Rola zielonej herbaty w żywieniu pacjentów geriatrycznych. The role of green tea in nutrition in geriatric patients

Transkrypt

1 Nowak Karina, Porażyńska Daria, Ciesielska Natalia, Podhorecka Marta, Zukow Walery. Rola zielonej herbaty w żywieniu pacjentów geriatrycznych = The role of green tea in nutrition in geriatric patients. Journal of Health Sciences. 2014;4(16): ISSN / X. The journal has had 5 points in Ministry of Science and Higher Education of Poland parametric evaluation. Part B item ( ). The Author (s) 2014; This article is published with open access at Licensee Open Journal Systems of Radom University in Radom, Poland Open Access. This article is distributed under the terms of the Creative Commons Attribution Noncommercial License which permits any noncommercial use, distribution, and reproduction in any medium, provided the original author(s) and source are credited. This is an open access article licensed under the terms of the Creative Commons Attribution Non Commercial License ( which permits unrestricted, non commercial use, distribution and reproduction in any medium, provided the work is properly cited. This is an open access article licensed under the terms of the Creative Commons Attribution Non Commercial License ( which permits unrestricted, non commercial use, distribution and reproduction in any medium, provided the work is properly cited. The authors declare that there is no conflict of interests regarding the publication of this paper. Received: Revised Accepted: Rola zielonej herbaty w żywieniu pacjentów geriatrycznych The role of green tea in nutrition in geriatric patients Karina Nowak 1, Daria Porażyńska 1, Natalia Ciesielska 1, Marta Podhorecka 1, Walery Zukow 2 1 Department and Clinic of Geriatrics, Nicolaus Copernicus University Collegium Medicum, Bydgoszcz, Poland 2 Faculty Physical Education, Kazimierz Wielki University, Bydgoszcz, Poland Słowa kluczowe: zielona herbata, antyoksydanty, zapobieganie, procesy neurodegeneracyjne, choroby układu sercowo-naczyniowego. Key words: green tea, antioxidants, prevention, neurodegenerative processes, cardio vascular disease. Streszczenie Zielona herbata to wyjątkowy napój charakteryzujący się wieloma właściwościami. Zalicza się do nich działanie antyoksydacyjne oraz przeciwzapalne. W ostatnich latach przeprowadzonych zostało wiele badań dowodzących jej roli w profilaktyce chorób. Zielona herbata może odgrywać znaczącą rolę w żywieniu pacjentów geriatrycznych oraz zapobieganiu występowaniu chorób sercowo-naczyniowych czy neurodegeneracyjnych. Jedną z najlepiej poznanych właściwości związków fenolowych zawartych w naparze herbacianym jest działanie przeciwutleniające. Katechiny zawarte w zielonej herbacie mają za zadanie obniżać aktywność enzymów uczestniczących w wytwarzaniu wolnych rodników tlenowych. Badania naukowe wskazują na znaczne obniżanie stężenia TC-C w surowicy krwi oraz LDL-C, zaś nie zaobserwowano wpływu na poziom cholesterolu HDL przy codziennym piciu naparów z zielonej herbaty. Abstract. Green tea is a unique drink which has a lot of skills. These include antioxidant and anti-inflammatory. In recent years, many studies have been carried out demonstrating its role in the prevention of diseases. Green tea may play a significant role in geriatric nutrition and the prevention of the occurrence of cardiovascular diseases and neurodegenerative disorders. One of the best known properties of the phenolic compounds contained in the tea infusion is an antioxidant effect. Catechins in green tea are designed to decrease the activity of enzymes involved in the production of free radicals. Research indicates a significant reduction in the levels of TC-C in serum and LDL cholesterol and there was no effect on HDL cholesterol levels at daily drinking green tea infusions. 139

2 Wstęp. Herbata jest napojem już od starożytności wykorzystywanym w celach leczniczych. Mówi się, że to najstarszy napój świata pochodzący z Chin. W medycynie chińskiej zielona herbata wykorzystywana była jako lek przeciwbólowy oraz znana także ze swoich właściwości poprawiających krążenie krwi, pamięć, ułatwiających koncentrację, zwiększających odporność oraz odtruwających organizm. Chen Zang farmaceuta dynastii Tang mawiał: "...tylko herbata jest lekiem na wszystkie choroby [1]. Herbata powstaje z liści drzewka herbacianego Camellia sinensis. Większość herbat uzyskiwanych jest po uprzedniej fermentacji liści. Zieloną herbatę pozyskuje się jednak działając parą wodną na świeżo zerwane listki, tym samym nie dopuszcza się do jej fermentacji a liście są następnie suszone [2]. Składniki zawarte w zielonej herbacie. Wszystkie z herbat posiadają zdolności antyoksydacyjne dzięki zawartym w nich związkom polifenolowym z grupy flawanoli, flawonoidow, proantocyjanidynom oraz kwasom fenolowym [3]. Katechiny obejmują: epikatechinę, galusan epikatechiny, epigallokatechinę oraz galusan epigallokatechiny [4]. Liście są także źródłem kofeiny, teobrominy, teofiliny, aminokwasów taniny, witamin C, E, B oraz niewielkiej ilości witaminy K oraz jonów potasu, glinu, fluoru [5]. Badania analityczne wykazały, że herbata niepoddana procesowi fermentacji jest źródłem ponad 300 różnych związków chemicznych [6]. Tak duża zawartość związków biologicznie czynnych sprawia, że zielona herbata postrzegana jest już jako środek o działaniu prozdrowotnym. Jedną z najbardziej poznanych właściwości roślinnych związków fenolowych jest działanie przeciwutleniające. Liczne badania wykazały, że regularne spożywanie zielonej herbaty przyczynia się do wzrostu aktywności katalazy, dysmutazy ponadtlenkowej, reduktazy chininy oraz S-transferazy, reduktazy i peroksydazy glutationowej [7]. Są to enzymy antyoksydacyjne, które odgrywają znaczącą rolę w procesach neutralizacji reaktywnych form tlenu w organizmie człowieka. Katechiny mają za zadanie obniżać aktywność enzymów uczestniczących w wytwarzaniu wolnych rodników tlenowych. Hamują one aktywność oksydazy ksantynowej, anionorodnika ponadtlenkowego oraz mieloperoksydazy (MPO) [8]. Zielona herbata a zapobieganie procesom neurodegeneracyjnym. Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO, Word Heath Organization), Choroba Alzheimera to zespół objawów neurodegeneracyjnych mózgu, charakteryzujący się postępującym obniżaniem funkcji pamięci, myślenia, rozumienia, liczenia, języka, zdolności uczenia się i oceniania sytuacji, przeszkadzających w wykonywaniu codziennych czynności [9]. Według światowych danych na Chorobę Alzheimera cierpi 24,3 mln ludzi. Każdego roku stwierdza się 4,6 mln nowych przypadków zachorowań. Prognozy na 2040 rok mówią już o 81 mln chorych [10]. Choroby Alzheimera, choroby Parkinsona, a także inne neurodegeneracyjne, mają charakter wieloczynnikowy. Wywoływane są zarówno stresem oksydacyjnym, stanami zapalnymi, zmniejszoną ekspresją czynników troficznych jak i akumulacją złogów białkowych [3]. Liczne obserwacje sugerować mogą znaczenie zielonej herbaty w zapobieganiu chorobom neurodegeneracyjnym czy wspomaganiu ich leczenia. W tym celu 140

3 miałyby być wykorzystywane właściwości antyoksydacyjne a także przeciwzapalne polifenoli zawartych w zielonej herbacie. Związki te posiadają zdolność do przenikania przez barierę krew-mózg i docierają do komórek tkanki nerwowej [11]. Żelazo ma udział w powstawaniu złogów proteinowych w schorzeniach neurologicznych. Istnieje potencjalna możliwość zastosowania polifenoli zielonej herbaty jako chelatów jonów żelaza [12]. Zielona herbata a choroby układu sercowo-naczyniowego. Badania przeprowadzone w ostatnich latach mogą sugerować, że spożywanie produktów o zwiększonej ilości polifenoli, w tym zielonej herbaty, obniża ryzyko wystąpienia chorób układu sercowo-naczyniowego (CVD). Korzyści z picia tego napoju mogą być wynikiem zsumowania właściwości antyoksydacyjnych, przeciwzapalnych, a także innych jedynie częściowo poznanych mechanizmów działania. Galusan-3-O-epigallokatechiny zawarty w zielonej herbacie przyczynia się do obniżenia ciśnienia w komórkach śródbłonka naczyń krwionośnych. W wyniku tego dochodzi do zwiększenia produkcji tlenku azotu mającego za zadanie rozszerzanie naczyń i zmniejszenie ciśnienia tętniczego [13]. Działanie zielonej herbaty nie ogranicza się jednak do samego obniżania ciśnienia. Ma ona również właściwości przeciwmiażdżycowe. Powoduje, że ilość utlenionego LDL-C jest mniejsza głównie dzięki obecnym w zielonej herbacie galusanie-3-o-epigallokatechiny (EGCG) czy epigalokatechinie (EGC) [14]. Yang i wsp. w swoim badaniu przeprowadzonym na Tajwanie dowiedli wśród 1507 uczestników w wieku > 20 lat, że osób pijących zieloną herbatę w ilości 2-3 filiżanek dziennie ryzyko nadciśnienia występowało od 46% do 65% rzadziej niż u osób niespożywających herbaty. Wartości najwyższe wykazano u osób pijących >3 filiżanki dziennie zielonej herbaty[15]. W metaanalizie przeprowadzonej na podstawie 14 randomizowanych badań wykazano, że podawanie zielonych napojów herbacianych lub wyciągów powodowało znaczne obniżenie stężenia TC-C w surowicy krwi oraz LDL-C, zaś nie zaobserwowano wpływu na poziom cholesterolu HDL [16]. Badanie przeprowadzone przez Usama El-Sayed Mostafa wykazało, że codzienne spożywanie zielonej herbaty bogatej w duże ilości katechiny, obniża stężenie cholesterolu w surowicy, a także glukozy we krwi, bez konieczności zmiany stylu życia. W związku z powyższym, spożywanie zielonej herbaty może zapobiec lub zmniejszyć ryzyko występowania chorób układu krążenia. Zastosowane dawki zielonej herbaty nie wywołały zaburzeń czynności wątroby i nerek, a wręcz przeciwnie, uległy poprawie zarówno funkcje nerek jak i wątroby [17]. Batista i wsp. podczas badania polegającego na suplementacji kapsułkami zawierającymi 250 mg suchego ekstraktu z zielonej herbaty przez okres 8 tygodni stwierdzili istotne statystycznie obniżenie stężenia cholesterolu całkowitego oraz cholesterolu frakcji LDL u pacjentów z dyslipidemią stosujących dietę o obniżonej zawartości cholesterolu (< 200 mg)[18]. Podsumowanie. Zielona herbata ma dzięki obecności związków antyoksydacyjnych postrzegana już jest nie jako zwykły napój pozbawiony właściwości lecz jako środek o działaniu prozdrowotnym. Wiele badań naukowych potwierdziło jej działanie antyoksydacyjne oraz wpływ na obniżenie stężenia TC-C w surowicy krwi oraz LDL-C co ma znaczenie w zapobieganiu chorobom sercowo-naczyniowym. Prowadzone są nadal badania, które mają na celu zagłębienie wiedzy na temat roli zielonej herbaty w profilaktyce chorób neurodegeneracyjnych. Wstępne wyniki badań są obiecujące. Być może w najbliższych latach dowiemy się czy zielona herbata może być wykorzystana w profilaktyce choroby Alzheimera, choroby Parkinsona czy innych schorzeń neurodegeneracyjnych. Zielona herbata jest uważana za surowiec bezpieczny, nietoksyczny. Spożycie jej nie jest związane z działaniami ubocznymi. Ewentualne działania niepożądane, interakcje czy przeciwwskazania do 141

4 stosowania mogą wynikać co najwyżej z zawartości kofeiny. Nadmierne spożycie zielonej herbaty może powodować drażliwość, bezsenność, nerwowość i tachykardię [19] jednak jej korzystne działanie na organizm jest nie do przecenienia. Piśmiennictwo. [1] Wolfram S., Wang Y., F.: Anti-obesity effects of green tea: From bedside to bench. Mol. Nutr. Food Res. 2006; 50: [2] Kłódka D, Bońkowski M, Telesiński A. Zawartość wybranych metyloksantyn i związków fenolowych w naparach różnych rodzajów herbat rozdrobnionych (dust i fannings) w zależności od czasu parzenia. Żywność. Nauka Technologia Jakość 2008; 1 (56): [3] Całka J., Zasadowski A., Juranek J.: Niektóre aspekty leczniczego działania zielonej herbaty Bromatologia, Chemia, Toksykologia XLI, 2008, 1:5 14 [4] Graham H.N.: Green tea composition, consumption, and polyphenol chemistry. Prev. Med. 1992; 21: [5] Kania M., Baraniak J :Wybrane właściwości biologiczne i farmakologiczne zielonej herbaty, Instytut Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich w Poznaniu 2011 [6] Stańczyk A., Rogala E., Wędzisz A.: Oznaczenie zawartości garbników oraz wybranych składników mineralnych w zielonych herbatach. Bromat. Chem. Toksykol., 2010; 43: [7] Donejko M.,Niczyporuk M., Galicka E., Przylipiak A. : Właściwości antynowotworowe galusanu epigallokatechiny zawartego w zielonej herbacie Postepy Hig Med Dosw, 2013; 67: [8] Ostrowska J. : Herbaty- naturalne źródło antyoksydantów, Gazeta Farmaceutyczna 1/2008: [9] [10] Ferri C.P., Prince M., Brayne C., Brodaty H., Frantiglioni L.: Global prevalence of dementia: a Delphi consensus study. Lancet 2005, 17, 366, [11] Mandel S., Amit T., Reznichenko L., Weinreb O., Youdim M.B.H.: Green tea catechins as brainpermeable, natural iron chelators-antioxydants for the treatment of neurodegenerative disorders. Mol. Nutr. Food Res. 2006; 50: [12] Kumamoto M., Sonda T., Nagayama K., Tabata M.: Effect of ph and metal ions on antioxidative activities of catechins. Biosci. Biotechnol. Biochem. 2001; 65: [13] Gkaliagkousi E., Douma S., Zamboulis C., Ferro A., Nitric oxide dysfunction in vascular endothelium and plateletes: role in essential hypertension. J. Hypertens 2009 ;27: [14] Turek I, Kozińska J, Drygasz W.: Zielona herbata jako czynnik protekcyjny w profilaktyce i leczeniu wybranych chorób serca i naczyń, Kardiologia Polska 2012; 70, 8: [15] Yang YC, Lu FH, Wu JS et al. The protective effect of habitual tea consumption on hypertension. Arch Intern Med, 2004; 164: [16] Zheng XX, Xu YL, Li SH et al. Green tea intake lowers fasting serum total and LDL cholesterol in adults: a meta-analysis of 14 randomized controlled trials. Am J Clin Nutr; 2011; 94: [17] Usama El-Sayed Mostafa: Effect of Green Tea and Green Tea Rich with Catechin on Blood Glucose Levels, Serum Lipid Profile and Liver and Kidney Functions in Diabetic Rats, ordan Journal of Biological Sciences Volume 7, Number 1,March.2014, Pages 7 12 [18] Batista Gda. A., Cuhna C.L., Scartezini M., Von der Heyde R., Bitencourt M.G., Melo S.F. Prospective double-blind crossover study of Camellia sinensis (green tea) in dyslipidemias. Arg. Bras. Cardiol. 2009; 93 (2):

5 [19] Yamamoto T, Juneja LR, Chu DC i wsp. Chemistry and Applications of Green Tea. CRC Press, Boca Raton, New York, 1997; Zhu M, Xiao PG. Quantitative analysis of active constituents of green tea. Phytother Res 1991; 5: