Maj, 2015 r. Raport: Ewaluacja Budżetu Obywatelskiego w Kutnie. Zleceniodawca: Społeczna Fundacja Miasta Kutna

Transkrypt

1 Maj, 2015 r. Raport: Ewaluacja Budżetu Obywatelskiego w Kutnie Zleceniodawca: Społeczna Fundacja Miasta Kutna

2 Strona1

3 Strona2 Opracowanie raportu Pracownia badawcza CoCreation Realizacja badań ilościowych i jakościowych Pracownia badawcza CoCreation Raport został zrealizowany w ramach projektu Budżet partycypacyjny w Kutnie, finansowanego z Funduszy Europejskiego Obszaru Gospodarczego w ramach programu Projekt realizowany jest przez Społeczną Fundację Miasta Kutna, w partnerstwie z samorządem Miasta Kutna oraz Centrum Promocji i Rozwoju Inicjatyw Obywatelskich OPUS Cytowanie treści zawartych w dokumencie wymaga podania źródła. Cytowane treści winny być zaprezentowane w sposób jasny i dokładny, by w żaden sposób nie wprowadzały odbiorców teksu w błąd. Maj 2015

4 Strona3 SPIS TREŚCI I. WSTĘP... 4 II. CEL PROJEKTU (EWALUACJI)... 5 III. METODOLOGIA PROJEKTU... 5 IV. WYNIKI EWALUACJI NA PODSTAWIE BADAŃ I ANALIZ WYNIKI ANALIZY DANYCH ZASTANYCH TZW. DESK RESEARCH... 8 METODOLOGIA... 8 STRESZCZENIE WYNIKI BADANIA DESK RESEARCH WYNIKI BADAŃ JAKOŚCIOWYCH FGI (FOCUS GROUP INTERVIEW) METODOLOGIA STRESZCZENIE WYNIKI BADANIA FGI WYNIKI BADAŃ ILOŚCIOWYCH METODOLOGIA STRESZCZENIE (BADANIE BEZPOŚREDNIE I BADANIE ONLINE) WYNIKI BADAŃ ILOŚCIOWYCH PRZEPROWADZONYCH METODĄ BEZPOŚREDNIĄ WYNIKI BADAŃ ILOŚCIOWYCH PRZEPROWADZONYCH METODĄ ONLINE V. WNIOSKI KOŃCOWE I REKOMENDACJE ZAŁĄCZNIKI ZAŁĄCZNIK NR 1: SPIS GRAFÓW ZAŁĄCZNIK NR 2. SPIS TABEL ZAŁĄCZNIK NR 3. KWESTIONARIUSZ ANKIETY

5 Strona4 I. WSTĘP Niniejszy raport: Ewaluacja Budżetu Obywatelskiego w Kutnie został zrealizowany na potrzeby projektu Budżet partycypacyjny w Kutnie w ramach programu Obywatele dla Demokracji, finansowanego z Funduszy Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Tło realizacji projektu Projekt Budżet partycypacyjny w Kutnie powstał w odpowiedzi na rozpoczęte w 2014 r. działania związane z uruchomieniem Budżetu Obywatelskiego. Jego założeniem jest zwiększenie uczestnictwa mieszkańców Kutna i włączenie ich w faktyczne procesy partycypacyjne przy tworzeniu i wyłanianiu projektów do Budżetu Obywatelskiego w roku 2015 i latach kolejnych. Projekt ma dać rozwiązanie problemów, które wyłoniły się w ubiegłorocznej edycji Budżetu Obywatelskiego, szczególnie w zakresie tworzenia i promocji projektów wśród mieszkańców, zbyt dużego zaangażowania placówek publicznych w tworzenie i zgłaszanie projektów oraz nadmiernego formalizmu. Razem z organizacjami pozarządowymi i mieszkańcami opracowana zostanie nowa procedura zgłaszania i wyboru projektów 1. Wypracowaniu nowych zasad i mechanizmów wspierania społeczeństwa obywatelskiego, odpowiadających na zadane cele służy ewaluacja procesu Budżetu Obywatelskiego. Ewaluacja, jako badanie osądu wartości interwencji publicznej, ma na celu weryfikację przyjętych założeń w projekcie i pozwala na obiektywną ocenę podejmowanych działań. Głównym celem badania ewaluacyjnego nie jest zwiększanie zasobu wiedzy teoretycznej, ale przede wszystkim poprawianie jakości wdrażanych interwencji. To próba znalezienia odpowiedzi na pytania czy realizowane działania przyniosły efekty. Wiedza ta umożliwia formułowanie rekomendacji, a następnie podejmowanie na ich podstawie decyzji, które służą poprawie jakości prowadzonych działań. To użyteczny i praktyczny instrument ciągłego doskonalenia procesu realizacji polityk publicznych. 1 Notatka zespołu, przekazana przez Zleceniodawcę badania.

6 Strona5 II. CEL PROJEKTU (EWALUACJI) Głównym celem niniejszego badania jest ocena procesu realizacji Budżetu Obywatelskiego w Kutnie w 2014 r. Wnioski i rekomendacje powstałe na bazie przeprowadzonych badań będą stanowić podstawę do wypracowania wytycznych, służących realizacji projektu w Kutnie w kolejnych latach. Nie zamykają jednocześnie katalogu możliwych zmian, ewaluujących wraz z potrzebami i wyzwaniami miasta i jego mieszkańców. Do zagadnień podlegających ewaluacji należą: działania informacyjne i edukacyjne, procedury związane z przeprowadzeniem BO, zaangażowanie mieszkańców w tworzenie projektów i ich partycypacyjny charakter, wybór projektów. III. METODOLOGIA PROJEKTU Badania ewaluacyjne przeprowadzono w okresie kwiecień-maj 2015 r. Wzięło w nich udział 300 osób, w tym mieszkańcy, wnioskodawcy, przedstawiciele organizacji pozarządowych. W niniejszym projekcie proces oceny prowadzony był dwubiegunowo i objął: ewaluację wewnątrz urzędu, gdzie główny nacisk został położony na procedury i sposób prowadzenia Budżetu Obywatelskiego, ewaluację procesu wśród mieszkańców w celu oszacowania stopnia uczestnictwa w Budżecie Obywatelskim oraz zdiagnozowania wytycznych do wypracowania propozycji zmian w procedurze. Do oceny procesu wykorzystano dane pierwotne i wtórne. Dane pierwotne są zbierane bezpośrednio od respondentów w trakcie wywiadów lub kwestionariuszy ankietowych. Dane wtórne natomiast pochodzą z istniejących już dokumentów.

7 Strona6 Ewaluacja wewnątrz urzędu przeprowadzona została techniką desk research, która wykorzystuje analizę danych wtórnych (badanie dokumentów). Natomiast ewaluacja wśród mieszkańców polegała na przeprowadzeniu badań pierwotnych. W tym celu zrealizowano badania jakościowe techniką zogniskowanych wywiadów grupowych (FGI) oraz ilościowe: bezpośrednie oraz online. W niniejszym badaniu ewaluacyjnym zastosowano więc triangulację, która polega na zwielokrotnieniu metod, technik oraz źródeł danych w celu skonfrontowania otrzymanych informacji i ich podsumowania. Triangulacja pozwala na zmniejszenie błędów pomiaru i podniesienie jakości badania. Wyniki badania stają się wówczas mniej podatne na błędy, a tym samym bardziej wiarygodne. Dzięki temu możliwe jest wykrycie i naprawienie błędów badania przez skrzyżowanie rozmaitych punktów widzenia 2. Głównymi zaletami poszczególnych badań są: Desk research: Dobre dane z przeszłości są (...) wiarygodne; są one dokładniejsze niż jakiekolwiek zakładane cele 3. To stwierdzenie potwierdza Donald T. Campbell: Tajemnicą racjonalnej innowacji jest selekcja na podstawie doświadczeń z przeszłości, a nie przewidywane zmiany 4. Badanie ilościowe: Ukazują skalę danego zjawiska, umożliwiają porównanie poszczególnych danych w pewnym szeregu czasowym i, zmuszają do tego, aby programy były bardzo przejrzyste i miały dokładnie wyspecyfikowane cele, poprzez konieczność wyrażenia ich w postaci kwantyfikowalnych wyników (...). Ilościowe rezultaty łatwiej dają się prezentować w sposób zwięzły 5. Badanie jakościowe: Stosując analizę ilościową, łatwo jest pominąć kontekst, (...), co może mieć kluczowy wpływ na wyniki. Podejście jakościowe umożliwia wyjaśnienie, wgłębienie się i lepsze zrozumienie tego, jak naprawdę program wpływa na jednostkę lub organizację 6. Pomimo zamieszczanych streszczeń przy każdym z rozdziałów, autor raportu zachęca do zapoznania się z całością materiału. Wynika to przede wszystkim z faktu 2 M. Jasiński, M. Kowalski, Fałszywa sprzeczność: metodologia jakościowa czy ilościowa?, [w:] A. Haber (red.), Ewaluacja ex-post. Teoria i praktyka badawcza, Warszawa, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, C. Taylor Ftiz-Gibbon, Ewaluacja w epoce wskaźników, tłum. D. Sielski [w:] A. Surdej (red.), Ewaluacja w polityce publicznej, Warszawa 2013, str D.T.Campbell, Comment on Robert J.Richard s, The Natural Selection Mode of Conceptual Evolution, Philosophy of Science, 44, 1977, str T.A.J.Sefton, Ewaluacja ekonomiczna w obszarze pomocy społecznej, tłum. J.Zwolińska [w:] A. Surdej (red.), Ewaluacja w polityce publicznej, Warszawa 2013, str C. Pope, N. Mays, 1995 Rigour and Qualitative Research, British Medical Journal, 311, 1995 str

8 Strona7 zgromadzenia bardzo obszernego i wartościowego materiału badawczego, którego dopiero kompleksowa analiza umożliwia wyczerpujące zgłębienie tematu. Poddając analizie wyniki z badań mieszkańców, należy mieć na uwadze, że ich opinie są odzwierciedleniem subiektywnych odczuć na temat różnych zjawisk, w niektórych przypadkach mogą być też efektem niedoinformowania, dlatego też nie zawsze muszą pokrywać się ze stanem, który faktycznie miał miejsce. Szczegółowa metodologia badawcza zamieszczona jest na początku każdego z rozdziałów opisującego wyniki pomiarów. W raporcie używano następujących skrótów: BO Budżet Obywatelski UM Urząd Miasta RM Rada Miasta

9 Strona8 IV. WYNIKI EWALUACJI NA PODSTAWIE BADAŃ I ANALIZ 1. WYNIKI ANALIZY DANYCH ZASTANYCH TZW. DESK RESEARCH METODOLOGIA Ewaluacja Budżetu Obywatelskiego w Kutnie techniką desk research dokonana została w oparciu o następujące źródła danych: Uchwała Nr L/480/14 Rady Miasta Kutno z dnia 17 czerwca 2014 r. W sprawie zasad i trybu przeprowadzenia konsultacji społecznych dla realizacji Budżetu Obywatelskiego Miasta Kutno Załącznik Nr 1 do Uchwały Nr L/480/14 Rady Miasta Kutno z dnia 17 czerwca 2014 r. Szczegółowe zasady oraz tryb przeprowadzania konsultacji społecznych dla realizacji Budżetu Obywatelskiego Załącznik Nr 2 do Uchwały Nr L/480/14 Rady Miasta Kutno z dnia 17 czerwca 2014 r. Harmonogram Przeprowadzania Konsultacji Społecznych Załącznik Nr 3 do Uchwały Nr L/480/14 Rady Miasta Kutno z dnia 17 czerwca 2014 r. Formularz Zgłaszania Projektów do zrealizowania w ramach Budżetu Obywatelskiego Miasta Kutno Załącznik Nr 4 do Uchwały Nr L/480/14 Rady Miasta Kutno z dnia 17 czerwca 2014 r. Lista osób popierających projekt zgłaszany do Budżetu Obywatelskiego Miasta Kutno (minimum 30 osób) Załącznik Nr 5 do Uchwały Nr L/480/14 Rady Miasta Kutno z dnia 17 czerwca 2014 r. Formularz do głosowania Dokumenty projektowe, w tym: tabela wykonania zadań w ramach promocji projektu (spot telewizyjny, reklama radiowa, plakaty, ulotki, etc.), Informacja na temat wniosków, jakie zostały zaakceptowane do dalszego procedowania w ramach Kutnowskiego Budżetu Obywatelskiego na rok 2015 (analiza wniosków zaakceptowanych i odrzuconych - opinia i uzasadnienie), protokół z liczenia głosów, dokumentacja dotycząca promocji (spot telewizyjny, reklama radiowa, reklama na Facebook u, reklama prasowa) Dane statystyczne dotyczące populacji mieszkańców w podziale na grupy wiekowe (mieszkańcy 16+)

10 Strona9 Strona internetowa projektu oraz strona internetowa Urzędu Miasta Kutno Oficjalny profil Miasta Kutna na Facebook u Badaniem ewaluacyjnym objęto poszczególne etapy procesu (Graf 1. Etapy budżetu obywatelskiego): Graf 1. Etapy budżetu obywatelskiego (schemat) 1) Przygotowanie procesu 2) Wypracowanie zasad przebiegu budżetu obywatelskiego 3) Akcja informacyjno-edukacyjna 4) Wypracowywanie i zgłaszanie projektów 5) Weryfikacja projektów 6) Dyskusja nad projektami 7) Wybór projektów do realizacji 8) Monitorowanie 9) Ewaluacja procesu Lista kryteriów oceny opracowana została na podstawie Standardów procesów budżetu partycypacyjnego w Polsce (Warszawa 2014), przy czym niektóre z nich zostały rozszerzone. Do oceny użyto skali: tak nie częściowo brak możliwości oceny (należy jeszcze poczekać).

11 Strona10 STRESZCZENIE Frekwencja i aktywność projektowa mieszkańców W I edycji Budżetu Obywatelskiego głosowało (tradycyjnie oraz online) mieszkańców, co stanowi 13,7% spośród wszystkich uprawnionych 7. Wnioskodawcy zgłosili łącznie 60 projektów. Ocenę formalną przeszło 51 z nich. 9 projektów odrzucono ze względu na: brak liczby wymaganych, czytelnych podpisów, brak zgody na przetwarzanie danych osobowych, niespełnianie wymaganych kryteriów przez wnioskującego. Kolejne 27 wniosków nie przeszło drugiego etapu weryfikacji. Zatem 60% złożonych projektów nie zostało poddane głosowaniu. Do etapu głosowania zakwalifikowały się 24 projekty, spośród których ostatecznie 12 uzyskało finansowanie (tj. 20% ze wszystkich złożonych). Pozostałe 12 otrzymało zbyt małą liczbę głosów, by zmieścić się w limicie finansowym. 6 z 12 zwycięskich projektów było powiązanych z instytucjami publicznymi (MZK, szkoły, biblioteka). Kolejne 2 dotyczyły budowy parkingów, 1 wykonania przyłącza energetycznego do ogródków działkowych, czyli inwestycji twardych. Ostatnie 3 to fitness park, siłownia na świeżym powietrzu i plac zabaw. Na etapie wyboru projektów, zebrano ważnych głosów. Dominowały karty tradycyjne, za pomocą których oddano głosów ważnych i 128 nieważnych (z powtórzonymi danymi, niepoprawnym numerem PESEL, czy bez podpisu). Proces Budżetu Obywatelskiego Etap 1. Przygotowanie procesu. Zrealizowany w Kutnie Budżet Obywatelski spełnia 5 z 6 kryteriów przypisanych do tego etapu (tj. zdefiniowano cele, ustalono granice administracyjne funkcjonowania BO, określono kwotę BO, możliwość przeznaczenia środków z BO oraz podstawy prawne prowadzania inicjatywy). Pominięta została natomiast kwestia dotycząca publicznego poinformowania mieszkańców o gotowości do uruchomienia procesu BO, poprzedzająca działania przygotowawcze, formalne (np. uchwałę). 7 Wg danych na koniec 2013 r. w Kutnie zameldowanych było mieszkańców, z czego było uprawnionych do głosowania (pozostali, mieszkańcy, byli poniżej ustalonego mocą uchwały przedziału wiekowego).

12 Strona11 Rekomendowane jest na tym etapie powołanie zespołu koordynującego proces wewnątrz urzędu. Równie istotne w tym momencie projektu jest dotarcie do interesariuszy i prezentowanie procesu BO posługując się językiem korzyści, które wiążą się z jego realizacją. Etap 2. Wypracowanie zasad przebiegu BO. Wyłonione w ramach etapu 2 kryteria oceny Kutnowskiego Budżetu Obywatelskiego zostały spełnione pod względem wdrożenia regulaminu BO mocą aktu prawa miejscowego w formie uchwały. Pozostałych kwestii nie można ocenić, a są nimi elementy związane z powołaniem i działalnością zespołu dedykowanego budżetowi obywatelskiemu, a taki działa od marca 2015 r. Rekomendowana jest możliwość zgłaszania pomysłów/uwag dotyczących zasad BO przez mieszkańców niebędących członkami zespołu np. poprzez otwarte posiedzenia zespołu lub możliwość przesyłania uwag. Pożądane są konsultacje społeczne wypracowanej procedury BO oraz uszczegółowienie zasad podziału puli środków (podział projektów np. na osiedlowe/ogólnomiejskie lub twarde/miękkie lub inny). Etap 3. Akcja informacyjno-edukacyjna. Na tym etapie ocenianych było 5 elementów. Wśród nich nie został spełniony element związany z zapewnieniem ciągłości akcji informacyjno-edukacyjnej skierowanej do mieszkańców. Pozostałe kryteria oceny zostały zrealizowane, jednak z zastrzeżeniem, że ich intensywność nie była zadowalająca. Mowa tu o wykorzystywaniu różnorodnych metod komunikacji i form materiałów informacyjnych oraz dywersyfikacja promocji/przekazu uwzględniająca grupy mieszkańców i kanały dotarcia. Jako realizację częściową oceniono element wykorzystania niemedialnych kanałów informowania np. w budynkach wielorodzinnych, autobusach, instytucjach publicznych. Pojawiające się plakaty w UM, bibliotece, autobusach miały szansę dotrzeć tylko do określonej grupy odbiorców. Podobnie, na poziomie częściowym oceniono kwestię zapewnienia stałego dostępu do informacji o postępie prac na dedykowanej stronie BO (tu należy położyć nacisk na uszczegółowienie wiadomości i natychmiastowy tryb komunikacji). Podsumowując, przekaz nie miał charakteru edukacyjnego, natomiast rola informacyjna poprzedzała jedynie poszczególne fazy projektu (składnie wniosków, głosowanie) i nie była prowadzona w sposób ciągły. Dodatkowo,

13 Strona12 intensywność promocji była zbyt mała, szczególnie biorąc pod uwagę początek funkcjonowania projektu. Rekomendowane jest wytypowanie na tym etapie liderów lokalnych oraz budowanie relacji z osobami/instytucjami będącymi nośnikami informacji o BO (np. lokalne media, lokalne sklepy, punkty usługowe w tym: hotele, puby i restauracje, instytucje kultury i sportu, w tym imprezy sportowe np. mecze Polfarmex Kutno). (...) bezpośrednie formy udziału obywateli w sprawowaniu władzy odnoszą największe sukcesy w społeczeństwach lokalnych, w których widoczna jest działalność stowarzyszeń, organizacji pozarządowych i innych ruchów społecznych 8. Etap 4. Wypracowywanie i zgłaszanie projektów. W ramach tego etapu, 3 spośród 5 kryteriów oceny zostały spełnione (prawo do zgłaszania projektów przez pojedynczych mieszkańców oraz zapewnienie dostępu do obszarów tematycznych, których mogą dotyczyć projekty tj. zadań własnych gminy). Na poziomie częściowym oceniono intensywność działań promocyjnych, informujących mieszkańców o możliwościach i warunkach składania projektów. Zabrakło stworzenia przestrzeni 9 do debat, spotkań i wspólnej pracy mieszkańców nad projektami oraz ułatwień dla wnioskodawców w postaci dostępności szacunkowych kosztów przykładowych zadań. Ten ostatni element przyczynił się do sytuacji, w której zespół opiniujący odrzucił 16 projektów z powodu przekroczenia kosztów szacowanej inwestycji bądź trudności w ich wycenie. To z kolei mogło rzutować na spadek aktywności mieszkańców i ich zniechęcenie. Na tym etapie rekomendowane jest również wyznaczenie terminu dającego możliwość poprawienia błędów formalnych przez wnioskodawców. Zalecane są: kontaktowanie ze sobą projektodawców, którzy niezależnie zgłosili bardzo podobne projekty (ewentualnie połączenie projektów decyzją wnioskodawców) oraz umieszczanie na stronie internetowej wpływających na bieżąco propozycji projektów (w celu uniknięcia dublowania się pomysłów). Etap 5. Weryfikacja projektów. Spośród 4 kryteriów oceny tego etapu, 2 częściowo spełniały wymagania i były to: podanie do publicznej wiadomości 8 A. Rytel-Warzocha Partycypacja społeczna w sprawach budżetowych. Model Porto Alegre jako pierwowzór rozwiązań europejskich w Przegląd prawa konstytucjonalnego 1/2010, str W zorganizowanej formie.

14 Strona13 uzasadnienia decyzji odrzucenia wniosków (jeden nie uzyskał takowej) oraz upublicznienie projektów dopuszczonych do głosowania jak i tych odrzuconych w trybie natychmiastowym po decyzji zespołu (projekty zostały podane do publicznej wiadomość, jednak tydzień po decyzji zespołu). Kolejny element, ocena merytoryczna projektów, dokonywana była przez komórki organizacyjne UM. Stanowi to jednocześnie rekomendację dotyczącą oddania mieszkańcom głosu decyzyjnego w zakresie zasadności realizacji danego projektu w mieście (który przeszedł już ocenę formalną). Dobrą praktyką jest przedstawienie przez UM alternatywnych propozycji rozwiązań dla spraw złożonych w ramach wniosków, które nie przeszły pozytywnie weryfikacji. Etap 6. Dyskusja nad projektami. 2 kryteria oceny etapu dyskusja nad projektami otrzymały ocenę negatywną. Po pierwsze, projekty, które zostały wybrane do etapu głosowania, nie były podane natychmiast do publicznej wiadomości upowszechnione zostały tydzień przed rozpoczęciem głosowania. Po drugie zabrakło czasu na promocję wybranego projektu przez wnioskodawców: nie odbyły się żadne formalne prezentacje, spotkania (np. dzień otwarty), na których wnioskodawcy omawialiby swoje projekty, a mieszkańcy mieliby możliwość zapoznania się z nimi. Warto również rozważyć umożliwienie projektodawcom samodzielnej promocji projektów np. w lokalnej tv (wykorzystując ustalony format prezentacji dla wszystkich wnioskodawców). Konkludując, pominięto najważniejszy, tytułowy aspekt tego etapu, tj. dyskusję nad projektami. Etap 7. Wybór projektów do realizacji. Etap głosowania spełnił 2 z 3 kryteriów (w zakresie powszechności głosowania oraz możliwości oddania głosu w zarówno formie tradycyjnej jak i online). Natomiast nie został spełniony minimalny czas trwania głosowania (5 dni zamiast 7 dni). Rekomendowane jest, by zagwarantować na tym etapie wybór jednego projektu przygotowanego przez osoby niepełnoletnie, co pobudzi ich do działania i będzie naturalnym źródłem rozpowszechniania i promocji idei Budżetu Obywatelskiego. Etap 8. Monitorowanie. Na 5 poddanych ocenie kryteriów, etap ten spełnia 3 spośród nich. Pozytywnie oceniony został dostęp do wiedzy o możliwościach pozyskania informacji nt. realizacji projektów oraz uzgadnianie wszelkich zmian w projekcie z wnioskodawcą. Nie był prowadzony jednak systematyczny

15 Strona14 monitoring przebiegu prac, zarówno na poziomie procedury procesu, jak i projektów wybranych do realizacji. W zakresie monitoringu zalecane jest wyznaczenie osób kontaktowych w UM odnośnie realizacji poszczególnych zadań. Możliwość kontaktu z zespołem udzielającym ogólnych informacji odnośnie Budżetu Obywatelskiego zapewniają dane kontaktowe umieszczone na stronie Dobrym rozwiązaniem jest dodanie na stronie www tzw. odmierzacza czasu informującego np. ile dni zostało do kolejnej edycji, zakończenia głosowania itd.. Etap 9. Ewaluacja procesu. Założenia ewaluacyjne odpowiadają poszczególnym kryteriom oceny tego etapu. Rekomendowane są konsultacje z mieszkańcami w zakresie zmian do procedury po zakończeniu ewaluacji procesu. WYNIKI BADANIA DESK RESEARCH 1) Przygotowanie procesu Cel i znaczenie Wprowadzenie budżetu partycypacyjnego wymaga współistnienia trzech podstawowych czynników. Po pierwsze (...) silnego wsparcia ze strony władz publicznych. Na etapie włączenia obywateli w proces przygotowywania projektu budżetu, instrumenty te muszą przede wszystkim zyskać poparcie organów władzy wykonawczej, które gotowe są zrezygnować z wykonywania części własnych kompetencji, przekazując je obywatelom. (...) Po drugie, mechanizmy te efektywnie funkcjonować mogą wyłącznie w społeczeństwie obywatelskim, które będzie chciało i będzie miało realną możliwość w nich uczestniczyć. (...) Ostatnim ważnym elementem jest oczywiście posiadanie środków finansowych umożliwiających realizację projektów wybranych przez obywateli 10. Ten etap ma przede wszystkim charakter wewnętrzny i odbywa się na płaszczyźnie organów gminy i urzędu gminy, które będą w praktyce gospodarzami takiego procesu i muszą być do niego jak najlepiej przygotowane (także od strony organizacyjnoadministracyjnej). Dobrze, gdy taka debata toczy się równolegle wśród samych 10 A. Rytel-Warzocha Partycypacja społeczna w sprawach budżetowych. Model Porto Alegre jako pierwowzór rozwiązań europejskich w Przegląd prawa konstytucjonalnego 1/2010, str. 95.

16 Strona15 mieszkańców, np. animowana przez organizacje pozarządowe czy nieformalne grupy 11. Lp. Stopień realizacji poszczególnych zadań/elementów w ramach danego etapu Wyszczególnienie zadań w ramach etapu Przygotowanie procesu Stopień realizacji zadań w Kutnie Uwagi 1. Zdefiniowanie celów BO TAK Zgodnie z Uchwałą Nr L/480/14 RM Kutno z dnia 17 czerwca 2014 r. ust.1 pkt Ustalenie granic administracyjnych prowadzenia/obowiązywania BO TAK Zgodnie z Zał. nr 1 do Uchwały Nr L/480/14 z dn.17 czerwca 2014 r. ust. 3 i ust.4 3. Określenie kwoty przeznaczonej na BO TAK Zgodnie z Zał. nr 1 do Uchwały Nr L/480/14 z dn.17 czerwca 2014 r. ust.5 4. Określenie możliwości przeznaczenia środków z BO (na jakie cele z katalogu zadań z gminy) 5. Publiczne poinformowanie mieszkańców o gotowości do uruchomienia procesu BO TAK NIE Zgodnie z Zał. nr 1 do Uchwały Nr L/480/14 z dn.17 czerwca 2014 r. ust.3, ust.4 6. Określenie podstaw prawnych prowadzenia BO TAK Art.5a ust. 2 z dn. 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym 2) Wypracowanie zasad przebiegu budżetu obywatelskiego Cel i znaczenie Dokładne reguły przebiegu budżetu partycypacyjnego powinny być dostosowane do lokalnych uwarunkowań, m.in. wielkości miejscowości, tradycyjnych podziałów pomiędzy różnymi jej częściami itp. (...). O ostatecznym kształcie procedury powinni zadecydować nie tylko przedstawiciele władz czy urzędu, ale także sami mieszkańcy. Kluczowe jest więc, by zapewnić im szansę wypowiedzenia się na ten temat, najlepiej poprzez możliwość uczestnictwa w pracach zespołu ds. budżetu partycypacyjnego oraz w powszechnych konsultacjach Standardy procesów budżetu partycypacyjnego w Polsce, Warszawa 2014, str Standardy procesów budżetu partycypacyjnego w Polsce, Warszawa 2014, str. 15.

17 Strona16 Lp. Stopień realizacji poszczególnych zadań w ramach danego etapu Wyszczególnienie zadań w ramach etapu Wypracowanie zasad przebiegu budżetu obywatelskiego Stopień realizacji zadań w Kutnie Uwagi NIE Od marca 2015 r. istnieje zespół 1. Powołanie zespołu ds. budżetu obywatelskiego 13 ds. zmiany procedury Budżetu Obywatelskiego 2. Zróżnicowany skład zespołu, w tym udział mieszkańców, przedstawicieli organizacji pozarządowych i władzy NIE MOŻNA OCENIĆ 3. Jawność procedury naboru do zespołu NIE MOŻNA OCENIĆ 4. Wdrożenie regulaminu BO mocą aktu prawa miejscowego np. w formie uchwały/zarządzenia TAK 5. Jawność prac zespołu (upublicznianie NIE MOŻNA ich) OCENIĆ 6. Publikacja wyników prac zespołu na NIE MOŻNA dedykowanej stronie OCENIĆ Zgodnie z Uchwałą Nr L/480/14 RM Miasta Kutno z dn. 17 czerwca 2014 r. 3) Akcja informacyjno-edukacyjna Cel i znaczenie Edukacja na temat budżetu obywatelskiego, zarówno samej idei współrządzenia miastem, jak i procedury obowiązującej w danym mieście, jest sprawą kluczową. Oprócz edukacji obywatelskiej, równie ważna jest odpowiednia kampania informacyjna, za pomocą której samorządy poinstruują mieszkańców o tym, jak mogą wziąć udział w budżecie obywatelskim oraz poinformują o dotychczasowych dokonaniach w obszarze BO 14. Działania edukacyjno-informacyjne powinny mieć charakter ciągły, tzn. towarzyszyć całej procedurze budżetu partycypacyjnego na wszystkich jej etapach. Szczególnie intensywny charakter tych działań jest niezbędny w pierwszych latach funkcjonowania budżetu partycypacyjnego, gdy mieszkańcy muszą zdobyć informacje na temat zasad 13 Ewaluacji podlega proces I edycji BO z 2014 r. W związku z tym, że nie funkcjonował wtedy zespół dedykowany budżetowi obywatelskiemu, nie można było ocenić kolejnych elementów z nim związanych.

18 Strona17 i istoty tego nowego mechanizmu oraz na etapie przygotowywania projektów i ich wyboru (głosowania) 15. Lp. Stopień realizacji poszczególnych zadań w ramach danego etapu Wyszczególnienie zadań w ramach etapu Akcja informacyjnoedukacyjna 1. Wykorzystywanie różnorodnych kanałów komunikacyjnych i form materiałów informacyjnych (np. plakaty, ulotki, spoty filmowe i radiowe) 2. Dywersyfikacja promocji/przekazu informacyjnego uwzględniając grupy mieszkańców (np. wiekowe) i kanały dotarcia (media nowoczesne i tradycyjne) 3. Wykorzystanie niemedialnych kanałów informowania np. w budynkach wielorodzinnych, w autobusach, instytucjach publicznych 4. Zapewnienie stałego dostępu o postępie prac na dedykowanej stronie poświęconej BO Stopień Uwagi realizacji zadań w Kutnie TAK Mała intensywność 16 TAK Mała intensywność 14 CZĘŚCIOWO Autobusy, UM CZĘŚCIOWO 5. Ciągłość akcji informacyjno-edukacyjnej NIE Szczególnie istotna w pierwszych latach trwania projektu D. Kraszewski, K. Mojkowski, Budżet Obywatelski w Polsce, Warszawa 2014, str Standardy procesów budżetu partycypacyjnego w Polsce, Warszawa 2014, str (1) Portale informacyjne: Na stronie informacja w formie zajawki pojawiła się r. i dotyczyła Sesji Rady Miasta Kutna, na której głosowane będą zasady i tryb przeprowadzenia konsultacji społecznych dla realizacji Budżetu Obywatelskiego. Później, informacje pojawiły się dopiero od r. w formie zachęty do zgłaszania projektów, informowania o głosowaniu i wyborze projektów. (2) Oficjalny profil Miasta Kutno na Facebook u: informowanie o BO rozpoczęto 29 lipca 2014 r. Uwaga, nadchodzi BO. Następnie 1 sierpnia zamieszczono instrukcje jak zgłosić projekt, 3 sierpnia pojawiły się zachęty do zgłaszania pomysłów i 14 sierpnia, że mija termin głosowania. Po procedurze głosowania, 18 i 19 sierpnia przekazano dane dotyczące ilości zgłoszonych projektów. Było również odwołanie do strony Onet.pl, na której ukazał się artykuł o realizacji pierwszego Budżetu Obywatelskiego w Kutnie. W późniejszym terminie (16 i 19 września) pojawiły się przypomnienia dotyczące głosowania. Po czym zaprezentowano wyniki i 24 września 2014 r. zakończono akcję informacyjną po I edycji projektu. (3) Na specjalnie dedykowanej stronie 30 lipca i 1 sierpnia pojawiła się nota o możliwości składania swoich pomysłów do 14 sierpnia. W późniejszym terminie można było dowiedzieć się ze strony o głosowaniu czy wyborze projektów. 17 Ostatnia informacja na portalu KCI w 2014 r. pojawiła się r. później dopiero r. o stopniu realizacji dwóch projektów: siłowni na powietrzu i fitness parku. Kolejne wiadomości były dostępne w momencie ewaluacji procesu (maj 2015 r.). Podobnie, na oficjalnym profilu Miasta Kutno, na koniec I edycji zaprezentowano wyniki głosowania i już 24 września 2014 r. zakończono akcję informacyjną. Konkludując, we wszystkich przypadkach zabrakło akcji edukacyjnej na temat Budżetu Obywatelskiego, rozpropagowania jego idei, założeń itd.. Znakomita większość materiałów miała charakter publikacji reklamowej, częściowo informacyjnej, natomiast zabrakło elementu edukacyjnego.

19 Strona18 4) Wypracowywanie i zgłaszanie projektów Cel i znaczenie Etap ten dotyczy aktywności polegającej na przygotowywaniu i składaniu pomysłów (...). Wymaga on przemyślenia pomysłu, wypełnienia wniosku oraz (...)zachęcenia innych mieszkańców do wyrażenia poparcia dla danego przedsięwzięcia (aby zdobyć minimalną liczbę podpisów umożliwiających zgłoszenie projektu) 18. Wymaga największego aktywnego zaangażowania mieszkańców w proces. Mieszkańcy powinni móc zgłaszać takie pomysły, które odpowiadają ich potrzebom i preferencjom oraz są zgodne z zadaniami własnymi gminy (...). Wszelkie próby zawężenia obszaru BO ograniczają potencjał kreatywności i pomysłowości mieszkańców oraz ich zaangażowanie 19. Lp. Stopień realizacji poszczególnych zadań w ramach danego etapu Wyszczególnienie zadań w ramach etapu Wypracowywanie i zgłaszanie projektów 1. Prawo do zgłaszania projektów przysługuje pojedynczym mieszkańcom osobom fizycznym Stopień realizacji zadań w Kutnie TAK Uwagi Zgodnie z Zał. nr 1 do Uchwały Nr L/480/14 z dn.17 czerwca 2014 r. ust Zapewnienie dostępu do informacji ramowych niezbędnych do przygotowania projektu: a. Zadań gminy tj. obszarów tematycznych, TAK Zgodnie z Zał. nr 1 do których mogą dotyczyć projekty Uchwały Nr L/480/14 z dn.17 czerwca 2014 r. ust. 3 b. Szacunkowych kosztów poszczególnych zadań NIE realizowanych w ramach własnych gminy 3. Intensywne działania promocyjne tj. dotarcie do mieszkańców z informacjami o możliwościach i warunkach składania projektów 4. Zainicjowanie spotkań, debat, wspólnej pracy mieszkańców nad projektami (forma zorganizowana) CZĘŚCIOWO NIE Mała intensywność akcji (większa na portalu FB niż mediach tradycyjnych). Niesprzyjający do tego typu inicjatyw okres wakacyjny. 18 D. Kraszewski, K. Mojkowski, Budżet Obywatelski w Polsce, Warszawa 2014, str D. Kraszewski, K. Mojkowski, Budżet Obywatelski w Polsce, Warszawa 2014, str. 24.

20 Strona19 5) Weryfikacja projektów Cel i znaczenie Weryfikacja projektów zgłoszonych w procesie budżetu partycypacyjnego przez mieszkańców oraz próg ich akceptowalności powinny ograniczać się do niezbędnego minimum - zagwarantowania legalności potencjalnej realizacji przez samorząd projektów wybranych przez mieszkańców (ich przynależność do zakresu zadań własnych gminy, obejmowanie majątku należącego do gminy itp.). Merytoryczna ocena propozycji ich priorytetowości, przydatności dla społeczności itd. - powinna być w pełni oddana mieszkańcom, zgodnie z istotą procesu budżetu partycypacyjnego 20. Stopień realizacji poszczególnych zadań w ramach danego etapu Lp. Wyszczególnienie zadań w ramach etapu Weryfikacja projektów 1. Weryfikacja projektów przez urząd pod względem formalno-technicznoprawnym (zgodność z zakresem zadań gminy, z aktami prawa miejscowego itd.), i kwotowym (czy nie przekracza wyznaczonego budżetu) 2. Ocena merytoryczna (tj. przydatność dla mieszkańców, priorytety) dokonywana jest przez mieszkańców 3. Podanie do wiadomości publicznej oraz wnioskodawcom uzasadnienia decyzji odrzucenia wniosków 4. Upublicznienie projektów dopuszczonych do głosowania, jak i tych odrzuconych w trybie natychmiastowym po decyzji zespołu Stopień realizacji zadań w Kutnie TAK NIE CZĘŚCIOWO CZĘŚCIOWO Uwagi Oceny merytorycznej dokonują komórki organizacyjne UM. Zgodnie z Zał. nr 1 do Uchwały Nr L/480/14 z dn.17 czerwca 2014 r. ust. 10 W Informacji na temat wniosków, jakie zostały zaakceptowane do dalszego procedowania w ramach Kutnowskiego Budżetu Obywatelskiego na 2015 r., jeden wniosek Lp. 28 Wybieg dla psów psi park na terenach rekreacyjnych nad Ochnią uzyskał tylko adnotację: Zespół negatywnie opiniuje projekt, bez podania powodu. Projekty zostały upublicznione, natomiast dopiero tydzień po wydaniu decyzji (zespół obradował 8 września, informacje na stronie www pojawiły się 15 września). 20 Standardy procesów budżetu partycypacyjnego w Polsce, Warszawa 2014, str. 21.

21 Strona20 6) Dyskusja nad projektami Cel i znaczenie Umożliwienie mieszkańcom dyskusji ułatwia wzajemne poznawanie, zrozumienie, jak również krytyczne spojrzenie na proponowane przez mieszkańców pomysły 21. (...) W przypadku już funkcjonujących budżetów, w których skupiono się wyłącznie na organizacji głosowania mieszkańców, zapominając o kluczowej sprawie, jaką jest umożliwienie obywatelom dyskusji w czasie spotkań poświęconych wyzwaniom i problemom, przed jakimi stają ich społeczności (...). Zaprzecza to samej idei budżetu obywatelskiego 22. Stopień realizacji poszczególnych zadań w ramach danego etapu Lp. Wyszczególnienie zadań w ramach etapu Dyskusja nad projektami 1. Projekty, które będą poddane głosowaniu, powinny być podane jak najwcześniej do publicznej wiadomości 2. Spotkania, na których omawiane byłyby projekty np. przez wnioskodawców czy osoby bezpośrednio zaangażowane (np. w formie giełd projektów, prezentacji) Stopień realizacji zadań w Kutnie NIE NIE Uwagi r. pojawiła się informacja na stronie z decyzją Zespołu Opiniującego o projektach poddawanych głosowaniu, a 22 września już rozpoczęło się głosowanie. 21 D. Kraszewski, K. Mojkowski, Budżet Obywatelski w Polsce, Warszawa 2014, str D. Kraszewski, K. Mojkowski, Budżet Obywatelski w Polsce, Warszawa 2014, str. 21.

22 Strona21 7) Wybór projektów do realizacji Cel i znaczenie Wybór przedsięwzięć do realizacji jest punktem kulminacyjnym procesu budżetu obywatelskiego. Sposób głosowania z pewnością wpływa na frekwencję i jego wiarygodność 23. Lp. Stopień realizacji poszczególnych zadań w ramach danego etapu Wyszczególnienie zadań w ramach etapu Wybór projektów do realizacji Stopień realizacji zadań w Kutnie Uwagi 1. Powszechne głosowanie mieszkańców TAK Zgodnie z Zał. nr 1 do Uchwały Nr L/480/14 z dn.17 czerwca 2014 r. ust. 16 NIE 2. Czas trwania głosowania (minimum 7 dni) 3. Możliwość głosowania zarówno poprzez karty tradycyjne jak i online TAK Zgodnie z Zał. Nr 2 do Uchwały Nr L/480/14 RM Kutno z dn. 17 czerwca 2014 r., głosowanie trwało 5 dni. Zgodnie z Zał. nr 1 do Uchwały Nr L/480/14 z dn.17 czerwca 2014 r. ust. 17 8) Monitorowanie Cel i znaczenie Budżet partycypacyjny powinien angażować mieszkańców nie tylko w wymyślanie i zgłaszanie propozycji projektów, ale w cały swój przebieg budować w nich poczucie współodpowiedzialności za proces, w ramach którego mogą w bezpośredni sposób wpłynąć na swoje otoczenie. Powinno się angażować ich od momentu dyskusji o potrzebach, aż do faktycznej realizacji wybranych propozycji. Dlatego bardzo ważne jest, by udział mieszkańców w tym procesie nie kończył się z chwilą przekazania zadań do realizacji urzędnikom, ale by mogli oni na bieżąco śledzić i w pewnym stopniu kontrolować to, co dzieje się z efektami ich zaangażowania obserwować jak rezultaty tej procedury przekładają się faktycznie na funkcjonowanie ich społeczności. Niezwykle istotne jest również, by monitorowaniu podlegał sam przebieg procedury 23 D. Kraszewski, K. Mojkowski, Budżet Obywatelski w Polsce, Warszawa 2014, str. 16.

23 Strona22 aby mieszkańcy mieli pewność, że uczestniczą w procesie o jasnych regułach i wiedzą, jakie są przyczyny konkretnych decyzji podejmowanych na różnych jego etapach 24. Istotnym warunkiem jest również stworzenie obywatelom możliwości monitorowania i rozliczania realizacji projektów wyłonionych w ramach budżetu partycypacyjnego 25. Stopień realizacji poszczególnych zadań w ramach danego etapu Lp. Wyszczególnienie zadań w ramach etapu Monitorowanie 1. Monitoring procedury podczas trwania procesu (na bieżąco, w trakcie trwania kolejnych etapów procedury) 2. Monitoring na poziomie realizacji projektów wybranych do realizacji 3. Prowadzenie monitoringu przez społeczny zespół monitorujący (składający się z ekspertów, mieszkańców wybranych w ramach jasnej procedury) 4. Każdy mieszkaniec powinien mieć dostęp do informacji o możliwościach pozyskiwania informacji nt. realizacji projektu 5. Wszelkie zmiany w projektach powinny być uzgadniane z wnioskodawcą projektu Stopień realizacji zadań w Kutnie NIE NIE NIE TAK TAK Uwagi 9) Ewaluacja procesu Cel i znaczenie O budżecie partycypacyjnym warto zawsze myśleć jako o procedurze, która powinna być jak najsprawniejsza. Niezbędna do usprawniania procedury jest wiedza dotycząca tego, jak najlepiej odpowiadać na lokalne potrzeby i jak najskuteczniej umożliwiać mieszkańcom wpływanie na to, co dzieje się w ich lokalnej społeczności. Dlatego też cały proces należy poddawać ewaluacji, czyli ocenie jego przebiegu zarówno pod 24 Standardy procesów budżetu partycypacyjnego w Polsce, Warszawa 2014, str A. Rytel-Warzocha, Partycypacja społeczna w sprawach budżetowych. Model Porto Alegre jako pierwowzór rozwiązań europejskich w Przegląd prawa konstytucjonalnego 1/2010 s. 94.

24 Strona23 kątem efektywności organizacyjnej, jak i skuteczności w realizacji celów, jakie sformułowano, podejmując decyzję o uruchomieniu budżetu w danej lokalizacji 26. Stopień realizacji poszczególnych zadań w ramach danego etapu Lp. Wyszczególnienie zadań w ramach etapu Ewaluacja procesu Stopień realizacji zadań w Kutnie 1. Ewaluacja powinna przebiegać na dwóch poziomach: a. przebiegu procesu (szczególny nacisk w TAK pierwszym roku realizacji projektu) b. na poziomie celów procesu (w kolejnych latach trzeba położyć na to NIE MOŻNA OCENIĆ szczególny nacisk) 2. Ocena procesu z zaprezentowaniem TAK wielu perspektyw (z punktu widzenia mieszkańców, wnioskodawców, urzędników) 3. Efektem ewaluacji powinny być rekomendacje co do zmian i poprawek w procedurze NIE MOŻNA OCENIĆ Uwagi Miała miejsce dopiero I edycja BO Na potrzeby ewaluacji, badaniu zostały poddane następujące grupy interesariuszy projektu: mieszkańcy, wnioskodawcy, przedstawiciele organizacji pozarządowych Badanie, które jest w trakcie realizacji, zakłada umieszczenie rekomendacji co do zmian i poprawek w procedurze 26 Standardy procesów budżetu partycypacyjnego w Polsce, Warszawa 2014, str. 26.

25 Strona24 2. WYNIKI BADAŃ JAKOŚCIOWYCH FGI (FOCUS GROUP INTERVIEW) METODOLOGIA W dniach kwietnia 2015 r. odbyły się 3 zogniskowane wywiady grupowe (Focus Group Interwiev). FGI jest techniką badania jakościowego. Ma formę spotkania, w którym uczestniczy specjalnie dobrana grupa osób dyskutująca nad danym tematem z udziałem moderatora. Jego rolą jest poprowadzenie debaty według ustalonego ze Zleceniodawcą scenariusza wywiadu, przy czym nie wymusza stosowania dokładnych pytań zamieszczonych w skrypcie, a jedynie osiągnięcie założonych celów. W każdym z trzech spotkań uczestniczyła inna grupa interesariuszy Budżetu Obywatelskiego: 21 kwietnia 2015 r. w godzinach 16:30 18:45 miało miejsce spotkanie z wnioskodawcami projektów, 22 kwietnia 2015 r. w godzinach 16:30 18:48 odbyła się dyskusja z mieszkańcami, niebędącymi wnioskodawcami, 23 kwietnia 2015 r. w godzinach 16:30 18:58 przeprowadzony został FGI z przedstawicielami organizacji pozarządowych. Istotnym elementem raportu o charakterze jakościowym jest zamieszczenie cytatów wypowiedzi respondentów, co w sposób bardziej obrazowy przedstawia skalę danego problemu, metody jego rozwiązania i emocje z nim związane. Ponadto ułatwia czytelnikowi odbiór lektury. Cytaty są również przytaczane, by uzasadnić podsumowania i wyciągane wnioski. Treści zamieszczone w nawiasach nie pochodzą od respondentów, lecz są dopowiedzeniem autora raportu umożliwiającym zrozumienie wypowiedzi.

26 Strona25 STRESZCZENIE Przeprowadzone zogniskowane wywiady grupowe ukazały szereg zalet i mankamentów I edycji Kutnowskiego Budżetu Obywatelskiego. Uczestnicy spotkań wypracowali wspólnie wiele pomysłów gotowych do wykorzystania przez zespół ds. zmiany procedury BO w kolejnych edycjach projektu. Poniżej zaprezentowano podsumowanie wszystkich trzech spotkań. Należy zaznaczyć, że znakomita większość plusów i minusów została wyartykułowana we wszystkich trzech grupach. Wszystkie wnioski, zaprezentowane poniżej, są efektem pracy zespołów, wyłonionych spontanicznie podczas FGI. Z uwagi na zachowanie szeroko pojętego klimatu wypowiedzi, większość z nich została zaczerpnięta wprost z notatek powstałych podczas burzy mózgów uczestników spotkań. Plusy Minusy

27 Strona26 Ocena ogólna Budżetu Obywatelskiego W ogólnej ocenie uczestników spotkań FGI, zainicjowanie Budżetu Obywatelskiego w Kutnie, spotkało się z entuzjazmem. Z jednej strony to impuls do nawiązania dialogu pomiędzy mieszkańcami, wyzwolenia w nich postaw obywatelskich i okazji do społecznej działalności. Z drugiej natomiast, Budżet Obywatelski to szansa na realizację marzeń i poprawę jakości życia w stosunkowo krótkim czasie. Wszystko to poprzez urzeczywistnienie projektów wykreowanych przez mieszkańców i im służących. Subiektywne odczucia moderatora pozwalają na stwierdzenie, że w I edycji BO dominowały emocje związane z rywalizacją między projektami o przeznaczone na budżet pieniądze, zostawiając budowanie dialogu pomiędzy mieszkańcami na drugim planie. Wydaje się, że jest to cecha pierwszych lat funkcjonowania projektu i nie ma wydźwięku o zabarwieniu pejoratywnym. PLUSY Elementy budowania społeczeństwa obywatelskiego, w tym: Otwarcie samorządu na mieszkańców, co w dalszej perspektywie będzie miało swoje konsekwencje w: - podnoszeniu komfortu życia mieszkańców - okazji do społecznej działalności - możliwości realizacji własnych pomysłów. Poczucie sprawczości wśród mieszkańców. Pobudzenie mieszkańców do inicjatywy i w ogóle podjęcie inicjatywy w naszym mieście. Uspołecznienie i wzrost świadomości obywateli. Innowacyjność samorządu. Przyspieszenie poprawy szeroko pojętej infrastruktury lokalnej (poprzez realizację projektów). Ocena procesu Budżetu Obywatelskiego Poddając ocenie proces BO w kategoriach plusów i minusów, oczywistym jest, że najwięcej emocji budziły kwestie, z których poszczególni interesariusze projektu nie są zadowoleni i co im najbardziej przeszkadza. Tym bardziej, że analiza minusów minionej edycji projektu ma kluczowe znaczenie przy projektowaniu nowej procedury BO. Plusy natomiast definiują cechy Budżetu Obywatelskiego, które warto powtórzyć w latach

28 Strona27 kolejnych. Stanowią również wskazówkę, według której należy budować pozytywny przekaz do lokalnych społeczności promujący inicjatywę. W kwestiach proceduralnych, najwięcej emocji wśród fokusowiczów budziły kwestie zaangażowania instytucji publicznych w proces, jak również realizacja w ramach BO zadań własnych samorządu. Podnoszonym tematem był również brak udziału mieszkańców w ciele decyzyjnym i oceniającym. Krytyce poddawano promocję projektu, niedostateczne działania informacyjno-edukacyjne, co miało swoje konsekwencje w braku przestrzeni do dialogu między mieszkańcami oraz stopniu włączenia ich w cały proces. Poniższa analiza została zaprezentowana w sposób ukazujący plusy, minusy i pomysły danego etapu projektu (jeśli takowe pojawiły się w grupie). Na zakończenie streszczenia znajduje się ocena materiałów promocyjnych wykorzystanych w I edycji BO, która może stanowić podwalinę nowego przekazu marketingowego kampanii. Tym bardziej, że ich ocena jest spójna i budzi podobne skojarzenia wśród wszystkich uczestników grup fokusowych. Etap 1. Przygotowanie procesu. PLUSY Kwota zadania (100 tys.) na tyle atrakcyjna, że pobudza mieszkańców do działania. Etap 2. Wypracowanie zasad przebiegu BO. PLUSY Krótki okres realizacji projektów (jeden rok budżetowy). Wiek głosujących (choć w jednej z grup pojawiła się sugestia, że prawo do głosowania powinni mieć wszyscy mieszkańcy, bez względu na wiek, co zostało zaprezentowane poniżej tj. w minusach). MINUSY Brak udziału mieszkańców we wspólnym wypracowywaniu zasad (procedurach BO) oraz całym procesie. Realizacja statutowych zadań UM w ramach BO (np. budowa chodników, parkingów) oraz wspieranie instytucji posiadających swoje budżety (np.: KDK, biblioteka, szkoły). W związku z tym brak (jakiegokolwiek) podziału na projekty

29 Strona28 np. ogólne vs. lokalne lub miękkie vs. twarde lub na projekty publiczne vs. prywatne. Ograniczenie głosujących do osób zameldowanych, co jako mankament zostało wyartykułowane w dwóch grupach FGI. Ograniczenie wiekowe głosujących do 16+ (ta sugestia pojawiła się w jednej grupie). POMYSŁY: Niezależność grupy, która kieruje BO i zapewnienie przejrzystości poprzez to, że zwykli mieszkańcy mogą decydować. Udział mieszkańców w ciele decyzyjnym. Upublicznienie terminów spotkań zespołu, umożliwienie zapoznania się z przebiegiem spotkań oraz podjętymi decyzjami i ustaleniami. Podział projektów na miękkie/twarde lub inny, zapewniający równe szanse dla różnego typu projektów. Ograniczenie instytucji w sięganiu po pieniądze zarezerwowane w ramach Budżetu Obywatelskiego. Rozszerzenie grupy osób upoważnionych do głosowania o mieszkających, dojeżdżających do pracy, tj. o osoby, które identyfikują się z miastem (pomysł dwóch grup FGI). Etap 3. Akcja informacyjno-edukacyjna. PLUSY Efekty I edycji zachęcą do udziału w II edycji, tj. aktualna realizacja projektów, która będzie promowała kolejną edycję BO. MINUSY Niedostateczna akcja informacyjno-promocyjna, w tym również promocja strony internetowej projektu Doskonale klimat wypowiedzi i znaczenie tego elementu konkludują wypowiedzi badanych: dotarcie do ludzi... to jest punkt wyjścia. ; [Brak] reklamy (...). I ten brak pociągnął kolejne minusy. Bo bez tego nie może być dyskusji publicznej itd.. POMYSŁY Animowanie środowiska mieszkańców tj. zarażanie ideą budżetu obywatelskiego.

30 Strona29 Kilkumiesięczna akcja informacyjno-promocyjna (informacja, by całe miasto dowiedziało się o BO), w tym zakrojona na szeroką skalę kampania reklamowa skierowana do rożnych grup interesariuszy projektu. Tuż przed kampanią powinna być natomiast krótka, intensywna akcja promocyjna, mająca na celu dotarcie do mieszkańców różnymi kanałami. Zaangażowanie mieszkańców w cały proces, położenie większego nacisku na konsultacje społeczne z mieszkańcami, co umożliwiłoby lobbowanie za zmianami. Etap 4. Wypracowywanie i zgłaszanie projektów. PLUSY Krótki i czytelny formularz dla wnioskodawców. Mała (akceptowalna) ilość potrzebnych podpisów do wniosku. Możliwość złożenia kilku projektów/wniosków, choć w tym przypadku wątpliwość budziły projekty składane przez instytucje. Możliwość składania różnorodnych wniosków. MINUSY Wakacyjny termin składania wniosków. Zbyt krótki czas na cały przebieg procesu, w tym na składanie wniosków. Brak jasnej informacji, że formularz wniosku jest łatwy do wypełnienia. Brak inicjatywy polegającej na zachęcaniu mieszkańców do wnioskowania np. maratonu pisania wniosków. Brak informacji na temat zasad składania i wsparcia w pisaniu projektów. POMYSŁY: Stworzenie listy kosztorysowej dla wnioskodawców (obejmującej szacunkowe koszty np. budowy podstawowych elementów tj. 1m 2 chodnika, postawienia ławki itp.) lub zapewnienie wnioskodawcom możliwości zgłaszania się do Urzędu Miasta po orientacyjny koszt planowanego przez siebie pomysłu. W jednej z grup pojawił się pomysł, że kosztorysowanie powinno leżeć w gestii UM i powinno mieć miejsce dopiero po wstępnej akceptacji projektu. Pomoc przy tworzeniu kosztorysów. Wydłużenie całego procesu, w tym czasu na pisanie wniosków (z jednoczesnym wyłączeniem okresu wakacyjnego).

31 Strona30 Rozpowszechnienie informacji, że wypełnienie wniosku jest proste. Maraton pisania wniosków inicjatywa mająca na celu informowanie, jak pisać projekty, podczas której w ustalonym miejscu do dyspozycji i pomocy jest np. urzędnik, radny lub przedstawiciel organizacji pozarządowej. Spotkania dla potencjalnych wnioskodawców. Stworzenie zapisu traktującego o tym, że radni mogą składać wnioski, ale nie powinni być w komisji opiniującej projekty. Weryfikacja wniosków przez Urząd Miasta (w momencie jego składania), czy nie ma projektów, które się pokrywają/są podobne i kojarzenie wnioskodawców, celem ewentualnego połączenia pomysłów i zachęcania do wspólnej dyskusji. Etap 5. Weryfikacja projektów. MINUSY Weryfikacja dotycząca tego, czy w ciągu roku będzie możliwa realizacja danego, zgłoszonego projektu (z uwzględnieniem planu zagospodarowania przestrzennego itd. i innych kwestii formalno-prawnych) dokonana przez zespół Urzędu Miasta. Skład ciała decyzyjnego. Komisja złożona z urzędników, brak w jej składzie mieszkańców. Co się z tym wiąże, ocena merytoryczna w procesie weryfikacji projektu nie powinna być dokonywana odgórnie przez zespół składający się z urzędników, tylko z mieszkańców. Brak informacji o składzie osobowym zespołu opiniującego projekty. Brak pisemnej odpowiedzi dla każdego zgłoszonego wniosku odnośnie jego statusu. Brak wystarczającej wiedzy na temat klucza weryfikacji projektów. POMYSŁY: Pozostawienie mieszkańcom merytorycznej oceny projektów. Konieczność pisemnej odpowiedzi dla każdego wniosku odnośnie jego statusu. Dopuszczenie mieszkańców w skład ciała decyzyjnego. Etap 6. Dyskusja nad projektami. PLUSY

32 Strona31 Dowolna forma promocji projektu każdy może rozpowszechniać ideę w sposób wymyślony przez siebie. MINUSY Brak dostatecznej informacji o projektach, które będą poddawane głosowaniu. Brak dyskusji publicznej. Brak możliwości zorganizowanej promocji zatwierdzonych projektów, uwzględniającej ich równe szanse. Brak wystarczającej ilości materiałów promocyjnych do pobrania przez wnioskodawców np. ulotek. POMYSŁY: Wydłużenie czasu na zapoznanie się z projektami tj. pomiędzy oceną formalną a głosowaniem, również po to, by zapewnić czas na promocję projektów. Wykorzystywanie różnych form promocji projektów. Etap 7. Wybór projektów do realizacji. PLUSY Możliwość głosowania: online oraz w wersji papierowej. Jasność i przejrzystość formy papierowej formularza głosowania. Możliwość oddania głosu na kilka projektów. MINUSY Zbyt mało punktów/miejsc do głosowania i zbyt krótkie godziny głosowania. Zawieszenie się systemu podczas głosowania internetowego. Wymóg posiadania adresu podczas głosowania online. Przypadki nieetycznego sposobu pozyskiwania głosów. POMYSŁY: Dłuższy czas głosowania np. do godziny 20-stej. Większa ilość miejsc do głosowania. Wydłużenie czasu głosowania internetowego (o weekend).

33 Strona32 Wyeliminowanie problemu związanego z zawieszaniem się systemu podczas głosowania internetowego. Głosowanie po nr PESEL (by z jednego maila można było oddać kilka głosów, by nie zakładać sztucznych kont ). Zmiana sposobu głosowania, ponieważ: ludzie dostawali karty z zaznaczonymi projektami na zasadzie podpisz, podpisz. I nie czytali. Etap 8. Monitorowanie. MINUSY Brak bieżącej informacji (monitoringu) np. na stronie projektu odnośnie statusu wszystkich projektów, które zostały wybrane w I edycji BO (na jakim są etapie realizacji, kiedy zostaną ukończone i przekazane mieszkańcom itd.). POMYSŁY: Bieżący monitoring na stronie poświęconej Budżetowi Obywatelskiemu. Ocena materiałów promocyjnych wykorzystanych w I edycji BO 27 Uczestnicy spotkań byli zgodni w swojej ocenie, że przekaz w postaci ulotek, plakatów wizualnie przypomina ofertę kredytu, tzw. chwilówkę. Brakuje natomiast informacji, że dotyczy inicjatywy Budżetu Obywatelskiego. Był to jego największy mankament. Plusem kampanii jest próba dotarcia do różnych grup interesariuszy projektu poprzez wykorzystanie różnorodnych kanałów komunikacji. Pozytywnie oceniona została reklama radiowa (również pod kątem wyboru stacji radiowej), reklama w lokalnej TV powinna, zdaniem uczestników spotkań, zawierać elementy czytane. Zalecane jest kontynuowanie kampanii na portalach społecznościowych, w stopniu bardziej intensywnym niż dotychczas. Reklamy w lokalnych gazetach, zdaniem badanych, dotarły z przekazem tylko do osób, które wiedziały już o BO. W pozostałych przypadkach nie przykuwały uwagi, głównie z powodu dominującego i wprowadzającego w błąd zł, jak wcześniej wspomniano, kojarzącego się z chwilówką. 27 Nie obejmuje dostępności materiałów promocyjnych oraz intensywności promocji.

34 Strona33 Pozostałe, mniej tradycyjne metody promocji znajdują się w części opisowej spotkań FGI. WYNIKI BADANIA FGI SPOTKANIE Z WNIOSKODAWCAMI Charakterystyka wnioskodawców W pierwszej grupie fokusowej uczestniczyło 6 wnioskodawców. Projekty złożone przez troje z nich, znalazły się w realizacji zadań Budżetu Obywatelskiego (z czego w dwóch przypadkach dotyczyły podmiotów publicznych). Pozostali wnioskodawcy zaproponowali łącznie cztery projekty, w tym trzy nie przeszły drugiego etapu oceny i w konsekwencji nie zostały poddane głosowaniu. Wyniki badania - ocena Budżetu Obywatelskiego w Kutnie Plusy procesu Elementy budowania społeczeństwa obywatelskiego, w tym: Otwarcie samorządu na mieszkańców, co w dalszej perspektywie będzie miało swoje konsekwencje w: - podnoszeniu komfortu życia mieszkańców - okazji do społecznej działalności - możliwości realizacji własnych pomysłów. Poczucie sprawczości wśród mieszkańców: coś zależy od nas, nie jestem tylko biernym odbiorcą. Pobudzenie mieszkańców do inicjatywy. Ludzie łączą się wokół wspólnej sprawy, bo mają wspólny cel - ludzie łączą się, by coś razem zdziałać. *** Pozytywne odczucia [wzbudziła ta inicjatywa]. Otwarcie miasta, magistratu na obywatela, na jego głos. ***

35 Strona34 Ludzie nie są przekonani, że my, obywatele, możemy..., że mamy wpływ, że nie jest tak, że coś tam się wymyśli, a i tak to nie będzie realizowane. Bo tak wcale nie jest. Ja naprawdę jestem pozytywnie zaskoczony. *** Bardzo dobrze, że jest ten budżet, że jest w naszym mieście. Ludzie przyjmowali go z niedowierzaniem i natłumaczyliśmy się, co to jest takiego. Kwota zadania (100 tys.) na tyle atrakcyjna, że pobudza mieszkańców do działania. Krótki i czytelny formularz dla wnioskodawców: dość przyjemny do wypełnienia. Ilość wymaganych podpisów pod wnioskiem: do zaakceptowania i do spełnienia. Możliwość złożenia kilku projektów/wniosków, choć w tym przypadku wątpliwość budziły projekty składane przez instytucje. Czy fakt, że można było trzy wnioski złożyć np. w przypadku instytucji publicznych to jest plus czy minus? Bo np. jakaś instytucja mająca taką możliwość to zbierze sobie [głosy] na trzy [projekty]. I wtedy zabiera dużą część tego budżetu i zabiera miejsce [na projekty], które mogłyby faktycznie pomóc ludziom. Poza tym instytucje mają zagwarantowane [pieniądze] z miasta. Czyli co wtedy? Czy odrzucać wtedy takie projekty? A może tylko jeden [projekt] może złożyć instytucja? Możliwość głosowania: online oraz w wersji papierowej: zachowanie obydwu form. Możliwość oddania głosu na kilka projektów. Sam fakt, że można było oddać głos na kilka projektów było bardzo dobre. Jeżeli nawet szukało się sprzymierzeńców [dla swoich projektów], przy okazji można było przemycić, że są inne fajne projekty. One były naprawdę bardzo różnorodne. Wiek głosujących: gimnazjaliści mają wiele pomysłów i są jeszcze w Kutnie. Szybki czas realizacji zadań. Plusem jest też to, że robimy projekt i w ciągu kilku miesięcy jest on realizowany i to też jest duży magnes, że ci ludzie mają lub mogą mieć, wpływ na to, żeby coś zmienić dookoła. Przyspieszenie poprawy szeroko pojętej infrastruktury lokalnej (poprzez realizację projektów).

36 Strona35 Efekty I edycji zachęcą do udziału w II edycji. Po pierwszej edycji, jak już coś powstanie np. fitness park czy inne projekty, one na pewno będą miały jakieś oznaczenia i to też będzie takim magnesem dla ludzi. *** Pierwsze koty za płoty. Druga edycja, jeśli uwzględni drobne uwagi, szczególnie czasowe i informacyjne, myślę, że będzie łatwiejsza. *** Dalej [w kolejnych latach] będą pracowały efekty [teraźniejszych] działań. Ludzie będą widzieli, że tutaj jest np. fitness... Po jego oddaniu będzie promocja. Jeśli ktoś z os. Tarnowskiego pójdzie do waszego fitness, powie, że chce taki u siebie na osiedlu. I będzie próbował w kolejnej edycji. Minusy procesu Akcja informacyjna i promocyjna Budżetu Obywatelskiego. Za mało było informacji w pierwszej edycji i to powinno być jako pierwsze rozwiązane. *** Mankamentem była późna, niedostateczna informacja. *** Cały czas myślę, że tu kluczem jest jednak informacja. Szczególnie na początku trzeba ludziom tłumaczyć, co to jest. Brak (wystarczającej ilości) materiałów promocyjnych do pobrania przez wnioskodawców np. ulotek: trzeba było każdemu tłumaczyć, nie można było zostawić czy dać [ulotki]. Brak możliwości zorganizowanej promocji zatwierdzonych projektów, uwzględniającej równe szanse każdego z projektów pojawiły się głosy, że instytucje publiczne informowały/promowały swoje projekty za publiczne pieniądze, natomiast mieszkańcy-wnioskodawcy takiej możliwości nie mieli, co uznali za dyskryminujące. Brak informacji o składzie osobowym zespołu opiniującego projekty. Pora wakacyjna na składanie projektów/wniosków.

37 Strona36 Zbyt mało punktów/miejsc do głosowania i zbyt krótkie godziny głosowania. Zawieszenie się systemu podczas głosowania przez Internet. Wymóg posiadania adresu podczas głosowania online: nie każdy ma , tj. z jednego maila można było oddać tylko jeden głos, co skutkowało koniecznością sztucznego zakładania kont pocztowych. Realizacja statutowych zadań UM poprzez realizację Budżetu Obywatelskiego (np. budowa chodników, parkingów) oraz wspieranie instytucji posiadających swoje budżety (np.: KDK, biblioteka, szkoły) W związku z tym brak (jakiegokolwiek) podziału na projekty np. ogólne vs. lokalne lub miękkie vs. twarde lub na projekty publiczne vs. prywatne. Budżet obywatelski ma jeden wielki mankament, ponieważ różne inicjatywy dotyczą różnych grup społecznych, określonej liczby osób czy np. zwierzaków czy parkingu. A czym większy zasięg, tym będzie więcej głosów. I tutaj troszeczkę to nie gra... Chodzi o wagę zadań. I to jest ten mankament budżetów obywatelskich. Rozwiązaniem byłby tutaj podział projektów np. na okołomiejskie i osiedlowe. Lub miękkie/twarde. *** Brak (jakiegokolwiek) podziału na projekty np. ogólne vs. lokalne lub miękkie vs. twarde lub na projekty publiczne vs. prywatne i tu pojawia się problem, czy jest to budżet obywatelski czy jest to budżet instytucji? Ale jeśli zgłasza to pracownik np. szkoły i jest on obywatelem [miasta,] to też nie można mu zabronić. W Toruniu czy Łodzi jest określona kwota i np. szkoły czy inne instytucje publiczne rywalizują między sobą w ramach tej inicjatywy i tej kwoty (...). Część pieniędzy powinna być na to, co nie jest związane z działalnością statutową urzędu miasta, bo np. chodniki, drogi to jest coś, co jest w statucie miasta, za co miasto odpowiada. *** Na pewno nie może być tak, że dyrektorzy jednostek składają do budżetu obywatelskiego wnioski, bo to zaprzecza istocie obywatelstwa. Dyrektor coś zgłasza i on ma na start kilkaset głosów, a ja? Taki prosty obywatel? W tej sytuacji, to co ja się będę wysilał? Dlatego ten podział powinien być. Nie mówię, by nie robić czegoś na rzecz instytucji, nie, bo tak jak np. w szkole to BO jest jedyną możliwością zrobienia czegoś poza konkursem. Ale szkoła mogłaby wykorzystywać inne środki. A my, obywatele, poza instytucjami, możemy czuć się w pewnym stopniu dyskryminowani, bo nie mamy nic. ***

38 Strona37 Brak pisemnej odpowiedzi dla każdego zgłoszonego wniosku odnośnie jego statusu: wszystkie projekty, oprócz jednego, miały tę odpowiedź, dlaczego zostały odrzucone. Brak dotrzymywania terminów odnośnie ogłaszanych informacji. Brak bieżącej informacji i stałego monitoringu odnośnie projektów, które mają być realizowane. POMYSŁY Podział projektów na miękkie/twarde lub inny, zapewniający równe szanse dla różnego typu inicjatyw. Stworzenie listy kosztorysowej dla wnioskodawców (obejmującej szacunkowe koszty np. budowy podstawowych elementów tj. 1m 2 chodnika, postawienia ławki itp.). Pomoc przy tworzeniu kosztorysów. Wydłużenie czasu na składanie wniosków. Wydłużenie czasu na zapoznanie się z projektami tj. pomiędzy oceną formalną a głosowaniem, również po to, by zapewnić czas na promocję projektów. Wykorzystywanie różnych form promocji projektów. Na ul. Piotrkowskiej jest organizowany taki dzień, w którym wnioskodawca może opowiedzieć o swoim projekcie. Taki infoday, happening (np. w Kutnie mogłaby być to ul. Królewska lub Marcredo z wydzieloną strefą o Budżecie Obywatelskim). Podczas

39 Strona38 eventu promowana byłaby idea budżetu, wspólne roznoszenie ulotek np. wnioskodawcy mieszkańcy z organem Budżetu Obywatelskiego w Kutnie, wspólne rozmowy, poprzebierani ludzie, standy. [Taka] forma zabawy z akcją informacyjno-edukacyjną. *** Możliwość porozmawiania z autorem projektu (wniosku), co on da, jego realizacja. Można wtedy szerzej oczy otworzyć, dowiedzieć się więcej, bardziej dokładnie. *** Wykorzystać Święto Róży w ramach promocji, bo to jest gwarancja dotarcia do ludzi [ze względu na frekwencję]. Dłuższy czas głosowania np. do godziny 20-stej. Większa ilość miejsc do głosowania. Wydłużenie czasu głosowania internetowego (o weekend). Głosowanie po nr PESEL (by z jednego maila można było oddać kilka głosów, by nie zakładać sztucznych kont ). Od pomysłu do realizacji projektu, czyli sugestie wnioskodawców dotyczące możliwości urealnienia pomysłów. Zaangażowanie dużej grupy osób z różnych grup środowiskowych: opowiadanie o projekcie, tłumaczenie o zaletach. Angażowanie młodych, by czuli się za niego współodpowiedzialni. Zwiększa to odpowiedzialność społeczną. Zaangażowanie odpowiedniej grupy społecznej jest bardzo ważne, bo jak sami będą chcieli z tego korzystać, to będą o to dbać. *** Ja chodziłam, tłumaczyłam. Wszyscy przyjęli to bardzo entuzjastycznie. Kwestia czy będzie to realizowane w ramach Budżetu Obywatelskiego czy czegoś innego schodziła na drugie tło. Ale była chęć zrobienia czegoś, właśnie dla nas. No i działania. I to nie chodzi właśnie o same młode osoby, bo było też sporo osób starszych, bardziej doświadczonych życiowo i nie było z tym jakiegokolwiek problemu. W ciągu jednego dnia wszystko było przygotowane, zebrane podpisy i zaniesione tutaj do urzędu. ***

40 Strona39 Jednoczyli się ludzie ze wspólnym celem. Oni mieli wspólny cel i interesy i to się przekłada dalej. Wspieraliśmy swoje projekty, szukamy sprzymierzeńców. (...) W ramach swojego projektu przemycaliśmy inne: trzeba chcieć, trzeba dotrzeć, jeżeli człowiek zatrzyma się tylko na złożeniu to nie [o to chodzi], trzeba wyjść, edukować, informować. Promować, podjąć działania. *** Musiałam się natłumaczyć, po co, jak to będzie działać. Mieszkańcy traktowali nas jak swoistą infolinię, żeby się dopytać, bo chętnie zawsze bierzemy udział w tym, co się dzieje w Kutnie. *** Budżet Obywatelski oznacza ciężką pracę przekonania ludzi, że coś można w mieście zmienić, że oni mogą coś zmienić. Pierwszy budżet, jak każda pierwsza inicjatywa, jest najtrudniejsza, ludzie się go po prostu bali. Bardzo często spotykałem się, może nie z odmową podpisu, ale pytali...co to będzie, co to ten budżet i było tłumaczenie. W wielu przypadkach było pytanie: a co to zmieni? Więc przede wszystkim praca dotycząca uświadomienia i promocji tego, co zostało zrobione i tą promocją, mam nadzieję, przekona się ludzi do dalszych inicjatyw, do tego, że ta świadomość może się zacząć powoli zmieniać. Trzeba pracować z ludźmi, tłumaczyć, mówić, pokazywać. Jeśli nie Budżet Obywatelski to co? - sposoby pobudzenia aktywności lokalnej kutnian według wnioskodawców. Realizacja projektu w ramach BO pozwoliła zrealizować moje marzenie, które było we mnie od wielu, wielu lat.... *** Żal nie skorzystać. Trzeba wykorzystać taką szansę. Nie można tego przegapić. Można mieć żal do siebie, że nie chciało się czegoś zrobić. *** Przez lata działam w imieniu mieszkańców, nie szukając tylko krwi, ale również i dobrych rozwiązań. *** Szukałam pieniędzy wszędzie...i spotykałam się, że na to nie można, to nie można, tu nie ma... i pojawił się Budżet Obywatelski. *** Ja zazdrościłam Łodzi, że mieli swój budżet, jak się dowiedziałam [że będzie w Kutnie], to bardzo bym żałowała, że nie wykorzystałam okazji. Trzeba pokazać, że

41 Strona40 czegoś się oczekuje, ale też jak się oczekuje, to trzeba też samemu się za to zabrać. Nie przeszedł [projekt], ale też wiemy, że będzie można w tym roku próbować i w ogóle wiemy co dalej robić szukając pieniędzy. *** Marzyło się nam...niestety na razie się nie udało, ale przyznaję, że jeszcze raz będę próbowała, być może tym razem się uda. Też z myślą o sobie i swojej rodzinie. *** Ocena ubiegłorocznych materiałów promocyjnych Ulotka: bardzo mało widoczna [w mieście], choć jedna wnioskodawczyni brała ulotki z UM. Ulotka wzbudza skojarzenia z kredytem, chwilówką. Plakaty: widoczne w autobusach, w Urzędzie Miasta, mnie przyciągnął plakat...różowy. Facebook: info o projekcie na FB to sposób, by przede wszystkim zaangażować osoby młode. Reklama w Radio Viktoria: niesłyszana przez zgromadzonych, głównie z powodu słuchania innych stacji radiowych. Odsłuchana podczas spotkania, przypadła do gustu wnioskodawcom, gdyż było krótko i na temat. Wnioskodawcy podkreślili, że Radio Viktoria jest słuchane w wielu miejscach pracy i budynkach użyteczności publicznej w Kutnie. Oceniona została pozytywnie. Reklama w lokalnej telewizji: zdaniem wnioskodawców jest niezauważalna, nie przyciąga uwagi: A tutaj już nie czytają? Musi być czytane.

42 Strona41 Strona internetowa wnioskodawcy korzystali ze strony www projektu, gdyż, według nich, było to jedyne miejsce, gdzie znajdował się regulamin. Pozostałe stwierdzenia uczestników spotkania Odnośnie uczestnictwa zwykłych mieszkańców w ciele opiniującym projekty, wnioskodawcy stwierdzili, że ich obecność jest pożądana, natomiast mieli wątpliwości, w jaki sposób można by dokonać ich wyboru i selekcji. Uprawnione do głosowania, w opinii wnioskujących, powinny być osoby zameldowane, gdyż kryterium to jest stosunkowo łatwe w weryfikacji. Pojawił się natomiast głos związany z tą wypowiedzią, że od stycznia 2016 być może zniknie obowiązek meldowania. Wnioskodawcy nie potrafili ocenić współpracy z Urzędem Miasta, gdyż: nie było czasu, by zwracać się do Urzędu Miasta. Regulamin był jasny, czytelny. W opinii wnioskodawców, liczba głosujących mieszkańców daje dobry wynik, zwłaszcza w pierwszej edycji projektu. Na pytanie moderatora odnośnie organizacji spotkań na osiedlach, które miałyby na celu wspólną dyskusję o projektach bądź propozycjach, pojawiły się pytania odnośnie organizatora oraz zmobilizowania mieszkańców, by przyszli na takie spotkanie. Uczestnicy fokusa stwierdzili jednogłośnie, że trudno ludzi zmotywować, by stawili się i jeszcze trudniej poprosić ich o opinię. Według uczestników spotkania, zdecydowanie korzystniej jest spotykać się spontanicznie lub mniej formalnie i wtedy przekonywać o danej idei, niż podczas spotkań o charakterze bardziej oficjalnym. SPOTKANIE Z MIESZKAŃCAMI (NIE BĘDĄCYMI WNIOSKODAWCAMI) Charakterystyka mieszkańców W drugiej grupie fokusowej uczestniczyło 8 osób (4 kobiety i 4 mężczyzn). Czworo mieszkańców nie głosowało w Budżecie Obywatelskim, z czego troje nie wiedziało w ogóle o tej inicjatywie, natomiast w przypadku czwartej, zawiesił się system informatyczny podczas głosowania. Pozostali mieszkańcy głosowali na wybrane projekty zgłoszone w ramach Budżetu Obywatelskiego.

43 Strona42 Wyniki badania - ocena Budżetu Obywatelskiego w Kutnie Plusy procesu Inicjatywa powstania budżetu w naszym mieście. Łatwy, prosty formularz do wypełnienia przez wnioskodawców. Mała (akceptowalna) ilość potrzebnych podpisów do wniosków. Krótki okres realizacji projektów (jeden rok budżetowy). Aktualna realizacja projektów, która będzie promowała kolejną edycję BO: widać, że to będzie realizowane. Te [już zrealizowane] projekty krzyczą [promują, zachęcają]. Małe projekty powinny być szybko realizowane, by kontynuować akcję, ideę i by zachęcały, namawiały do kolejnej edycji i kolejnych większych projektów. Jak nie dotknę to nie zrozumiem, to nie uwierzę ważne, by te realizacje, które zaczęły się, sprawnie dokończyć, by dawały namacalny efekt, że jednak ta siłownia stoi. I to zachęca. Skoro stoi, to teraz ja zrobię coś innego. *** Minusy procesu Brak udziału mieszkańców we wspólnym wypracowywaniu zasad (procedury BO) oraz całym procesie (w roli opiniotwórczej). W zasadzie to nie był budżet obywatelski, bo jego założeniem jest to, że mieszkańcy od początku do końca w nim uczestniczą. Począwszy od opracowywania zasad, po opracowanie wniosków, kampanię, pilnowanie czy projekty są realizowane, czy są dobrze realizowane. Tak to powinno wyglądać, a tu było tak, że uchwała już była i zostało powiedziane, że mamy budżet i nie było czasu na jakąkolwiek większą promocję. Spotkania, konsultacje... one wymagają czasu, one wymagają tygodni i przygotowań. Wybór mieszkańców spośród tych, co chcą uczestniczyć aktywnie w Budżecie Obywatelskim poprzez losowanie. *** Niewystarczająca informacja o Budżecie Obywatelskim.

44 Strona43 [Brak] reklamy (...). I ten brak pociągnął kolejne minusy. Bo bez tego nie może być dyskusji publicznej itd. Największy problem tego budżetu obywatelskiego, tutaj, to był brak informacji wszelakiej. Złożyłam podpis, nie wiedziałam, że było to w ramach Budżetu Obywatelskiego, że będzie głosowanie. Informowanie o idei budżetu obywatelskiego ta idea rozpropagowywania nie docierała. *** *** *** *** Na początku była informacja na KCI i później ucichło. W Łodzi nie było osoby, która by ulotki w domu nie miała. Pani Prezydent sama wyszła na ulicę i zachęcała ludzi (...). Niedostateczna informacja na temat budżetu, ludzie nie wiedzą na ten temat praktycznie nic. Brak dyskusji publicznej. *** Np. w Łodzi wszyscy spotykali się ze zwykłymi mieszkańcami. Były wynajęte sale w szkołach i spotykali się, tutaj nikt się z nikim nie spotykał. U nas [w Polsce] w wielu dziedzinach pojawia się taki problem, że nie konsultuje się tego z mieszkańcami. Konsultacje powinny być wiążące, a nie takie konsultacje, że konsultujemy projekt, ale żadnych zmian wprowadzić nie można, bo nie. *** (...) Ludzie nie są przyzwyczajeni do tego [do konsultacji]. I dla naszych mieszkańców jest to coś obcego. Natomiast, jeśli ludzie zauważyliby, że są realne zmiany i widzą, że to coś daje, przychodziliby. Pojawiały się również inne głosy: Moim zdaniem bardzo mało osób by brało w tym udział [w spotkaniach]. Zbyt krótki czas na cały przebieg procesu, w tym na składanie wniosków. Bardzo szybko było to realizowane.

45 Strona44 Po prostu pośpiech wymógł, że nie można było informować, bo informacja trwa. *** Brak jasnej informacji, że formularz wniosku jest łatwy do wypełnienia. Nieznajomość, że wniosek jest prosty mogło zniechęcać potencjalnych wnioskodawców do podjęcia inicjatywy. Wakacyjny termin składania wniosków. Brak inicjatywy polegającej na zachęcaniu mieszkańców do wnioskowania tzw. maratonu pisania wniosków. Ocena merytoryczna w procesie weryfikacji projektu dokonywana odgórnie przez zespół składający się z urzędników, z pominięciem mieszkańców. Mała grupa uprawnionych do głosowania (tylko zameldowani). Mało miejsc do głosowania. Niestabilny system informatyczny: System informatyczny zawiesił się przepadł mój głos. Przypadki nieetycznego sposobu pozyskiwania głosów: Sposób pozyskiwania głosów na polecenie [było] głosowanie, wiele osób nie wiedziało co podpisywało. Podtykanie do głosowania. Brak podziału na projekty miękkie (np. koncert) i twarde (np. chodniki) Zbyt duży udział (zaangażowanie) instytucji publicznych w inicjatywie Budżetu Obywatelskiego. Instytucje powinny być wyłączone, to nie jest budżet obywatelski, jeżeli dyrektor jakiejś instytucji publicznej chce coś poprawić, czy odnowić salkę itd. *** Instytucje mają swoje budżety i zabierają nam pieniądze to powinno być realizowane w sferze publicznej. Dyrektor instytucji ma ogromne przebicie. *** *** Czy nie jest tak, że instytucje dostają dyspozycje, że są pieniążki i żeby pisać wnioski? (...). W tej chwili wygląda to tak, że jest to budżet dla instytucji i ja już słyszę musimy

46 Strona45 złożyć jakiś wniosek. Nie wszystkim się to podoba. To na pewno trzeba ograniczyć czy zlikwidować. Realizowane projekty powinny być ogólnodostępne dla wszystkich mieszkańców. *** Wobec powyższych wypowiedzi, inni uczestnicy zauważyli, że: nie wyłączmy np. szkół. Nie można wyeliminować np. ambitnego nauczyciela, który chce [coś w szkole zmienić]. Brak monitoringu postępu prac i prac zespołu. Brak informacji, że obecnie już coś się dzieje z tymi projektami, które w poprzedniej edycji zostały wybrane. *** Powinna być bieżąca, stała informacja do mieszkańców na stronie www. Ten zespół nie powinien obradować w zamkniętym pomieszczeniu, powinny być media itd., lub informacja na stronie, z którą można by się zapoznać w każdej chwili, by wiedzieć jak ta dyskusja przebiegała. Nie wiadomo też, jak te osoby były wybrane. POMYSŁY Zarażenie ideą budżetu obywatelskiego - animowanie środowiska mieszkańców. Moja znajoma z Warszawy mówiła mi, że jej sąsiad, który nigdy nic nie robił, nagle zaangażował się w budżet obywatelski, bo miał jakiś projekt, który go obchodził. Chodził, zbierał podpisy, namawiał ludzi do głosowania (...). Więc tak, to ludzi angażuje. *** Trzeba animować środowisko to będzie proces - tłumaczenie ludziom, edukowanie ich, że to chodzi o ich podwórko, ich przestrzeń, ludzie interesują się tematami, które

47 Strona46 ich bezpośrednio dotyczą. Jeżeli oni zobaczą, że mają wpływ na ten chodnik, to przyjdą, jeżeli zobaczą, że ta lampa jest wymieniona to oni jeszcze lepszy projekt wymyślą. *** Jeden wspólny cel łączy obywateli. Potem można spodziewać się efektu domina zachęcanie innych osób, informowanie ich. Zaangażowanie mieszkańców w cały proces, położenie większego nacisku na konsultacje społeczne z mieszkańcami, co umożliwiłoby lobbowanie za zmianami: Trzeba to kontynuować, trochę skorygować, wykorzystać konstruktywną krytykę, by dążyć do społeczeństwa obywatelskiego, włączenia mieszkańców w procesy. Kilkumiesięczna akcja informacyjno-promocyjna (by całe miasto dowiedziało się o BO), w tym zakrojona na szeroką skalę kampania reklamowa skierowana do rożnych grup interesariuszy projektu. Taka szeroka informacja jest bodźcem dla mieszkańców powodującym, że może jednak ja mam szansę coś zrobić dla tej swojej okolicy. Żeby wyjrzał przez okno i żeby coś stało tam takiego, co wynikło ode mnie i żeby sąsiedzi byli mi wdzięczni. Bo to też tak działa. *** Np. podczas festynu wtopiona informacja o Budżecie Obywatelskim w jakąś scenkę np. młodych słuchających muzyki (idea jest taka, by nie stać i nie rozdawać tylko ulotek). Wnioskodawca mógłby dostać np. kawałek ławki i mógł swój projekt zaprezentować, informować ludzi, zachęcać. Mieszkańcy, natomiast, widzieliby, kto stoi za danym projektem. Akcja informacyjno-edukacyjna mogłaby być w Galerii Marcredo, Aquaparku. Ciekawe, niestandardowe prelekcje - do 10 minut - np. szkołach, na UTW. *** *** Kampania billboardowa w mieście. Np. na Łąkoszynie jest jeden słup z ogłoszeniami, wiadomo z niego, co się dzieje, jest zalepiony chwilówkami, ofertą kredytów, dla mnie zbędnymi informacjami. W zatoczce dla autobusów jest billboard informujący o Święcie Róży. Chciałabym, żeby na tym bilbordzie powstał wielki plakat informujący, że zbliża się Budżet Obywatelski - druga edycja, by to rozreklamować, bo jest to coś, co rzuca

48 Strona47 się w oczy, naprawdę duża reklama i automatycznie całe moje osiedle wie, że jest coś takiego. Ulotka do skrzynki. Zaangażowanie tzw. ambasadorów projektu: prezydenta, radnych, znanych osób w Kutnie. *** *** *** Tabliczka, że projekt jest czy będzie realizowany. Tabliczka pełni funkcję edukacyjnoinformacyjną. Krzyczy, że wygrał projekt. *** Ramka (baner) umieszczona w rożnych miejscach np. na ławkach i tekst to może być twoja ławka. Dowiedz się więcej na np. w miejscu gdzie brak chodnika, i jakiś baner to możesz naprawić poprzez budżet obywatelski. Spotkajmy się tu i tu. Zwiększenie roli organizacji pozarządowych (np. jako punkt kontaktowy) Pokazać inicjatywy z innych miast - zaprosić z Łodzi osoby i pokazać to, co w Łodzi jest realizowane np. na Modelowe Kutno zaprosić eksperta. *** *** Niezależność grupy, która kieruje BO i zapewnienie przejrzystości gwarantującej, że zwykli mieszkańcy mogą decydować. Upublicznienie terminów spotkań zespołu, możliwość zapoznania się w każdej chwili z przebiegu spotkań, podjętych decyzji i ustaleń. Wydłużenie całego procesu, w tym czasu na pisanie wniosków (z jednoczesnym wyłączeniem okresu wakacyjnego). Rozpowszechnienie informacji, że wypełnienie wniosku jest proste.

49 Strona48 Maraton pisania wniosków inicjatywa mająca na celu informowanie, jak pisać projekty, podczas którego w ustalonym miejscu do dyspozycji i pomocy jest np. urzędnik, radny lub przedstawiciel organizacji pozarządowej. Spotkania dla potencjalnych wnioskodawców. Stworzenie zapisu traktującego o tym, że radni mogą składać wnioski, ale nie powinni być w komisji opiniującej projekty. Stworzenie przykładowego cennika poszczególnych robót lub usług, lub zapewnienie wnioskodawcom możliwości zgłaszania się do Urzędu Miasta po orientacyjny koszt planowanego przez siebie pomysłu. Weryfikacja wniosków przez Urząd Miasta (w momencie jego składania), czy nie ma projektów, które się pokrywają/są podobne i kojarzenie wnioskodawców, celem ewentualnego połączenia pomysłów i zachęcania do wspólnej dyskusji. Weryfikacja przez zespół Urzędu Miasta, czy w ciągu roku będzie możliwa realizacja danego, zgłoszonego projektu (z uwzględnieniem planu zagospodarowania przestrzennego itd. i innych kwestii formalno-prawnych). Jeśli wybrany przez mieszkańców projekt nie zostałby zrealizowany w ciągu ustalonego terminu, jest to zniechęcające dla mieszkańców. *** Nie powinno być takiej sytuacji, że projekty są odrzucane, bo ludzie nie znają planów rozwoju i właśnie z tego powodu było coś odrzucane. A ludzie nie muszą wiedzieć, że coś jest w planie za 5 lat. To powinien zweryfikować wstępnie urzędnik. Pozostawienie mieszkańcom merytorycznego wyboru projektów. Zapewnienie większej ilości miejsc do głosowania. Możliwość głosowania również przez osoby, które identyfikują się z miastem, czyli głosowanie powinno obejmować też mieszkających i dojeżdżających do pracy. Wtedy np. głosowanie internetowe mogłoby być dla mieszkających,

50 Strona49 a tradycyjne dla pozostałych, aby uniknąć sytuacji głosowania osób nieuprawnionych. Ograniczenie instytucji w sięganiu po pieniądze zarezerwowane w ramach Budżetu Obywatelskiego. Ocena ubiegłorocznych materiałów promocyjnych Ogólne opinie: Ktoś, kto nie wie, co to kutnowskie media, to nie miał pojęcia, niewiele wiedział. Ja wszystko, co wiem o nim [budżecie obywatelskim], to to, że głos został przyjęty i tyle. Jeśli chodzi o jakąś promocję, to ja nie wiedziałem albo nie zwracałem uwagi, po prostu nie rzucało się to w oczy. Ulotka: jednoznacznie kojarzy się z kredytem, milionem. Zdaniem uczestników, na pierwszym planie powinien widnieć napis Budżet Obywatelski, jednak brakuje tej informacji. Plakaty: był słabo zauważalny widziałem gdzieś... na przystanku?. Prasa: Wrzutkę w gazetce dostrzeże być może osoba, która już jest zainteresowana budżetem, wie o nim [w innym przypadku nie]. Facebook: podobnie jak na ulotce czy plakacie razi ta kwota - milion itd., nie ma słowa budżet. W ogóle nie wiadomo, że o to chodzi. Reklama w Radio Viktoria: usłyszana przez uczestników spotkania wzbudziła pozytywne reakcje. Jednocześnie pojawiło się spostrzeżenie, że Radio Viktoria jest często słuchane w Kutnie w centrum odbiera tylko Radio Victoria.