Susza jest, czy jej nie ma?

Transkrypt

1 Susza jest, czy jej nie ma? Rok 2015 w rolnictwie zaczął się od protestów rolników, praktycznie wszystkich kierunków produkcji w związku z brakiem tzw. opłacalności produkcji. Zachodzi pytanie, jaka jest opłacalność produkcji rolniczej i jaka jest rzeczywistość z tą potęgą w rolnictwie i na wsi? Oczywiście chodzi o potęgę ekonomiczną, czyli kondycję ekonomiczną rolnictwa, gospodarstw rolnych, gdyż co jakiś czas odżywają protesty rolników wynikające z niskiej lub żadnej opłacalności produkcji rolniczej, czyli od protestów producentów trzody chlewnej, po producentów zbóż i producentów mleka, wołowiny i sadowników. Tak, jak sytuacja w opłacalności produkcji trzody chlewnej jest od paru lat zła, tak i w pozostałych kierunkach produkcji jest zła od tego roku, czyli że produkcja ta nie jest opłacalna ze względu głównie na niskie ceny skupu. Przyczyny tego są różne, choć jako podstawową wymienia się tzw. embargo, czyli brak eksportu produktów rolnych na kierunku wschodnim, czy też wcześniej zakaz uboju rytualnego. Ale chyba nikt w najczarniejszym widztwie nie przewidział tego, co będzie latem, czyli klęski suszy w wyniku braku lub małych opadów, a także dużych temperatur jak na nasze warunki klimatyczne. A w dodatku to wszystko po zimie prawie bez śniegu i chłodnej wiośnie też z małymi opadami. Skumulowanie tych nieszczęść pogodowych wystąpiło właśnie latem, czyli głównie obniżeniem plonów z tuz, zbóż, szczególnie jarych, niższych plonów rzepaków i zapewne na jesieni kukurydzy, okopowych, warzyw i owoców. Sytuacja pogodowa jest na tyle fatalna, że zagrożone są następne terminy agrotechniczne tzn. uprawy i siewy polonów i zasiewów ozimych. Oczywiście nikt nie jest w stanie takiej sytuacji przewidzieć, ale to nie znaczy, że taką ewentualność trzeba wykluczać i nie przedsięwziąć działań tzw. łagodzących, mając choćby na uwadze biblijną historię o siedmiu latach tłustych i siedmiu latach chudych, choć tych chudych chyba jest ostatnimi laty u nas więcej. Fakt faktem nastroje ludności wiejskiej, rolniczej nie są dobre, głównie w tzw. patrzeniu w przyszłość gospodarowania. Szczególnie dlatego, że nie funkcjonuje, po tylu latach unijnego rolnictwa, rozwiązanie systemowe w tym względzie, a są tylko doraźne działania w wyniku presji, niczym rzucanie ochłapów po długim napominaniu, a już jakąś groteską jest przepychanka, czy jest susza, czy jej nie ma i w ogóle co jest tą suszą? Czy 30 % strat suszowych (i innych) w naszym klimacie, to dużo, czy mało i dlaczego właśnie tyle. Aktualnie obowiązujący system ubezpieczeń od tzw. klęsk w rolnictwie nie spełnia celu do jakiego jest przeznaczony, a z ubezpieczających się rolników robi frajerów. Nawet liczy mówią coś o tym systemie, na 1 milion 350 tys. gospodarstw pobierających dopłaty bezpośrednie ubezpieczyło się raptem 86 tys. gospodarstw. A zawołanie jak żyć dotyczy już wszystkich zawodów rolniczych.

2 Niedawna, 10. rocznica zjednoczenia się naszego kraju z UE obfitowała w wiele różnych podsumowań, czyli wykazania naszych korzyści po wstąpieniu do UE, w tym szczególnie korzyści dla naszego rolnictwa. Wielkie kwoty, które przeszły do rolnictwa mogły nie zorientowanych wprowadzić w osłupienie, bo rzeczywiście, wg ARiMR z PROW będzie to (wypłacona do końca 2015 r.) kwota ponad 70 mld zł, a płatności bezpośrednie za 2014 r. to kwota 14,2 mld zł. Przytoczone tak wielkie kwoty dla rolnictwa (dla 1,353 mln gospodarstw) dają średnio tylko ok. 11 tys. zł na jedno gospodarstwo, czyli niecały 1 tysiąc na miesiąc, co już nie jest taką wielką kwotą, wzbogacającą rolników. Poza tym płatności bezpośrednie to dopłaty do kosztów produkcji roślinnej mające na celu wyrównanie opłacalności tej produkcji w sytuacji rynku unijnego, który w rzeczywistości jest rynkiem regulowanym, i który nie pozwala na duży wzrost cen produktów rolnych. A dopłaty dla rolnictwa są elementem polityki UE, której jednym z głównych celów powstania i funkcjonowania było wyrównanie poziomu życia ludności wiejskiej do miejskiej, o czym zapomina się, mając przed oczami tak duże kwoty wchłonięte przez rolnictwo. Nawet wprost wytyka się, że każdy z spoza rolnictwa dopłaca rolnikom ok. 400 zł rocznie, co jest nieporozumieniem wynikającym z nieznajomości faktów. Dopełnieniem tych nieporozumień na tle dofinansowywania rolnictwa, były wystąpienia kręgów biznesowych w imię tzw. sprawiedliwości społecznej, o płacenie przez rolników podatków dochodowych i o przynależność do ZUS, a nie KRUS, czyli o płacenie większych składek emerytalnorentowych, a właściwie to chodziło o dofinansowywanie przez budżet państwa KRUS-u, ale już nie mówi się o dofinansowaniu ZUS-u i o tym, że rolnicy płacą podatek gruntowy bez względu, czy mają dochody czy nie mają, a świadczenia z KRUS są odpowiednio niższe niż z ZUS. Czy takim uwarunkowaniom rolnicy są winni? Protesty rolników jeszcze bardziej antagonizują poglądy o sytuacji wsi, czyli rolników, którzy tyle miliardów dopłat otrzymują i jeszcze im mało, przykładem może być zauważenie, że rolnicy na protesty przyjeżdżają markowymi, dużymi, nowymi ciągnikami, które na pewno kosztują nie dziesiątki, a setki tysięcy złotych, więc o co im chodzi, mając taki majątek? Myślenie takie ma podstawowy błąd, bo ciągnik to jest narzędzie pracy, które produkuje taniej, czyli teoretycznie żywność powinna być tańsza, a poza tym te super ciągniki kupione są w większości za pieniądze w części unijne, a w części kredytowe, stąd ta własność jest problematyczna, dopóki nie będzie całkowitej spłaty zobowiązań, jeśli będzie z czego spłacić. Jest jeszcze jedno, czego ci krytykanci w tym wszystkim nie widzą, to że te ciągniki to są znanych marek ale zachodnich, kupione też właściwie u sprzedawcy z zachodu i za kredyty pobrane w kraju, ale w bankach właściwie zagranicznych, czyli że dotacje unijne i w części nasze, to finansują nie nasze firmy, nie naszych producentów, nie naszych handlowców i nie nasze banki, a co ma z tego nasze państwo, czyli budżet, chyba dochód z podatki dochodowego, którego nie ma dla zasady. W dodatku krytykujący i nastawieni nieprzychylnie do rolnictwa i rolników, podstawową żywność to kupują we wszelkiego typu marketach, które też nie są polskie i nie sprzedają tylko polską żywność, a wręcz przeciwnie, co nie jest do pomyślenia w marketach w krajach zachodnich. Czy dzisiaj poziom życia ludności wiejskiej-rolniczej jest wyrównany, czy zbliżony do poziomu życia ludności miejskiej, i czy protesty rolników w związku z niskimi dochodami są uzasadnione, czy nie? Aby odpowiedzieć na to pytanie, należy zmierzyć bieżącą opłacalność produkcji rolniczej, bo opłacalność tą można przedstawić na różne sposoby, od analiz jednostkowych do analiz całości produkcji w gospodarstwie rolnym, jak też poprzez prowadzenie rachunkowości gospodarstwa rolnego, czyli w efekcie na jaki dochód rolnik

3 może liczyć ze swojej produkcji w 2015 r., po uwzględnieniu oczywiście wszystkich kosztów tej produkcji. W celu osiągnięcia maksymalny dochodów konieczne jest prawidłowe zarządzanie gospodarstwem rolnym. A to, że zarządzanie gospodarstwem rolnym, w tym planowanie produkcji nie jest wbrew pozorom czymś prostym, można przekonać się już choćby po tym, że zbiory i produkcję rolnik musi planować prawie z rocznym wyprzedzeniem, nie mając pewności co do zbytu i cen zbytu planowanej produkcji, jak też to, czy warunki pogodowe (opady, temperatura itp.) będą sprzyjające, czy też nie dla upraw. Poza tym w planowaniu produkcji rolnik musi uwzględnić to, jakimi środkami produkcji dysponuje jego gospodarstwo. A i tak może to okazać się zawodne, gdy przypadek suszy czy przymrozków i inne, mogą w znacznym stopniu zmniejszyć produkcję i jej opłacalność. Rok ubiegły wg ekonomistów rolnictwa był zły dla rolnictwa, bo rolnictwo dużo straciło na sytuacji rynkowej, gdyż spadły ceny skupu głównie zbóż, mleka, żywca wieprzowego i wołowego, a wzrosły środków do produkcji rolne. Poza tym ciągniki i maszyny rolnicze nie są tanie. Kiepską sytuację ekonomiczną w naszym rolnictwie zauważono i w UE, szacując spadek dochodów rolników w 2014 r. W dobrym dla rolnictwa 2011 r. dochód na 1 ha przeliczeniowy wg GUS wyniósł zł, a za 2012 r. na poziomie zł i w 2013 r zł, co daje parytet dochodu do średniego krajowego wynagrodzenia netto wg GUS w 2011 r. 71,81 %, w 2012 r. 61,67 %, w 2013 r. 70,55 %, a za 2014 r. jeszcze brak danych. A jakich dochodów mogą spodziewać się rolnicy w bieżącym roku? Ponieważ gospodarstwa są różne, należy założyć ich wielkości i rodzaj produkcji. Do analizy będą to gospodarstwa o produkcji tradycyjnej (1), czyli roślinnej na potrzeby paszowe produkcji zwierzęcej (trzody chlewnej, mleka i opasów), jak też z produkcją tylko roślinną zbóż (2), a następne to z produkcją trzody chlewnej w cyklu zamkniętym (3) i produkcją mleka (4) i opasów (5). Wyniki - roczne dochody na 2015 r., czyli przychody pomniejszone o koszty poniesione w tym roku, dla tych wielkości gospodarstw (zrównoważonych pracą) i rodzajów produkcji po rocznym cyklu produkcji wg aktualnych cen rynkowych (sierpień 2015 r.) będą przypuszczalnie wynosić: 1. Gospodarstwa tradycyjne (ok.40 ha), wynik minusowy ok. 12,5 tys. zł, 2. Gospodarstwa z produkcją zbóż (ok. 100 ha), wynik plusowy ok. 29,7 tys. zł, 3. Gospodarstwa trzodowe (ok. 40 ha), wynik minusowy ok. 39,4 tys. zł, 4. Gospodarstwa mleczne (ok. 27 ha), wynik plusowy ok. 22,0 tys. zł, 5. Gospodarstwo z produkcją opasów (ok. 40 ha), wynik plusowy ok. 11,0 tys. zł.

4 Wykres rocznych dochodowości gospodarstw rolnych ze spełnioną z UE normą pracy (tys. zł) 1. prod. tradycyjna, 2. prod. roślinna, 3. prod. trzody, 4. prod. opasów, 5. prod. mleka. Wykres ten prezentuje dochody w latach , i daje pogląd o dobrych latach 2011 i 2012, średnich 2013 i 2014 i najgorszym bieżącym 2015 roku. Wyniki te należałoby jeszcze skorygować o kwotę 59,8 tys. zł, czyli o wynagrodzenie na poziomie średniego krajowego wynagrodzenia netto w kraju wg GUS, dla dwóch osób (rolnik i żona) pracujących w gospodarstwie zrównoważonym nakładami pracy do normy godzin pracy osób zatrudnionych na etacie. Wtedy wyniki będą; 1. minus 61 tys. zł, 2. minus 72 tys. zł, 3. minus 99 tys. zł, 4. minus 38 tys. zł, 5. minus 49 tys. zł i 6. Minus 30 tys. zł.

5 Zestawienie teoretycznych rocznych dochodów gospodarstw rolnych w 2015 r. wg specjalizacji produkcji: 1. gosp. tradycyjne 13,5 ha, minus 61,1 tys. zł 2. gosp. tradycyjne 40,0 ha, minus 72,3 tys. zł 3. gosp. trzodowe 40,0 ha, minus 99,2 tys. zł 4. gosp. mleczne 27,0 ha, minus 38,2 tys. zł 5. gosp. opasy 40,0 ha, minus 49,2 tys. zł 6. gosp. roślinne 100,0 ha, minus 30,1 tys. zł Z zestawienia tych wyników widać, że na dodatni wynik (dochód plusowy) na koniec tego roku nie może liczyć żadne gospodarstwo. Gospodarstwa z dochodem ujemnym, to przede wszystkim gospodarstwa z produkcją trzody chlewnej, gospodarstwa produkujące opasy, mleko i z produkcją roślinną, jak też tzw. tradycyjne, w których również wielkość dochodu ujemnego zależy też od wielkości gospodarstwa. Wyniki te są odbiciem aktualnych cen rynkowych skupu, czyli bardzo niskich głównie cen żywca wieprzowego i wołowego, mleka, a względnie dobrych cen zbóż. Prosty stąd wniosek, że nie wszystkie gospodarstwa będzie stać na prawidłowe funkcjonowanie, nie mówiąc już o unowocześnieniu i wprowadzeniu nowych technologii produkcji. Dochody te, tym bardziej nie gwarantują rocznego utrzymania rodziny rolnika (dwóch osób pracujących w gospodarstwie rolnym) na poziomie tzw.

6 miejskim, czyli wielkości dwóch średnich wynagrodzeń krajowych netto. Inny wniosek to ten, że aktualnie żadna produkcja rolnicza nie daje takiej opłacalności, by tzw. życie ludności rolniczej było zbliżone do poziomu życia ludności miejskiej (z średniego krajowego wynagrodzenia) i to, pomimo wymienionych dofinansowań rolnictwa. Oczywiście, porównując dochody gospodarstw rolnych do wynagrodzeń średnich netto, należy również porównać nakłady pracy włożonej przez poszczególne gospodarstwa. Dla gospodarstwa z produkcją mleka są one na poziomie 110% nakładów pracy wynikającej z normy zatrudnienia na etacie, a dla gospodarstwa z produkcją trzody chlewnej na poziomie 101% i gospodarstwa tzw. tradycyjnego na poziomie 114%. Porównując wyniki dla tych typów gospodarstw (o zbliżonym nakładzie pracy do nakładów etatowych pracowników), można stwierdzić, że te gospodarstwa nie będzie stać na unowocześnienie majątku i utrzymanie rodziny. Więc jaką potęgą ekonomiczną w aktualnych warunkach rynkowych jest rolnik, gospodarstwo rolne, mówią przedstawione wyliczenia dochodów z produkcji rolniczej. Zachodzi wobec tego pytanie z czego utrzymuje się rodzina rolnicza? Pewnie z tego, co ma zaoszczędzone z poprzednich lat, z tego że majątek gospodarstwa starzeje się, że w rodzinie ktoś ma rentę czy emeryturę, że dzieci wiejskie nie chodzą w luksusach, że wesele wiejskie będą skromniejsze, a kupno nowocześniejszej maszyny, czy tym bardziej ciągnika, to przyszłość nie określona, itp. A, że nastroje ludności rolniczej wynikające z bieżącej sytuacji ekonomicznej są kiepskie, potwierdza chociażby (anonimowa) ankieta gospodarstw rolnych przeprowadzana w tym celu do kwartalnego badania koniunktury w rolnictwie, według której rodzina rolnicza patrzy w przyszłość swojego gospodarstwa rolnego ; z ufnością - 12% odpowiedzi, z obawą 76% odpowiedzi i ze strachem 12% odpowiedzi, a na co przeznaczone były w 2014 r. dopłaty z UE, to aż 20% odpowiedzi było na potrzeby życiowe i 54% to na środki produkcji i tylko 26% na cele inwestycyjne, co też jest wymowne o sytuacji ekonomicznej w rolnictwie. To jakie straty są w rolnictwie w aktualnej sytuacji i suszy rolniczej? Trudno je precyzyjnie wyliczyć, choć można oszacować z dużym prawdopodobieństwem. Skoro gospodarstwo średnie w województwie, czyli 13,51 ha ma szacowaną stratę ok. 61 tys. zł, a średnie gospodarstwo w kraju to 10,30 ha (kto wie ile właściwie wynosi?), czyli ok. ¾ z 61 tys. zł, tj. ok. 45 tys. zł, a gospodarstw w kraju jest (kto wie ile?) tys. pobierających dopłaty, co daje prawdopodobny wynik start ok. 69 mld zł i jak to się ma do podawanych oficjalnie strat ok. 1 mld zł i planie wypłacenia rolnikom poszkodowanym 550 mln zł. Trzeba mieć też świadomość, że straty te to straty tegorocznej produkcji, a chyba nie trzeba wielkiej wyobraźni, że skutki tegorocznej suszy przejdą też na rok następny. Wynikające z tonu różnych wypowiedzi i komentarzy, wymawianie dopłat dla rolnictwa, czy też wymawianie rolnikom nie płacenia podatków dochodowych i przynależności do KRUS, wynika zapewne z nieznajomości uwarunkowań funkcjonowania unijnego rolnictwa i sytuacji ekonomicznej w rolnictwie. Rolnicy mogą płacić i ZUS i podatek dochodowy, oczywiście jeżeli będą mieli z czego płacić, bo póki co to się na to nie zanosi. Rolnicy, górnicy, czy inni pracujący organicznie, muszą wiedzieć, że w tym rozdaniu, to są tylko pracownikami, a z ich pracy to inni mają premie, bo sprzedają trud ich pracy. Jan Brożek WODR w Poznaniu