennego Przewodniczącym Komitetu został prof. J. Zaleski. Rolą Komitetu jest koordynowanie prac nad Studium, wymiana informacji, doświadczeń i wiedzy oraz sporządzanie kwartalnych raportów z realizacji prac. Według przyjętego harmonogramu prac Studium powinno zostać zakończone do końca 2001r. Polska część dorzecza Odry będącego przedmiotem studium jest ograniczona do obszaru jednego lub dwóch gmin zlokalizowanych po obu stronach rzeki. Studium będzie uwzględniać główne wytyczne Programu dotyczące opracowywania przez samorządy strategii w zakresie gospodarki przestrzennej jako narzędzia planistycznego do minimalizacji zagrożeń powodziowych. Wyniki Studium zostaną również wykorzystane do przygotowania planów zagospodarowania przestrzennego. 2. INICJATYWA SZCZECIŃSKA Inicjatywa Szczecińska jest najważniejszym programem ochrony przeciwpowodziowej opracowanym na poziomie transnarodowym. Inicjatywa Szczecińska została podpisana w sierpniu 1997r. pomiędzy Ministrem Spraw Wewnętrznych i Administracji Polski, Federalnym Ministrem Gospodarki Przestrzennej Federalnej Republiki Niemiec i Wicepremierem i Ministrem Ochrony Środowiska Republiki Czeskiej. Na mocy tego porozumienia ustalono powołanie trzech narodowych Grup Roboczych składających się z delegacji zaangażowanych krajów i przedstawiciela Unii Europejskiej. Głównym celem porozumienia było zainicjowanie, promowanie i przygotowanie wzajemnej transnarodowej strategii prewencyjnych środków przeciwpowodziowych poprzez odpowiednie planowanie i zagospodarowanie przestrzenne dorzecza rzeki Odry. Polskim wkładem w tę inicjatywę jest Program dla Odry 2006, ze strony czeskiej jest to Narodowy Program Ochrony Przeciwpowodziowej, a ze strony niemieckiej Program dla Bezpieczeństwa i Przyszłości Regionu Odry. Inicjatywa obejmuje: Przygotowanie dokumentów dotyczących zarówno finansowania przedsięwzięć jak i wymaganych prac rozpoznawczo-badawczych, w tym dokumentów 3.28

13 umożliwiających negocjowanie wsparcia finansowego i współfinansowania ze strony Unii Europejskiej; Koordynację krajowych programów prewencji przeciwpowodziowej z punktu widzenia planowania przestrzennego; Wsparcie lokalnych inicjatyw (kulturalnych i innych). 3. ODERREGIO TRANSNARODOWA KONCEPCJA PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO POD KĄTEM ZAPOBIEGANIA POWODZIOM W ZLEWNI ODRY. Program OderRegio jest finansowany przez fundusz Unii Europejskiej INTRERREG IIC. Sponsorem programu/kandydatów jest Departament Planowania Urbanistycznego Berlina-Brandenburgii (Gemeinsame Landesplanungsabteilung Berlin/Brandenburg). Program jest realizowany przez niemiecki urząd Infrastruktur und Umwelt. Partnerami współpracującymi są Sächsisches Staatsministerium des Innern, Abteilung Landesentwicklung ze strony niemieckiej, Kancelaria Premiera i Koordynator Programu dla Odry 2006 ze strony polskiej oraz Ministerstvo pro Mistni Rozvoj (MMR) CR ze strony czeskiej. Została utworzona międzynarodowa Grupa Robocza obejmująca przedstawicieli 5 polskich województw z dorzecza Odry zaangażowanych w zagospodarowanie przestrzenne, przedstawicieli UMiRM (Urzędu Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast) i dyrektorów RZGW (Regionalnych Zarządów Gospodarki Wodnej). Na posiedzeniach Grupy Roboczej i poprzez kontakty dwustronne zebrane zostały niezbędne dane. Program OderRegio został zakończony w czerwcu 2001r. a jego ostateczne rezultaty przedstawione podczas kolejnego posiedzenia Inicjatywy Szczecińskiej, jakie odbyło się w Berlinie w czerwcu 2001r. Głównymi rezultatami programu są: Wspólne wyznaczenie i wdrożenie głównych kierunków działania w zakresie planowania przestrzennego oraz priorytetowe środki zapobiegania powodziom w całej zlewni rzeki Odry; Wymiana doświadczeń, wiedzy i rezultatów prac; Wskazanie dalszych niezbędnych prac w dziedzinie transnarodowej współpracy dla zapobiegania powodziom w odniesieniu do planowania przestrzennego w ramach programu INTERREG III. 3.29