Program Wychowawczo-Profilaktyczny. Przedszkola nr 187 Leśny Zakątek. w Zespole Szkolno-Przedszkolnym nr 1. w Poznaniu

Transkrypt

1 Program Wychowawczo-Profilaktyczny Przedszkola nr 187 Leśny Zakątek w Zespole Szkolno-Przedszkolnym nr 1 w Poznaniu Program Wychowawczo-Profilaktyczny Przedszkola nr 187 Leśny Zakątek w ZS-P nr 1 w Poznaniu został uchwalony przez Radę Rodziców ZS-P nr 1 w porozumieniu z Radą Pedagogiczną ZS-P nr 1. Strona 1 z 17

2 Wstęp Program wychowawczo profilaktyczny zakłada podmiotowe traktowanie dzieci, poszanowanie ich godności osobistej, stwarzanie sytuacji wyzwalającej ich aktywność oraz warunków do pełnego rozwoju osobowego każdego z wychowanków, zgodnego z ich wrodzonym potencjałem i możliwościami. Program został opracowany w oparciu o diagnozę sytuacji wychowawczej w przedszkolu oraz wyniki ewaluacji wewnętrznej. Z badań wynika, że dzieci uczęszczające do naszego przedszkola wykazują duży przyrost wiedzy i umiejętności oraz czują się w przedszkolu bezpiecznie. Niniejszy plan ma za zadanie podtrzymać ten stan. Podmiotem działań wychowawczych w stosunku do swoich dzieci są rodzice. Nauczyciele w swojej pracy wychowawczej uzupełniają w tym zakresie obowiązki rodziców oraz współdziałają z nimi. Jednym z najważniejszych zadań wychowawczych jest wspomaganie wszechstronnego rozwoju dzieci. Program wychowawczy stanowi wytyczne do pracy dla dyrektora przedszkola, nauczycieli, pedagoga, pracowników niepedagogicznych oraz organizacji i instytucji wspomagających pracę przedszkola. Realizacja założeń programowych wpłynie na spójność i wielokierunkowość oddziaływań wychowawczych. 1. Podstawy prawne programu wychowawczego: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe w dniu 2 kwietnia 1997 r., przyjęta przez Naród w referendum konstytucyjnym w dniu 25 maja 1997 r., podpisana przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 16 lipca 1997 r. (Dz.U. z 1997 r. Nr 78 poz. 483 ze zm.), Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. - Prawo oświatowe (Dz.U poz. 59 ze zm.), Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (Dz. U. z 2018 r. poz. 967 ze zm.) Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2017 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego (Dz.U. z 2017 r. poz. 356 ze zm.), Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności sporządzona w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., zmieniona następnie Protokołami nr 3, 5 i 8 oraz uzupełniona Protokołem nr 2 (Dz.U. z 1993 r. Nr 61 poz. 284 ze zm.), Konwencja o Prawach Dziecka przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych (Dz.U. z 1991 r. Nr 120 poz. 526 ze zm.). Statut przedszkola. Strona 2 z 17

3 2. Cele programu: Kształtowanie umiejętności społecznych dzieci: porozumiewanie się z dorosłymi i dziećmi, zgodne funkcjonowanie w zabawie i w sytuacjach zadaniowych Kształtowanie umiejętności korzystania z własnej wolności przy zachowaniu szacunku dla wolności wyboru innych osób oraz ponoszenie odpowiedzialności za własne wybory Kształtowanie umiejętności refleksji na nad swoimi emocjami, decyzjami i wyborami oraz nad ich konsekwencjami Kształtowanie u dzieci czynności samoobsługowych, nawyków higienicznych i kulturalnych, zdrowego odżywiania Wdrażanie dzieci do utrzymywania ładu i porządku oraz kształtowanie odpowiedzialności za powierzone dyżury Wychowanie zdrowotne i kształtowanie sprawności fizycznej dzieci Wdrażanie dzieci do dbałości o bezpieczeństwo własne oraz innych w przedszkolu, w domu, na ulicy Kształtowanie wartości rodzinnych, obywatelskich i patriotycznych 3. Model absolwenta Wychowankowie Przedszkola nr 187 Leśny Zakątek w Poznaniu mają wzrastać w poczuciu szacunku i bezpieczeństwa. Kadra pedagogiczna przedszkola ma świadomość, że dzieci uczą się najchętniej poprzez zabawę. Respektując indywidualne potrzeby każdego dziecka, nauczyciele pobudzają i wspierają rozwój przedszkolaka, czuwając nad jego prawidłowym przebiegiem. Stymulują również naturalną ciekawość świata oraz chęć zdobywania wiedzy. Uczą samodzielności i współpracy w grupie rówieśniczej. Ważnym aspektem jest budzenie w dzieciach miłości do małej i wielkiej ojczyzny. Absolwent przedszkola: Przestrzega reguł obowiązujących w społeczności dziecięcej (stara się współdziałać w zabawach i w sytuacjach zadaniowych) oraz w świecie dorosłych Strona 3 z 17

4 Samodzielnie radzi sobie w sytuacjach życiowych i próbuje przewidywać skutki swoich zachowań Akceptuje siebie, dostrzega swoje słabe i mocne strony Odczuwa silną więź ze swoją rodziną Wie, że nie należy chwalić się bogactwem i nie należy dokuczać dzieciom, które wychowują się w trudniejszych warunkach, jest tolerancyjny i otwarty na świat Cechuje się wrażliwością emocjonalną, nazywa swoje emocje respektuje uczucia innych ludzi Jest kreatywny i odkrywczy Postępuje w sposób moralny Reprezentuje postawę prozdrowotną i proekologiczną Orientuje się w zasadach zdrowego żywienia Wie, jak należy zachować się w sytuacji zagrożenia i gdzie można otrzymać pomoc, umie o nią poprosić Wie, jak należy się zachować na uroczystościach, np. na koncercie, festynie, przedstawieniu, w teatrze, w kinie, w instytucjach kulturalnych Jest świadomy swojej przynależności narodowej, etnicznej, językowej, posługuje się językiem ojczystym w sposób prawidłowy Wie, że wszyscy ludzie mają równe prawa Wymienia nazwę swojego kraju i jego stolicy, rozpoznaje symbole narodowe (godło, flaga, hymn) Nazywa wybrane symbole związane z regionami Polski ukryte w podaniach, przysłowiach, legendach, bajkach Orientuje się, że Polska jest jednym z krajów Unii Europejskiej Jest gotowy do podjęcia nauki w szkole podstawowej 4. Założenia programu i formy realizacji Zajęcia w przedszkolu uwzględniają założenia programu wychowawczo - profilaktycznego. Nauczyciele dostosowują przekazywanie wiedzy, kształtowanie umiejętności i postaw wychowanków do odpowiedniej w tym wieku aktywności Strona 4 z 17

5 dzieci, umożliwiają poznawanie świata, wspomagają samodzielność uczenia się, inspirują do wyrażania własnych myśli i przeżyć oraz rozbudzają ciekawość poznawczą i motywację do dalszej edukacji. Formy oddziaływań wychowawczych obejmują: zabawy dowolne wg zainteresowań i potrzeb dzieci zajęcia i zabawy zorganizowane spacery, wycieczki, zabawy na powietrzu 5. Metody pracy wychowawczej aktywizujące podające (opowiadanie, pogadanka, historyjka obrazkowa, wiersze, piosenki, praca z tekstem), problemowe (gry dydaktyczne, giełda pomysłów, inscenizacja, scenki rodzajowe). nowatorskie Ponadto, organizujemy konkursy tematyczne, teatrzyki, koncerty, festyny, maratony, olimpiady, akcje społeczne i charytatywne, dni tematyczne. Wszystkie działania opierają się na ścisłej współpracy nauczycieli, dzieci oraz rodziców. 6. Zadania wychowawcze Dyrektor i wicedyrektor ZS-P nr 1 : dba o prawidłowe funkcjonowanie przedszkola współpracuje z rodzicami nadzoruje poziom pracy wychowawczej oraz opiekuńczej organizuje oraz koordynuje działania wychowawcze stwarza odpowiednie warunki do respektowania praw dziecka Nauczyciele: poznają dzieci oraz ich środowisko ściśle współpracują z rodzicami Strona 5 z 17

6 wspierają rozwój dziecka poprzez współpracę ze specjalistami: pedagogiem, psychologiem, logopedą, poradnią psychologiczno pedagogiczną, instytucjami z różnych dziedzin organizują spotkania, wspierają i wspomagają rodziców w działaniach wychowawczo-opiekuńczych rozwiązują indywidualne problemy poprzez udzielanie dzieciom wszechstronnej pomocy propagują zasady kulturalnego zachowania troszczą się o zdrowie dzieci, w szczególności poprzez wdrażanie ich do dbałości o higienę osobistą oraz przestrzegania zasad bezpieczeństwa i higieny pracy tworzą bezpieczną dla dziecka atmosferę, warunkującą zdrowie fizyczne i psychiczne stosują środki wychowawcze wzmacniające pozytywne zachowania dzieci eliminują zachowania niepożądane ściśle współpracują z rodziną dziecka w celu ujednolicenia oddziaływań wychowawczych Rodzice: dbają o właściwą formę spędzania czasu wolnego przez dzieci współdziałają z nauczycielami i specjalistami w sprawach wychowania i kształcenia dzieci współtworzą atmosferę bezpieczeństwa i wzajemnego szacunku w społeczności przedszkolnej kształtują i wspierają rozwój swojego dziecka poprzez prezentowanie odpowiedniej postawy, tolerancji w celu utrwalania zachowań pożądanych społecznie Pracownicy niepedagogiczni: reagują na przejawy negatywnych zachowań i informują o tym nauczyciela wspomagają nauczycieli w realizowaniu działań wychowawczych Strona 6 z 17

7 Rada Rodziców: reprezentuje ogół rodziców oraz podejmuje działania wspierające proces wychowawczy przedszkola współdecyduje o formach pomocy dzieciom oraz ich wypoczynku współuczestniczy w opracowaniu programu wychowawczego przedszkola Formy współpracy ze środowiskiem rodzinnym: Prezentowanie celów programu oraz zamierzeń dydaktyczno-wychowawczych umożliwiających osiągnięcie celów będzie realizowane poprzez: umieszczanie zamierzeń dydaktyczno wychowawczych na grupowej tablicy i zdjęć na stronie internetowej umieszczanie ogłoszeń, np. przed salą pobytu dzieci organizację zajęć otwartych dla rodziców przekaz nauczycieli podczas zebrań grupowych 7. Uroczystości i imprezy: Ogólnopolski Dzień Przedszkolaka Pasowanie na przedszkolaka Dzień Edukacji Narodowej Spotkania z przedstawicielami Policji i Straży Miejskiej w sprawie przestrzegania zasad bezpieczeństwa Światowy Dzień Drzewa Narodowy Dzień Niepodległości Andrzejki Mikołajki Spotkanie wigilijne i wizyta Gwiazdora Dzień Babci i Dziadka Bal karnawałowy Strona 7 z 17

8 I Dzień Wiosny Imieniny Przedszkola Spotkanie z Zajączkiem Wielkanocnym Dzień Ziemi Dzień Flagi Dzień Unii Europejskiej Dzień Matki i Ojca Festyn rodzinny Dzień Dziecka Zakończenie roku Akcje społeczne i charytatywne, konkursy, projekty profilaktyczno wychowawcze, wycieczki Dodatkowe imprezy i spotkania wynikające z bieżących potrzeb oraz inicjatywy członków społeczności przedszkolnej 8. Ewaluacja kryteria sukcesu Dzieci: Potrafią działać zespołowo, a relacje panujące w grupie są prawidłowe Wyrażają swoje emocje Radzą sobie w sytuacjach problemowych Są odpowiedzialne za swoje zachowanie, respektując ustalone normy społeczne Realizują twórcze i prozdrowotne postawy, dbają o bezpieczeństwo swoje i innych Najważniejsze wartości, które należy kształtować u wychowanków to współpraca, uczciwość, prawdomówność, odpowiedzialność, zaufanie, porozumienie, miłość, życzliwość, empatia, dobroć, optymizm, mądrość, szacunek, przyjaźń, bezpieczeństwo, konsekwencja, rodzina. Rozwijane są one poprzez dawanie wzoru do naśladowania własną postawą, wyrażanie własnych emocji, przestrzeganie zasad zrozumiałych dla dziecka i zachęcanie do Strona 8 z 17

9 podejmowania różnych działań oraz samodzielności, uświadamianie popełnianych błędów i konsekwentne pracowanie nad sobą. Dzieci powinny znać symbole narodowe, poznawać historię i tradycję swojego kraju i miasta. Szacunek do wartości rodzinnych, piękna krajobrazu, tradycji czy dziedzictwa narodowego stanowi bardzo ważny element budowania edukacji regionalnej już w przedszkolu. Dlatego, tak ważne jest ugruntowanie w wychowankach poczucia tożsamości regionalnej i rozwijanie zainteresowań bogactwem kraju poprzez różnego typu działania np. teatrzyki, wycieczki do ciekawych miejsc, pokazy multimedialne, literaturę, tradycje ludowe, przyśpiewki, spacery po okolicy, prace plastyczne. Działania profilaktyczne mają na celu zapobiegać dyskryminacji, poczuciu niedowartościowania, zbyt dużej ufności do obcych ludzi, materializmowi, przemocy, uleganiem wpływom i niebezpieczeństwom, utracie zdrowia. Realizowane są one poprzez metodę przekazu wiedzy dotyczącą sposobów informowania, wyjaśniania oraz instruktażu, za pomocą której nauczyciel oddziałuje na świadomość dziecka i metodę utrwalania pożądanych zachowań polegającą na powtarzaniu pewnych czynności oraz zachowań w określonych sytuacjach edukacyjnych, a przede wszystkim w sytuacjach naturalnych, również spontanicznie prowokowanych przez dzieci, bajki terapeutyczne i inne sposoby pracy z dzieckiem zawierające elementy terapeutyczne a także tworzenie swoistego kodeksu postępowania w określonych sytuacjach. Ważnym elementem wychowania jest kształcenie w dziecku uczucia wewnętrznej motywacji, poprzez następujące sposoby wspierania chęci do działania dziecka: czytelny system nagradzania i wyrażania konsekwencji ( spójny w domu i w przedszkolu), wspólne ustalanie i przestrzeganie zasad, wspieranie u dziecka poczucia własnej wartości, wykorzystanie motywującego oddziaływania grupy rówieśniczej, przydzielanie obowiązków dziecku i dostrzeganie pozytywnych zachowań u dziecka. Strona 9 z 17

10 Zagadnienie programu: 1. Bezpieczna zabawa w przedszkolu Cele szczegółowe do realizacji zagadnienia Zadania do realizacji Osiągnięcia dziecka Dziecko Realizacja poznawanie zasad warunkujących bezpieczeństwo własne i innych podczas zabaw w przedszkolu przestrzeganie zakazu prowokowania sytuacji zagrażających bezpieczeństwu 1. Zasady bezpiecznej wspólnej zabawy Uważnie porusza się po budynku przedszkolnym; Przestrzega zasad bezpieczeństwa w czasie zabaw w przedszkolu i podczas pobytu w przedszkolnym ogródku, na spacerze, wycieczce Dyrektor Wicedyrektor Pracownicy przedszkola Rodzice Specjaliści rozwijanie umiejętności zgodnego współżycia i współdziałania z rówieśnikami, umiejętności rozwiązywania spraw konfliktowych i dochodzenia do kompromisu, sprzeciwianie się przemocy fizycznej wobec siebie i innych dzieci ze strony rówieśników 2. Kształtowanie podstawowych powinności moralnych, tj. życzliwość, tolerancja, rozumienie potrzeb innych, sprawiedliwość, odpowiedzialność Zna i przestrzega normy zgodnego współżycia, rozwiązywanie konfliktów i dochodzenie do kompromisów Potrafi dostrzec negatywne zachowania Obdarza uwagą dzieci i dorosłych, aby zrozumieć to, co mówią i czego oczekują Potrafi zgodnie funkcjonować w grupie i zgodnie się bawić Umie podzielić się z kolegami zabawką, słodyczami Strona 10 z 17

11 3. Zasady dbałości o własne zmysły i higienę układu nerwowego Rozumie konieczność częstego przebywania na świeżym powietrzu Potrafi dbać o zdrowie, unika hałasu i nie jest jego źródłem Rozumie potrzebę odpoczynku i relaksu. 2. Bezpieczne zachowania w domu Cele szczegółowe do realizacji zagadnienia Zadania do realizacji Osiągnięcia dziecka Dziecko Realizacja poznawanie zasad warunkujących bezpieczeństwo własne i innych przestrzeganie zakazu prowokowania sytuacji zagrażających bezpieczeństwu 1.Zasady bezpieczeństwa w kontakcie z różnorodnymi zagrożeniami w codziennym życiu zna zagrożenia wynikające z zabaw zapałkami, środkami chemicznymi rozumie zagrożenia wynikające z samodzielnego używania leków Rodzice przestrzega zakazu samodzielnego użytkowania urządzeń mechanicznych, elektrycznych, zna możliwe konsekwencje jego łamania Strona 11 z 17

12 3. Bezpieczeństwo na drodze Cele szczegółowe do realizacji zagadnienia Zadania do realizacji Osiągnięcia dziecka Dziecko Realizacja wdrażanie do właściwego zachowania się w ruchu drogowym, zapoznanie z nazwami i znaczeniem znaków drogowych kształtowanie umiejętności zwracania się do policjanta w trudnych sytuacjach wdrażanie do zachowania szczególnej ostrożności w środkach lokomocji i na przystankach wdrażanie do zapamiętywania numerów alarmowych. 1.Zasady bezpiecznego przechodzenia przez jezdnię, poruszania się po chodniku, poboczu 2. Wpływ warunków atmosferycznych, pór roku i doby na bezpieczeństwo na drodze 3. Znaczenie sygnalizacji i symboliki wybranych znaków drogowych potrafi bezpiecznie poruszać się po drodze, stosuje zasady przechodzenia przez jezdnię, stosuje się do sygnalizacji świetlnej Wie jakie zagrożenia, mogą mu towarzyszyć w drodze do przedszkola i domu rozumie znaczenie i konieczność stosowania elementów odblaskowych, fotelika samochodowego, kasku rowerowego zna wybrane znaki drogowe, rozumie ich symbolikę i funkcję (ostrzeganie, zakazywanie, informowanie) Dyrektor Wicedyrektor Pracownicy przedszkola Policja Straż pożarna Ratownictwo medyczne 4. Rola policjanta w ruchu drogowym 5. Jazda środkami lokomocji, bezpieczne i kulturalne zachowanie się w środkach lokomocji Strona 12 z 17 wie, do kogo zwrócić się o pomoc w trudnych sytuacjach (policjant) potrafi bezpiecznie i kulturalnie zachować się w środkach komunikacji publicznej, ustępuje miejsca

13 i na przystankach 6. Numery alarmowe Zna numery alarmowe 4. Higiena osobista i otoczenia oraz zapobieganie chorobom Cele szczegółowe do realizacji zagadnienia Zadania do realizacji Osiągnięcia dziecka Dziecko Realizacja wdrażanie do przestrzegania, utrwalanie nawyków higienicznych wdrażanie do przestrzegania zasad dbałości o ład i czystość w najbliższym otoczeniu 1. Higiena osobista 2. Zachowania wpływające na przeciwdziałanie zagrożeniom dla zdrowia Rozumie znaczenie codziennego mycia ciała. Wdrażanie do konieczności codziennego zmieniania ubrania Przestrzega zasad mycia rąk po skorzystaniu z toalety i przed posiłkami Pracownicy przedszkola Pielęgniarka Stomatolog Rodzice 3. Higiena otoczenia. Dba o estetykę stołu podczas spożywania posiłku Zwraca uwagę na nie używanie przedmiotów (takich jak ręcznik, grzebień, chusteczka...) należących do innych dzieci. Dba o własny wygląd Odpowiednio myje ręce i zęby Samodzielnie posługuje Strona 13 z 17

14 się chusteczką do nosa, grzebieniem Rozumie zagrożenia dla zdrowia, płynące z braku dbałości o higienę Zna sposoby przeciwdziałania zarażeniu się chorobami: zasłania usta podczas kaszlu, nos podczas kichania Rozumie potrzebę kontrolowania i leczenia zębów Rozumie potrzebę stosowania szczepień, poddawania się zaleceniom lekarzy Zgłasza dorosłym dolegliwości odczuwane przez siebie lub zauważone u innych Dba o wygląd otoczenia np. porządku w przydzielonej szafce, szufladzie, w sali po zakończeniu zajęć, zabaw itd. Strona 14 z 17

15 5. Zdrowe odżywianie Cele szczegółowe do realizacji zagadnienia Zadania do realizacji Osiągnięcia dziecka Dziecko Realizacja poznawanie zaleceń prozdrowotnych w zakresie racjonalnego odżywiania, poznawanie czynników zagrażających zdrowiu, związanych z żywieniem, aktywne uczestniczenie w zdrowym odżywianiu - aktywne uczestnictwo w kampaniach i programach promujących zdrowie 1.Produkty wpływające na utrzymanie zdrowia, określone w piramidzie zdrowia Rozumie znaczenie spożywania warzyw i owoców dla organizmu jako źródła witamin Zna wpływ wartości niektórych środków spożywczych na funkcjonowanie wybranych tkanek, organów Zna zalecenia dotyczące rodzajów i składu posiłków spożywanych w ciągu dnia Wspólnie przygotowuje sałatki, surówki, koktajle mlecznych itp. i je degustuje Pracownicy przedszkola Pielęgniarka Stomatolog Zapraszani goście Specjaliści Rodzice 2. Szkodliwość niektórych produktów spożywczych Rozumie konieczność ograniczania spożycia niektórych produktów (np. słodyczy, chipsów) z powodu możliwości narażenia się na choroby, tj.: otyłość, cukrzyca Rozumie, że pewne produkty mogą wywoływać alergie u niektórych osób, pomimo, że powszechnie uznawane są za korzystne dla Strona 15 z 17

16 zdrowia, 3. Podkreślenie roli wody Potrafi rozpoznać w codziennej diecie wiarygodność reklam, dziecka, kampania np. słodyczy na Mamo, tato, wolę wodę podstawie wiedzy posiadanej na temat ich wpływu na zdrowie 4. Udział w akcji edukacyjnej Kubusiowi przyjaciele natury. 6. Aktywny styl życia Cele szczegółowe do realizacji zagadnienia Zadania do realizacji Osiągnięcia dziecka Dziecko Realizacja podtrzymywanie naturalnej potrzeby aktywności ruchowej dziecka wdrażanie do realizacji aktywnych form wypoczynku. 1. Sprawność ruchowa Czynnie uczestniczy w zabawach ruchowych, terenowych, ćwiczeniach porannych, gimnastycznych, spacerach, wycieczkach Odczuwa radość z podejmowanego wysiłku fizycznego Pracownicy przedszkola Rodzice Zapraszani goście 2.Aktywne formy spędzania czasu wolnego Unika wielogodzinnego oglądania telewizji i spędzania czasu przy komputerze Wie, że długie oglądanie telewizji i spędzanie czasu przed komputerem wpływa na pogorszenie się wzroku i prowadzi do wad postawy ciała. Strona 16 z 17

17 7.Budzenie świadomości przynależności narodowej Cele szczegółowe do realizacji zagadnienia Zadania do realizacji Osiągnięcia dziecka Dziecko Realizacja zaznajomienie z symbolami narodowymi oraz z ich znaczeniem rozwijanie zainteresowania krajem i jego tradycjami 1. Poznanie historii powstania Państwa Polskiego Bierze udział w teatrzykach tematycznych, spacerach, wycieczkach Słucha utworów literackich Pracownicy przedszkola Rodzice Zapraszani goście - poznanie wybranych krajów Unii Europejskiej Bierze udział w świętowaniu uroczystości państwowych Uczestniczy w organizacji dni Europejskich Posługuje się poprawną polszczyzną 2.Budzenie poczucia więzi z najbliższym otoczeniem ( rodzina, miejscowość, przedszkole) Zna tradycje narodowe Bierze udział wspólnym świętowaniu, rozmowach, zabawach Wykonuje prace plastyczne, bierze udział w konkursach Przewodniczący Rady Rodziców ZS-P nr 1 Dyrektor ZS-P nr 1... Strona 17 z 17