Wartoœæ estetyczna trawników ekstensywnych na wybranych obiektach Lublina

Transkrypt

1 ¹karstwo w Polsce (Grassland Science in Poland), 15, Copyright by Polish Grassland Society, Poznañ, 2012 PL ISSN ISBN Wartoœæ estetyczna trawników ekstensywnych na wybranych obiektach Lublina E. TRZASKOWSKA, P.ADAMIEC Katedra Kszta³towania Krajobrazu, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Paw³a II Aesthetic value of extensive lawns on selected items of Lublin Abstract. The aim of the study was to evaluate the aesthetics of extensive lawns appearing near the roads on which as a result of species succession there appear spontaneous, synanthropic, pasture, grassland and synanthropic communities. Our studies confirm, that extensive lawns have high floristic diversity. Described lawns are spectacular flowering phytocenosis and in most cases they refer to the pasture and grassland communities.the least effective communities are classified to trampled lawns: Lolio-Polygonetum. Low values have lawns with Hordeetum murini. The highest diversity have lawns with Bunietum orientalis, Cardario drabe-agropyretum repentis and lawns without phytosociological affiliation, but with large amount of grassland and synanthropic species. Key words:extensive lawns, the aesthetic aspect, green areas, Lublin 1. Wstêp Utrzymanie trawników w miastach wymaga szeregu zabiegów agrotechnicznych: w³aœciwego przygotowania pod³o a, nawo enia, nawadniania oraz czêstego koszenia. Z punktu widzenia utrzymania walorów estetycznych muraw zwraca siê uwagê na w³aœciwy dobór gatunków i odmian traw do mieszanek uwzglêdniaj¹c ich cechy morfologiczne, biologiczne i wymagania siedliskowe oraz zabiegi pielêgnacyjne (HARKOT iczarnecki, 2004; GRABOWSKI i WSP., 2006). W badaniach nad estetyk¹ trawników bardzo czêsto ocenie poddawane s¹ poszczególne gatunki traw, ich wytrzyma³oœæ na przezimowanie, zadarnienie, kolor, doskona³oœæ liœcia i ogólny wygl¹d. W Polsce ma³e koszty przeznaczane na utrzymanie terenów zieleni powoduj¹, e wiele zak³adanych trawników w ci¹gu kilku latach ulega zachwaszczeniu. Na trawnikach pojawiaj¹ siê gatunki spontaniczne, a z czasem nawet zbiorowiska synantropijne (JANECKI, 1983; WYSOCKI, 1994). Udzia³ traw maleje (do 17 33%), wzrasta liczba gatunków zielnych (WYSOCKI istawicka, 2000). Takie trawniki nazywane s¹ ekologicznymi, ekstensywnymi, ³¹kami kwietnymi (HABER, 2005). Coraz czêœciej zgodnie ze œwiatowymi trendami prowadzi siê badania dotycz¹ce doboru traw na trawniki ekologiczne nienawo one (PROÑCZUK iproñczuk, 2006) oraz zastêpuj¹ce trawniki ³¹ki kwietne (KÜHN, 2006; DUNNETT ihitchmough, 2008). Prowadzone badania dotycz¹

2 194 E. Trzaskowska, P. Adamiec najczêœciej sk³adu gatunkowego takich muraw. Niedoceniane s¹ walory estetyczne, takich miejsc, chocia na znaczenie oceny atrakcyjnoœci zarówno na terenach zieleni jak i w zbiorowiskach naturalnych wskazuj¹ m.in. KOSTROWICKI (1970), FALIÑSKA(1984). Celem pracy jest okreœlenie walorów estetycznych wystêpuj¹cych w miastach trawników ekstensywnych (nienawo onych, rzadko koszonych) przypominaj¹cych wygl¹dem ³¹ki. Brano pod uwagê zró nicowanie fitosocjologiczne wystêpuj¹ce na takich trawnikach, bogactwo gatunkowe, intensywnoœæ i zmiennoœæ kolorów w czasie, okres kwitnienia roœlin i dostosowanie do trudnych warunków miejskich. Zasygnalizowano wp³yw iloœci zabiegów pielêgnacyjnych na walory estetyczne trawników. Zwrócono uwagê na mo liwoœæ wprowadzenia tego typu muraw na tereny zieleni. 2. Materia³y i metody Badania przeprowadzono w latach roku w Lublinie. W pierwszym roku dokonano wyboru terenów badañ. Wytypowano 16 miejsc, na kultywowanych trawnikach po³o onych w ró nych czêœciach miasta, ró ni¹cych siê sk³adem gatunkowym roœlin. Ruñ ich tworzy³y trawy, roœliny ³¹kowe, murawowe i synantropijne. Powierzchnie badañ po³o one by³y przy szlakach komunikacyjnych, ulicach, gdzie trawniki koszone by³y 5 6 razy w sezonie wegetacyjnym. Dodatkowo w celach porównawczych, wybrano 2 miejsca zlokalizowane np. po drugiej stronie chodnika granicz¹cego z terenem badawczym, gdzie trawniki koszone by³y 2 3 razy. Powierzchnie, na których wykonywano badania wynosi³y 100 m 2. W odstêpach dwutygodniowych, od pocz¹tku maja do po³owy paÿdziernika (12 prób) prowadzone by³y obserwacje maj¹ce na celu okreœlenie liczby gatunków kwitn¹cych oraz roœlin wytwarzaj¹cych kwiaty, zmiennoœci kolorów, prowadzono dokumentacjê fotograficzn¹. Wykonywano zdjêcia fitosocjologiczne, w których okreœlano iloœciowoœæ i towarzyskoœæ wszystkich gatunków w skali Braun-Blanqueta. Zidentyfikowano i sklasyfikowano analizowane fitocenozy, przyjmuj¹c nazewnictwo wg MATUSZKIEWICZA (2004). Walory estetyczne analizowanych terenów zapisywano w tabelach podaj¹c procent powierzchni zajmowanej przez poszczególne gatunki kwitn¹ce, kolor kwiatów i okres kwitnienia, a nastêpnie zaprezentowano je w postaci wykresów (krzywej kwitnienia). Nazwy gatunkowe podano za MIRKIEM i WSP. (2002). 3. Wyniki W Lublinie podobnie jak w wielu miastach trawniki zak³adane s¹ jako monokultury wyselekcjonowanych gatunków traw, jednak w krótkim czasie bez nale ytej, intensywnej pielêgnacji ulegaj¹ naturalnej sukcesji czyli zachwaszczeniu (JANECKI, 1983; WYSOCKI, 1994). Pojawiaj¹ siê spontanicznie gatunki odporne na suszê, zacienienie, zasolenie, niekiedy deptanie. Na badanych trawnikach odnaleziono 110 gatunków, w du ej czêœci efektownie kwitn¹ce i znosz¹ce uszkodzenia mechaniczne. Najczêœciej spotykane by³y taksony rodzime reprezentowane przez 69 gatunków, w wiêkszoœci PT, ¹karstwo w Polsce, 15, 2012

3 Wartoœæ estetyczna trawników ekstensywnych na wybranych obiektach Lublina 195 kosmopolityczne, a jednoczeœnie takie, które dziêki szerokiej amplitudzie ekologicznej, znosz¹ trudne warunki w centrum, zw³aszcza wy sz¹ temperaturê i ma³¹ wilgotnoœæ. Najlepiej reprezentowan¹ grup¹ by³y apofity ³¹kowe (43 gatunki), spotykano równie 16 gatunków murawowych i 10 reprezentuj¹cych zbiorowiska leœne i zaroœlowe. Antropofity reprezentowa³o 41 gatunków. Wœród najczêœciej spotykanych form yciowych gatunków najwiêcej by³o hemikryptofitów (64 gatunki) a 20 terofitów. Trawniki po³o one w pobli u dróg cechuj¹ siê zmiennoœci¹ siedlisk w czasie i przestrzeni. Niemal e regu³¹ kszta³tuj¹c¹ strukturê florystyczn¹ liniowych uk³adów ekologicznych jest wp³yw czynników zwi¹zanych z u ytkowaniem powierzchni, przez które owe uk³ady przechodz¹. Jest ona warunkowana bezpoœrednim ruchem ko³owym, dzia³aniami zwi¹zanymi z konserwacj¹ poboczy, zabiegami pielêgnacyjnymi, pracami remontowymi dróg czy infrastruktury podziemnej przebiegaj¹cej na danym terenie. Dlatego zbiorowiska pojawiaj¹ce siê na trawnikach miejskich maj¹ trudny do okreœlenia status fitosocjologiczny. S¹ to w wiêkszoœci nieustabilizowane uk³ady o zmiennym sk³adzie florystycznym, który czêsto wydaje siê byæ ca³kowicie przypadkowy. Niejednokrotnie trudno mówiæ o konkretnym zbiorowisku, raczej o zgrupowaniach przypominaj¹cym stadia inicjalne sukcesji. Obok pokrytych p³ytami chodnikowymi lub kostk¹ brukow¹ powierzchni, opanowanych przez efemeryczne zbiorowiska roœlinnoœci synantropijnej, wystêpuj¹ fitocenozy zbiorowisk dywanowych, murawy nawi¹zuj¹ce do zbiorowisk kserotermicznych, napiaskowych, ³¹kowych. Na terenach prowadzonych badañ odnaleziono 4 zespo³y. W dwóch miejscach wystêpowa³ zespó³ Bunietum orientalis. Pojawia siê on w Lublinie bardzo czêsto i zajmuje du e powierzchnie. Gatunkiem dominuj¹cym jest rukiewnik wschodni, kwitn¹cy bardzo efektownie na kolor ó³ty, w okresie wiosennym. W zespole poza Bunias orientalis odnaleÿæ mo na gatunki z klasy Artemisietea, Molinio-Arrhenathereta. Dobrze rozpoznawalnym zespo³em w okresie wiosennym jest zespó³ Cardario drabe-agropyretum repentis. Gatunek charakterystyczny Cardaria draba jest gatunkiem w nim dominuj¹cym i posiadaj¹cym du e walory estetyczne. Poza nim spotkaæ mo na wiele gatunków pochodz¹cych z rzêdu Arrhenatheretalia, Onopordetalia, zwi¹zku Sisimbrion. W 3 miejscach ma ma³ych powierzchniach, w w¹skim pasie przy jezdni na trawnikach odnaleziono zespó³ Lolio-Potentilletum anserinae. Charakteryzuje go du e zwarcie Potentilla anserina i niemal wszystkich gatunków z zespo³u Lolio-Polygonetum. Najczêœciej spotykane s¹: Lolium perenne, Polygonum aviculare, Achillea millefolium i Poa annua. Zespó³ wykszta³ca siê w miejscach wiêkszego uwilgotnienia i u yÿnienia pod³o a. Tylko w jednym miejscu wyst¹pi³ zespó³ jêczmienia p³onnego Hordeetum murini najczêœciej pojawiaj¹cy siê na trawnikach osiedlowych, w dobrze nas³onecznionych miejscach. Tworzy on ma³e, kilkumetrowe p³aty, poroœniête g³ównie przez dorastaj¹cy 30 cm Hordeum murinum. Opisywany zespó³ otaczaj¹ murawy deptane lub zaniedbane trawniki, st¹d obecnoœæ gatunków z klasy Molinio-Arrhenatheretea i Artemisietea. Na trawnikach po³o onych w miejscach intensywnie wykorzystywanych przez mieszkañców odnaleziono zespó³ Lolio-Polygonetum o ma³o zró nicowanym sk³adzie gatunkowym. Dominowa³y tam: Lolium perenne, Plantago major, Polygonum arenastrum, Chamomilla suavelens, Festuca rubra oraz Capsella bursa-pastoris. Pojedynczo PT, Grassland Science in Poland, 15, 2012

4 196 E. Trzaskowska, P. Adamiec pojawia³y siê Lepidium rudetale, Taraxacum officinale, Trifolium repens, Achillea millefolium. Najwiêksz¹ grupê stanowi³y murawy nawi¹zuj¹ce pod wzglêdem fizjonomicznym do ³¹k kwietnych, o charakterze poœrednim miêdzy zbiorowiskami synantropijnymi a ³¹kami. Stanowi¹ one nie tylko znacz¹cy element zieleni miejskiej, s¹ tak e dodatkowo bogate w gatunki efektownie kwitn¹ce przez znaczn¹ czêœæ sezonu wegetacyjnego. Spotkaæ tu mo na przedstawicieli roœlinnoœci z rzêdu Arrhenatheretalia, gatunki z muraw deptanych rz¹d Plantaginetalia oraz z klas Artemisietea, Stellarietea, Koelerio-Corynephoretea, Trifolio-Geranietea (tab. 1). Walory estetyczne trawników uzale nione s¹ od bardzo wielu czynników m.in: budowy zbiorowisk spotykanych na danym terenie, liczby gatunków zielnych, odpornoœci roœlin na zniszczenia mechaniczne podczas koszenia, warunków pogodowych. Szczególnie efektowny jest wygl¹d trawników w okresie wiosennym. Na pocz¹tku maja zakwita Taraxacum officinale. Jest on gatunkiem pojawiaj¹cym siê na wszystkich murawach nawet deptanych, choæ w znacznie mniejszej iloœciowoœci i zwarciu. Po pierwszym koszeniu oko³o po³owy maja zaczyna siê bardzo bujny rozwój roœlin. Wiele z nich efektownie zakwita wystêpuje te znacznie wiêksze zró nicowanie kolorystyczne a trawniki wygl¹dem nawi¹zuj¹ do kwitn¹cych ³¹k. Po drugim koszeniu oko³o po³owy czerwca przy sprzyjaj¹cej pogodzie (wy sze temperatury ale te obecnoœæ opadów deszczu) trawniki ponownie staj¹ siê efektowne. Jednak wzrost temperatury, malej¹ca iloœæ opadów powoduj¹, e trawniki w okresie letnim s¹ ma³o efektowne. Niemal ca³kowicie wysychaj¹ trawy a skoszone nisko roœliny zielne potrzebuj¹ wiêcej czasu na odroœniêcie. Porównuj¹c zdjêcia wykonane na murawie koszonej i wystêpuj¹cej obok niekoszonej okazuje siê, e ta druga jest bardzo barwna, roœliny dorastaj¹ 40 cm, obficie kwitn¹ i staj¹ siê miejscem erowania wielu owadów, w tym motyli. Okres póÿno letni znowu jest bardzo efektowny. Kwitnie wiele gatunków tworz¹cym mniejsze lub wiêksze grupy oraz pojedyncze gatunki roœlin o du ych kwiatach. Walory estetyczne poszczególnych trawników przedstawiono na wykresach krzywej kwitnienia (ryc. 1) Jak wspomniano, na ich atrakcyjnoœæ w aspekcie percepcji estetycznej maj¹ wp³yw: wielkoœæ skupisk jakie tworz¹ roœliny, iloœæ gatunków kwitn¹cych, d³ugoœæ kwitnienia poszczególnych gatunków w zbiorowiskach. Do grupy najmniej efektownych zbiorowisk nale ¹ murawy deptane: Lolio-Polygonetum, wystêpuje tu ma³o barwnie kwitn¹cych gatunków (krzywa kwitnienia ma³o zró nicowana). Podobnie niewielkie walory wystêpuj¹ na trawniku, na którym odnaleziono zespó³ Hordeetum murini. Najwiêcej gatunków ozdobnie kwitn¹cych wystêpuje w zespole Bunietum orientalis, Cardario drabe-agropyretum repentis oraz na trawnikach bogatych w gatunki ³¹kowe i synantropijne (krzywa kilkuszczytowa). To tu wystêpuje najwiêcej roœlin o du ej towarzyskoœci, o jaskrawych kolorach tworz¹cych barwne plamy, widoczne nawet z du ej odleg³oœci. Do obficie i efektownie kwitn¹cych gatunków na trawnikach w Lublinie nale ¹: wiosn¹ bezwzglêdnie i wszêdzie Taraxacum officinale, trochê póÿniej Cardaria drabe, Bunias orientalis dominuj¹ce na terenach wystêpowania, na pozosta³ych pojedyncze skupiska Trifolium repens i Trifolium pratense. Latem dominuj¹ kwitn¹ce: Trifolium repens i Trifolium pratense, Potentilla anserina, Diplotaxis muralis, Lotus corniculatus, Galium mollugo, Medicago lupulina, Medicago sativa, Pastinaca sativa, PT, ¹karstwo w Polsce, 15, 2012

5 Tabela 1. Wykaz zespo³ów oraz liczba gatunków w wybranych punktach badawczych Lublina Table 1. Specification of associations and number of species at selected research points in Lublin Lp No. Lokalizacja miejsc badañ przy ulicach Localization of investigation places near streets Zespo³y odnajdywane na terenie badañ Associations found on the investigated area Liczba gatunków Number of species Liczba traw Number of grasses Liczba gatunków synantropijnych Number of synantropical species Liczba gatunków ³¹kowych, murawowych Number of meadow, lawn species Liczba gatunków leœnych, zaroœlowych Number of forest, bush species 1 Smorawiñskiego Szeligowskiego Szeligowskiego Andersa ChodŸki Cardario-Agropyretum Al. Solidarnoœci Me³giewska Bunietum orientalis U³anów Lolio-Polygonetum Sowiñskiego Hordeetum murini Krochmalna Diamentowa Samsonowicza Bunietum orientalis Filaretów Lolio-Polygonetum G³êboka Jana Paw³a Na³kowskich

6 198 E. Trzaskowska, P. Adamiec PT, ¹karstwo w Polsce, 15, 2012

7 Wartoœæ estetyczna trawników ekstensywnych na wybranych obiektach Lublina 199 Ryc.1. Aspekty barwne poszczególnych obszarów badañ (kolor ró owy, bia³y, niebieski, ó³ty) Fig. 1. Colour aspects of different research areas (pink, white, blue and yellow colour) Pimpinella saxifraga, Bellis perennis, Hieracium pilosella oraz pojedynczo Melandrium album, Achillea millefolium, Geranium pratense, Leontodon autumnalis, Rorippa sylvestris, Tragopogon pratensis, Ranunculus acris i R. repens, Picris hieracioides, Taraxacum officinale. Z kolei jesieni¹ obserwowane s¹: Trifolium pratensis, Medicago x varia, Galium mollugo, Plantago lanceolata. Wœród gatunków efektownie kwitn¹cych przewa aj¹ roœliny z ³¹k. Przeprowadzone badania nie pozwalaj¹ stwierdziæ, jaki jest najlepszy okres koszenia aby murawy zachowa³y najwiêksze walory estetyczne. Zale y to g³ównie od panuj¹cych warunków pogodowych np. iloœci opadów, wysokich temperatur. Z ca³¹ pewnoœci¹ niekorzystne jest koszenie wykonywane przy d³ugo utrzymuj¹cych siê wysokich temperaturach, dochodzi bowiem wtedy do przesuszenia wystêpuj¹cych roœlin, w tym g³ównie traw. Ponadto skoszone, zeschniête roœliny nie s¹ zbyt efektowne. Z drugiej strony równie koszenie w czasie pogody deszczowej, gdy dochodzi do niszczenia roœlin, a ich fragmenty s¹ mieszane z ziemi¹ daje bardzo ma³o estetyczny efekt. Wnioskuj¹c mo na stwierdziæ, e prowadzone zabiegi mo na by ograniczyæ w okresie letnim lipiec-sierpieñ i zmniejszyæ iloœæ wykonywanych zabiegów do 4 5 z obecnie wykonywanych 6 koszeñ. Nie sposób jednak okreœliæ konkretnych dat. Z ca³¹ pewnoœci¹ czêstsze zabiegi s¹ niekorzystne, bo wp³ynie to na zmniejszenie iloœci gatunków wystêpuj¹cych, zaœ koszenie rzadsze mo e wyeliminowaæ gatunki ³¹kowe, co potwierdzaj¹ badania prowadzone przez WYSOCKI istawick (2005). PT, Grassland Science in Poland, 15, 2012

8 200 E. Trzaskowska, P. Adamiec 4. Dyskusja Przy ocenie wygl¹du trawników zaobserwowano tendencjê do zani ania udzia³u traw. Zawy ano natomiast udzia³ gatunków kwitn¹cych, co wynika zapewne z tego, e mia³y one szersze liœcie, grubsze ³odygi i kolorowe kwiatostany, które szybciej by³y zauwa ane przez obserwatora, poniewa pokrywa³y wiêksz¹ powierzchniê ni drobniejsze i wê sze trawy. Na ocenê maj¹ tak e wp³yw warunki pogodowe, gdy lepiej wyeksponowane i widoczne s¹ kwiatostany roœlin podczas s³onecznej pogody. Olbrzymi wp³yw ma interpretowanie przez cz³owieka mnogoœci barw i kszta³tów, obserwowanych w przyrodzie, ma wp³yw subiektywne postrzeganie otoczenia. Jednak schemat, jakim odbierana jest przestrzeñ, jest jednakowy dla wszystkich ludzi i wi¹ e siê ze zwracaniem uwagi na plamy, linie i punkty. Poprzez poszukiwanie w otoczeniu tych elementów, percepcja wzrokowa pozwala rozpoznawaæ znajome formy i znaczenia. Postrzeganie krajobrazu przez cz³owieka wi¹ e siê przede wszystkim z widzeniem plam (STRZEMIÑSKI, 1969; FILTZHARRIS, 2007). Pojedyncze roœliny rosn¹ce obok siebie, obserwowane z okreœlonej odleg³oœci lub wysokoœci, w odbiorze ³¹cz¹ siê w skupiska, a potem w p³aty. Ogromna liczba odcieni koloru zielonego du ych terenów zieleni (np. trawniki czy parki), jak i innych domieszek barw jest ujednolicana do kilku tonów barwnych. Podczas obserwowania roœlinnoœci kwitn¹cej du o mocniej oddzia³ywaj¹ na ludzi barwy podstawowe. Kolory ó³ty, niebieski i czerwony (oraz ich pochodne fioletowy i pomarañczowy) widziane s¹ najczêœciej w postaci punktów lub linii. Zaœ przy odpowiednio du ej ich komplikacji i iloœci, przetwarzanie przez mózg obrazu, wi¹ e siê z multiplikacj¹ i powiêkszeniem zasiêgu widzenia intensywnego koloru. Dlatego patrz¹c na murawê z koniczyn¹ ³¹kow¹ czy na trawnik z mniszkiem pospolitym w pierwszym odbiorze skupiamy siê na intensywnoœci dominuj¹cej barwy oraz jej udziale wzglêdem terenu, nie dostrzegaj¹c detali. Dopiero dok³adniejsze przyjrzenie siê ze skupieniem b¹dÿ przybli enie do roœlin, pozwala dostrzec fakturê, strukturê i zró nicowanie odcieni. Wykorzystywanie tej zale noœci na trawnikach miejskich pozwala znacznie podnieœæ jakoœæ przestrzeni (FILTZHARRIS, 2007; EDWARDES, 2007; PETERSON, 2008). Cz³owiek w pierwszym kontakcie odbiera du e przestrzenie wra eniowo, nie skupiaj¹c wzroku, dlatego zmiennoœæ kolorów i du e zró nicowanie wzbudza odczucia estetyczne i szacunek dla miejskiej flory. Pomimo, e cechy widokowo-estetyczne krajobrazu nale ¹ do wartoœci niewymiernych, odgrywaj¹ jednak wa n¹ rolê jako czynnik oddzia³uj¹cy na psychikê. Cz³owiek jako pierwsze prze ycie piêkna zawsze wymienia przyrodê. Zieleñ z racji swej ró norodnoœci form, barw i cyklicznoœci zmian przysparza prze yæ estetycznych, niepowtarzalnych i nie maj¹cych odpowiedników w innych dziedzinach. Na przyrodnicz¹ i estetyczn¹ wartoœæ trawników bogatych w gatunki synantropijne zwracano ju uwagê w opracowaniach JANECKIEGO (1983), WYSOCKIEGO istawickiej (2000). Wartoœci wizualne i mo liwoœæ wykorzystania takiej roœlinnoœci podkreœla³ JANECKI (1983) oraz KAZIMIERSKA i WSP. (2009) Bogate w gatunki spontaniczne: murawowe, ³¹kowe czy synantropijne trawniki cenione s¹ równie ze wzglêdów u ytkowych. Nie wymagaj¹ nak³adów finansowych, charakteryzuj¹ siê wiêksz¹ produktywnoœci¹, odpornoœci¹ na suszê i choroby traw PT, ¹karstwo w Polsce, 15, 2012

9 Wartoœæ estetyczna trawników ekstensywnych na wybranych obiektach Lublina 201 (STAWICKA, 1997; HARKOT i WSP., 1998; WYSOCKI istawicka, 2000; BOGDANOWSKI, 2001; HABER, 2005; GAW OWSKA, 2007). 5. Wnioski Trawniki przyuliczne charakteryzuj¹ siê du ym zró nicowaniem florystycznym. S¹ to efektownie kwitn¹ce fitocenozy, nawi¹zuj¹ce w wiêkszoœci do zbiorowisk murawowych i ³¹kowych. G³ównymi czynnikami decyduj¹cymi o ich walorach estetycznych, s¹ sk³ad gatunkowy, warunki siedliskowe oraz pielêgnacja. Wystêpowanie w ich obrêbie roœlin dwuliœciennych poprawia wartoœci widokowe, poprzez tworzenie siê wielokolorowych wysp na tle krajobrazu miasta. Istnienie ró nobarwnych muraw jest uzasadnione ze wzglêdów zdrowotnych, ekologicznych oraz estetycznych. Najmniej efektowne zbiorowiska nale ¹ do muraw deptanych: Lolio-Polygonetum, niewielkie walory wystêpuj¹ na trawniku, na którym odnaleziono zespó³ Hordeetum murini. Najwiêksze walory estetyczne wykazuj¹ zespo³y: Bunietum orientalis, Cardario drabe-agropyretum repentis oraz trawniki, na których nie mo na okreœliæ przynale noœci fitosocjologicznej, bogate w gatunki ³¹kowe i synantropijne. Trawniki ekstensywne (rzadko koszone, nienawo one) utrzymywane w zieleni miejskiej s¹ sta³ym i wartym utrzymywania, Ÿród³em doznañ dla ludzi podatnych na piêkno przyrody. Równie trawniki przyuliczne, które nie s¹ kontemplowane bezpoœrednio (ze wzglêdu na niedostêpnoœæ), nawet bogate w efektownie kwitn¹ce gatunki synantropijne mog¹ byæ dobrze odbierane przez mieszkañców. Literatura BOGDANOWSKI J., Trawnik czy ³¹ka kwietna? Aura, 5, DUNNETT N., HITCHMOUGH J., The Dynamic Landscape. Taylors & Francis, London and New York, ss EDWARDES G., Naucz siê dobrze fotografowaæ krajobrazy. Zoner Press, Cieszyn, ss FALIÑSKA K., Sezonowa zmiennoœæ zespo³ów roœlinnych jako czynnik atrakcyjnoœci turystyczno-rekreacyjnej lasów. W: Przyrodnicze uwarunkowania rozwoju turystycznych form rekreacji (red. J. Bogucki). Wyd. AWF, Warszawa, FILTZHARRIS T., Fotografia krajobrazu. Wyd. Galaktyka, ódÿ. GAW OWSKA A., ¹ki w wielkich miastach-niedocenione przestrzenie trawiaste. Przyroda i miasto, 4 (red. J. Rylke). Wyd. SGGW: GRABOWSKI K., GRZEGORCZYK S., KWIETNIEWSKI H., KOZIKOWSKI A., Walory u ytkowe wybranych gatunków i odmian traw przeznaczonych na trawniki rekreacyjne. ¹karstwo w Polsce, 9, HABER Z., URBAÑSKI P., Kszta³towanie terenów zieleni z elementami ekologii. Akademia Rolnicza, Poznañ, ss. 256 PT, Grassland Science in Poland, 15, 2012

10 202 E. Trzaskowska, P. Adamiec HARKOT W., CZARNECKI Z., Wp³yw sk³adu gatunkowego i odmianowego mieszanek trawnikowych oraz zabiegów pielêgnacyjnych na wartoœæ estetyczn¹ trawników. W: Krajobraz i ogród wiejski, 3. Przyrodniczy i kulturowy krajobraz wiejski (red. J. Janecki, Z. Borkowski). Wyd. KUL, Lublin, HARKOT W., CZARNECKI Z., FIUK J., Wstêpna ocena udzia³u roœlin motylkowych w zbiorowiskach trawiastych Lublina. Biuletyn Naukowy, 1, JANECKI J., Cz³owiek a roœlinnoœæ synantropijna na przyk³adzie Warszawy. Wyd. SGGW-AR, Warszawa, ss. 128 KAZIMIERSKA N., SZYMURA M., WOLSKI K., Aesthetic aspects of plant communities of ruderal urban sites in Szczecin. Biodiversity Research Conservation, 13, KOSTROWICKI A.S., Zastosowanie metod geobotanicznych w ocenie przydatnoœci terenu dla potrzeb rekreacji i wypoczynku. Przegl¹d geograficzny, 42 (4), KÜHN N., Intentions for the Unintentional Sontaneous Vegetation as the Basis for Innovative Planting Design in Urban Areas. Journal of Landscape Architecture, 3, MATUSZKIEWICZ W., Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roœlinnych Polski. PWN, Warszawa, ss MIREK Z., PIÊKOŒ-MIRKOWA H., ZAJ C A., ZAJ C M., Flowering plants and pteridophytes of Poland: a checklist. Krytyczna lista roœlin naczyniowych Polski. W. Szafer Institute of Botany Polish Academy of Sciences, Kraków, ss PETERSON B., Kreatywna fotografia bez tajemnic. Wyd. Galaktyka, ódÿ, ss.160. PROÑCZUK S., PROÑCZUK M., Poszukiwanie gatunków i odmian traw na trawniki ekologiczne. Zeszyty Naukowe UP we Wroc³awiu, Rolnictwo, 545, STAWICKA J., Wykorzystanie roœlin motylkowych na terenach zieleni miejskiej. W: Przyroda i miasto, (red. J. Rylke). Wyd. SGGW, Warszawa, STRZEMIÑSKI W., Teoria widzenia. Wydawnictwo Literackie, Kraków, ss WYSOCKI C., Studia nad funkcjonowaniem trawników na obszarach zurbanizowanych. Wyd. SGGW, Warszawa, ss. 95. WYSOCKI C., STAWICKA J., Ocena zmian florystycznych runi trawników miejskich. ¹karstwo w Polsce, 3, WYSOCKI C., STAWICKA J., Trawy na terenach zurbanizowanych. ¹karstwo w Polsce, 8, Aesthetic value of extensive lawns on selected items of Lublin E. TRZASKOWSKA, P.ADAMIEC Department of Landscape Formation, John Paul II Catholic University of Lublin Summary The lawns take up the largest area of green areas. According to the definition of land they are moor surfaces with herbaceous plants (HABER, 2005), mostly appearing as 5 6 aggregations of selected species. In the research there have been evaluated the aesthetics of extensive lawns appearing near the roads on which as a result of species succession there appear spontaneous, synanthropic, pasture, grassland and synanthropic communities. The research highlighted a changeability of such lawns defined by an aesthetic aspect, flowering period, color variation. Evaluation of PT, ¹karstwo w Polsce, 15, 2012

11 Wartoœæ estetyczna trawników ekstensywnych na wybranych obiektach Lublina 203 these grasslands in terms of aesthetic values is essential in establishing the scope and manner of protection and the definition of the principles of the logic use of existing natural resources in accordance with the predisposition to develop multifunctional urban green areas. It may be a factor of establishing the principles of ecologically stable use of these areas, including reduced maintenance costs and increasing the green areas of biodiversity. Adres do korespondencji Address for correspondence: dr Ewa Trzaskowska Katedra Kszta³towania Krajobrazu Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Paw³a II, ul. Konstantynów 1H, Lublin paweladamiec@kul.pl PT, Grassland Science in Poland, 15, 2012

12