Oddzia Narciarski Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego Sokó Macierz Lwów ( ) zarys problematyki

Transkrypt

1 PRACE NAUKOWE Akademii im. Jana D ugosza w Cz stochowie Kultura Fizyczna 2013, t. XII, nr 2 Aleksander WIECHE * Oddzia Narciarski Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego Sokó Macierz Lwów ( ) zarys problematyki Streszczenie Towarzystwo Gimnastyczne Sokó we Lwowie, za o one w 1867 r., wnios o wk ad w rozwój polskiego narciarstwa. Cz onkowie tego Towarzystwa uprawiali narciarstwo ju od 1892 r., ale formy zorganizowane przyj o ono wewn trz gniazda dopiero w 1926 r. Sokoli lwowscy wst pili do Polskiego Zwi zku Narciarskiego w sezonie 1929/1930 i z ramienia tego Zwi zku uczestniczyli w najwa niejszych imprezach narciarskich w kraju, m.in. w Marszach Huculskich. Udzia w Wielkich Marszach Narciarskich by na pewno wyznacznikiem ich umiej tno ci sportowych, które nale y uzna za rednie. W okresie mi dzywojennym XX w. gniazdo to organizowa o lub wspó organizowa o imprezy narciarskie dla swoich cz onków, a tak e dla narciarzy z innych klubów sportowych Lwowa oraz ca ej Dzielnicy Ma opolskiej. Jako centrum administracyjne dla Dzielnicy Ma opolskiej Soko a, mia o wielki wp yw na rozwój form narciarskich w pozosta ych gniazdach wschodniej Ma opolski. Dzia alno Oddzia u Narciarskiego PTG Sokó Macierz Lwów cechowa a si pewn niekonsekwencj, któr mo na t umaczy starzeniem si braci sokolej oraz b dnymi za o eniami ideowymi w adz Sokolstwa polskiego. S owa kluczowe: Towarzystwo Gimnastyczne Sokó, narciarstwo, Lwów. I Celem poni szego opracowania jest synteza wiedzy dotycz cej rozwoju narciarstwa w najstarszej siedzibie Towarzystwa Gimnastycznego Sokó, jak by- o gniazdo Macierz Lwów. W dotychczasowych opracowaniach dotycz cych ruchu sokolego na ziemiach polskich tylko wzmiankowano o rozwijaniu narciarstwa w ogólnych strukturach Towarzystwa Gimnastycznego Sokó. W pierw- * Dr, Zespó Szkó w Zawoi Wilcznej.

2 14 Aleksander WIECHE szej kolejno ci nale y wymieni prac Eligiusza Ma olepszego i Zdzis awa Pawluczuka Zarys dziejów Sokolstwa Polskiego w latach , gdzie w rozdziale siódmym Wychowanie fizyczne, sport, przysposobienie wojskowe, zloty, zasygnalizowano wk ad tej organizacji w rozwój i upowszechnianie sportu narciarskiego 1. Natomiast Teresa Drozdek-Ma olepsza zajmowa a si kilkakrotnie wk adem kobiet-sokolic w rozwój narciarstwa polskiego, np. w takich opracowaniach, jak: Udzia kobiet, [w:] Zarys dziejów Sokolstwa Polskiego w latach ; Udzia kobiet Zwi zku Towarzystw Gimnastycznych Sokó w zawodach sportowych w Polsce w latach ; Sporty zimowe kobiet w Polsce w latach , [w:] Narciarstwo polskie , ukazywa a rol kobiet o rodowodzie sokolim w yciu sportowym, uwzgl dniaj c tak e narciarstwo 2. Wspomnie wypada jeszcze prac Zenobiusza P gowskiego Dzieje narciarstwa polskiego do 1914 r., w której podj temat rozwoju narciarstwa w Sokole, w jednym z podrozdzia ów, lecz skwitowa ca e dzia ania sokole jednym zdaniem: Próbowano pod auspicjami Sokolstwa czyni do wiadczenia z nartami, by y to jednak poczynania, których ród o wywiod o si z inicjatywy jednostek 3, i to w a ciwie wszystkie opisy dzia a cz onków Soko a w poruszanej problematyce. Inni autorzy tylko marginalnie wspominali o wk adzie TG Sokó w rozwój szeroko rozumianego narciarstwa 4. Jedynie autor niniejszego opracowania po- wi ci tematyce narciarskiej w TG Sokó wiele opracowa oraz porusza ten problem badawczy w kilkunastu wyst pieniach konferencyjnych. Dotychczas opublikowa kilkadziesi t artyku ów zwi zanych z narciarstwem w poszczególnych gniazdach sokolich, g ównie z Ma opolski i l ska 5. Wyda drukiem tak e prace syntezuj ce ruch narciarski w Sokole, np. Szkolenia narciarskie w Towarzystwie Gimnastycznym Sokó w Polsce do 1939 r., czy te Narciarstwo sokole na l sku do 1939 r. 6 Równie w swej pracy doktorskiej po wi ci pra E. Ma olepszy, Z. Pawluczuk (red.), Zarys dziejów Sokolstwa Polskiego w latach , Cz stochowa 2001, s T. Drozdek-Ma olepsza, Udzia kobiet, [w:] E. Ma olepszy i Z. Pawluczuk (red.), Zarys dziejów Sokolstwa Polskiego w latach , s. 84; Udzia kobiet Zwi zku Towarzystw Gimnastycznych Sokó w zawodach sportowych w Polsce w latach , [w:] A. opata (red.), 140 lat Towarzystwa Gimnastycznego Sokó w Polsce, Lwów Kraków 2007, s. 80; L. Rak i E. Ma olepszy (red.), Sporty zimowe kobiet w Polsce w latach , [w:] Narciarstwo polskie , Jas o 2009, s Z. P gowski, Dzieje narciarstwa polskiego do 1914 roku, Warszawa 1994, s Nale y tu wymieni Kazimierza Toporowicza, Ryszarda Wasztyla, Dobies awa Dudka, Andrzeja Nowakowskiego, Stanis awa Zaborniaka, Miros awa Ponczka, Jerzego Gaja i Bernarda Woltmana. Szczegó owe przedstawienie prac badawczych autora znacznie przekracza ramy tego opracowania. A. Wieche, Szkolenia narciarskie w Towarzystwie Gimnastycznym Sokó w Polsce do 1939 r., [w:] L. Rak (red.), Sporty zimowe w tradycji polskiej kultury fizycznej, Cz stochowa 2011, s ; Z. Wieche, Narciarstwo sokole na l sku do 1939 r., [w:] M. Ponczek, S. Witkow-

3 Oddzia Narciarski Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego 15 wie dwa rozdzia y narciarstwu w rodowisku sokolim zachodniej Ma opolski. Obecnie autor skupi swoje badania na gniazdach Soko a we wschodniej Ma- opolsce, w tym we Lwowie. Lwów w historiografii sportu zaliczany jest do czo owych miast, gdzie rodzi si polski sport. W rozwoju polskiego narciarstwa zajmuje poczesne miejsce, o czym wiadczy chocia by liczba istniej cych tam stowarzysze, klubów czy sekcji narciarskich. We Lwowie w 1939 r., w Polskim Zwi zku Narciarskim by- o ich zarejestrowanych 17, z ogóln liczb oko o 3000 narciarzy. By y to: Karpackie Towarzystwo Narciarzy (149 cz onków); Sekcja Narciarska Lwowskiego Wojskowego Centralnego Klubu Sportowego Czarni (290 cz onków); Sekcja Narciarska Ludowego Klubu Sportowego Pogo (24 cz onków); Sekcja Narciarska Akademickiego Zwi zku Sportowego (112 cz onków); Sekcja Narciarska Ludowego Klubu Sportowego Lechia (45); Sekcja Narciarska Klubu Tenisowego 1924 (97); Sekcja Narciarska ydowskiego Towarzystwa Gimnastycznego Dror (370); Sekcja Narciarska ydowskiego Ko a Mi o ników Krajoznawstwa (135); Sekcja Narciarska ydowskiego Klubu Sportowego Hasmonea (754); Sekcja Narciarska i Turystyczne Ko o Przysposobienia Wojskowego (20); sekcja Narciarska Zwi zku Oficerów Rezerwy (57); Sekcja Narciarska ydowskiego Towarzystwa Krajoznawczego w Polsce (200); Sekcja Narciarska Polskiego Towarzystwa Tatrza skiego (600); Sekcja Narciarska Zwi zku Strzeleckiego (42); Sekcja Narciarska Akademickiego Oddzia u Zwi zku Strzeleckiego; Sekcja Narciarska Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego (100) oraz interesuj ca autora Sekcja Narciarska Towarzystwa Gimnastycznego Sokó Macierz 7. Problemy badawcze, jakie postawi sobie autor, zwi zane by y z rozwojem narciarstwa w najwa niejszym gnie dzie polskiego Sokolstwa, a w szczególno ci: 1. Na jakim poziomie i w jakich formach uprawiano narciarstwo w Sokole Macierzy? 2. Czy przybra o ono formy zorganizowane? 3. Jaki mia o wp yw na rozwój narciarstwa w innych gniazdach Ma opolski Wschodniej? Zasadnicz metod badawcz zastosowan w niniejszej pracy by a analiza róde historycznych, a tak e stosowano metod dedukcyjn oraz komparatystyczn (porównawcz ). 7 ski, A. Frycz (red.), Z dziejów kultury fizycznej w Zag biu D browskim i regionach o ciennych, Sosnowiec Katowice D browa Górnicza 2010, s Archiwum Pa stwowe w Katowicach Oddzia w ywcu (AP ), Lista cz onków PZN uprawnionych do g osowania na Zwyczajnym Walnym Zje dzie Delegatów PZN w dniu 30 lipca 1939 r. wraz z liczb g osów, przys uguj cych delegatom danego Klubu/Sekcji, sygn. PTT -66, bez paginacji.

4 16 Aleksander WIECHE II Pocz tków zaprowadzenia narciarstwa w Sokole Macierzy nale y upatrywa w indywidualnych poczynaniach dzia aczy w ko cu XIX wieku. Nale eli do nich Edmund Cenar 8, Kazimierz Hemerling 9, Wenanty Piasecki, Eugeniusz Piasecki, Edmund Naganowski i inni. Edmund Cenar by w lwowskim Sokole Macierzy entuzjast rozwoju kierunku sportowego i zmian w istniej cym tam systemie gimnastycznym. Nart u ywa od 1892 r. W 1903 r. doprowadzi do powstania wewn trz Soko a oddzia u sportowego, gdzie narciarstwo zajmowa o poczesne miejsce. Kazimierz Hemerling jako cz onek Soko a, wraz z innymi osobami, zw aszcza z klubu cyklistów, rozpocz przygod z nartami w 1892 r. W lwowskim parku Stryjskim podj to pierwsze próby u ywania nart typu norweskiego, podejmuj c si najpierw przechadzek, nast pnie atwych zjazdów i innych narciarskich ewolucji. Towarzyszyli mu w tych poczynaniach m.in. Julian Calderoni, dr Jan Drohojewski, Stefan Kossak, Kazimierz Borkowski i Tadeusz Kuschee. Dowiadujemy si o tych pierwszych narciarskich sokolich zjazdach z osobistych zwierze samego Hemerlinga, który pisz c w S owie Polskim 10 w 1930 r., odnotowa : Takie nasze zjazdy trwa y przez dni kilkana cie, a w dalszych dniach dostali my si na tereny Persenkówki i Wólki, gdzie zachodzili my d u sze i lepsze zjazdy, a wreszcie zje d ali my te par razy przy wie ym niegu ca ulic Stryjsk z góry na dó [ ] 11. Zaznaczy równie, e mia y one miejsce tylko w jednym sezonie zimowym, tj. 1892/ Edmund Cenar ( ) ca e ycie zwi za z Lwowem. By g ównym propagatorem zabaw dzieci i m odzie y na wie ym powietrzu. Przywióz z Anglii do Lwowa pierwsz prawdziw futbolówk i przet umaczy z angielskiego w 1891 r. pierwsze przepisy gry w pi k no n. Uwa a si go za czo owego dzia acza Soko a Macierzy i twórc pierwszego meczu pi karskiego z udzia em polskich dru yn. 14 lipca 1894 r. podczas II Zlotu Sokolego we Lwowie odby si pokaz gry w pi k no n z udzia em soko ów z Lwowa i Krakowa. Mecz trwa zaledwie 6 minut, lecz i tak zd ono strzeli jednego gola. Pierwsz historycznie bramk zdoby lwowianin W odzimierz Chomicki. 9 Kazimierz Hemerling ( ) urodzi si w Przemy lu, a zmar we Lwowie. Pierwszy polski dziennikarz sportowy. Ju jako gimnazjalista w latach uprawia gimnastyk, y wiarstwo, p ywanie oraz turystyk w TG Sokó. By fascynatem kolarstwa. Za o y w lwowskim Sokole oddzia kolarski. W 1894 r. zredagowa Podr cznik dla kolarza, a w 1895 r. wyda pierwszy kalendarzyk kolarski z przewodnikiem po Galicji. Od 1 marca 1895 r. wydawa fachowe pismo po wi cone sportowi kolarskiemu Ko o, które ukazywa o si prawie przez 5 lat (do 5 grudnia 1899 r.). Redagowa równie Gazet Sportow. 10 K. Hemerling, Pogadanka o narciarstwie, S owo Polskie 1930, nr Z. P gowski, Praktyczne próby na etapie pionierskim, [w:] Dzieje narciarstwa polskiego do 1914 roku, s. 45.

5 Oddzia Narciarski Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego 17 Innym znanym lwowskim narciarzem by Boles aw B a ek. B d c cz onkiem Soko a Macierzy, ju od 1892 r. zainteresowa si nartami, a od 1897 r. je dzi na w asnych nartach we Lwowie i najbli szych jego okolicach. Zenobiusz P gowski przedstawia Profesora jako w a ciwie jedynego lwowianina je d cego bez przerwy na nartach. Pozostali pionierzy narciarstwa, po pocz tkowych trudnych próbach, robili d u sze przerwy i wracali do nart po kilku latach. Inaczej by o z Profesorem B a kiem, który nie mia okresu zniech cenia i nartami pos ugiwa si we Lwowie do roku Zosta wówczas przeniesiony do Stryja, gdzie kontynuowa swoj pasj narciarsk, i to z du ymi efektami edukacyjnymi i propagatorskimi. Na pocz tku XX w. podj to w lwowskim Sokole próby zorganizowania narciarstwa. W tym celu powo ano w 1909 r. Ko o Turystyczne, które ju w pierwszym sezonie swej dzia alno ci og osi o nabór na kurs narciarski, poprzedzony odpowiednimi szkoleniami teoretycznymi. Brak jednak jednoznacznego potwierdzenia faktu przeprowadzenia wspomnianego szkolenia w terenie. Wiadomo natomiast, e odby si kurs narciarski zorganizowany przez Sokó Macierz w okresie stycznia 1911 r. 12 W okresie mi dzywojennym nie wida ju tak zaanga owanych dzia a lwowskich druhów wokó narciarstwa, a zauwa y mo na pewn niekonsekwencj w ich poczynaniach, ko cz cych si najcz ciej na obietnicach i dobrych ch ciach. Stwierdzi nale y pewne zaniechania w dzia alno ci narciarskiej, tym bardziej, e to gniazdo by o przez pewien czas siedzib Przewodnictwa Zwi zku Sokolego, a nast pnie siedzib Dzielnicy Ma opolskiej. wiadczy o tym równie artyku Sporty zimowe. Narciarstwo T. Dr giewicza, w którym autor jeszcze w 1930 r. ubolewa nad s abym rozwojem narciarstwa w gniazdach wschodniej Ma opolski. Przyj ta w nim forma oraz ton maj charakter artyku- ów propagandowych z prze omu XIX i XX w., lecz nie straci on nawet w latach trzydziestych nic na aktualno ci. Dla lepszego zobrazowania problemu, cytujemy poni ej ca jego tre. W ostatnich latach jeste my wiadkami ywio owego rozwoju sportów tak letnich jak i szczególnie zimowych, z których narciarstwo zajmuje bezwarunkowo pierwsze miejsce. Ten rozwój narciarstwa, zw aszcza w po udniowej cz ci naszego pa stwa, ma swe podstawy w dogodnych warunkach klimatycznych i obfito ci szaty nie nej [ ]. Wielkie znaczenie sportu narciarskiego zosta o ju niezliczone razy podkre lone, tak, e dzi na pewno nie trzeba nikogo przekonywa o zdrowotno ci tego sportu, samo przebywanie w ród wiat a wzmocnionego obfitymi promieniami od niegu i przezroczystego powietrza wywiera olbrzymi wp yw na organizm ludzki w sensie wybitnie dodatnim tym bardziej, e zmusza do pewnego wszechstronnego wysi ku fizycznego, co szczególnie dla 12 Wi cej na ten temat mo e czytelnik znale w opracowaniu: A. Wieche, Narciarstwo w Towarzystwie Gimnastycznym Sokó w zaborze austriackim do roku 1914, [w:], S. Zaborniak, M. Obody ski (red.), Wk ad Towarzystwa Gimnastycznego Sokó w rozwój kultury fizycznej na ziemiach polskich w 120-lecie powstania Towarzystwa Gimnastycznego Sokó w Rzeszowie ( ), Rzeszów 2008, s

6 18 Aleksander WIECHE ludzi pracuj cych w miastach w zamkni tych ubikacjach ma nies ychane znaczenie. Poniewa nasza organizacja sokola grupuje w swoich szeregach w znacznej mierze inteligencj pracuj c w biurach, dlatego te powinni my ze wzgl dów czysto zdrowotnych propagowa w ród swych cz onków ten wspania y sport na pod o u czysto turystycznym i sportowym, urz dzaj c wycieczki do s siednich gniazd drogami w liniach prostych na prze aj. Takie wycieczki mo na by po czy z wiczeniami w terenie, co w wysokim stopniu podnios oby ich warto. Gniazda sokole maj idealne warunki dla uprawiania tego sportu (budynki, szatnie, itp.), nale y tylko odwa y si zacz zwolna zaopatrywa si w sprz t narciarski (obecnie niestety jeszcze do drogi), mam na my li szczególnie gniazda podgórskie, jak Skole, Sanok, Chyrów, Turka nad Stryjem, Sambor, Drohobycz, Borys aw, Stryj, Nadwórna, Ko omyja, Kuty, które to dzi ki swemu po o eniu powinny sta si o rodkami narciarskimi, grupuj c w swoich szeregach zwolenników tego królewskiego sportu. Dla m odych nie umiej cych je dzi mo na by zorganizowa kursy jazdy na nartach, urz dzaj c nast pnie zawody, które s nadzwyczajnym rodkiem propagandy. Dzi mamy ju organizowane kursy narciarskie przez PUFW i O rodki przy poszczególnych DOK tak, e o fachowego instruktora nie jest wcale trudno. Trzeba tylko inicjatywy i dlatego apelujemy do ch tnych w poszczególnych Gniazdach, aby natychmiast rozpocz li prac daj c impuls do organizowania sekcji narciarskich, a gdy pocz tek zostanie zrobiony, ci g o pracy da z pewno ci dodatnie rezultaty. Niestety tylko nieliczne Gniazda (i to bardzo nieliczne) uprawiaj ten sport, a mimo to odgrywaj ju wybitn rol w naszym narciarstwie, tym bardziej wi c maj c materia pod wzgl dem fizycznym wyrobiony i do sportu przygotowany, powinni my zaj miejsce pierwsze i dominuj ce w sporcie narciarskim. Do pracy wi c wzywamy wszystkich, prosz c, aby o swoich poczynaniach dawali nam zna, w postaci krótkich sprawozda, które ch tnie umie cimy 13. Nie jest intencj pisz cego, aby obraz gniazda Macierzy jawi si jako o rodek sokoli, w którym nie zajmowano si narciarstwem. By aby to ocena zbyt jednoznaczna i mija aby si z prawd. Faktem jest, e prawie do 1929 r. nie przejawiano wi kszej zorganizowanej aktywno ci narciarskiej w tym gnie dzie, a trzeba podkre li, e sport ten we Lwowie w owym czasie rozwija si bardzo dobrze poza strukturami sokolimi. Oddzia Narciarski powo ano w Sokole Macierzy w 1926 r. Do PZN zosta przyj ty w sezonie zimowym 1929/1930, jako czwarty sokoli klub narciarski z numerem 52. W ewidencji PZN zapisany by jako Sekcja Narciarska Sokó Macierz Lwów, ul. Zimorowicza Przynale a do tego Zwi zku nieprzerwanie do wybuchu II wojny wiatowej. Oddzia ten by aktywny i z ca pewno ci najbardziej rozwini ty organizacyjnie w Dzielnicy Ma opolskiej. Jego dzia alno obejmowa a zarówno popularyzacj tego sportu, turystyk narciarsk, szkolenia narciarskie, jak i rozwój szeroko rozumianego kierunku sportowego. Do prac popularyzatorskich nale y zaliczy ró nego rodzaju dzia ania zwi zane z uprawianiem turystyki pieszej por zimow, z u yciem wszelkiego rodzaju sprz tu narciarskiego. Nast pnie wprowadzono prelekcje na tematy zwi zane 13 T. Dr giewicz, Sporty zimowe. Narciarstwo, Przewodnik Gimnastyczny Sokó 1930, nr 1, s. 11 (w dalszej cz ci periodyk oznaczono jako PDS ). 14 Zob. np. maszynopis pracy doktorskiej A. Wieche, Rozwój narciarstwa w Ma opolsce Zachodniej ( ), Katowice 2004, s

7 Oddzia Narciarski Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego 19 z narciarstwem, które przeprowadzano w siedzibie Soko a. Równocze nie zamieszczano tematyczne notatki prasowe, artyku y, ciekawostki ze wiata narciarskiego, wyniki z zawodów narciarskich, reklamy sklepów oferuj cych sprz t narciarski i wszelkie inne informacje o wyczynach narciarzy. Sokoli czynili to najch tniej w swoich periodykach zwi zkowych. Gdy Przewodnik Gimnastyczny Sokó wychodzi we Lwowie, to tam najcz ciej znale mo na by o informacje o sportach zimowych, a w okresie zaistnienia Dzielnicy Ma opolskiej, w Sokole Ma opolskim organie prasowym tej Dzielnicy. Nie omieszkano zamieszcza informacje o nartach tak e w prasie lokalnej, a nawet ogólnopolskiej. Nawet niech tna soko om prasa (np. Dziennik Polski ) nie pomija a notatek o dokonaniach narciarskich soko ów najcz ciej w formie paszkwili. Dzia acze tego Oddzia u organizowali wiele szkole narciarskich, a w latach trzydziestych XX w. wi ksze cykle imprez narciarskich (kilkudniowe), czyli tak zwane obozy narciarskie, sk adaj ce si z kilku kursów narciarskich oraz zawodów. Przyk adem organizacji zawodów narciarskich, w które prawie co roku zaanga owany by ONS z Lwowa Macierzy, by y zawody wewn trzne gniazdowe. Np. 26 lutego 1932 r. rozegrano tam zawody narciarskie Soko a Macierzy, na które zaproszono go ci z zakopia skiego Soko a. Zakopia czycy odpowiedzieli na to zaproszenie i przybyli tam g ównie w celach propagandowych, jednak nie zamierzali odpuszcza. Wygrali prawie wszystko, równie w biegu pa zwyci y a niezawodna Stanis awa Staszel-Polankowa z Zakopanego 15. Najwi ksz imprez narciarsk, jak organizowa o gniazdo Soko a Macierzy, by y Sokole Narciarskie Mistrzostwa Zwi zku Towarzystw Gimnastycznych Sokó w Polsce. Zosta y one zatwierdzone uchwa Zarz du Zwi zku w ramach zlotu dzielnicowego Dzielnicy Ma opolskiej. Odby y si one we Lwowie w dniach 25 i 26 lutego 1933 r. Wzi o w nich udzia ogó em 32 zawodników, w tym 29 zawodników z Dzielnicy Ma opolskiej i 3 z gniazda zakopia skiego, i 4 druhny, w tem 3 z naszej Dzielnicy i jedna z Soko a Zakopane 16. T jedyn sokolic narciark by a Bronis awa Staszel-Polankowa, która zwyci y a w swoich konkurencjach, a jej koledzy klubowi nie dali szans narciarzom z Dzielnicy Ma opolskiej, zwyci aj c w swoich kategoriach 17. W gnie dzie lwowskim narciarstwo 18 rozwijano tak e w ród pa, zgodnie z has ami równouprawnienia g oszonymi w Sokole. Naczelnictwo Zwi zku upowa ni o gniazdo Macierzy lwowskiej do urz dzenia Narciarskich Zawodów Dzielnicowych, jako dalszej cz ci zlotu. By y to drugie du e zawody sportowe w 1933 r., za które odpowiedzialne by o lwowskie gniazdo, a w szczególno ci jego Oddzia Narciarski, poniewa Zarz d Zwi zku Sokolego zezwoli na zaproszenie na te zawody zawodników z innych dzielnic. 15 Przegl d Sportowy 1933, nr 17, s Sokó Ma opolski 1934, nr 4, s Tam e. 18 Wi cej na ten temat mo na przeczyta w opracowaniach np. T. Drozdek-Ma olepszej.

8 20 Aleksander WIECHE Mogli oni uczestniczy jednak tylko w konkurencjach, które nie by y obj te programem zawodów zwi zkowych. Przeprowadzone je w dniach 4 5 lutego w Roz uczu (Bieszczady), na trasie wzd u linii kolejowej Lwów Sambor Sianki 19. Program tych zawodów obejmowa nast puj ce konkurencje: Druhowie: 1. Biegi na dystansie 12 km (klasyfikacja indywidualna, dru ynowa) oraz bieg na tym samym dystansie do kombinacji. 2. Skoki indywidualne i do kombinacji. 3. Biegi na dystansie 18 km (klasyfikacja indywidualna i dru ynowa). Druhny: 1. Biegi na dystansie 3 km (klasyfikacja indywidualna i dru ynowa). 2. Biegi na dystansie 5 km (klasyfikacja indywidualna i dru ynowa). Dru yna sk ada a si z trzech zawodników oraz jednego rezerwowego. Bieg panów na dystansie 12 km i bieg pa na dystansie 3 km rozegrano 4 lutego, natomiast pozosta e konkurencje w nast pnym dniu. W zawodach mogli bra udzia narciarze indywidualni i dru yny zg oszone wy cznie przez gniazda lub okr gi sokole. Zawody te by y jednocze nie cz ciow prób sprawno ci o Pa stwow Odznak Sprawno ciow 20. Do biegu pa z Dzielnicy Ma opolskiej nikt si nie zg osi, a z Dzielnicy Krakowskiej przyby a Bronis awa Staszel-Polankowa. Pozwolono jej biec wraz z kolegami, gdzie zaj a 2 miejsce, przegrywaj c jedynie z koleg klubowym. Brak rozegrania konkurencji biegowych w ród pa wiadczy o niskim poziomie sportowego wyszkolenia zawodniczek ze Lwowa, a tak e nik ym zainteresowaniu narciarstwem w ród sokolic wschodniej Ma opolski. Równie ten przyk ad wystawia ocen sprawno ci sportowej narciarzom-soko om Dzielnicy Ma opolskiej. Poziom sportowy, jaki prezentowali lwowiacy sokoli, nale y uzna za odstaj cy umiej tno ciami od czo- ówki sokolego narciarstwa, jakim by ONS Zakopane. Narciarze z lwowskiego Soko a uczestniczyli w ró nego rodzaju zawodach organizowanych przez inne organizacje czy te kluby sportowe zajmuj ce si narciarstwem. Do najwa niejszych startów zaliczy nale y udzia lwowian w pierwszych Mi dzynarodowych Akademickich Narciarskich Mistrzostwach Polski. Rozegrano je w dniach od 2 do 4 lutego 1934 r. w Rabce, z udzia em 156 zawodników z kilku pa stw Europy. W pierwszej konkurencji, jak rozegrano wówczas, tj. w biegu zjazdowym na dystansie 1500 m 3 miejsce (z czasem 1,095 minuty) zaj Les aw Chlipalski z lwowskiego gniazda. W tej konkurencji startowa o 54 zawodników. W biegu na dystansie 16 km pokaza si z dobrej strony inny zawodnik sokó z Lwowa, Marian Matlak, zajmuj c 9 miejsce. By to dobry rezultat, gdy trasa by a bardzo wymagaj ca technicznie i z 62 startuj cych ostatecznie bieg uko czy o tylko 45 zawodników Dzielnica Ma opolska. Zawody Dzielnicowe, PGS 1933, nr 1, s Tam e. 21 Sprawozdanie SN AZS Krakowskiego za sezon 1933/34, Kraków 1934, s. 4 5.

9 Oddzia Narciarski Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego 21 Do najbardziej znanych narciarzy tego okresu nale a druh Kiwa a. By on m.in. instruktorem narciarskim. Np. prowadzi zwi zkowy kurs narciarski w Worochcie, od 26 grudnia 1935 r. do 1 stycznia 1936 r. Podczas trwania tego kursu przysz a odwil i w adze Soko a postanowi y zredukowa zaj cia i cz zatrudnionej kadry zwolni. Dlatego w dalszych szkoleniach narciarskich, tj. od 6 stycznia, pe ni on obowi zki pomocnika instruktora. Równie ten kurs uwidacznia, wspomnian przez autora, niekonsekwencj w poczynaniach lwowskich narciarzy. Z jednej strony w adze Dzielnicy zach ca y do uczestniczenia w tym kursie swoich cz onków, a z drugiej nie robi y nic, aby wspomaga narciarzy. Skutek by taki, e na apel uczestnictwa w szkoleniach odpowiedzia tylko jeden sokó ze Lwowa, co jednoznacznie wiadczy o nik ym zainteresowaniu szkoleniami narciarskimi. W konsekwencji, trudno by o mówi o podnoszeniu w asnych umiej tno ci sportowych, co przenosi o si na uzyskiwane wyniki sportowe. Zapewne by o to zwi zane z sytuacj finansow cz onków Soko- a, która jednak nie t umaczy w pe ni zachowa narciarzy. Potwierdzeniem pewnego zastoju w zakresie rozwijania sportów zimowych nie tylko w Sokole, lecz w ca ym rodowisku sportowym Lwowa lat trzydziestych, jest artyku Trojanowskiego. W Przegl dzie Sportowym odnotowuje on Nic nie jest w stanie przerwa b ogiego spokoju kolebki sportu polskiego, Lwów pi ci gle Niby to co si dzieje, co si rusza, odradza, ale efekt ten sam, a w a ciwie coraz smutniejszy. Wstyd doprawdy, aby miasto, tak pe ne pi knych sportowych tradycji, tak bardzo, mimo wszystko, interesuj ce si sportem, da o si zepchn z pot nego niegdy stanowiska na tak beznadziejny szary koniec W roku 1928 mieli Lwowianie 8 tytu ów mistrza Polski (w ró nych dyscyplinach sportowych), w , w , a w 1931 tylko 1. Gorzej ju by nie mo e. Nareszcie musi nadej punkt zwrotny: czekamy na to ju wszyscy od dawna 22 Widocznie lwowski Sokó przezwyci y jako kryzys (jak wida nie tylko gospodarczy), gdy Centralny Referat Sportowo Turystyczny w 1936 r. wymienia ON Soko a Macierz z Lwowa w ród istniej cych organizacji. Przydziela mu kilka zada w wykazie sokolich obozów i imprez zimowych na sezon zimowy 1936/37. Gniazdo lwowskie mia o wówczas wspó organizowa kilka zawodów, np. 16 lutego 1937 r. zawody narciarskie w kombinacji norweskiej (klasycznej) o puchar Karpat Wschodnich w Worochcie, a 21 lutego 1937 r. zawody narciarskie zwane Biegiem o sprawno narciarsk PZN w S awsku 23. Oddzia Narciarski w 1936 r. liczy 47 czynnych zawodników skupionych w PZN i by to najliczniejszy oddzia tego sportu w onie Soko a Dzielnicy Ma opolskiej. PZN w wykazie swoich cz onków uprawnionych do g osowania na Walnym Zebraniu w 1939 r. wymienia ten klub jako istniej cy, chocia nie podaje liczby 22 W. Trojanowski, Geografia mistrzostw Polski. Stolica kroczy na czele przed Poznaniem i l skiem, Przegl d Sportowy 1932, nr 5, s Wykaz sokolich obozów i imprez zimowych na sezon 1936/7 rok. Komunikat 3-ci Przewodnictwa Zwi zku, PGS 1936, nr 11, s

10 22 Aleksander WIECHE narciarzy tam zarejestrowanych (prawdopodobnie nikt z sokolich narciarzy nie op aci sk adki cz onkowskiej tego Zwi zku). Narciarze ON najstarszego polskiego gniazda sokolego brali udzia w Marszach Huculskich w 1935 i w 1938 r. W 1936 r. pomimo zg oszenia i przyj cia go do zawodów, patrol wycofa si. W 1937 r. lwowski patrol nie zosta znów dopuszczony do zawodów, z powodu rzekomego braku miejsc. Pomimo tego, startuj wówczas indywidualni zawodnicy z lwowskiego Soko a. W kategorii pa druhna Gasparska w klasie IV zaj a III miejsce. W 1938 r. Lwów Macierz zg asza swoj dru yn do Marszu Huculskim Szlakiem i jako jeden z dziewi ciu sokolich patroli zg oszony jest tak e z ramienia PZN. Dru yna ta zaj a miejsca ko cowe w klasyfikacji PZN (czyli patroli cywilnych) i sokolej. Sokoli z lwowskiego Soko a Macierzy brali udzia tak e w Marszu Wilno Zu ów w 1936 r., jednak po pierwszy etapie musieli zrezygnowa z dalszego kontynuowania sportowych zmaga z powodu uszkodzenia nart 24. Udzia w d ugodystansowych biegach patrolowych udowadnia, e lwowski Sokó móg uczestniczy w tak du ych ogólnopolskich imprezach narciarskich, jakimi by y marsze narciarskie. Narciarze lwowscy mogli si do nich przygotowa, a to ju wiadczy o dobrej pracy wewn trz oddzia u i prowadzonych tam treningach. Samo uko czenie trzydniowych zmaga sportowych, jakimi by y Marsze Huculskie, mo na uzna za sukces organizacyjny oddzia u narciarskiego, a nawet ca ego gniazda lwowskiego. III Towarzystwo Gimnastyczne Sokó Macierz ze Lwowa, jako pierwsza wiod ca placówka sokola na ziemiach polskich w zakresie rozwijania narciarstwa, mo e pochwali si szczególnymi osi gni ciami. W okresie galicyjskim podejmowa a du o popularyzatorskich i organizacyjnych przedsi wzi, maj cych rozpropagowa narciarstwo w gniazdach, a nawet doprowadzi do powstania zorganizowanych form tego sportu u siebie, gdy narciarstwo by o tam uprawiane ju od ko ca XIX w. w formach turystycznych oraz rekreacyjnych. W 1909 r. podj to prób zorganizowania narciarstwa, powo uj c Ko o Turystyczne. Jednak nie uda o si tego uczyni w sposób ostateczny i trwa y przed wybuchem I wojny wiatowej, gdy dzia ania te cechowa y si dualizmem. Z jednej strony w adze gniazda i Zwi zku Sokolego usztywni y negatywne stanowisko wobec rozwijania wyczynowo wszelakich sportów, a z drugiej strony jednak zezwala y na zak adanie sekcji o charakterze sportowym g ównie pod wp ywem nacisków indywidualnych entuzjastów danej dyscypliny PGS 1936, nr 4, s Dobies aw Dudek pisze, e Nie zwalczano jednak samych wicze sportowych, poniewa zgodnie z tradycj kontynentalnej Europy, by y one integraln cz ci programów i dzia alno-

11 Oddzia Narciarski Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego 23 W okresie mi dzywojennym XX w. narciarstwo to ulega o ewolucji, gdy wprowadzono nowoczesne formy treningów sportowych i tolerowano kierunek rywalizacyjny (sportowy). Gniazdo to organizowa o lub wspó organizowa o imprezy narciarskie dla swoich cz onków, a tak e dla narciarzy z innych klubów sportowych Lwowa i ca ej Dzielnicy Ma opolskiej. Jako siedziba w adz Dzielnicy Ma opolskiej Soko a, mia o wielki wp yw na rozwój form narciarskich w pozosta ych gniazdach wschodniej Ma opolski. Sokoli lwowscy powo ali wewn trz gniazda sekcj narciarsk, w ramach której wst pili do PZN. Z ramienia tego Zwi zku uczestniczyli w najwa niejszych imprezach narciarskich w kraju, m.in. w Marszach Huculskich. Udzia w Wielkich Marszach Narciarskich by na pewno wyznacznikiem ich umiej tno- ci sportowych, które nale y uzna za rednie nawet po ród narciarzy sokolstwa polskiego, albowiem miejsca, jakie zajmowali w omawianych marszach, plasowa y zawodników ONS Lwów Macierz w rodku ró nych klasyfikacji, jakie wtedy prowadzono. Bibliografia A. ród a I. ród a archiwalne Archiwum Muzeum Tatrza skiego w Zakopanem Archiwum Uniwersytetu Jagiello skiego w Krakowie Archiwum Pa stwowe w Katowicach Oddzia w ywcu II. ród a drukowane Archiwum Pa stwowe w Katowicach Oddzia w ywcu, Lista cz onków PZN uprawnionych do g osowania na Zwyczajnym Walnym Zje dzie Delegatów PZN w dniu 30 lipca 1939 r. wraz z liczb g osów, przys uguj cych delegatom danego Klubu/Sekcji, sygn. PTT -66. Regulamin G ównej Komisji Porozumiewawczej PTT i PZN z 1935 r. Sprawozdanie SN AZS Krakowskiego za sezon 1933/34, Kraków III. Prasa Przegl d Gimnastyczny «Sokó» 1930, 1933, 1936 Przegl d Sportowy S owo Polskie 1930 Sokó Ma opolski 1934 Turysta w Polsce 1935, 1937 ci «Soko a», a jednak e taktowano je jako integraln cz gimnastyki podporz dkowanej wychowaniu cielesnemu, ten e, Poj cie sportu w polskiej tradycji terminologicznej do 1914 r. (wersja skrócona), Kraków, s

12 24 Aleksander WIECHE IV. ród a internetowe Dudek D., Poj cie sportu w polskiej tradycji terminologicznej do 1914 r. (wersja skrócona), ród o: B. Literatura I. Wa niejsze artyku y Drozdek-Ma olepsza T., Udzia kobiet, [w:] E. Ma olepszy i Z. Pawluczuk (red.), Zarys dziejów Sokolstwa Polskiego w latach , Cz stochowa Drozdek-Ma olepsza T., Udzia kobiet Zwi zku Towarzystw Gimnastycznych Sokó w zawodach sportowych w Polsce w latach , [w:] A. opata (red.), 140 lat Towarzystwa Gimnastycznego Sokó w Polsce, Lwów Kraków Drozdek-Ma olepsza T., Sporty zimowe kobiet w Polsce w latach , [w:] L. Rak i E. Ma olepszy (red.), Narciarstwo polskie , Jas o Kap on J., Tatrza skie Towarzystwo Narciarzy w latach zarys dziejów, [w:] L. Rak (red.), Sporty zimowe w tradycji polskiej kultury fizycznej, Cz stochowa Praktyczne próby na etapie pionierskim, [w:] Z. P gowski, Dzieje narciarstwa polskiego do 1914 roku, Warszawa Wasztyl R., Polska kultura fizyczna w czasach zaborów i Drugiej Rzeczypospolitej, Kraków Wieche A., Narciarstwo sokole na l sku do 1939 r., [w:] M. Ponczek, S. Witkowski i A. Frycz (red.), Z dziejów kultury fizycznej w Zag biu D browskim i regionach o ciennych, Sosnowiec Katowice D browa Górnicza Wieche A., Narciarstwo w Towarzystwie Gimnastycznym Sokó w zaborze austriackim do roku 1914, [w:] S. Zaborniak i M. Obody ski (red.), Wk ad Towarzystwa Gimnastycznego Sokó w rozwój kultury fizycznej na ziemiach polskich w 120-lecie powstania Towarzystwa Gimnastycznego Sokó w Rzeszowie ( ), Rzeszów Wieche A., Szkolenia narciarskie w Towarzystwie Gimnastycznym Sokó w Polsce do 1939 r., [w:] L. Rak (red.), Sporty zimowe w tradycji polskiej kultury fizycznej, Cz stochowa Wieche A., Rozwój narciarstwa w Beskidzie ywieckim i l skim do 1939 r. zarys problematyki, [w:] A. Nowakowski (red.), Szkice z dziejów kultury fizycznej na pograniczu l sko-ma opolskim do roku 1939, Wadowice II. Pozycje zwarte Ko odziej R., Polski Zwi zek Narciarski , Rzeszów opata A., 140 lat Towarzystwa Gimnastycznego Sokó w Polsce, Lwów Kraków 2007.

13 Oddzia Narciarski Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego 25 Nowakowski A., Szkice z dziejów kultury fizycznej na pograniczu l skoma opolskim do roku 1939, Wadowice Ma olepszy E., Pawluczuk Z. (red.), Zarys dziejów Sokolstwa Polskiego w latach , Cz stochowa Ponczek M., Witkowski S., Frycz A. (red.), Z dziejów kultury fizycznej w Zag biu D browskim i regionach o ciennych, Sosnowiec Katowice D browa Górnicza P gowski Z., Dzieje narciarstwa polskiego do 1914 roku, Warszawa Rak L. (red.), Sporty zimowe w tradycji polskiej kultury fizycznej, Cz stochowa Rak L., Ma olepszy E. (red.), Narciarstwo polskie , Jas o Zaborniak S., Obody ski M. (red.), Wk ad Towarzystwa Gimnastycznego Sokó w rozwój kultury fizycznej na ziemiach polskich w 120-lecie powstania Towarzystwa Gimnastycznego Sokó w Rzeszowie ( ), Rzeszów III. Prace niepublikowane Wieche A., Rozwój narciarstwa w Ma opolsce zachodniej ( ), praca doktorska, AWF Katowice Abstract Ski Division of Gymnastic Society Sokó in Lviv an Outline Founded in 1867, Gymnastic Society Sokó in Lviv contributed to the development of Polish skiing culture. Members of this society cultivated skiing since 1892, but they only formed an official division within the structures in They joined the Polish Ski Federation in the 1929/1930 season and, on behalf of this Federation, they participated in major events in Poland, like the Hutsul Marches. Their Participation in the Great Ski Marches was certainly a demonstration of their sports skills. During the interwar period in the twentieth century, Sokó in Lviv organized or coorganized skiing events for its members, as well as skiers from other clubs in Lviv and the entire Malopolska District. Being an administrative center for Malopolska District, Sokó in Lviv had a strong influence on the development of other forms of skiing in eastern Malopolska. Activities of Gymnastic Society Sokó in Lviv Ski Division were characterized by a certain inconsistency, which can be explained by the ageing of its members and erroneous ideological standpoints of the society s authorities. Key words: Gymnastic Society Sokó, Skiing, Lviv.