Demograficzny obraz polskiej starości. Zofia Szarota

Transkrypt

1 Demograficzny obraz polskiej starości Zofia Szarota

2 Kiedy zaczyna się starość? Meno- i andropauza biologiczny Świadczenia socjalne, uprawnienia socjalny prawny metrykalny 60/65 lat progi starości ekonomiczny psychiczny Na ile lat się czuję? Ile lat dają mi inni? Przejście na emeryturę społeczny Zakres i jakość ról społecznych

3 Periodyzacja życia ludzkiego

4 wczesne dzieciństwo dojrzewanie lat dojrzałość lat STAROŚĆ, ponad 75 lat niemowlęctwo dzieciństwo wczesna dojrzałość lata późna dojrzałość lata Periodyzacja ludzkiego życia: lat

5

6 Wewnętrzny podział starości (WHO) Wiek przedstarczy ( r.ż.) lat, starość dojrzała, IV wiek, old old 60/65 74 lat, starość wczesna, III wiek, young old 90 lat i więcej, długowieczność, oldest old, lifelong

7 DRUGIE PRZEJŚCIE DEMOGRAFICZNE Zmiany: 1) płodności - spadek dzietności, brak zastępowalności pokoleń, 2)preferencja związków niesformalizowanych, alternatywne wzory życia rodzinnego, 3) spadek umieralności, wydłużanie się trwania życia, 4) nasilenie migracji, 5) aspiracje edukacyjne jednostek, 6) dbałość o wysoki poziom życia wyznaczają zmianę struktury demograficznej: zmniejsza się liczba dzieci i młodzieży, przyrasta odsetek osób starszych.

8 Cztery pokolenia równocześnie, choć w różnym czasie historycznokulturowym właściwym dla indywidualnych biografii, będą żyli przedstawiciele czterech pokoleń wnuczęta, rodzice, dziadkowie i pradziadkowie. Fot. Science Photo Library Starzejąca się populacja jest najważniejszym czynnikiem demograficznych przekształceń XXI wieku.

9 Przyczyny starzenia się społeczeństw 1. Wzrost gospodarczy, poprawa jakości życia społeczeństw 2. Poprawa warunków higienicznych i zdrowotnych, postęp w medycynie i technologii medycznej 3. Wydłużenie przeciętnego trwania życia jednostek, spadek umieralności 4. Emancypacja, skolaryzacja, praca zawodowa, awans społeczny kobiet 5. Zmiana modelu rodziny: zanikanie rodziny tradycyjnej, wielodzietnej na rzecz rodziny nuklearnej, małej, dwupokoleniowej 6. Brak prostej zastępowalności pokoleń - zerowy bądź ujemny przyrost naturalny

10 Demograficzny pomiar starości stopa starości, iloraz starości 1. Udział w populacji generalnej osób w wieku 60 lat i więcej (WHO) 2. Udział w populacji generalnej osób w wieku 65 lat i więcej (ONZ, Eurostat) 3. Udział w populacji generalnej osób w wieku emerytalnym (poprodukcyjnym)

11 Fazy procesu starzenia się społeczeństwa Młodość demograficzna do 8% Późna faza przejściowa 10-12% Zaawansowana starość demograficzna 15% i więcej WHO Wczesna faza przejściowa 8-10% Starość demograficzna 12-15% Faza młoda poniżej 4% Faza stara 7-10% ONZ Faza dojrzała 4-7% Faza zaawansowanej starości : powyżej 10%

12 Globalny postęp starzenia się Rok Liczba ludzi w wieku 60 lat i więcej mln mln miliardy 18% 16% 14% Liczba osób w wieku % 16% 12% 10% 8% 6% 5% 8% 65+ 4% 2% 0% Global ageing. State of the Word`s older people HelpAge International, London World population prospects: The 2006 revision, UN, New York, 2008.

13 ogół ludności = 100% dziadkowie rodzice dzieci

14 Ludność według płci i wieku w 2002 i 2030 roku

15 Podwójne starzenie się: rzeczywista i prognozowana liczba osób w wieku 65 i więcej lat, w tym osób w wieku 80 lat i więcej, dane w milionach , , ,8 61,4 rok 2008 rok liczba osób w wieku 65+ liczba osób w wieku 80+ Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Banku Światowego

16 Irlandia Słowacja Cypr Polska Luksemburg Malta Rumunia Czechy Holandia Litwa Dania Słowenia Wielka Brytania Francja Węgry Hiszpania Finlandia Estonia Belgia EU 27 Łotwa Bułgaria Austria Portugalia Szwecja Grecja Włochy Niemcy Ludność po 65. r.ż. w krajach UE, w roku 2010 (w %) 14 13,5 13,1 12,3 11,3 16,1 16,3 16,5 16,6 14,8 14,9 15,2 15,3 18,9 16, ,1 17,2 17,4 17,5 17,6 17,9 18,1 20,1 20, źródło: Eurostat 2011

17 7 6 5,8 Udział w populacji generalnej osób po 80. r. ż. w 2010 r. źródło: Eurostat ,3 5,2 5,1 4,9 4,8 4,7 4,6 4,5 4 4,1 3,9 3,8 3,6 3,3 3 3,1 2,9 2,8 2,8 2,

18 Dzietność i trwanie życia w Polsce. Prognoza do 2030 r. Wyszczególnienie Dzietność (na jedną kobietę w wieku lat) 1,25 1,3 1,2 1,2 Trwanie życia (w latach) Ogółem 74,5 76,9 78,7 80,0 Mężczyzn 70,4 73,3 75,8 77,6 Kobiet 78,8 80,6 81,8 83,3 Średni wiek rodzącej Polki: 1990 rok 23 lata; 2012 rok 29 lat. Statystyczna Polka rodzi pierwsze dziecko mając 27 lat.

19 Mediana wieku dla Polski statystyczna wartość, poniżej i powyżej której znajduje się po połowie ludności rok ogółem mężczyźni kobiety ,4 lat 33,4 lat 37,4 lat lat 35 lat 39,1 lat lat 37 lat 40 lat Dla krajów Unii Europejskiej 40,9 lat. Niemcy = 44,2 lat Portugalia = 28,8 lat Dane na 2010 rok

20 W Afryce: 46 lat W Wielkiej Brytanii:79 lat (raport WHO, IX`2007) W Małopolsce kobiety dożywają średnio 80 lat, mężczyźni 72 lat. W Łódzkiem kobiety dożywają średnio 78 lat, mężczyźni 68 lat (2012).

21 Źródło: Dane za rok 2013 (portal wiedzy wp.pl)

22 Udział % poszczególnych grup wiekowych w populacji generalnej Polski w latach 2002 i 2011 (GUS XII`2011) 70 61,8 63, ,02 19, ,3 0 NSP 2002 NSP 2011 przepdprodukcyjny 0-17 lat poprodukcyjny 60/65 i więcej lat Zofia Szarota produkcyjny 18-59/64 lata

23 Starość jest kobietą Ludność w Polsce powyżej 40. r.ż. wg płci mężczyzna kobieta

24 Diagnoza prognoza demograficzna z uwzględnieniem płci i podwójnego starzenia się, dane dla Polski wyrażone w % ,2 26, ,3 19,7 10 7,2 9,2 10, ,5 ogółem 65+ ogółem 80+ kobiety 65+ 4,7 2,2 5 kobiety 80+ mężczyźni 65+ mężczyźni 80+

25 Wskaźniki jakości życia osób starszych zasoby zdrowotne, sprawność funkcjonalna i sprawność fizyczna zakres interakcji społecznych w rodzinie, grupie przyjaciół, znajomych, sąsiadów satysfakcja z kontaktów z otoczeniem, satysfakcja z życia społecznego otrzymywane wsparcie emocjonalne sytuacja materialna zdarzenia krytyczne historia pracy zawodowej aktywność autokreacyjna stan psychologiczny, psychiczny dobrostan, satysfakcja z życia, cieszenie się życiem, wiara w przyszłość, optymizm

26 Poziom wykształcenia a miejsce zamieszkania osób 65-letnich i starszych w 2002 r. (dane w %)

27 Samoocena stanu zdrowia emerytów na tle ogółu Polaków dane za rok ,8 41, ,8 27,5 25,5 12,3 ogółem emeryci 5 0 5,1 6 2,5 bardzo dobre dobre ani dobre ani złe złe bardzo złe

28 Stan cywilny osób w wieku 60 lat i więcej, 2002 (NSP),w % 80 79, ,6 48, , ,7 4 1,3 0,9 kawaler panna żonaty zamężna wdowiec wdowa rozwodnik rozwódka stan cywilny 3,7 4 79,3 40,6 12,9 48,9 1,3 0,9

29 Typ gospodarstwa Sytuacja mieszkaniowa (badania CBOS, XI 2009) odsetek Jednoosobowe 38% Dwuosobowe jednopokoleniowe 36% Wieloosobowe dwupokoleniowe (rodziców z dziećmi) 15% Wieloosobowe wielopokoleniowe 11%

30 Sytuacja ekonomiczna Ubóstwo emerytów jest zjawiskiem mniej dotkliwym niż bieda rodzin wielodzietnych, bezrobotnych. Sytuacja ekonomiczna obecnego pokolenia osób starszych jest relatywnie korzystna, w porównaniu ze stanem w minionych dekadach. Dowodzi tego fakt, że ludzie starzy stanowią kilka procent ogółu osób znajdujących się w sytuacji trwałego ubóstwa. Mając uprawnienia do stałego źródła utrzymania (emerytury, renty, zasiłki pielęgnacyjne), są w lepszej sytuacji ekonomicznej niż inne grupy wiekowe bądź społeczne.

31 Zofia Szarota Stosunek wartości względnej mediany dochodu osób powyżej 65 lat w porównaniu z osobami w wieku poniżej 65 lat, 2007 (%). Monitor Europejski 2010

32 Wyposażenie gospodarstw domowych w niektóre urządzenia i sprzęty trwałe w 2011 roku Wyposażenie Gospodarstwa ogółem Gospodarstwa emerytów Wodociąg 99,1 98,8 Łazienka 95,0 93,7 Ciepła bieżąca woda 94,7 93,7 Lodówka 98,3 98,3 Odkurzacz 94,4 94,2 Pralka automatyczna 91,1 86,6 Telefon komórkowy 90,3 76,1 Komputer osobisty 66,7 32,7 z dostępem do Internetu 62,3 29,0 Kuchenka mikrofalowa 53,3 36,5 Cyfrowy aparat fotograficzny 50,0 21,8 Zmywarka do naczyń 17,7 8,6 Samochód osobowy 60,2 38,6

33 emerytura Dla 92,6% osób w podeszłym wieku świadczenie emerytalne jest podstawowym źródłem utrzymania. 30% polskich emerytów wspiera finansowo swoich bliskich, a jedynie 15% z takiej pomocy korzysta. Pomocy finansowej potrzebuje 38% gospodarstw domowych emerytów i rencistów, jednak korzysta z niej zaledwie 11%.

34 Samoocena sytuacji materialnej (2011) ,6 55, ,9 23,2 23,5 20,9 emeryci ogół Polaków 10 0 bardzo dobra i raczej dobra przeciętna raczej zła i zła

35 Odsetek emerytów a wysokość świadczenia emerytalnego ZUS brutto w marcu 2011 r., przy średniej = 1721,01 zł 14 13,9 13,7 Ogół emerytów = 4979,1 tys. = 100% ,4 4,1 7, ,6 9,2 11,9 8,2 4,2 4,5

36 Najstarsi Polacy są grupą o szczególnych cechach: Silne sfeminizowanie. We wszystkich przedziałach wiekowych wyraźnie zauważalna jest liczebna przewaga kobiet. Wynika to z tzw. nadumieralności mężczyzn oraz determinowanego biologicznie dłuższego życia kobiet: na 100 mężczyzn w wieku lata przypadają 122 kobiety w tym samym wieku, natomiast na 100 stulatków 372 seniorki Wyraźnie wyodrębniająca się subpopulacja starych starych (wzrastający odsetek osób po 75. r. ż.) Dostrzegalna niepełnosprawność (deficyty zdrowotne, wielochorobowość, zwłaszcza po 75. r. ż.)

37 Najstarsi Polacy są grupą o szczególnych cechach: Niski (jednak rosnący) wskaźnik wykształcenia (skolaryzacji), zwłaszcza kobiet Wysoki stopień bezradności technologicznej (na 11 mln osób w wieku 50+, stanowiących 29% polskiego społeczeństwa, tylko 3,7% korzysta z Internetu) Przewaga gospodarstw jednopokoleniowych, jednoosobowych (singularyzacja) i dwuosobowych Subiektywnie skromne zasoby finansowe. Posiadając stałe źródło dochodów, znajdują się w relatywnie zadowalającej sytuacji materialnej Poczucie marginalizacji społecznej.

38 Dziękuję za cierpliwość i uwagę Zofia Szarota