W WIETLE TEORII INTELIGENCJI SPRZYJAJCEJ POWODZENIU YCIOWEMU ROBERTA J. STERNBERGA
|
|
- Angelika Witek
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 95 ROCZNIKI PSYCHOLOGICZNE Tom IX, numer ANDRZEJ E. SKOWSKI STYMULOWANIE ROZWOJU ZDOLNOCI W WIETLE TEORII INTELIGENCJI SPRZYJAJCEJ POWODZENIU YCIOWEMU ROBERTA J. STERNBERGA W artykule dokonano próby przedstawienia pogldów na temat moliwoci stymulowania rozwoju zdolnoci i inteligencji. Szczególn perspektyw widzenia tego zagadnienia stała si teoria inteligencji sprzyjajcej powodzeniu yciowemu (theory of successful intelligence) R. J. Sternberga. Jest ona przykładem istniejcej tendencji do widzenia inteligencji jako zbioru rónych wymiarów stosunkowo niezalenych od siebie. W omawianej teorii wymienione s: inteligencja analityczna, twórcza i praktyczna. Termin inteligencja uywany jest tu zamiennie z terminem zdolnoci. Ze wzgldu na due zapotrzebowanie, wyraane głównie przez praktyków zajmujcych si edukacj młodziey, wane s poszukiwania słuce rozwijaniu tych zdolnoci, które w istotny sposób wpływaj na osignicia pozaakademickie. Podejcie to uzupełnia tradycyjne widzenie inteligencji ogólnej, majcej szczególny zwizek z osigniciami akademickimi. Słowa kluczowe: inteligencja sprzyjajca powodzeniu yciowemu, inteligencja analityczna, inteligencja twórcza, inteligencja praktyczna, osignicia. Znane próby stworzenia przez Cattela (1971) testów wolnych kulturowo (free culture test) potwierdziły tez, e aby były one uyteczne, powinny uwzgldnia kontekst kulturowy. W przeciwnym razie staj si one mało predyktywne i nie spełniaj funkcji diagnostycznej. Koncepcje inteligencji czsto dosy jednostronnie opowiadaj si za lub przeciw uwzgldnianiu aspektu kulturowego czy rodowiskowego. Teorie nawizuj- PROF. DR HAB. ANDRZEJ SKOWSKI, Katedra Psychologii Rónic Indywidualnych, Instytut Psychologii KUL, Al. Racławickie 14, Lublin.
2 96 ANDRZEJ E. SKOWSKI ce do czynnika ogólnego (general factor) zdaj si nie docenia znaczenia wpływu rodowiska na rozwój inteligencji i jej zwizku z praktyczn aktywnoci człowieka. Jednoczenie wiele danych empirycznych wskazuje na to, e tak rozumiana inteligencja jest dobrym predyktorem rónych przejawów ycia społecznego, takich jak np. sukces w pracy zawodowej, zamono czy poziom przystosowania społecznego. Podejcie to podkrela niezaleno inteligencji od rodowiska, z drugiej za strony jej uniwersalno przejawiajc si w konkretnych zwizkach z rónymi, w tym społecznymi przejawami funkcjonowania człowieka. Współczesne koncepcje inteligencji Sternberga (1997) czy Gardnera (1999) znacznie wyraniej podkrelaj zwizek rodowiska z inteligencj. Zwłaszcza Sternberg (1997) stara si udowodni, e inteligencja ma cisły zwizek ze rodowiskiem, co stwarza due moliwoci jej kształtowania w toku nauczania. Zagadnienie osigni człowieka jest od dawna przedmiotem zainteresowania psychologów. Szczególnie wyranie wida to w badaniach dotyczcych motywacji, wybitnych zdolnoci, a take psychologii celów oraz de ludzkich (Steptoe, 1998). Termin osignicia jest czsto zamiennie stosowany z terminem dokonania, powodzenie czy te sukces. Odnosi si on do realizacji zamierzonych celów i ma cisły zwizek z szeregiem wanych zjawisk psychologicznych czy procesów psychicznych. Brak moliwoci osignicia celów moe by przyczyn stresu i frustracji. Deficyt w dziedzinie osigni wpływa na obraz siebie, samoocen, a porednio równie na relacje z innymi ludmi. Osignicia bywaj psychopedagogicznym kryterium poziomu zdolnoci i inteligencji. W teorii Sternberga szczególne znaczenie pełni wymiar nazwany sukcesem, który jest wskanikiem poziomu i rodzaju osigni człowieka. I. ROLA OSIGNI W FUNKCJONOWANIU PSYCHICZNYM CZŁOWIEKA Zagadnienie osigni rozpatrywane jest głównie w perspektywie motywacji i zdolnoci. Wydaje si jednak, e celowe jest zajcie si nim w odniesieniu do innych wymiarów osobowoci, szczególnie samooceny i obrazu siebie. Psychologia podkrela ich znaczenie, opierajc si na wynikach bada empirycznych (Skowski, 2001). W ostatnich kilkudziesiciu latach powstała niezwykle bogata literatura naukowa na ten temat. Odnosi si ona do rónych podej psychologicznych i koncepcji człowieka. Naley zwróci szczególn uwag na ujcie tej problematyki w psychologii poznawczej i humanistycznej. Psychologia poznaw-
3 97 cza podkrela znaczenie procesów poznawczych dla kształtowania si obrazu siebie. Obraz siebie i samoocena staj si w tym ujciu wanym elementem regulacyjnym osobowoci człowieka. Zaburzenia w tej dziedzinie s wynikiem nieprawidłowoci wystpujcych w poznawczym funkcjonowaniu człowieka, z drugiej za strony mog wpływa na dysharmoni owego funkcjonowania. Psychologia humanistyczna (Satir, 1983) w sposób bezporedni podkrela szczególn rol obrazu siebie i samooceny. Problemy w funkcjonowaniu społecznym i trudnoci z tym zwizane spowodowane s nieadekwatnym obrazem siebie i czsto zanion samoocen człowieka. Jednym z regulatorów tej samooceny s osignicia. Brak osigni zaburza samoocen, sprawia, e człowiek czuje si mało wartociowy i staje si te mało produktywny. Dotyczy to zarówno produktywno- ci, która nie wymaga szczególnych kompetencji intelektualnych, jak i zdolnoci twórczych. Denie do osigni i sukcesu sprawia, e dynamika procesów kształtowania si obrazu siebie i samooceny z jednej strony inspiruje człowieka do osigania trudnych celów, z drugiej za owe osignicia kształtuj obraz siebie i wpływaj bezporednio na samoocen. Interesujce jest rozrónienie pomidzy osigniciami długofalowymi (achievement) i osigniciami zwizanymi z wykonywaniem konkretnego działania i konkretnej czynnoci (performance). O pierwszej kategorii decyduj takie czynniki, jak motywacja, długofalowe planowanie, system wartoci, a take moliwo- ci intelektualne. W przypadku drugiej kategorii najistotniejsze znaczenie maj zdolnoci i inteligencja. II. TEORIA INTELIGENCJI SPRZYJAJCEJ POWODZENIU YCIOWEMU A OSIGNICIA CZŁOWIEKA Wiele danych empirycznych mówicych o potocznym rozumieniu terminu inteligencja wskazuje na to, i sukces yciowy człowieka tylko w niewielkim stopniu zaley od tych zdolnoci, które podkrelane s w tradycyjnych teoriach inteligencji uwzgldniajcych istnienie czynnika ogólnego (general factor). Badania Sternberga i jego współpracowników (Sternberg, 1977) potwierdzaj to, e osoby, które nie zajmowały si profesjonalnie psychologi, definiujc j, wymieniały zdolnoci rozwizywania problemów praktycznych, zdolnoci werbalne i społeczne. Tradycyjne testy inteligencji uwzgldniaj przewanie tylko jeden z wymienionych wymiarów, a mianowicie werbalny. W badaniach prowadzonych w Kenii stwierdzono wystpowanie czterech odrbnych okrele inteligencji
4 98 ANDRZEJ E. SKOWSKI rieko (wiedza i umiejtnoci), luoro (szacunek do wartoci), winjo (umiejtno radzenia sobie z problemami yciowymi) oraz paro (inicjatywa). Definicje podawane przez laików wskazywały na to, i łcz oni inteligencj znacznie cz- ciej, ni ma to miejsce w nauce z umiejtnociami i sprawnociami pozwalajcymi odnie sukces w yciu codziennym, a nie tylko z sukcesem akademickim. Teoria inteligencji sprzyjajcej powodzeniu yciowemu prezentuje podejcie zblione w duym stopniu do potocznego rozumienia inteligencji. Opiera si ona na badaniach takiego rozumienia inteligencji w rónych krajach i kulturach. Badania zaprezentowane w znanej, kontrowersyjnej ksice Richarda Herrnsteina i Charlesa Murraya (1994) wskazuj na to, e konwencjonalne testy osigni tylko w 10 procentach wyjaniaj osignicia człowieka w realnym, codziennym yciu. Na pytanie, co si dzieje z pozostałymi 90 procentami, stara si odpowiedzie w swojej teorii Sternberg. Inteligencja naley do wymiarów najlepiej opisanych w literaturze psychologicznej. Tradycyjne ujcie inteligencji ma cigle wielu zwolenników. Opiera si ono na przewiadczeniu, e istnieje czynnik ogólny, który jest w duym stopniu dziedziczony i wpływa na wiele działa człowieka, szczególnie za na te, które s zwizane z funkcjonowaniem poznawczym. W swojej teorii inteligencji sprzyjajcej powodzeniu yciowemu Sternberg (2001) wyrónił trzy rodzaje inteligencji: analityczn, twórcz oraz praktyczn. Twierdzi on, e te trzy rodzaje inteligencji s wzgldnie niezalene od siebie, co w duym stopniu podwaa istnienie czynnika ogólnego inteligencji. Teoria ta odnosi si bezporednio do triarchicznej teorii inteligencji (thriarchic theory of intelligence), która w latach osiemdziesitych XX wieku zrewolucjonizowała na swój sposób podejcie do zagadnienia inteligencji i zdolnoci człowieka. Naley podkreli, e teoria inteligencji sprzyjajcej powodzeniu yciowemu była weryfikowana w wielu badaniach empirycznych, prowadzonych głównie w kierowanym przez Sternberga Centrum Psychologii Zdolnoci, Kompetencji i Ekspertyz (Center for Psychology of Abilites, Competencies and Expertise) na Uniwersytecie Yale. Ponadto ma ona charakter praktyczny i moe by z powodzeniem zastosowana w wielu sytuacjach yciowych i rodowiskach. Wydaje si, e odnosi si ona głównie do warunków szkolnych zwizanych z edukacj oraz do sytuacji, w których ocena poziomu intelektualnego zwizana jest z praktyk yciow (np. procesem kwalifikowania ludzi do pracy i oceniania ich kompetencji). Autor omawianej teorii wyraa przekonanie, e inteligencj mona rozwija. Mog temu słuy programy rozwijania inteligencji analitycznej, twórczej i praktycznej. Owe moliwoci przedstawione zostały mi-
5 99 dzy innymi w ksice zatytułowanej Teaching for successful intelligence (Sternberg, Grigorienko, 2000). Załoenie, e istniej due moliwoci rozwijania inteligencji i zdolnoci, pozwala zastosowa omawian teori w rónych warunkach i sytuacjach, zwłaszcza wród ludzi młodych pobierajcych nauk w szkołach i uniwersytetach. Rozwijanie wymienionych rodzajów inteligencji opiera si na załoeniu, e kade zadanie szkolne moe by rozpatrywane przynajmniej z trzech punktów widzenia odpowiadajcych specyfice kadego rodzaju inteligencji. Przygotowanie uczniów do postrzegania problemów od strony analizy, twórczoci i praktycznych konsekwencji słuy rozwijaniu ogólniejszych sprawnoci intelektualnych. Aby takie widzenie inteligencji było moliwe, równie nauczyciele powinni by przygotowani do prowadzenia zaj rozwijajcych róne rodzaje inteligencji. Naley podkreli, e kade zadanie ma swoj specyfik ze wzgldu na rodzaj inteligencji, który w szczególny sposób moe by zastosowany przy jego rozwizywaniu. Niemniej czsto te trzy rodzaje inteligencji bior udział w tym procesie, ale rzadko w jednakowym stopniu. Istotnym elementem rozwijania wymienionych rodzajów inteligencji jest dokonywanie oceny na wielu poziomach, z uwzgldnieniem rónorodnych aspektów rzeczywistoci. Ocenianie dotyczy wyboru problemu, strategii oraz sposobów poszukiwania rozwiza. Problematyka oceniania jest stosunkowo rzadko przedmiotem zainteresowania psychologii rónic indywidualnych, a przecie proces ten ma w wielu przypadkach decydujce znaczenie dla funkcjonowania inteligencji. Inteligencja analityczna odnosi si do tradycyjnego rozumienia inteligencji i dotyczy głównie funkcjonowania procesów poznawczych, takich jak uwaga i pami. Program rozwijania inteligencji analitycznej odnosi si do identyfikacji problemu, wyboru ródeł istotnych informacji, ich reprezentacji i organizacji, formułowania strategii oraz oceny rozwiza. Działania słuce rozwijaniu wyej wymienionych sprawnoci mog z powodzeniem by zastosowane w nauce szkolnej i w innych oddziaływaniach edukacyjnych. Opisane przez Sternberga i Grigorienko (2000) działania zmierzajce do uczenia inteligencji analitycznej wskazuj na efektywno takich oddziaływa i moliwo ich stosowania. Stymulowanie rozwoju inteligencji analitycznej jest moliwe, ale w mniejszym stopniu ni w przypadku inteligencji twórczej i praktycznej. Rozwijanie inteligencji twórczej nie jest now ide. W swojej inwestycyjnej twórczoci Sternberg i Lubart (1995) stosuj metafor kupowania i sprzedawania. Metafora taniego kupowania i drogiego sprzedawania pozwala w ich rozu-
6 100 ANDRZEJ E. SKOWSKI mieniu przedstawi istot twórczoci w rónych jej przejawach. Rozwijanie inteligencji twórczej odnoszone jest do umiejtnoci redefiniowania problemu (np. synektyka), podejmowania nowych zada, generowania oryginalnych pomysłów, podejmowania intelektualnego ryzyka, rozwijania tolerancji na odmienno i wieloznaczno, budowania samooceny, kształtowania właciwych postaw wobec gratyfikacji, omielania, a take podkrelania rónych punktów widzenia i wielorakich moliwoci rozwiza. Od lat badacze i praktycy podejmuj zagadnienie treningu twórczoci, który ma za zadanie rozwija moliwoci człowieka w tej dziedzinie. Wród wskaza twórcy teorii inteligencji sprzyjajcej powodzeniu yciowemu dotyczcych oddziaływa w tym zakresie naley wymieni dwie kategorie: specyficzne i niespecyficzne. Specyficzne odnosz si do rozwijania zdolnoci mylenia dywergencyjnego i funkcji intelektualnych, za niespecyficzne słu kształtowaniu cech osobowoci sprzyjajcych działalnoci twórczej. Rozwijanie inteligencji twórczej jest najbardziej efektywne w odniesieniu do dzieci i młodziey. Trening twórczo- ci ma na celu równie popraw moliwoci współpracy z innymi ludmi i w ten sposób umoliwienie grupowego rozwizywania problemów. Ponadto twórczoci sprzyja otwarta postawa, charakteryzujca si moliwociami podejmowania ryzyka i poszukiwania nowych oraz oryginalnych rozwiza. Ponadto trening twórczoci ma na celu zminimalizowanie emocjonalnych kosztów twórczoci. Słuy on rozwijaniu tych zdolnoci, przynoszc niewtpliwe efekty, które nastpnie utrwalane s poprzez działania praktyczne i twórcze w konkretnych dziedzinach ludzkiego ycia. Specyficzne oddziaływania polegaj ponadto na odnoszeniu treningu twórczoci do konkretnych dziedzin aktywnoci człowieka. Twórczo przejawia si w rónych dziedzinach ycia i aktywnoci umysłowej. Rozwijanie inteligencji twórczej, na przykład u muzyków, ma swoj niewtpliw specyfik i róni si od tego procesu ukierunkowanego na plastyków, matematyków i specjalistów w innych dziedzinach ludzkiej działalnoci. Szczególne miejsce w procesie rozwijania inteligencji zajmuje inteligencja praktyczna (practical intelligence), wyodrbniona stosunkowo niedawno. Przyczynił si do tego fakt, i zauwaono du rozbieno pomidzy wynikami uzyskiwanymi w nauce akademickiej i w testach psychologicznych a osigniciami praktycznymi dzieci, młodziey i osób dorosłych. Inteligencja praktyczna pozwala zastosowa wiedz, a take inteligencj analityczn i twórcz w praktycznych sytuacjach yciowych. Wyróni w niej mona midzy innymi inteligencj społeczn i emocjonaln, zdolnoci manualne oraz te, które pozwalaj efektywnie
7 101 funkcjonowa w wiecie. Fakt duej rozbienoci pomidzy poziomem inteligencji analitycznej i czsto twórczej a osigniciami w yciu codziennym stał si inspiracj do przemyle na temat czynników wpływajcych na owe osignicia. Wród elementów inteligencji praktycznej, które mog by rozwijane w toku kształcenia, wymienia si (Sternberg, Grigorienko, 2000): rozwijanie motywacji, kontrolowanie impulsów, umiejtno wykorzystania właciwych zdolnoci, planowanie działania, zorientowanie na produktywno, rozwijanie konsekwencji w działaniu, uczenie wykonywania zadania a do momentu jego rozwizania, właciwe ocenianie własnych moliwoci i ogranicze, pokonywanie trudnoci tkwicych w nastawieniach, doskonalenie koncentracji, okrelanie priorytetów, rozwijanie równowagi stylów mylenia, podnoszenie samooceny i rozwijanie zaufania do siebie. Istotnym elementem rozwijania inteligencji praktycznej jest kształtowanie sfery motywacyjnej. Wysoka motywacja to niezbdny warunek wybitnych osigni i jeden z podstawowych elementów podnoszcych ludzk efektywno. Działania skierowane na kształtowanie motywacji mog by wielorakie. Nie ulega jednak wtpliwoci, e t sfer mona rozwija i na ni wpływa. Dotyczy to zarówno celowych oddziaływa edukacyjnych, jak i aktywnoci własnej człowieka. Okazuje si, e brak wystarczajcego poziomu motywacji powoduje obnienie wyników aktywnoci intelektualnej. Dowodz tego eksperymenty Sternberga (1997), który motywujc we właciwy sposób studentów, osignł znaczcy wzrost poziomu rozwizywania przez nich zada testowych. Praca nad kontrolowaniem impulsów jest moliwa, chocia niektóre osoby niewtpliwie maj predyspozycje lub ograniczenia w stosunku do tej sprawnoci. Ten aspekt zdolnoci odnosi si bezporednio do inteligencji emocjonalnej, która stanowi element inteligencji praktycznej. Bogata literatura dotyczca istoty inteligencji emocjonalnej, a take odnoszca si do moliwoci zastosowania wiedzy na jej temat w warunkach szkolnych wskazuje na due moliwoci jej rozwijania i kształtowania. Element kontrolowania własnych emocji i wykorzystania ich we właciwy sposób w procesie rozwizywania problemów intelektualnych jest istot inteligencji emocjonalnej. Okazuje si, e ju na poziomie nauki szkolnej zdolnoci te maj decydujcy wpływ na osignicia, nawet niejednokrotnie wikszy ni poziom inteligencji ogólnej. Dane te sprawiły, e badacze podejmujcy zagadnienie inteligencji emocjonalnej koncentruj si w swoich dociekaniach na istocie zaleno- ci pomidzy umiejtnoci kontrolowania własnych emocji a efektywnoci działania.
8 102 ANDRZEJ E. SKOWSKI Badania dotyczce osób wybitnie zdolnych wskazuj, e potrafi one w sposób bardziej efektywny ni osoby przecitnie zdolne wykorzystywa emocje w procesie rozwizywania problemów intelektualnych. Ponadto mona mówi w ich przypadku o pasji, która niekiedy spostrzegana jest przez otoczenie jako nadmierna koncentracja na pracy i nauce oraz na problemach intelektualnych kosztem relacji interpersonalnych. Działania wpływajce na podniesienie motywacji i inteligencji emocjonalnej daj moliwo rozwijania inteligencji praktycznej. Wanym elementem programu uczenia inteligencji praktycznej jest rozwijanie zdolnoci metapoznawczych. Metapoznanie definiowane bywa jako wiedza na temat funkcjonowania własnych procesów poznawczych. W jej zakres wchodzi równie metapami, czyli wiedza dotyczca własnej pamici. Osoby majce wybitne osignicia charakteryzuj si wyszym ni przecitny poziomem metapoznania. Szybciej potrafi okreli właciwe i najbardziej efektywne dla siebie strategie rozwizywania problemów. Umiej ponadto okreli swoje tzw. mocne i słabe strony, co pozytywnie wpływa na proces rozwizywania zada intelektualnych. Programy poznawania samego siebie pozwalaj okreli własne predyspozycje intelektualne, ale take emocjonalne i społeczne, które równie s zwizane z inteligencj praktyczn. Istotnym elementem programu rozwijania inteligencji praktycznej jest kształtowanie motywacji osigni. Warunkiem wysokich osigni jest umiejtno okrelania właciwych i moliwych do osignicia celów. Dotyczy to celów, jakimi s konkretne zadania intelektualne, jak i celów bardziej perspektywicznych. Istotne jest stymulowanie człowieka do realizowania rozpocztych działa i ukierunkowania go na efektywno działania. Wród umiejtnoci kształtowanych w procesie rozwijania inteligencji praktycznej naley wskaza na odpowiedzialno i ryzyko. Umiejtno podejmowania ryzyka poznawczego jest w duym stopniu wynikiem przyzwyczaje i informacji zdobytych w toku kształcenia. Odpowiednie wiczenia słu rozwijaniu umiejtnoci podejmowania ryzyka i uwzgldniania w procesie planowania aktywnoci intelektualnej kwestii odpowiedzialnoci. Jedn z przeszkód stojcych na drodze do uzyskiwania wysokich osigni jest nadmierny perfekcjonizm. Okazuje si, e osignicia osób wybitnie zdolnych s czsto zanione ze wzgldu na t włanie cech. Nadmierny perfekcjonizm prowadzi moe do obnienia aktywnoci intelektualnej, lków przed omieszeniem i negatywn ocen. Ponadto wiele ciekawych i wartociowych pomysłów zostaje odrzuconych i zaniechanych, co w rezultacie prowadzi do zani- onych osigni w stosunku do moliwoci człowieka.
9 103 Rozwijanie inteligencji praktycznej wie si cile z kształtowaniem umiejtnoci społecznych i rozwijaniem inteligencji społecznej. Efektywne s odpowiednio prowadzone treningi interpersonalne, pozwalajce pozna swoje silne i słabe strony w kontaktach interpersonalnych. Zwraca si tu uwag na adekwatne spostrzeganie swojej roli, zachowa i intencji innych osób, kontrolowanie i rozumienie własnych emocji w sytuacji wchodzenia w relacje z innymi ludmi. Rozumienie sytuacji społecznych ma istotne znaczenie dla komunikacji interpersonalnej. Zdarza si, e osoby wybitnie zdolne zaniedbuj owe relacje i w konsekwencji odczuwaj wyalienowanie. Nie jest to oczywicie zgodne z ich intencjami, ale wynika z nadmiernej koncentracji na realizowaniu zada i osiganiu celów (Steptoe, 1998). Brak satysfakcjonujcych relacji interpersonalnych prowadzi do obnienia efektywnoci działania i kryzysów pojawiajcych si u osób odnoszcych niekiedy spektakularne sukcesy w nauce szkolonej czy te pracy zawodowej. Jednym z istotnych aspektów uczenia inteligencji praktycznej jest ukształtowanie właciwej samooceny i obrazu siebie. Zaniona samoocena i nieadekwatny obraz siebie s przyczyn podejmowania niewłaciwych zada, unikania ponoszenia ryzyka i nieadekwatnej oceny własnych osigni. Pomoc psychologiczna w zakresie kształtowania właciwej samooceny i obrazu siebie ma dług tradycj. W pracy z wybitnie zdolnymi uczniami s stosowane techniki V. Satir (1983). Badania prowadzone wród wybitnie zdolnych uczniów wskazuj na to, i bardziej adekwatnie ni uczniowie przecitnie uzdolnieni potrafi oni oceni własne moliwoci, predyspozycje i ograniczenia. W rezultacie wybieraj oni właciwe dla siebie formy aktywnoci i wykorzystuj adekwatne strategie rozwizywania problemów. Wanym elementem procesu rozwijania i uczenia inteligencji praktycznej jest zwrócenie uwagi na umiejtnoci zachowania równowagi pomidzy rónymi stylami mylenia i plastycznego dostosowywania właciwego stylu mylenia do sytuacji i rozwizywanego problemu. Zastosowanie właciwego stylu mylenia zaley od istniejcych uwarunkowa. Wybór stylu wykonawczego, ustawodawczego czy oceniajcego ma wpływ na sposób rozwizywania problemów. Preferencje w zakresie stosowania stylu demokratycznego lub konserwatywnego decyduj o perspektywie widzenia istniejcej sytuacji i podejmowanego zagadnienia. Ustalenie priorytetów, a wic hierarchii celów, stanowi istotny wyznacznik osigni człowieka. Proces ten jest równie przedmiotem oddziaływania psychologów, pedagogów i osób majcych wpływ na rozwój konkretnego ucznia.
10 104 ANDRZEJ E. SKOWSKI * Rozwój inteligencji analitycznej, twórczej i praktycznej zwizany jest z kontekstem społecznym. Szczególnie inteligencja praktyczna i twórcza odnosz si do procesu podejmowania decyzji wykraczajcych poza procesy poznawcze. Dlatego wane jest zwrócenie uwagi na rozwój innego wymiaru, który stał si równie przedmiotem zainteresowania badaczy, a mianowicie mdroci (Baltes, Staudinger, 2000). Mdro jest rónie definiowana przez psychologów, niemniej w definicjach czsto pojawia si aspekt dowiadczenia, umiejtnoci spostrzegania wieloaspektowoci otaczajcej człowieka rzeczywistoci, dostrzeenia własnych moliwoci i ogranicze, a wic poznania siebie. Konsekwencj tego zainteresowania s programy, które zmierzaj do uczenia i rozwijania mdroci (teaching for wisdom), podobnie jak wczeniej omówiony program uczenia inteligencji (teaching for successful intelligence). Widoczny jest tu zwizek inteligencji twórczej, zwłaszcza praktycznej, z mdroci (Skowski, 2004). Umiejtno planowania, dokonywania właciwych wyborów i dojrzałych ocen rzeczywistoci to midzy innymi elementy, które łcz inteligencj praktyczn z mdroci. Na uwag zasługuje tu konieczno pogłbienia refleksji nad sprawami o rónym poziomie ogólnoci i abstrakcji. Owa refleksja wpływa na adekwatne zrozumienie wiata, wykorzystanie własnych potencjalnych moliwoci, a take lepsze zrozumienie własnych preferencji intelektualnych. Pytania dotyczce moliwoci stymulowania rozwoju inteligencji znajduj coraz wicej odpowiedzi. Teoretyczne kontrowersje, zwłaszcza te, które dotycz inteligencji ogólnej i inteligencji sprzyjajcej powodzeniu yciowemu (analitycznej, twórczej i praktycznej), czsto słu praktyce psychologicznej. Zarówno jedno, jak i drugie podejcie pozwala na właciwe dla siebie rozumienie funkcjonowania intelektualnego człowieka w jego wieloaspektowym charakterze. Harmonijny rozwój rónych aspektów inteligencji sprzyja lepszemu funkcjonowaniu psychicznemu człowieka. Nie ma uzasadnienia radykalne zerwanie z tradycyjnym podejciem podkrelajcym istnienie i rol inteligencji ogólnej. Jedno i drugie podejcie wzajemnie si uzupełniaj, co stwarza nowe moliwoci rozwijania programów edukacyjnych, konstruowania wartociowych metod diagnostycznych, a take wzbogacania koncepcji teoretycznych.
11 105 BIBLIOGRAFIA Baltes, P. B., Staudinger, U. M. (2000). Wisdom: A metaheuristic (pragmatic) to orchestrate mind and virtue toward excellence. American Psychologist, 55, Cattell, R. B. (1971). Abilities: Their structure, growth, and action. Boston: Houghton Miffin. Gardner, H. (1999). Reframing intelligence. New York: Basic Books. Hernstein, R. J., Murray, C. (1994). The bell curve. New York: The Free Press. Satir, V. (1983). Conjoint family therapy. Palo Alto: Science and Behavior Books, Inc. Skowski, A. E. (2001). Osignicia uczniów zdolnych. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL. Skowski, A. E. (2004). Psychologia zdolnoci. Współczesne kierunki bada. Warszawa: PWN. Steptoe, A. (red.) (1998). Genius and the mind. New York: Oxford University Press. Sternberg, R. J. (1997). Successful intelligence. New York: Plume. Sternberg, R. J. (2001). Próba wersyfikacji teorii inteligencji sprzyjajcej powodzeniu yciowemu poprzez operacje konwergencyjne. Przegld Psychologiczny, 44, 4, Sternberg, R. J., Grigorienko, E. L. (2000). Teaching for successful intelligence: To increase student learning and achievement. Arlington Heights, IL: SkyLight Professional Development. Sternberg, R. J., Lubart, T. (1995). Defying the crowd: Cultivating creativity in a culture of conformity. New York: The Free Press. STIMULATION OF GIFTS DEVELOPMENT IN THE LIGHT OF R. J. STERNBERG S THEORY OF SUCCESSFUL INTELIGENCE S u m m a r y The article aims at presenting views on possibilities of stimulation of gifts and intelligence. This issue is discussed in the perspective of R. J. Sternberg s theory of successful intelligence. This theory is an example of the tendency to perceive intelligence as a combination of diverse, relatively independent dimensions. This theory distinguishes analytical, creative and practical intelligence. The term intelligence is used in this theory interchangeably with the term gift. Due to increasing need expressed mainly by practitioners working in youth education, it is important to search for the possibilities of developing those skills which particularly influence extra-academic achievements. This approach is complementary to the traditionally hold view of general intelligence as closely related to academic achievements. Key words: successful intelligence, analytical intelligence, creative intelligence, practical intelligence, achievements. Translated by Konrad Janowski
Konspekt lekcji matematyki klasa 4e Liceum Ogólnokształcce
mgr Tomasz Grbski Konspekt lekcji matematyki klasa 4e Liceum Ogólnokształcce Temat: Dyskusja nad liczb rozwiza równania liniowego i kwadratowego z wartoci bezwzgldn i parametrem. Czas trwania: 45 minut.
Bardziej szczegółowo% &" "# & $" ( "(!"#!'
PRACE NAUKOWE Akademii im. Jana Długosza w Czstochowie Technika, Informatyka, Inynieria Bezpieczestwa 2013, t. I :"! ; < $" &# '( '" ) $*"!" #$. %#$ 37, 33000!, e-mail: pryimalna@rv.mns.gov.ua $$ % &"
Bardziej szczegółowoPOWIATOWY PROGRAM DZIAŁA NA RZECZ OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH
POWIATOWY PROGRAM DZIAŁA NA RZECZ OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH Załcznik do Uchwały Nr XXVIII/75/03 Rady Powiatu Pabianickiego z dnia 13 listopada 2003 r. (w zakresie : rehabilitacji społecznej, rehabilitacji
Bardziej szczegółowoEkonomiczny Uniwersytet Dziecięcy. Psychologia potrzeb. Dr Monika Wróblewska EKONOMICZNY UNIWERSYTET DZIECIĘCY
Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy Psychologia potrzeb Dr Monika Wróblewska Uniwersytet w Białymstoku 10 czerwca 2010 r. EKONOMICZNY UNIWERSYTET DZIECIĘCY WWW.UNIWERSYTET-DZIECIECY.PL 1. Specyfika potrzeb
Bardziej szczegółowoPROGRAM PROFILAKTYKI. Szkoła bezpieczna, przyjemna i poyteczna
PROGRAM PROFILAKTYKI Szkoła bezpieczna, przyjemna i poyteczna Osoby objte programem: uczniowie gimnazjum, nauczyciele i rodzice I. Załoenia ogólne Działania profilaktyczne maj na celu zapobieganie niepodanym
Bardziej szczegółowoSZKOLNY PROGRAM PROFILAKTYKI
SZKOLNY PROGRAM PROFILAKTYKI Przez program profilaktyczny rozumie si działania psychoedukacyjne, których celem jest zapobieganie zachowaniom ryzykownym uczniów i szkodom wynikajcym z problemów w ich otoczeniu.
Bardziej szczegółowoWewntrzszkolny System Doradztwa Zawodowego. w Liceum Ogólnokształccym im. Stefana eromskiego. opracowała: Danuta Paluchowska Szkolny Doradca Zawodwy
Wewntrzszkolny System Doradztwa Zawodowego w Liceum Ogólnokształccym im. Stefana eromskiego opracowała: Danuta Paluchowska Szkolny Zawodwy Wewntrzszkolny System Doradztwa Zawodowego umoliwia uczniowi zdobycie
Bardziej szczegółowoEFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW PEDAGOGIKA studia pierwszego stopnia profil praktyczny
Załącznik do Uchwały Senatu nr 34/2019 EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW PEDAGOGIKA studia pierwszego stopnia profil praktyczny Umiejscowienie kierunku w obszarze kształcenia: Kierunek studiów pedagogika
Bardziej szczegółowoPEDAGOGICZNA BIBLIOTEKA WOJEWÓDZKA W GDA SKU. im. Gda skiej Macierzy Szkolnej. 80-401 Gda sk, Al. Gen. J. Hallera 14, tel./fax: (0-58) 344-01-68
PEDAGOGICZNA BIBLIOTEKA WOJEWÓDZKA W GDASKU im. Gdaskiej Macierzy Szkolnej 80-401 Gdask, Al. Gen. J. Hallera 14, tel./fax: (0-58) 344-01-68 ! ISSN 1897-5348 www.pbw.gda.pl Zdolnoci poznawcze
Bardziej szczegółowoROLA I ZADANIA ZHP W WYCHOWANIU DZIECI I MŁODZIEY
ROLA I ZADANIA ZHP W WYCHOWANIU DZIECI I MŁODZIEY ZWIZEK HARCERSTWA POLSKIEGO (ZHP) - działajca od 1918 r. najwiksza organizacja wychowawcza w Polsce, skupiajca dzieci, młodzie i dorosłych. Załoenia ideowe:
Bardziej szczegółowoOPIS PRZEDMIOTU. Psychologia różnic indywidualnych 1100-Ps2RI-SJ. Kod przedmiotu. Pedagogiki i Psychologii
OPIS PRZEDMIOTU Nazwa przedmiotu Kod przedmiotu Psychologia różnic indywidualnych 1100-Ps2RI-SJ Wydział Instytut/Katedra Kierunek Pedagogiki i Psychologii Instytut Psychologii Psychologia Specjalizacja/specjalność
Bardziej szczegółowoPoziom 5 EQF Starszy trener
Poziom 5 EQF Starszy trener Opis Poziomu: Trener, który osiągnął ten poziom rozwoju kompetencji jest gotowy do wzięcia odpowiedzialności za przygotowanie i realizację pełnego cyklu szkoleniowego. Pracuje
Bardziej szczegółowoPG im. Tadeusza Kościuszki w Kościerzycach nadzór pedagogiczny nauczanie problemowe
Problem badawczy: to pewna trudność (praktyczna lub teoretyczna), która rozwiązywana jest na drodze aktywności badawczej; jest to trudna i niepewna sytuacja, zawierająca niepełne dane; stanowi pewien rodzaj
Bardziej szczegółowoRozwijanie twórczego myślenia uczniów
Rozwijanie twórczego myślenia uczniów Przygotowanie do konkursów przedmiotowych i tematycznych Oprac. Anna Szczepkowska-Kirszner Szkoła Podstawowa nr 3 we Włodawie Rok szkolny 2011/2012 tytuł laureata
Bardziej szczegółowoPODSTAWY DIAGNOSTYKI MASZYN
*************************************************************** Bogdan ÓŁTOWSKI PODSTAWY DIAGNOSTYKI MASZYN ************************************************* BYDGOSZCZ - 1996 motto : na wielkie kłopoty
Bardziej szczegółowoPROJEKT SYSTEMOWY,,TERAZ CZAS NA CIEBIE
PROJEKT SYSTEMOWY,,TERAZ CZAS NA CIEBIE wspófinansowany przez Uni Europejsk ze rodków Europejskiego Funduszu Spoecznego w ramach Priorytetu VII Promocja Integracji Spoecznej, Poddziaania 7.1.1 Rozwój i
Bardziej szczegółowoPROGRAM PROFILAKTYCZNY ZESPÓŁ SZKÓŁ W MALAWIE
PROGRAM PROFILAKTYCZNY ZESPÓŁ SZKÓŁ W MALAWIE ROK SZKOLNY 2012/2013 Problem Zadania Sposób realizacji Osoby odpowiedzialne Termin realizacji Kryterium sukcesu 1.Wulgaryzmy wród uczniów - Zapoznanie uczniów
Bardziej szczegółowoZarzdzanie i inynieria produkcji Studia I stopnia o profilu: A P
Podstawy zarzdzania WZ Zarzdzanie i inynieria produkcji Studia I stopnia o profilu: A P Przedmiot: Podstawy zarzdzania Kod ZIP 1 S 01 04-0_0 Status : Przedmiot obowizkowy Jzyk wykładowy: Jzyk polski Rok:
Bardziej szczegółowoWymierne korzyci wynikajce z analizy procesów
Wymierne korzyci wynikajce z analizy procesów Analiza procesu jest narzdziem do osignicia wyszej efektywnoci organizacji (midzy innymi). Wymaga ona zbudowania modelu procesu biznesowego bdcego opisem funkcjonowania
Bardziej szczegółowoAktualne problemy przygotowania do pracy osób z uszkodzonym wzrokiem
Dr Tadeusz Majewski Aktualne problemy przygotowania do pracy osób z uszkodzonym wzrokiem W lipcu 2003 r. odbyła si w Paryu midzynarodowa konferencja na temat: Jak mog organizacje niewidomych i instytucje
Bardziej szczegółowoPRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA MUZYKA - GIMNAZJUM
PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA MUZYKA - GIMNAZJUM I. DOKUMENTY OKRELAJCE PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Rozporzdzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 7 wrzenia 2004 r. w sprawie warunków i sposobu
Bardziej szczegółowoKARTA KURSU. Psychologiczne podstawy wychowania i nauczania. The psychological basis of upbringing and education. Kod Punktacja ECTS* 3
KARTA KURSU Nazwa Nazwa w j. ang. Psychologiczne podstawy wychowania i nauczania The psychological basis of upbringing and education Kod Punktacja ECTS* 3 Koordynator dr Michał Gacek Zespół dydaktyczny
Bardziej szczegółowoWEWNĄTRZSZKOLNY SYSTEM DORADZTWA ZAWODOWEGO
WEWNĄTRZSZKOLNY SYSTEM DORADZTWA ZAWODOWEGO III LO im S. ŻEROMSKIEGO Z ODDZIAŁAMI DWUJĘZYCZNYMI W BIELSKU - BIAŁEJ Bielsko Biała; sierpień 2015 Wewnątrzszkolny System Doradztwa Zawodowego obejmuje ogół
Bardziej szczegółowoRegulamin. przyznawania nagród dla nauczycieli zatrudnionych w szkołach i placówkach prowadzonych przez Powiat Łukowski
Załcznik do Uchwały Nr XXXIV/247/2009 Rady Powiatu w Łukowie z dnia 30 wrzenia 2009 r. Regulamin przyznawania nagród dla nauczycieli zatrudnionych w szkołach i placówkach prowadzonych przez Powiat Łukowski
Bardziej szczegółowoWstp. Odniesienie do podstawy programowej
! " 1 Wstp Praca dotyczy projektu midzyprzedmiotowego, jaki moe by zastosowany na etapie nauczania gimnazjum specjalnego. Powyszy projekt moe zosta przeprowadzony na zajciach z przedmiotów: informatyka
Bardziej szczegółowoPoznanie i przyswojenie przez studentów podstawowych poj z zakresu organizacji i zarzdzania C2
Podstawy zarzdzania WZ Zarzdzanie i inynieria produkcji Studia I stopnia o profilu: A P Przedmiot: Podstawy zarzdzania Status : Jzyk wykładowy: Rok: I Nazwa specjalnoci: Rodzaj zaj i liczba godzin: Studia
Bardziej szczegółowoKONFERENCJA Jakich systemowych rozwiązań w kształceniu uczniów zdolnych potrzebuje współczesna szkoła? Lublin, 20 września 2012
KONFERENCJA Jakich systemowych rozwiązań w kształceniu uczniów zdolnych potrzebuje współczesna szkoła? Lublin, 20 września 2012 Sesja III: Społeczne aspekty funkcjonowania uczniów zdolnych Struktura sesji:
Bardziej szczegółowoOpis zakładanych efektów kształcenia
Załącznik do uchwały nr 218 Senatu Uniwersytetu Zielonogórskiego z dnia 18 grudnia 2013 r Nazwa kierunku studiów: Psychologia Obszar kształcenia: Obszar nauk społecznych Poziom kształceni: jednolite studia
Bardziej szczegółowoCloud Computing - czego wymaga od dostawcy usług w zakresie bezpieczestwa. Telekomunikacja Polska S.A. Andrzej Karpiski Łukasz Pisarczyk
Cloud Computing - czego wymaga od dostawcy usług w zakresie bezpieczestwa Telekomunikacja Polska S.A. Andrzej Karpiski Łukasz Pisarczyk 1 AGENDA Wprowadzenie Aspekty bezpieczestwa usługi Cloud Computing
Bardziej szczegółowoWizja szkoły XXI wieku: kluczowe kompetencje nauczyciela a nowa funkcja edukacji
Wizja szkoły XXI wieku: kluczowe kompetencje nauczyciela a nowa funkcja edukacji Sławomir Jabłoński, Julita Wojciechowska Zakład Psychologii Socjalizacji w Wspomagania Rozwoju Instytut Psychologii Główne
Bardziej szczegółowoLiteratura dla ucznia:
PLAN METODYCZNY Prowadzcy: Katarzyna Zgota-Lechowska data: 24.01.2006 Temat: Co to jest biomasa? Cel ogólny: Poznanie pojcia biomasa z uwzgldnieniem charakterystyki moliwoci jej wykorzystania Po zajciach
Bardziej szczegółowoUCHWAŁA NR 0150/VIII/200/07 RADY MIASTA TYCHY z dnia 28 czerwca 2007 roku
UCHWAŁA NR 0150/VIII/200/07 RADY MIASTA TYCHY z dnia 28 czerwca 2007 roku w sprawie trybu i kryteriów przyznawania nagród dla nauczycieli szkół, placówek owiatowych oraz Orodka Usług Opiekuczo-Wychowawczych
Bardziej szczegółowoStudia podyplomowe OLIGOFRENOPEDAGOGIKA - EDUKACJA I REWALIDACJA OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH INTELEKTUALNIE (III semestr)
Studia podyplomowe OLIGOFRENOPEDAGOGIKA - EDUKACJA I REWALIDACJA OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH INTELEKTUALNIE (III semestr) Termin: 25.03.2017; 22.04.2017 godz. 9:00 Czas trwania 3 semestry (kwalifikacyjne) Łączna
Bardziej szczegółowoNauczanie matematyki uczniów ze specyficznymi potrzebami. semestr letni, 2016/2017 wykład nr 1
Nauczanie matematyki uczniów ze specyficznymi potrzebami semestr letni, 2016/2017 wykład nr 1 Warunki nieobecności jedna jeśli więcej nieobecności, wtedy mniejsza liczba pytań na kolokwium do wyboru (np.
Bardziej szczegółowoWSTP I. GŁÓWNE ZADANIA DOMU DZIECKA JAKO RODOWISKA WYCHOWAWCZEGO
WSTP Wychowanie jest procesem, w którym wychowanek ma doj do pełni osobowego rozwoju poprzez: ukształtowanie prawego charakteru, zbudowanie poczucia odpowiedzialnoci za własny rozwój i dobro wspólne, poznanie
Bardziej szczegółowoProgram Współpracy Gminy Michałowo z Organizacjami Pozarzdowymi na rok 2008.
Załcznik Nr 1 do uchwały Nr XIV/129/08 Rady Gminy Michałowo z dnia 11 stycznia 2008r. Program Współpracy Gminy Michałowo z Organizacjami Pozarzdowymi na rok 2008. Wprowadzenie Aktywna działalno organizacji
Bardziej szczegółowoWewnątrzszkolne Doskonalenie Nauczycieli Nowatorskie metody nauczania
Wewnątrzszkolne Doskonalenie Nauczycieli Nowatorskie metody nauczania Zapraszam na szkolenie on line prezentujące dwie nowoczesne metody pracy: coaching i mentoring. Idea i definicja coachingu Coaching,
Bardziej szczegółowoOPIS PRZEDMIOTU/MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS)
OPIS PRZEDMIOTU/MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS) 1. Nazwa przedmiotu/modułu w języku polskim Praktyka opiekuńczo-wychowawcza w szkole podstawowej 2. Nazwa przedmiotu/modułu w języku angielskim Education and
Bardziej szczegółowoMYLMY O DIAGNOZIE (I DIAGNOSTACH) SZERZEJ
ROCZNIKI PSYCHOLOGICZNE/ ANNALS OF PSYCHOLOGY 2015, XVIII, 2, 193-197 MACIEJ KARWOWSKI 11 Akademia Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie JOANNA SZEN-ZIEMIASKA Szkoła Wysza Psychologii
Bardziej szczegółowoUCHWAŁA NR 0150/ XLVIII / / 06 RADY MIASTA TYCHY z dnia 29 czerwca 2006 roku
UCHWAŁA NR 0150/ XLVIII / / 06 RADY MIASTA TYCHY z dnia 29 czerwca 2006 roku w sprawie trybu i kryteriów przyznawania nagród dla nauczycieli szkół, przedszkoli oraz innych placówek owiatowych prowadzonych
Bardziej szczegółowoMODELOWANIE PROCESÓW EKSPLOATACJI MASZYN
Akademia Techniczno Rolnicza w Bydgoszczy Wojskowy Instytut Techniki Pancernej i Samochodowej MODELOWANIE PROCESÓW EKSPLOATACJI MASZYN BYDGOSZCZ SULEJÓWEK, 2002. 2 Akademia Techniczno Rolnicza w Bydgoszczy
Bardziej szczegółowoGMINNY PROGRAM OCHRONY OFIAR PRZEMOCY W RODZINIE na rok 2008
Załcznik do uchwały Nr... z dnia...rady Miasta Sandomierza GMINNY PROGRAM OCHRONY OFIAR PRZEMOCY W RODZINIE na rok 2008 Gminny Program Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie okrela lokaln strategi na rok 2008
Bardziej szczegółowoOtwarta koordynacja polityki społecznej w UE. Stanisława Golinowska
Otwarta koordynacja polityki społecznej w UE Stanisława Golinowska Dotychczasowe elementy wspólnej polityki społecznej UE Standardy minimalne BHP - 1987 Karta Wspólnoty o Fundamentalnych Prawach Socjalnych
Bardziej szczegółowoANKIETA SAMOOCENY OSIĄGNIĘCIA KIERUNKOWYCH EFEKTÓW KSZTAŁCENIA
Szanowny Studencie, ANKIETA SAMOOCENY OSIĄGNIĘCIA KIERUNKOWYCH EFEKTÓW KSZTAŁCENIA bardzo prosimy o anonimową ocenę osiągnięcia kierunkowych efektów kształcenia w trakcie Twoich studiów. Twój głos pozwoli
Bardziej szczegółowoSzanowni Państwo Dyrektorzy szkół/ przedszkoli/ placówek
Szanowni Państwo Dyrektorzy szkół/ przedszkoli/ placówek W roku szkolnym 2018/2019 po raz kolejny proponujemy kompleksowe wspomaganie rozwoju szkoły/placówki. Nasza propozycja może obejmować kilka działań,
Bardziej szczegółowo1. Nazwa przedmiotu: ZARZ DZANIE STRATEGICZNE. 2. Kod przedmiotu ROZ_Z_S2Ms4_W_07
WYDANIE N3 Strona 1 z 9 (piecz wydziau) KARTA PRZEDMIOTU 1. Nazwa przedmiotu: ZARZDZANIE STRATEGICZNE 3. Karta przedmiotu wana od roku akademickiego: 2016/2017 4. Forma ksztacenia: studia drugiego stopnia
Bardziej szczegółowoSYLABUS. DOTYCZY CYKLU KSZTAŁCENIA 2015-2018 (skrajne daty) I rok, 1 semestr Przedmiot kształcenia treści podstawowych dr Dorota Ochojska
SYLABUS DOTYCZY CYKLU KSZTAŁCENIA 2015-2018 (skrajne daty) 1.1. PODSTAWOWE INFORMACJE O PRZEDMIOCIE/MODULE Nazwa przedmiotu/ modułu Psychologia Kod przedmiotu/ modułu* Wydział (nazwa jednostki prowadzącej
Bardziej szczegółowoOczekiwania studentów przygotowywanych do wykonywania zawodu nauczyciela edukacji zawodowej w obszarze kształcenia psychologicznego
Krzysztof NIEWIADOMSKI, Ireneusz ZAWŁOCKI, Ewa NIEROBA Politechnika Częstochowska, Polska Oczekiwania studentów przygotowywanych do wykonywania zawodu nauczyciela edukacji zawodowej w obszarze kształcenia
Bardziej szczegółowoII. REALIZATORZY PROGRAMU
! Motto: Człowiek nie jest stworzony do klski. I. AUTORZY PROGRAMU 1. Dyrektor szkoły mgr in. Krzysztof Szkudlarek i mgr Elbieta Postawa s pomysłodawcami i autorami opracowanego programu, a wczeniej planu
Bardziej szczegółowoPsychologia WF-PS. Studia drugiego stopnia Profil ogólnoakademicki Studia stacjonarne, niestacjonarne Magister
Załącznik nr 4 do Uchwały nr 34/2012 Senatu UKSW z dnia 26 kwietnia 2012 r. 1. Dokumentacja dotycząca opisu efektów kształcenia dla programu kształcenia dla kierunku psychologia dla jednolitych studiów
Bardziej szczegółowoFILOLOGIA POLSKA, SPECJALNOŚĆ NAUCZYCIELSKA PEŁNA
OPISU MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS) I. Informacje ogólne 1. Nazwa modułu kształcenia PSYCHOLOGIA 2. Kod modułu kształcenia - PSYO 3. Rodzaj modułu kształcenia obowiązkowy lub fakultatywny OBOWIĄZKOWY DLA
Bardziej szczegółowo&#-!./#$ "$0" 12320" 1,)# 4 % 0& 12320" ZAPYTANIE OFERTOWE
ZAPYTANIE OFERTOWE Warszawa, dn. 9 lipca 2014 r. (Niniejsze zapytanie ma form rozeznania rynku i nie stanowi zapytania ofertowego w rozumieniu ustawy Pzp) Orodek Pomocy Społecznej Dzielnicy Mokotów m st.
Bardziej szczegółowoZadanie 1 D: Lepiej przygotowa do egzaminów
Zadanie 1 D: Lepiej przygotowa do egzaminów Nauczyciele zastanawiaj si, jak lepiej pomaga uczniom przygotowa si do sprawdzianów wewntrzszkolnych i egzaminów zewntrznych. Mona np. przeprowadza próbne egzaminy
Bardziej szczegółowoDanuta Sterna: Strategie dobrego nauczania
: Strategie dobrego nauczania Strategie dobrego nauczania Strategie oceniania kształtującego I. Określanie i wyjaśnianie uczniom celów uczenia się i kryteriów sukcesu. II. Organizowanie w klasie dyskusji,
Bardziej szczegółowoArgumenty na poparcie idei wydzielenia OSD w formie tzw. małego OSD bez majtku.
Warszawa, dnia 22 03 2007 Zrzeszenie Zwizków Zawodowych Energetyków Dotyczy: Informacja prawna dotyczca kwestii wydzielenia Operatora Systemu Dystrybucyjnego w energetyce Argumenty na poparcie idei wydzielenia
Bardziej szczegółowoEFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW: PEDAGOGIKA. I. Umiejscowienie kierunku w obszarze kształcenia wraz z uzasadnieniem
EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW: PEDAGOGIKA Poziom kształcenia Profil kształcenia Tytuł zawodowy absolwenta studia I stopnia ogólnoakademicki licencjat I. Umiejscowienie kierunku w obszarze kształcenia
Bardziej szczegółowoMETODA PROJEKTÓW NA TLE DYDAKTYKI KONSTRUKTYWISTYCZNEJ
Przygotowano w ramach projektu Szkoła dla środowiska Dr hab. Astrid Męczkowska-Christiansen, prof. AMW METODA PROJEKTÓW NA TLE DYDAKTYKI KONSTRUKTYWISTYCZNEJ DYDAKTYKA KONSTRUKTYWISTYCZNA A DYDAKTYKA BEHAWIORALNA
Bardziej szczegółowoWork Extrinsic and Inrinsic Motivation Scale
Psychologia Spoeczna 2016 tom 11 3 (38) 339 355 Skala motywacji zewntrznej i wewntrznej do pracy Work Extrinsic and Inrinsic Motivation Scale Instytut Psychologii, Uniwersytet lski w Katowicach Work Extrinsic
Bardziej szczegółowoRegulamin Audytu Wewntrznego Urzdu Miasta w Ktrzynie
Załcznik Nr 6 do Regulaminu Organizacyjnego Urzdu Miasta Ktrzyn Nr 15/07 z dnia 16.01.2007 Regulamin Audytu Wewntrznego Urzdu Miasta w Ktrzynie Rozdział I Postanowienia ogólne 1. Regulamin Audytu Wewntrznego
Bardziej szczegółowoPodstawy prowadzenia działalnoci gospodarczej
Podstawy prowadzenia ci WZ Zarzdzanie i Inynieria Produkcji Studia I stopnia o profilu: A P Przedmiot: Status przedmiotu: Jzyk wykładowy: Rok: IV Nazwa specjalnoci: Rodzaj zaj i liczba godzin: Studia niestacjonarne
Bardziej szczegółowoREGULAMIN PRAKTYK PEDAGOGICZNYCH NA WYDZIALE TEOLOGICZNYM UAM. Studia podyplomowe. (Przygotowanie do prowadzenia zajęć z kolejnego przedmiotu)
REGULAMIN PRAKTYK PEDAGOGICZNYCH NA WYDZIALE TEOLOGICZNYM UAM Studia podyplomowe (Przygotowanie do prowadzenia zajęć z kolejnego przedmiotu) POZNAŃ 2013 1 I. PODSTAWA PRAWNA Założenia organizacyjne i merytoryczne
Bardziej szczegółowoOPIS ZAKŁADANYCH EFEKTÓW KSZTAŁCENIA. dla Programu Kształcenia. Studiów Podyplomowych. Edukacja Przedszkolna i Wczesnoszkolna.
Załącznik do uchwały nr538 Senatu Uniwersytetu Zielonogórskiego w sprawie określenia efektów kształcenia dla studiów podyplomowych prowadzonych na Wydziale Pedagogiki, Socjologii i Nauk o Zdrowiu OPIS
Bardziej szczegółowoGimnazjum nr 44 im gen. Mariusza Zaruskiego nr 44 w Poznaniu Program doradztwa edukacyjnego i orientacji zawodowej dla uczniów. Rok szkolny 2016/2017.
1 Gimnazjum nr 44 im gen. Mariusza Zaruskiego nr 44 w Poznaniu Program doradztwa edukacyjnego i orientacji zawodowej dla uczniów. Rok szkolny 2016/2017. 1. Program obejmuje ogół działań podejmowanych przez
Bardziej szczegółowoProgram doradztwa edukacyjnego i orientacji zawodowej
1 Program doradztwa edukacyjnego i orientacji zawodowej dla uczniów Gimnazjum nr 44 im. gen. Mariusza Zaruskiego w Poznaniu w roku szkolnym: 2015/2016. 1. Program obejmuje ogół działań podejmowanych przez
Bardziej szczegółowoDOMINANTY SENSORYCZNE UCZNIÓW A NAUKA SZKOLNA - EDUKACJA NOWEJ GENERACJI - innowacja pedagogiczna w SP im. JP II w Grzędzicach
DOMINANTY SENSORYCZNE UCZNIÓW A NAUKA SZKOLNA - EDUKACJA NOWEJ GENERACJI - innowacja pedagogiczna w SP im. JP II w Grzędzicach Wiadomym jest, iż nie ma dwóch takich samych ludzi, każdy wygląda inaczej,
Bardziej szczegółowoCZEGO RODZICE NIE WIEDZĄ O SWOICH DZIECIACH A WIEDZIEĆ POWINNI?
CZEGO RODZICE NIE WIEDZĄ O SWOICH DZIECIACH A WIEDZIEĆ POWINNI? mgr Magdalena Jabłońska mgr Dorota Orłowska 1 DLACZEGO RODZICE NIE MAJĄ WIEDZY O ISTOTNYCH PROBLEMACH SWOICH DZIECI? brak czasu mało doświadczeń
Bardziej szczegółowoSPIS TREŚCI WPROWADZENIE... 15
SPIS TREŚCI WPROWADZENIE... 15 1. POJĘCIA PODSTAWOWE... 19 1.1. Kreacjonizm... 19 1.2. Ewolucjonizm... 19 1.3. Człowiek... 20 1.4. Różnice indywidualne... 26 1.5. Cechy człowieka... 26 2. ISTOTA I KATEGORIE
Bardziej szczegółowoZałącznik nr 1WZORCOWE EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW PEDAGOGIKA STUDIA PIERWSZEGO STOPNIA PROFIL OGÓLNOAKADEMICKI
Dz.U. z 2013 poz. 1273 Brzmienie od 31 października 2013 Załącznik nr 1WZORCOWE EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW PEDAGOGIKA STUDIA PIERWSZEGO STOPNIA PROFIL OGÓLNOAKADEMICKI Umiejscowienie kierunku
Bardziej szczegółowoWstęp. Wewnątrzszkolny system doradztwa - jest to ogół działań podejmowanych szkołę w celu przygotowania
Wstęp Ustawa z dnia 7 września 1991r. o systemie oświaty (Dz.U. z 1996r. Nr 67, poz. 329 z późniejszymi zmianami), zobowiązuje placówki oświatowe do przygotowania uczniów do wyboru zawodu i kierunku kształcenia
Bardziej szczegółowoProgram doradztwa dla szkół ponadgimnazjalnych
Program doradztwa dla szkół ponadgimnazjalnych L.p. DZIAŁ TEMATYCZNY/ OBSZAR TREŚCI KSZTAŁCENIA/ TEMAT CEL ODBIORCA EFEKTY KSZTAŁCENIA WIEDZA UMIEJĘTNOŚCI POSTAWY 1. Samoocena/ samopoznanie Zainteresowania
Bardziej szczegółowoWojciech Drzewiecki SYSTEMY INFORMACJI GEOGRAFICZNEJ
Wojciech Drzewiecki SYSTEMY INFORMACJI GEOGRAFICZNEJ Systemem Informacji Geograficznej (Systemem Informacji Przestrzennej, GIS, SIP) nazywamy skomputeryzowany system pozyskiwania, przechowywania, przetwarzania,
Bardziej szczegółowoPRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA NA INFORMATYCE I ZAJ CIACH KOMPUTEROWYCH W KLASACH IV-VI SZKO Y PODSTAWOWEJ. Nauczyciel: Magdalena Nakielska
PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA NA INFORMATYCE I ZAJCIACH KOMPUTEROWYCH W KLASACH IV-VI SZKOY PODSTAWOWEJ Nauczyciel: Magdalena Nakielska 1. Cele oceniania: Biece, okresowe, roczne rozpoznanie i okrelenie
Bardziej szczegółowo1) Instytucje kształcce w tym zawodzie (w kraju i we Wrocławiu). 2) Moliwoci podnoszenia kwalifikacji i dokształcania w tym zawodzie.
Spis treci: I. Wprowadzenie II. Zadania i czynnoci 1) Potencjalne miejsca pracy. 2) Zakres obowizków. III. Wymagania zawodu 1) Wymagania fizyczne i zdrowotne 2) Wymagania psychologiczne IV. Kształcenie
Bardziej szczegółowoIndywidualizacja pracy z uczniem zdolnym w edukacji wczesnoszkolnej Elżbieta Nerwińska
Indywidualizacja pracy z uczniem zdolnym w edukacji wczesnoszkolnej Elżbieta Nerwińska Projekt współfinansowany z Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Każde dziecko jest zdolne!
Bardziej szczegółowoPraca z dzieckiem zdolnym w przedszkolu. dr Aleksandra Piotrowska Ambasador marki MAC Wyższa Szkoła Pedagogiczna ZNP Uniwersytet Warszawski
Praca z dzieckiem zdolnym w przedszkolu dr Aleksandra Piotrowska Ambasador marki MAC Wyższa Szkoła Pedagogiczna ZNP Uniwersytet Warszawski Istota zdolności Zdolności to różnice indywidualne, które sprawiają,
Bardziej szczegółowoZałcznik nr 2 Do wniosku o przyznanie statusu Centrum Integracji Społecznej
Załcznik nr 2 Do wniosku o przyznanie statusu Centrum Integracji Społecznej PROJEKT REGULAMINU ORGANIZACYJNEGO CENTRUM INTEGRACJI SPOŁECZNEJ W ZIELONEJ GÓRZE Rozdział I Postanowienia ogólne 1. Regulamin
Bardziej szczegółowoZarządzanie kompetencjami
Zarządzanie kompetencjami Zarządzanie kompetencjami reprezentuje jeden z najnowszych nurtów zarządzania zasobami ludzkimi. Jako datę początku zainteresowania zarządzaniem kompetencjami w literaturze wskazuje
Bardziej szczegółowoWewnątrzszkolny System Doradztwa Zawodowego Szkoła Podstawowa nr 5 im. Janusza Kusocińskiego
Wewnątrzszkolny System Doradztwa Zawodowego Szkoła Podstawowa nr 5 im. Janusza Kusocińskiego Celem działań w zakresie doradztwa zawodowego jest udzielenie uczniom pomocy w osiągnięciu umiejętności świadomego
Bardziej szczegółowoDECYZJA. odmawiam uwzgldnienia wniosku. Uzasadnienie
Decyzja Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych z dnia 21 marca 2005 r. odmawiajca uwzgldnienia wniosku o zobowizanie Zarzdu Banku, do wykrelenia danych osobowych dotyczcych Skarcego z Bankowego
Bardziej szczegółowoWEWNĄTRZSZKOLNY SYSTEM DORADZTWA ZAWODOWEGO w Szkole Podstawowej nr 289 im. Henryka Sienkiewicza w Warszawie
WEWNĄTRZSZKOLNY SYSTEM DORADZTWA ZAWODOWEGO w Szkole Podstawowej nr 289 im. Henryka Sienkiewicza w Warszawie Spis treści: 1. Podstawy prawne 2. Wstęp ( założenia ) 3. Cele ogólne i szczegółowe 4. Adresaci
Bardziej szczegółowoPROJEKT W CZTERECH KROKACH. Danuta Bajor Urszula Wojtkiewicz Marek Zalewski
PROJEKT W CZTERECH KROKACH Danuta Bajor Urszula Wojtkiewicz Marek Zalewski Krok I - przygotowanie Duża rola nauczyciela Trudność zaktywizowania uczniów Dobry opis sytuacji problemowej Konieczność zaciekawienia
Bardziej szczegółowoBezpośrednio po zgłoszeniu / w ramach konsultacji lub innym ustalonym terminie
Porady indywidualne bez badań dla dzieci i młodzieży Poradnictwo dla rodziców (opiekunów prawnych) dzieci i młodzieży Konsultacje dla rodziców, nauczycieli, wychowawców, pedagogów szkolnych, dyrektorów
Bardziej szczegółowoSPIS TREŚCI. Wprowadzenie... 11
SPIS TREŚCI Wprowadzenie... 11 1. CHARAKTERYSTYCZNE CECHY NAUKI... 13 1.1. Pojęcie nauki...13 1.2. Zasady poznawania naukowego...15 1.3. Cele nauki...15 1.4. Funkcje nauki...16 1.5. Zadania nauki...17
Bardziej szczegółowoNauczyciel, który potrafi być doradcą dla swoich uczniów, staje się wychowawcą na miarę czasów, w których żyje. Szanowni Rodzice! Drodzy Uczniowie!
Nauczyciel, który potrafi być doradcą dla swoich uczniów, staje się wychowawcą na miarę czasów, w których żyje. Szanowni Rodzice! Drodzy Uczniowie! Znaczenie gimnazjum dla rozwoju człowieka jest szczególne.
Bardziej szczegółowoDoradztwo personalne
Kierunek Wydział Filozofii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II rok akademicki 2012/2013 RETORYKA STOSOWANA stopień pierwszy studia stacjonarne Forma zajęć: Doradztwo personalne ćwiczenia
Bardziej szczegółowoWewnątrzszkolny System Doradztwa Zawodowego. w Publicznej Szkole Podstawowej im. Wł. Jagiełły. w Pilźnie
Wewnątrzszkolny System Doradztwa Zawodowego w Publicznej Szkole Podstawowej im. Wł. Jagiełły w Pilźnie Podstawa prawna: Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo Oświatowe (Dz. U. z 2017 r. poz. 59, 949.)
Bardziej szczegółowo- Projekt - Uchwała Nr XLVII/ /2006 Rady Powiatu Wodzisławskiego z dnia 22 czerwca 2006r.
- Projekt - Uchwała Nr XLVII/ /2006 Rady Powiatu Wodzisławskiego z dnia 22 czerwca 2006r. w sprawie: nadania statutu Powiatowemu Domowi Dziecka w Gorzyczkach. Na podstawie art. 4 ust. 1 pkt 3, art. 12
Bardziej szczegółowoModel pracy z uczniem zdolnym Oprac. Anna Descour, Anna Wolny
Model pracy z uczniem zdolnym Oprac. Anna Descour, Anna Wolny 1 Dziecko rodzi się wszechstronnie uzdolnione, z pełną możliwością rozwoju we wszystkich kierunkach, potencjalną wybitną inteligencją i zadatkami
Bardziej szczegółowoPokonując granice WEWNĄTRZSZKOLNY SYSTEM DORADZTWA EDUKACYJNO - ZAWODOWEGO GIMNAZJUM W ZAWIDOWIE
WEWNĄTRZSZKOLNY SYSTEM DORADZTWA EDUKACYJNO - ZAWODOWEGO GIMNAZJUM W ZAWIDOWIE Pokonując granice Opracowanie: Sylwia Zabłocka-Śledzka Joanna Naumczyk-Rakucka WSTĘP Wybór przyszłego zawodu przez ucznia
Bardziej szczegółowoKONCEPCJA PRACY SAMORZĄDOWEGO PRZEDSZKOLA W KOCHANOWICACH
KONCEPCJA PRACY SAMORZĄDOWEGO PRZEDSZKOLA W KOCHANOWICACH CELE KONCEPCJI PRACY PRZEDSZKOLA 1. Diagnozowanie i rozwijanie inteligencji wielorakich dzieci. Zapewnienie dzieciom lepszych szans edukacyjnych
Bardziej szczegółowoProblemy pozyskiwania rodków unijnych przez polskie jednostki samorzdowe
Prof. dr hab. Elbieta Kornberger-Sokołowska Uniwersytet Warszawski Problemy pozyskiwania rodków unijnych przez polskie jednostki samorzdowe 1. Zgodnie z art. 158 Traktatu ustanawiajcego Wspólnot Europejsk
Bardziej szczegółowoStudia podyplomowe Oligofrenopedagogika edukacja i rehabilitacja osób z niepełnosprawnością intelektualną
Studia podyplomowe Oligofrenopedagogika edukacja i rehabilitacja osób z niepełnosprawnością intelektualną Regulamin praktyki pedagogicznej Opiekun praktyk w Państwowej Wyższej Szkole Zawodowej mgr Katarzyna
Bardziej szczegółowoCash flow projektu zakładajcego posiadanie własnego magazynu oraz posiłkowanie si magazynem obcym w przypadku sezonowych zwyek
Optymalizacja zaangaowania kapitałowego 4.01.2005 r. w decyzjach typu make or buy. Magazyn czy obcy cz. 2. Cash flow projektu zakładajcego posiadanie własnego magazynu oraz posiłkowanie si magazynem obcym
Bardziej szczegółowoPrzedmioty obowizkowe wspólne. Zarzdzanie i inynieria produkcji Studia II stopnia o profilu: A P
Zarzdzanie strategiczne WZ Przedmioty obowizkowe wspólne Zarzdzanie i inynieria produkcji Studia II stopnia o profilu: A P Przedmiot: Zarzdzanie strategiczne Kod przedmiotu ZIP 2 N 0-0_0 Status przedmiotu:
Bardziej szczegółowoProcedura pracy z uczniem zdolnym
Procedura pracy z uczniem zdolnym KaŜde dziecko jest zdolne. Szkoła ma obowiązek odkryć te zdolności i je rozwijać Uczniowie uzdolnieni to tacy, którzy przejawiają moŝliwości zaawansowanych dokonań w dziedzinie
Bardziej szczegółowoWEWNĄTRZSZKOLNY SYSTEM DORADZTWA ZAWODOWEGO W ZESPOLE SZKÓŁ OGRODNICZYCH W BIELSKU-BIAŁEJ
WEWNĄTRZSZKOLNY SYSTEM DORADZTWA ZAWODOWEGO W ZESPOLE SZKÓŁ OGRODNICZYCH W BIELSKU-BIAŁEJ Wewnątrzszkolny System Doradztwa Zawodowego to ogół działań podejmowanych przez szkołę tj. w Technikum Nr 6 oraz
Bardziej szczegółowoRAMOWY PLAN STUDIÓW PODYPLOMOWYCH:
Nazwa przedmiotu Teoretyczne podstawy doradztwa edukacyjno-zawodowego i zarządzania zasobami ludzkimi Zawodoznawstwo i informacja zawodowa Podstawy prawne poradnictwa zawodowego i elementy prawa pracy
Bardziej szczegółowoSpecjalnościowe efekty kształcenia. dla kierunku. KULTUROZNAWSTWO Studia pierwszego stopnia Specjalność: edukacja artystyczna
Załącznik do Uchwały nr 46/2014/2015 Senatu Akademickiego Akademii Ignatianum w Krakowie z dnia 26 maja 2015 r. Specjalnościowe efekty kształcenia dla kierunku KULTUROZNAWSTWO Studia pierwszego stopnia
Bardziej szczegółowoCHARAKTERYSTYKA DRUGIEGO STOPNIA POLSKIEJ RAMY KWALIFIKACJI DLA KIERUNKU: NAUKI O RODZINIE
CHARAKTERYSTYKA DRUGIEGO STOPNIA POLSKIEJ RAMY KWALIFIKACJI DLA KIERUNKU: NAUKI O RODZINIE STUDIA PIERWSZEGO STOPNIA (POZIOM 6) PROFIL OGÓLNOAKADEMICKI Objaśnienie oznaczeń: P6S kod składnika opisu kwalifikacji
Bardziej szczegółowo