Wiesław Wańkowicz Planowanie przestrzenne miast infrastruktura techniczna

Transkrypt

1 Wiesław Wańkowicz Planowanie przestrzenne miast infrastruktura techniczna W: Zintegrowane planowanie rozwoju miast, Korzeniak G., red., Instytut Rozwoju Miast Kraków 2011, str Publikacja jest wynikiem pracy badawczej sfinansowanej ze środków na naukę w latach jako projekt badawczy rozwojowy. Tytuł projektu: Model zintegrowanego planowania rozwoju miast wdrażanie europejskiej polityki rozwoju miast do polskiego systemu planowania. Projekt Nr N R realizowany na podstawie decyzji Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego Nr 0513/R/H03/2009/06 Infrastruktura techniczna jest częścią dziedziny nazywanej gospodarką miejską lub gospodarką komunalną, która jest dziedziną złożoną i różnie definiowaną. Formalna definicja brzmi (Ustawa z dnia 20 grudnia 1996 r. o gospodarce komunalnej, Dz. U. Nr 45 z 2011 r., poz. 236, tekst jednolity): Gospodarka komunalna polega na wykonywaniu przez jednostki samorządu terytorialnego zadań własnych, w celu zaspokojenia zbiorowych potrzeb wspólnoty samorządowej i obejmuje w szczególności zadania o charakterze użyteczności publicznej, których celem jest bieżące i nieprzerwane zaspokajanie zbiorowych potrzeb ludności w drodze świadczenia usług powszechnie dostępnych. Zawężając jej pojęcie jedynie do zagadnień związanych z techniczną stroną gospodarki komunalnej, obejmuje ona 1 : gospodarkę wodno-ściekową (wodociągi i kanalizację), gospodarkę odpadami, energetykę (sieci elektroenergetyczne, gazownicze i ciepłownicze), systemy telekomunikacyjne i teleinformatyczne, drogownictwo i transport publiczny (zbiorowy). Wyłączając drogownictwo i transport zbiorowy jako odrębne zagadnienie pozostają systemy sieci technicznych złożonych z rurociągów, kabli, światłowodów itp. oraz istotna, chociaż odrębna ze względów technologicznych gospodarka odpadami. Za organizację i (częściowo) realizację tych zadań odpowiada samorząd gminny, ale usługi świadczą przede wszystkim przedsiębiorcy, którzy działają samodzielnie, zgodnie z zasadą poprawnego rachunku ekonomicznego za usługi pobierają opłaty. Przedsiębiorcy mogą być zarówno prywatni, jak i publiczni (jest to związane z dominującą własnością). Wszystkie wymienione systemy związane są z przemieszczeniami: towarów/produktów i informacji, z miejsc, które określamy jako źródła, do miejsc, które nazywamy celami. Ponieważ mamy do czynienia z przemieszczeniami można zauważyć, że systemy te wzajemnie się uzupełniają, można nawet zastępować jedne drugimi. Dotyczy to zarówno zamiany wewnątrz jednej branży, jak i pomiędzy branżami. Oczywiste jest, że system gazowniczy może w określonych sytuacjach nawet zastąpić system elektroenergetyczny czy też ciepłowniczy i nawzajem, pomimo tego, że jednym dostarczamy wprost łatwą do wykorzystania energię (elektroenergetyka), drugim mniej uniwersalną energię (ciepło), a trzecim nośnik energii (gaz). Nieco mniej zauważalne jest to, że substytutem tych systemów jest transport kolejowy i samochodowy węgla (innych, podobnych nośników energii). Idąc dalej, wodociąg i kanalizację można zastąpić transportem samochodowym beczkowozy i pojazdy asenizacyjne. Kolejną zdobyczą cywilizacji stała się możliwość zastąpienia materialnych nośników informacji ich odpowiednikami telekomunikacyjnymi i 1 W literaturze spotyka się inne listy opisujące gospodarkę komunalną można wspomnieć także o mieszkaniach komunalnych, cmentarnictwie, zieleni publicznej, placach targowych itp.

2 teleinformatycznymi (np. list można zastąpić rozmową, ale także sms-em czy em). Postęp pozwala wręcz na świadczenie pracy na odległość, także w zakresie usług (np. administracyjnych), czy też edukacji (e-learning), możliwość ta staje się substytutem transportu osób. Istotne jest, że substytucja, zdolność zastępowania jednych systemów technicznych drugimi, pozwala na szersze spojrzenie na rozwój tych systemów, próbę integracji polityk rozwojowych. Należy przy tym pamiętać, że ze względu na niezawodność i bezpieczne funkcjonowanie systemów technicznych, istnienie równoległe różnych, z możliwością uzupełniania i zastępowania się systemów ich dywersyfikacja jest pożądana. Możliwość substytucji systemów sprawia, że dostarczanie określonych usług, zaspokajanie potrzeb społecznych jest konieczne, ale sposób realizacji tego zadania może być różny. Nie jest istotne jak, ale każdy musi mieć dostęp do wody, od każdego należy odebrać ścieki i odpady stałe, każdy musi się przemieszczać i musi przemieszczać określone towary (np. żywność) itp., ale sposób, techniczne i organizacyjne środki jakich w tym celu użyjemy, mogą być różne (np. wodociąg, kanalizacja czy beczkowóz). W opozycji do tego jest prawo swobodnego wyboru obywatela, klienta, jego aspiracje odnośnie realizacji usługi (np. preferowanie samochodu osobowego jako środka transportu, preferowanie kontaktu osobistego zamiast rozmowy telefonicznej). Zagadnienie to jest przedmiotem polityki rozwoju, w której do władzy publicznej, ale stosującej zasadę partycypacji społecznej, należy podejmowanie decyzji w tym zakresie. Ważnym zagadnieniem związanym z realizacją usług związanych z infrastrukturą techniczną jest forma prawna przedsiębiorstw realizujących te usługi i związany z nią system rozliczeń finansowych. Mogą one być prowadzone przez jednostki samorządu terytorialnego, w szczególności, w formach samorządowego zakładu budżetowego lub spółek prawa handlowego. Jednostki samorządu terytorialnego w drodze umowy mogą powierzać wykonywanie tych zadań także osobom fizycznym, osobom prawnym oraz jednostkom organizacyjnym nieposiadającym osobowości prawnej 2. Na rynku usług komunalnych, przede wszystkim w zakresie porządku i czystości, gospodarki odpadami, czy też wodociągów i kanalizacji występuje duża grupa przedsiębiorstw działających jako samorządowe zakłady budżetowe. Zakłady te także obowiązuje zasada poprawnego rachunku ekonomicznego 3. Specyfika usług z zakresu infrastruktury technicznej związana jest przede wszystkim z zagadnieniem użytkowania sieci, które funkcjonują na zasadzie monopolu naturalnego (zwykle, na danym obszarze nie realizuje się sieci konkurujących ze sobą nie dotyczy to systemów telekomunikacyjnych i teleinformatycznych). Gospodarka wodno-ściekowa (wodociągi i kanalizacja) Sprawy wodociągów i zaopatrzenia w wodę, kanalizacji, usuwania i oczyszczania ścieków komunalnych należą do zadań własnych gminy 4. Z jednej strony należy zwrócić uwagę na fakt, że zbiorowe zaopatrzenie w wodę i odprowadzanie ścieków nie jest jedynym sposobem zaspokajania tych potrzeb przez lokalne społeczności. Oznacza to, że nie ma obowiązku korzystania z nich, można mieć własne źródło wody (studnia), oraz własny system usuwania ścieków (zbiorniki bezodpływowe i 2 Art. 2, 3 i 4 ustawy o gospodarce komunalnej. 3 Art. 14 i 15 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych, Dz. U. nr 157, poz z późniejszymi zmianami. 4 Art. 7 ust. 1 punkt 3 ustawy o samorządzie gminnym oraz art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków, Dz. U. nr 123 z 2006 r., poz. 858, tekst jednolity z późniejszymi zmianami.

3 wywóz, przydomowe oczyszczalnie ścieków) 5. Obowiązek taki wprowadza się poprzez ustalanie prawa lokalnego, jakim są miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego 6, ale nawet na terenach miast często się od niego odstępuje. Z drugiej strony sieci wodociągowe i kanalizacyjne nie muszą obejmować swoim zasięgiem całego obszaru jednostki samorządu terytorialnego, o czym gminy decydują w swojej polityce przestrzennej (studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego 7 ). Gminy ustalają kierunki rozwoju sieci, ale (jak już wspomniano wcześniej) dostarczaniem wody i odprowadzaniem ścieków zajmują się przedsiębiorstwa wodociągowokanalizacyjne 8, zarówno prywatne, jak i publiczne. Usługa realizowana jest odpłatnie. Przedsiębiorstwa są obowiązane zapewnić budowę urządzeń wodociągowych i urządzeń kanalizacyjnych, ustalonych przez gminę w studium oraz miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego, w zakresie uzgodnionym w wieloletnim planie rozwoju i modernizacji systemu 9. Przedsiębiorstwa opracowują plany, przedkładają go wójtom (burmistrzom, prezydentom miast), a uchwalają je rady gmin. Obowiązek opracowania planu nie dotyczy przedsiębiorstw wodociągowo-kanalizacyjnych, które nie planują budowy urządzeń wodociągowych lub urządzeń kanalizacyjnych. 10 Na prowadzenie zbiorowego zaopatrzenia w wodę lub zbiorowego odprowadzania ścieków jest wymagane uzyskanie zezwolenia wydawanego przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta). Nie mają obowiązku uzyskania zezwolenia gminne jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, prowadzące działalność na obszarze własnej gminy. 11 Rada gminy, po dokonaniu analizy projektów regulaminów dostarczania wody i odprowadzania ścieków opracowanych obligatoryjnie przez przedsiębiorstwa wodociągowokanalizacyjne (także własne jednostki organizacyjne), uchwala Regulamin dostarczania wody i odprowadzania ścieków (prawo miejscowe). Regulamin powinien określać między innymi 12 : minimalny poziom usług świadczonych przez przedsiębiorstwo wodociągowokanalizacyjne, szczegółowe warunki i tryb zawierania umów z odbiorcami usług, sposób rozliczeń w oparciu o ceny i stawki opłat ustalone w taryfach, warunki przyłączania do sieci, sposób postępowania w przypadku niedotrzymania ciągłości usług i odpowiednich parametrów dostarczanej wody i wprowadzanych do sieci kanalizacyjnej ścieków, standardy obsługi odbiorców usług, a w szczególności sposoby załatwiania reklamacji oraz wymiany informacji dotyczących w szczególności zakłóceń w dostawie wody i głównie odprowadzaniu ścieków. Taryfę (cenę usługi) na 1 rok określa przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne, na podstawie prognozy niezbędnych przychodów po dokonaniu ich alokacji na poszczególne taryfowe grupy odbiorców usług (ceny i stawki opłat są różnicowane dla poszczególnych grup odbiorców na podstawie udokumentowanych różnic kosztów) Zagadnienie regulowane jest przede wszystkim w ustawie z dnia 18 lipca 2001 r., Prawo wodne, Dz. U. nr 239 z 2005 r., poz. 2019, tekst jednolity z późniejszymi zmianami. 6 Art. 15 ust. 2 punkt 10 z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, Dz. U. nr 80, poz. 717 z późniejszymi zmianami 7 Art. 10 ust. 2 punkt 5 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. 8 Art. 5 ust. 1 ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków. 9 Art. 15 ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków. 10 Art. 21 ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków. 11 Art. 16 ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków. 12 Art. 19 ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków. 13 Art. 20 ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków oraz rozporządzenie Ministra Budownictwa z dnia 28 czerwca 2006 r. w sprawie określania taryf, wzoru wniosku o zatwierdzenie taryf oraz warunków rozliczeń za zbiorowe zaopatrzenie w wodę i zbiorowe odprowadzanie ścieków, Dz. U. nr 127, poz. 886.

4 Dostarczanie wody związane jest nie tylko z systemem wodociągów, ale także ze źródłami wody (ujęciami) i jej uzdatnianiem w celu spożycia i użytkowania przez mieszkańców. Z drugiej strony systemy kanalizacji kończą się oczyszczalniami ścieków. Usługi te mogą być realizowane przez odrębnych przedsiębiorców. Odmiennym, ale ważnym zadaniem systemów kanalizacyjnych jest odprowadzanie wód opadowych i roztopowych (także w kontekście zapobiegania powodziom, w szczególności lokalnym podtopieniom) 14. Może, ale nie musi ono być powiązane z systemami odprowadzającymi ścieki komunalne. Dodatkowo, zagadnienie kanalizacji zarówno komunalnej, jak i opadowej, należy oddzielić od zagadnień melioracji (jest to element gospodarki wodnej) oraz wyodrębnionych technicznie systemów odwodnienia dróg (jest to element zarządzania drogami). Systemy kanalizacyjne buduje się jako kanalizację ogólnospławną (odbierającą ścieki bytowe i opadowe), sanitarną (odbierającą ścieki bytowe) i opadową (odbierającą ścieki opadowe, w tym systemy burzowe odbierające wody przy nagłych, intensywnych opadach). Kanalizacja opadowa zwykle odprowadza wodę do naturalnych odbiorników bez oczyszczania, ale wody opadowe lub roztopowe, pochodzące z powierzchni zanieczyszczonych o trwałej nawierzchni, w szczególności z miast, portów, lotnisk, terenów przemysłowych, handlowych, usługowych i składowych, baz transportowych oraz dróg i parkingów uznaje się za ścieki 15 i wówczas wymagają one oczyszczania (odprowadzane są do oczyszczalni) lub podczyszczania (w specjalnie do tego celu realizowanych urządzeniach). Systemy kanalizacji burzowej, ze względów technologicznych nie mogą odprowadzać nadmiaru wód do oczyszczalni (wielkość przepływu przekracza zwykle przepustowość oczyszczalni), jeżeli systemy burzowe są elementem kanalizacji komunalnej, to należą do zadań gminy, jeżeli są elementem gospodarki wodnej (np. kanały ulgi, czyli dodatkowe koryta rzek) to należą do zadań zarządzających gospodarką wodną 16. W systemach wodociągowych specyficznym jest zadanie dostarczania ciepłej wody do mieszkań. Pomimo jednakowego zwyczajowo traktowania dostaw zimnej i cieplej wody, ta druga usługa należy do zadań energetyki cieplnej. Woda jest pobierana z sieci wodociągowej, ale za jej ogrzanie odpowiada operator systemu ciepłowniczego. Gospodarka odpadami Sprawy utrzymania czystości i porządku oraz urządzeń sanitarnych, wysypisk i unieszkodliwiania odpadów komunalnych należą do zadań własnych gminy 17. Gospodarka odpadami to zbiórka odpadów, transport, odzysk surowców wtórnych i unieszkodliwianie odpadów, w tym również nadzór nad takimi działaniami oraz nad miejscami unieszkodliwiania odpadów. Obowiązki w tym zakresie wynikają z połączenia przepisów o ochronie środowiska gospodarce odpadami oraz o zachowaniu czystości i porządku w gminach 18. Generalnie jest to zadanie gmin, które winny objąć wszystkich 14 Ścieki komunalne to ścieki bytowe lub mieszanina ścieków bytowych ze ściekami przemysłowymi albo wodami opadowymi lub roztopowymi, odprowadzane urządzeniami służącymi do realizacji zadań własnych gminy w zakresie kanalizacji i oczyszczania ścieków komunalnych, art. 2 punkt 10 ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków. 15 Art. 2 punkt 8c ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków. 16 Art. 2 ust. 1 oraz art. 4 ust. 1 ustawy Prawo wodne. 17 Art. 7 ust. 1 punkt 3 ustawy o samorządzie gminnym. 18 Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach, Dz. U. nr 185 z 2010 r., poz. 1243, tekst jednolity, sprostowanie Dz. U. nr 203 z 2010 r., poz. 1351, w powiązaniu z ustawą Prawo ochrony środowiska oraz ustawą o utrzymaniu porządku i czystości w gminach.

5 mieszkańców gminy zorganizowanym systemem odbierania wszystkich rodzajów odpadów komunalnych, zorganizować systemy selektywnej zbiórki odpadów komunalnych, zapewnić budowę, utrzymanie i eksploatację własnych lub wspólnych z innymi gminami lub przedsiębiorcami instalacji i urządzeń do odzysku i unieszkodliwiania odpadów komunalnych albo zapewnić warunki do budowy, utrzymania i eksploatacji instalacji i urządzeń do odzysku i unieszkodliwiania odpadów komunalnych przez przedsiębiorców. Celem jest przy tym ograniczanie składowania i zwiększanie poziomu odzysku surowców wtórnych lub nadających się do powtórnego użycia. 19 W gospodarce odpadami obowiązuje integracja działań w całej administracji publicznej (dotyczy to nie tylko gmin). Instrumentem są obowiązkowe Plany gospodarki odpadami tworzone zarówno na poziomie samorządów (wojewódzkie, powiatowe i gminne) 20, jak i na poziomie rządowym (krajowy). Wojewódzkie, powiatowe i gminne plany gospodarki odpadami stanowią część odpowiednich programów ochrony środowiska. Finansowanie przedsięwzięć z zakresu gospodarki odpadami może być realizowane z udziałem środków z funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej. 21 Rady gmin uchwalają Regulaminy utrzymania czystości i porządku na swoim terenie (prawo miejscowe), które winny być zgodne z Planami gospodarki odpadami. W Regulaminie określa się między innymi wymagania w zakresie selektywnego zbierania i odbierania odpadów komunalnych oraz częstotliwość i sposób pozbywania się odpadów komunalnych 22. Realizacją usług związanych z gospodarką odpadami zajmują się przedsiębiorstwa, zarówno prywatne jak i publiczne. Na prowadzenie przez przedsiębiorców działalności w zakresie odbierania odpadów komunalnych wymagane jest uzyskanie zezwolenia. Zezwolenia udziela, w drodze decyzji, wójt, burmistrz lub prezydent miasta. Przedsiębiorca musi udokumentować gotowość przyjęcia odpadów przez przedsiębiorcę prowadzącego działalność w zakresie odzysku lub unieszkodliwiania odpadów. Gminne jednostki organizacyjne nie mają obowiązku uzyskania zezwoleń 23. Przedsiębiorcy pobierają opłaty za usługę. Rada gminy określa, w drodze uchwały, górne stawki opłat ponoszonych przez właścicieli nieruchomości, stosując niższe stawki, jeżeli odpady komunalne są zbierane i odbierane w sposób selektywny 24. Gospodarka odpadami nie jest systemem sieciowym, zbiórka i przewóz to system transportu zwykle drogowego. W skład całego systemu wchodzą także instalacje i urządzenia do odzysku i unieszkodliwiania odpadów, w tym składowania. Podobnie jak oczyszczalnie w systemach kanalizacji, ta część systemu traktowana jest odrębnie i może być realizowana przez odrębnych przedsiębiorców. Warto zwrócić uwagę na fakt, że systemy wodociągowo-kanalizacyjne, a w szczególności systemy poboru wody i oczyszczania ścieków oraz składowanie, czy też utylizacja odpadów mogą być realizowane poprzez związki i porozumienia międzygminne lub poprzez umowy publiczno-prywatne wykraczające poza jedną gminę/miasto (zwykle miasto obsługuje jednostki przyległe). 19 Art. 16a ustawy o odpadach. 20 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 kwietnia 2003 r. w sprawie sporządzania planów gospodarki odpadami, Dz. U. nr 66, poz. 620; zmienione Dz. U. nr 46 z 2006 r., poz Art. 14 do 16 ustawy o odpadach w powiązaniu z działem III tytułu I ustawy Prawo ochrony środowiska (art. 13 do 18) oraz ustawą z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko, Dz. U. nr 199, poz z późniejszymi zmianami. 22 Art. 4 ustawy o utrzymaniu porządku i czystości w gminach. 23 Art. 7 i 8 ustawy o utrzymaniu porządku i czystości w gminach oraz rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 grudnia 2005 r. w sprawie szczegółowego sposobu określania wymagań, jakie powinien spełniać przedsiębiorca ubiegający się o uzyskanie zezwolenia, Dz. U. nr 5 z 2006 r., poz Art. 6 ust. 2 i 4 ustawy o utrzymaniu porządku i czystości w gminach.

6 Energetyka (sieci elektroenergetyczne, gazownicze i ciepłownicze) Sprawy zaopatrzenia w energię elektryczną i cieplną oraz gaz należą do zadań własnych gminy 25. Należy jednakże zwrócić uwagę na fakt, że zaopatrzenie w energię elektryczną, ciepło i gaz nie jedynym sposobem zaspokajania potrzeb energetycznych przez lokalne społeczności. Oznacza to, że nie ma obowiązku korzystania z systemów komunalnych, można mieć własne źródło energii (w szczególności cieplnej), można korzystać z jednego lub wszystkich systemów energetycznych na zasadzie swobodnego prawa wyboru zarówno nośnika energii (system gazowniczy może w określonych sytuacjach nawet zastąpić system elektroenergetyczny czy też ciepłowniczy i nawzajem, pomimo tego, że jednym dostarczamy wprost łatwą do wykorzystania energię elektroenergetyka, drugim mniej uniwersalną energię ciepło, a trzecim nośnik energii gaz), jak i dostawcy energii, ograniczonego jedynie dostępnością sieci i technicznymi warunkami przyłączenia. Z drugiej strony sieci energetyczne nie muszą obejmować swoim zasięgiem całego obszaru jednostki samorządu terytorialnego, o czym gminy decydują w swojej polityce przestrzennej (Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego 26 ). Gminy planują zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe na swoim obszarze, ale dostarczaniem tych mediów zajmują się przedsiębiorstwa energetyczne 27, zarówno prywatne jak i publiczne. Wytwarzanie paliw i energii oraz ich przesyłanie generalnie jest koncesjonowane. Koncesji udziela Prezes Urzędu Regulacji Energetyki 28. Przedsiębiorstwa energetyczne zajmujące się przesyłaniem i dystrybucją paliw gazowych lub energii sporządzają dla obszaru swojego działania plany rozwoju w zakresie zaspokojenia obecnego i przyszłego zapotrzebowania na paliwa gazowe lub energię, uwzględniając miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego albo kierunki rozwoju gminy określone w Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego 29. Gminy opracowują projekt założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe. Projekt założeń sporządza się dla obszaru gminy. Przedsiębiorstwa energetyczne udostępniają gminom plany rozwoju, w zakresie dotyczącym terenu danej gminy oraz propozycje niezbędne do opracowania projektu założeń 30. Usługa realizowana jest odpłatnie. Przedsiębiorcy ustalają taryfy zgodnie z zasadami ustalonymi w szczegółowych zasadach kalkulacji i ustalania taryf 31. Dostarczanie energii elektrycznej, ciepła i gazu związane jest z wydobyciem nośników energii i/lub produkcją energii. Wydobycie surowców energetycznych, produkcja energii to przede wszystkim działalność innych podmiotów przedsiębiorców niezależnych od samorządów gminnych. Wyjątek stanowi korzystanie z lokalnych źródeł energii odnawialnej (wiatraki, kolektory słoneczne oraz produkcja energii cieplnej), które może mieć charakter indywidualny, także jako działalność gminy). Przedsiębiorstwa energetyczne zajmujące się przesyłaniem i dystrybucją paliw lub energii do odbiorców mają obowiązek utrzymywać zdolność urządzeń, instalacji i sieci do realizacji dostaw paliw lub energii w sposób ciągły i niezawodny, przy zachowaniu obowiązujących wymagań jakościowych. 25 Art. 7 ust. 1 punkt 3 ustawy o samorządzie gminnym oraz art. 18 ustawy Prawo energetyczne. 26 Art. 10 ust. 2 punkt 5 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. 27 Art. 4 i dalsze ustawy Prawo energetyczne. 28 Art. 32 i dalsze ustawy Prawo energetyczne. 29 Art. 16 ustawy Prawo energetyczne. 30 Art. 19 i 20 ustawy Prawo energetyczne. 31 Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 2 lipca 2007 r. w sprawie szczegółowych zasad kształtowania i kalkulacji taryf oraz rozliczeń w obrocie energią elektryczną, Dz. U. nr 128, poz. 895 z późniejszymi zmianami, rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 6 lutego 2008 r. w sprawie szczegółowych zasad kształtowania i kalkulacji taryf oraz rozliczeń w obrocie paliwami gazowymi, Dz. U. nr 28, poz. 165, rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 17 września 2010r. w sprawie szczegółowych zasad kształtowania i kalkulacji taryf oraz rozliczeń z tytułu zaopatrzenia w ciepło, Dz. U. nr 194, poz

7 Świadczenie usług nie może obniżać niezawodności dostarczania oraz jakości paliw lub energii poniżej poziomu określonego odrębnymi przepisami, a także nie może powodować niekorzystnej zmiany cen oraz zakresu dostarczania paliw lub energii do innych podmiotów przyłączonych do sieci. Sieci elektroenergetyczne i gazowe tworzą system ponadlokalny (obecnie podlegający procesom globalizacji), ciepłownicze zwykle lokalny. Dziedzinami związanymi z energetyką są: dostarczanie ciepłej wody użytkowej (zagadnienie zwyczajowo kojarzone z systemem wodociągowym) oraz oświetlenie przestrzeni publicznych, przede wszystkim dróg (związane z usługami w drogownictwie). Systemy telekomunikacyjne i teleinformatyczne Rozwój systemów telekomunikacyjnych i teleinformatycznych oraz umożliwienie dostępu lokalnych społeczności do tych systemów nie są zadaniami gmin. Gminy mają przede wszystkim uwzględniać rozwój tych sieci w planowaniu przestrzennym 32. W szczególności odnosi się to do wspierania rozwoju tych systemów rozwiązania przyjmowane w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego nie mogą uniemożliwiać lokalizowania inwestycji z zakresu łączności publicznej (jeżeli jest to zgodne z przepisami odrębnymi, np. związanymi z ochroną środowiska lub zabytków) 33. Działalność telekomunikacyjna jest przede wszystkim działalnością gospodarczą realizowaną przez przedsiębiorstwa telekomunikacyjne 34, ale od zasady tej uczyniono wyjątek. Jednostka samorządu terytorialnego może, w celu zaspokajania potrzeb wspólnoty samorządowej budować i eksploatować infrastrukturę telekomunikacyjną i świadczyć z jej pomocą usługi telekomunikacyjne 35. Podstawową zasadą jest, że usługi telekomunikacyjne są płatne, a dostarczanie tego typu usług przez jednostki samorządu terytorialnego możliwe jest jedynie, gdy takie potrzeby nie są zaspokajane przez przedsiębiorców telekomunikacyjnych, działalność ta musi być proporcjonalna i niedyskryminująca 36. Wyjątek stanowi nieodpłatny (lub po cenie niższej niż rynkowa) dostęp do Internetu w miejscach publicznych i przez publicznie dostępne punkty dostępu 37. Kontrola wysokości opłat za usługi należy do zadań Prezesa Urzędu Komunikacji Elektronicznej 38. Działalność telekomunikacyjna będąca działalnością gospodarczą jest regulowana i podlega wpisowi do rejestru przedsiębiorców telekomunikacyjnych. Wspomniana powyżej działalność, prowadzona przez jednostkę samorządu terytorialnego, także w formie niewyodrębnionej w ramach jej osobowości prawnej, jak również innych wymaga uzyskania wpisu do rejestru jednostek samorządu terytorialnego wykonujących działalność w zakresie telekomunikacji. Rejestr przedsiębiorców oraz rejestr jednostek samorządu terytorialnego wykonujących działalność w zakresie telekomunikacji prowadzi Prezes Urzędu Komunikacji Elektronicznej 39. Planowanie, rozwój i utrzymanie infrastruktury technicznej Uwarunkowania prawne i ekonomiczne oraz dotychczasowy sposób zorganizowania realizacji tych zadań powodują, że realizowane są one przede wszystkim przez samodzielne 32 Art. 1 ust. 2 punkt 10 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. 33 Art. 46 i dalsze ustawy z dnia 7 maja 2010 r. o wspieraniu rozwoju usług i sieci telekomunikacyjnych, Dz. U. nr 106, poz. 675 z późniejszymi zmianami. 34 Rozdział 2 ustawy z dnia 16 lipca 2004 r., Prawo telekomunikacyjne, Dz. U. nr 171, poz z późniejszymi zmianami. 35 Art. 3 ust. 1 ustawy o wspieraniu rozwoju usług i sieci telekomunikacyjnych. 36 Art. 6 ustawy o wspieraniu rozwoju usług i sieci telekomunikacyjnych. 37 Art. 7 ustawy o wspieraniu rozwoju usług i sieci telekomunikacyjnych. 38 Art. 36 i dalsze ustawy Prawo telekomunikacyjne. 39 Art. 10 i dalsze ustawy Prawo telekomunikacyjne.

8 publiczne, publiczno-prywatne i prywatne podmioty gospodarcze. Czynnikiem spajającym te systemy w jedną całość jest system planowania przestrzennego. Aspekt techniczny systemów infrastruktury technicznej i transportowej to określone parametry techniczne i technologiczne. Generalnie można wskazać dwa podejścia do budowy i organizacji systemów sieciowych: jako systemy silnie zhierarchizowane, podzielone na sieci podstawowe i obsługujące, jako sieci w układach rozproszonych (komórkowych) dotyczy to przede wszystkim obsługi lokalnej wybranych obszarów. Sieci zhierarchizowane związane są przede wszystkim z nierównowagą pomiędzy liczbą i rozmieszczeniem przestrzennym źródeł i celów przemieszczeń oraz dużym zróżnicowaniem wynikającej z tego wielkości strumienia przemieszczanych towarów, energii i informacji na poszczególnych odcinkach sieci. Na przykład sieć wodociągowa może mieć jedno źródło poboru wody, ale zawsze ma wiele punktów, do których woda jest dostarczana. Będzie więc systemem silnie zhierarchizowanym z układem magistralnym, obsługującym i przyłączami. Zdecydowanie inne mogą być systemy telekomunikacyjne i teleinformatyczne, gdzie nadawców i odbiorów informacji jest wielu i są oni rozrzuceni na pewnej przestrzeni. Taka sieć może mieć charakter rozproszony Internet, telefonia komórkowa. Wielkość strumienia przemieszczanych towarów, energii i informacji, związana także z rytmami cywilizacji (dobowy, tygodniowy, sezonowy) oraz typ sieci (hierarchiczna, rozproszona, mieszania) wpływa na przyjmowane parametry techniczne poszczególnych jej elementów, także w kontekście ich niezawodności oraz akceptowalności minimalnych parametrów użytkowych (np. ciągłość dostaw, ilość możliwej do pobrania wody, ciśnienie wody itp.). Wynika z tego, że podstawowym warunkiem mającym znaczenie przy realizacji i utrzymaniu tych systemów jest dobra (dobrze zorganizowana) gospodarka przestrzenna i planowanie przestrzenne. Niedoskonałości tego systemu, także prawne, mogą spowodować (i powodują) chaotyczny rozwój systemów infrastrukturalnych. Istotnym elementem zarządzania infrastrukturą techniczną jest planowanie sieci transportowych (kanałów transportowych), a w szczególności zarządzanie pasem drogowym. Warto zwrócić uwagę na fakt, że bieżące zarządzanie w zakresie podległej sieci drogowej, to zarządzanie pasem drogowym zaczynając od podstawowej funkcji drogi, poprzez nietransportowe funkcje pasa drogowego (przestrzeń publiczna, korytarz dla infrastruktury technicznej), a kończąc na problemach własnościowych i zasadach udostępniania pasa drogowego innym użytkownikom (generalnie za zajęcie pasa drogowego i za umieszczenie w nim urządzeń niezwiązanych z funkcjonowaniem dróg pobiera się opłaty).