Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych (OC)

Transkrypt

1 Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych (OC) - obowiązkowy charakter ubezpieczenia OC - odpowiedzialność posiadacza pojazdu - zakres odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń z tytułu ubezpieczenia OC kompensata szkody wyrządzonej osobom trzecim jako istota odpowiedzialności cywilnej - zakres odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń z tytułu ubezpieczenia OC- szkody w mieniu szkoda całkowita a szkoda częściowa amortyzacja wartości części pojazd zastępczy utracone korzyści - wyłączenie odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń - roszczenia regresowe zakładu ubezpieczeń do kierującego pojazdem o zwrot wypłaconego odszkodowania Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych (OC) Ranga obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych (ubezpieczenie OC) znana jest każdemu kierowcy. Dzięki ubezpieczeniu OC w przypadku zdarzenia drogowego, za które odpowiedzialny jest inny uczestnik ruchu poszkodowany może liczyć na pokrycie kosztów naprawy lub wymiany uszkodzonego pojazdu. Jednak ubezpieczenie OC kompensuje nie tylko szkody w mieniu - kompensatą objęte są również szkody na osobie. Dzięki ubezpieczeniu OC wykluczone zostaje niebezpieczeństwo, że poszkodowany nie otrzyma należnego mu odszkodowania, gdyż sprawca wypadku nie będzie posiadał środków finansowych na rekompensatę wyrządzonej szkody. Powszechne korzystanie z pojazdów mechanicznych skutkuje znaczną ilością wypadków, w których biorą udział inni uczestnicy ruchu - nie tylko kierujący innymi pojazdami, ale również pasażerowie pojazdów, rowerzyści, piesi. 1. Obowiązkowy charakter ubezpieczenia OC Ubezpieczenie OC ma charakter obowiązkowy. Zasady zawierania i wykonywania umów obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych określa UbezpObowU.. Podkreślenia wymaga jednak, iż chociaż jest to ubezpieczenie obowiązkowe, to ubezpieczający obowiązany jest zawrzeć umowę ubezpieczenia z wybranym przez siebie zakładem ubezpieczeniowym, wykonującym działalność w zakresie tego ubezpieczenia. Ubezpieczenie to nie powstaje więc z mocy prawa" - konieczne jest dopełnienie przez posiadacza pojazdu mechanicznego obowiązku zawarcia umowy ubezpieczenia OC i zapłaty składki ubezpieczeniowej. Możliwość kształtowania przez zakład ubezpieczeń treści stosunku prawnego łączącego go z ubezpieczającym jest jednak w znacznym stopniu ograniczona z uwagi na przepisy UbezpObowU. Zdecydowana większość przepisów ustawy ma charakter bezwzględnie obowiązujący, a zakres swobody kształtowania treści umowy w istocie ogranicza się do ustalenia sumy gwarancyjnej - jednak przy zachowaniu minimalnej sumy gwarancyjnej, określonej przepisami ustawy oraz do ustalenia wysokości składki ubezpieczeniowej należnej zakładowi ubezpieczeń z tytułu zawarcia umowy ubezpieczenia OC. Sankcje za niedopełnienie obowiązku zawarcia umowy ubezpieczenia Osoba, która nie dopełniła obowiązku zawarcia umowy ubezpieczenia obowiązkowego, zgodnie z warunkami tego ubezpieczenia określonymi w UbezpObowU jest obowiązana do wniesienia z tego tytułu opłaty. Wysokość opłaty: 1) w przypadku samochodów osobowych jest to równowartość dwukrotności minimalnego wynagrodzenia za pracę; 2) w przypadku samochodów ciężarowych, ciągników samochodowych i autobusów jest to równowartość trzykrotności minimalnego wynagrodzenia za pracę; 3) w przypadku pozostałych pojazdów jest to równowartość jednej trzeciej minimalnego wynagrodzenia za pracę. Przynależność pojazdu do jednej z wymienionych kategorii ustala Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny na podstawie przepisów PrDrog. Wysokość opłaty jest uzależniona nie tylko od rodzaju pojazdu, ale również od okresu, w którym, w każdym roku kalendarzowym, posiadacz pojazdu mechanicznego pozostawał bez ochrony

2 ubezpieczeniowej i wynosi: 1) 20% opłaty - w przypadku gdy okres ten nie przekracza 3 dni, 2) 50% opłaty - w przypadku gdy okres ten nie przekracza 14 dni, 3) 100% opłaty - w przypadku gdy okres ten przekracza 14 dni. 2. Odpowiedzialność posiadacza pojazdu Jak w praktyce będzie kształtować się odpowiedzialność posiadacza pojazdu za ruch pojazdu mechanicznego? Odpowiedzialność posiadacza pojazdu oparta jest na zasadzie ryzyka. Zakłada ona, że osoba, która jest posiadaczem mechanicznego środka komunikacji poruszanego za pomocą sił przyrody powinna ponosić odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez ten pojazd, chociaż sama nie ponosi winy. Uzasadnienie takiego rozwiązania tkwi w założeniu, że ruch mechanicznego środka komunikacji jest zdarzeniem wywołującym zwiększone ryzyko powstania szkody. Przyjęcie zasady winy jako podstawy odpowiedzialności za szkody związane z ruchem mechanicznych środków komunikacji byłoby zdecydowanie mniej korzystne dla poszkodowanych. W wielu przypadkach prowadziłoby do pozbawienia poszkodowanego możliwości żądania naprawienia szkody- nie zawsze istnieją bowiem podstawy do postawienia sprawcy szkody zarzutu zawinionego działania lub zaniechania. Z uwagi na fakt, iż odpowiedzialność posiadacza mechanicznego środka komunikacji oparta jest na zasadzie ryzyka, zbędne jest rozważanie, czy w związku ze szkodą można mu przypisać zawinione działanie lub zaniechanie. Odpowiedzialność ta nie jest bowiem wyłączona nawet w przypadku wykazania, że posiadacz pojazdu nie ponosił winy. Nie oznacza to jednak, że odpowiedzialność posiadacza mechanicznego środka komunikacji jest odpowiedzialnością absolutną. Posiadacz mechanicznego środka komunikacji może zwolnić się od odpowiedzialności poprzez wykazanie, że szkoda nastąpiła wskutek jednej z trzech przesłanek (tzw. przesłanki egzoneracyjne), tj.: 1) wskutek siły wyższej, 2) wyłącznie z winy poszkodowanego, 3) wyłącznie z winy osoby trzeciej, za którą nie ponosi odpowiedzialności. Zasada ryzyka, czyli podstawowa zasada odpowiedzialności za szkody wyrządzone w związku z ruchem mechanicznego środka komunikacji, została zła godzona w odniesieniu do dwóch przypadków szkód: 1) w sytuacji, gdy szkoda była wynikiem zderzenia się mechanicznych środków komunikacji, 2) w sytuacji, gdy szkoda została wyrządzona osobom przewożonym z grzeczności. 3. Zakres odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń z tytułu ubezpieczenia OC 3.1. Kompensata szkody wyrządzonej osobom trzecim jako istota odpowiedzialności cywilnej Z ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych przysługuje odszkodowanie, jeżeli posiadacz lub kierujący pojazdem mechanicznym są obowiązani do odszkodowania za wyrządzoną w związku z ruchem tego pojazdu szkodę". Istotą umowy ubezpieczenia OC jest to, że dotyczy ono jedynie szkód wyrządzonych osobom trzecim, względem których odpowiedzialność za szkodę ponosi ubezpieczający lub ubezpieczony. UbezpObowU przyznaje poszkodowanemu w związku ze zdarzeniem objętym umową ubezpieczenia obowiązkowego odpowiedzialności cywilnej możliwość dochodzenia roszczeń bezpośrednio od zakładu ubezpieczeń -jest to tzw. actio directa. [...] odpowiedzialność ubezpieczyciela sięga tak daleko, jak odpowiedzialność cywilna samego ubezpieczonego. Jej wtórny charakter nie stoi na przeszkodzie wystąpieniu przez poszkodowanego bezpośrednio przeciwko ubezpieczycielowi. Ustalenie zakresu odpowiedzialności ubezpieczyciela wymaga uprzedniego ustalenia zakresu świadczeń, do spełnienia których obowiązany jest ubezpieczony lub inna osoba wyrządzająca szkodę objętą ubezpieczeniem odpowiedzialności. Podkreślenia wymaga, że poszkodowany może, ale nie musi skorzystać z tego uprawnienia - brak jest przeszkód, aby poszkodowany skierował swoje roszczenie bezpośrednio przeciwko sprawcy szkody lub też równocześnie przeciwko zakładowi ubezpieczeń i przeciwko sprawcy szkody. W praktyce poszkodowani często występują z roszczeniem bezpośrednio przeciwko zakładowi ubezpieczeń. Zakład ubezpieczeń to podmiot profesjonalny, który: 1) posiada wiedzę w zakresie prowadzenia postępowania likwidacyjnego i określania wysokości szkody; 2) wystąpienie o odszkodowanie bezpośrednio do zakładu ubezpieczeń zapewnia realną możliwość otrzymania odszkodowania, której często nie gwarantuje skierowanie roszczenia do sprawcy szkody- z uwagi na jego sytuację finansową lub po prostu z uwagi na bardzo wysoką wartość szkody. 4. Zakres odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń z tytułu ubezpieczenia OC - szkody w mieniu Zgodnie z UbezpObowU zakres odpowiedzialności ubezpieczyciela z tytułu ubezpieczenia OC obejmuje również szkody w mieniu - z ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych przysługuje odszkodowanie, jeżeli posiadacz lub kierujący pojazdem mechanicznym są obowiązani do odszkodowania za wyrządzoną w związku z ruchem tego pojazdu

3 szkodę, będącą następstwem utraty, zniszczenia lub uszkodzenia mienia. Podkreślenia wymaga, że szkody w mieniu rekompensowane z tytułu ubezpieczenia OC nie są ograniczone do szkód w pojeździe, choć w praktyce najczęściej dotyczą właśnie szkody związanej z uszkodzeniem pojazdu. Dla przewoźników istotne jest również, że odszkodowanie z tytułu ubezpieczenia OC powinno pokryć również dalsze konsekwencji uszkodzenia/zniszczenia pojazdu, takie jak zwrot kosztów najmu pojazdu zastępczego oraz rekompensata korzyści utraconych na skutek zdarzenia Szkoda całkowita a szkoda częściowa W wyniku wypadku pojazd może ulec uszkodzeniu w różnym stopniu. W związku ze stopniem uszkodzenia pojazdu w praktyce likwidacji szkód wykształcił się podział na szkodę częściową i szkodę całkowitą. Podkreślenia wymaga, że nie są to terminy ustawowe, w związku z czym brak ich definicji w przepisach prawa. Choć pojęcia te wykształciły się w praktyce likwidacji szkód, powszechnie są jednak używane w doktrynie i orzecznictwie, co pozwala określić ich znaczenie. W celu ustalenia, czy w wyniku wypadku pojazd uległ uszkodzeniu w stopniu kwalifikowanym jako szkoda całkowita konieczne jest, po pierwsze, określenie, jaką wartość przedstawiał pojazd na dzień szkody w stanie nieuszkodzonym, po drugie, ustalenie, jakie są koszty naprawy pojazdu. Jeżeli doszło do szkody całkowitej, tj. koszty naprawy przekraczają wartość pojazdu w stanie nieuszkodzonym na dzień szkody lub pojazd w ogóle nie nadaje się do naprawy - zakład ubezpieczeń powinien wypłacić odszkodowanie stanowiące różnicę pomiędzy wartością pojazdu w stanie nieuszkodzonym na dzień szkody a wartością, jaką przedstawia wrak (pozostałości) pojazdu. Wrak pojazdu pozostaje własnością poszkodowanego. Trzeba podkreślić, że w przypadku ubezpieczenia OC nieopłacalność naprawy j pojazdu, będąca przesłanką wystąpienia szkody całkowitej, ma miejsce wów-1 czas, gdy koszt naprawy przekracza wartość pojazdu sprzed wypadku. Nieprawidłowa będzie zatem decyzja zakładu ubezpieczeń przyjmująca, że nieopłacalność naprawy pojazdu występuje już przy niższych przewidywanych kosztach naprawy, niesięgających jednak 100% wartości pojazdu przed wypadkiem. W przypadku ubezpieczenia OC nawet w sytuacji, gdy koszt naprawy pojazdu będzie szacowany na 80% wartości pojazdu przed wypadkiem, nie będziemy mieć do czynienia ze szkodą całkowitą. Warto zwrócić uwagę na dwa problemy, które mogą pojawić się przy likwidacji szkody zakwalifikowanej jako szkoda całkowita. Jak wskazano powyżej podstawą ustalenia wysokości odszkodowania jest wówczas różnica pomiędzy dwiema wartościami: 1) wartością pojazdu w stanie nieuszkodzonym na dzień szkody, 2) wartością, jaką przedstawia wrak (pozostałości) pojazdu. Problemem może być więc zaniżanie wartości pojazdu w stanie nieuszkodzonym lub zawyżanie wartości, jaką przedstawiają pozostałości pojazdu. Należy pamiętać, że jeżeli poszkodowany uważa, że wartości te zostały ustalone przez zakład ubezpieczeń błędnie, to ma możliwość kwestionowania tych ustaleń i przedstawiania dowodów na okoliczność, że wartość ta była inna. Takim dowodem może być przykładowo opinia sporządzona przez rzeczoznawcę lub każdy inny dokument, potwierdzający wartość pojazdu lub wartość pozostałości Amortyzacja wartości części Kolejnym problemem dotyczącym ustalania wysokości odszkodowania należnego z tytułu uszkodzenia pojazdu jest kwestia zasadności często stosowanej przez zakłady ubezpieczeń praktyki amortyzacji wartości części. Zakłady ubezpieczeń uzasadniając tego rodzaju praktykę wskazują, że zastosowanie do naprawy pojazdu, który był już eksploatowany przez pewien czas nowych części prowadziłoby do bezpodstawnego wzbogacenia poszkodowanego. Wobec tego, ustalając wysokość odszkodowania zakład ubezpieczeń dokonuje tzw. potrącenia amortyzacyjnego, czyli pomniejsza odszkodowanie ustalone w oparciu o koszty zakupu nowych części o stopień zużycia części. Zakład ubezpieczeń zobowiązany jest na żądanie poszkodowanego do wypłaty, w ramach odpowiedzialności z tytułu ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadacza pojazdu mechanicznego, odszkodowania obejmującego celowe i ekonomicznie uzasadnione koszty nowych części i materiałów służących do naprawy uszkodzonego pojazdu. Jeżeli ubezpieczyciel wykaże, że prowadzi to do wzrostu wartości pojazdu, odszkodowanie może ulec obniżeniu o kwotę odpowiadającą temu wzrostowi". Z powołanej uchwały jednoznacznie wynika, że nieuprawnione jest automatyczne stosowanie przez zakład ubezpieczeń potrąceń amortyzacyjnych w każdej sytuacji, kiedy uszkodzony pojazd był pojazdem używanym. Odszkodowanie należne poszkodowanemu z tytułu ubezpieczenia OC, co do zasady, powinno zostać ustalone w oparciu o ceny nowych części, bez pomniejszania tak obliczonego odszkodowania o stopień zużycia części ustalony na podstawie czasu wcześniejszej, przed wypadkowej eksploatacji pojazdu. Stosowanie przez zakład ubezpieczeń potrąceń amortyzacyjnych nie jest wykluczone - są one jednak dopuszczalne tylko wówczas, gdy zastosowanie nowych części doprowadziłoby do wzrostu ogólnej wartości naprawionego pojazdu w stosunku do wartości pojazdu przed wypadkiem. Nawet jednak w takiej sytuacji podstawą zmniejszenia odszkodowania nie jest stopień zużycia części, lecz kwota, o jaką wzrosła wartość pojazdu w odniesieniu do stanu sprzed szkody. Podkreślenia wymaga również, że z powołanej wyżej uchwały wprost wynika, że ciężar dowodu w zakresie wykazania wzrostu wartości pojazdu spoczywa na zakładzie ubezpieczeń Pojazd zastępczy Z tytułu ubezpieczenia OC poszkodowany może również domagać się od ubezpieczyciela zwrotu kosztów wynajmu pojazdu zastępczego w okresie, gdy na skutek zdarzenia nie miał możliwości korzystania z własnego

4 pojazdu. Co istotne, możliwość zwrotu kosztów najmu pojazdu zastępczego nie dotyczy jedynie przedsiębiorców, którzy samochód wykorzystują w celach zarobkowych, ale także osób nieprowadzących działalności gospodarczej, czyli wszystkich kierowców. Bezsporne jest, że również kierowca, który nie wykorzystuje samochodu w celu prowadzenia działalności gospodarczej ma prawo domagać się zwrotu kosztów najmu pojazdu zastępczego. Co do zasady, poszkodowanemu przysługuje zwrot kosztów za okres konieczny do naprawy uszkodzonego pojazdu. Inaczej jednak przedstawia się ta kwestia, gdy mamy do czynienia ze szkodą całkowitą - czyli zaistniała jedna z dwóch sytuacji: 1) pojazd uległ zniszczeniu w takim stopniu, że nie nadaje się do naprawy lub 2) koszt naprawy pojazdu przekroczyłby jego wartość stwierdzoną na dzień likwidacji szkody. Odpowiedzialność ubezpieczyciela dotyczy okresu niezbędnego do nabycia innego pojazdu mechanicznego", nie jest więc automatycznie powiązana z dniem wypłaty odszkodowania przez ubezpieczyciela. Do tej pory dominował pogląd, że celowe i ekonomicznie uzasadnione wydatki na najem pojazdu zastępczego w przypadku szkody całkowitej obejmują okres od wynajęcia pojazdu zastępczego do dnia, w którym poszkodowany mógł nabyć analogiczny pojazd - najpóźniej do dnia otrzymania odszkodowania za szkodę całkowitą w pojeździe. Ubezpieczyciele uznawali więc, iż wraz z wypłatą odszkodowania kończy się ich odpowiedzialność dotycząca zwrotu wydatków na najem pojazdu zastępczego. Otrzymanie przez poszkodowanego odszkodowania nie oznaczało jednak, iż miał on możliwość natychmiastowego zakupu innego pojazdu choćby z uwagi na trudności w zbyciu pozostałości powypadkowych, o wartość których zostało pomniejszone odszkodowanie wypłacone poszkodowanemu. W takiej sytuacji ocenie podlegać będzie charakter podjętych przez poszkodowanego działań zmierzających do sprzedaży pozostałości i dochowanie w tym względzie staranności. Nie bez znaczenia będą również okoliczności związane z czasem podjęcia działań zmierzających bezpośrednio do zakupu innego pojazdu - nie będzie obciążać ubezpieczyciela zachowanie poszkodowanego, który bez uzasadnionych przyczyn zwlekał z podjęciem czynności mających na celu znalezienie i zakup odpowiedniego pojazdu. Równocześnie jednak zwrotowi powinien podlegać koszt najmu pojazdu zastępczego w okresie, w którym poszkodowany mimo niezwłocznego podjęcia działań zmierzających do zakupu pojazdu oczekiwał na dostarczenie pojazdu przez producenta, zwłaszcza jeżeli uszkodzeniu uległ pojazd specjalistyczny, mający określone właściwości. Podkreślenia wymaga jednak, że za inny pojazd" należy uznać pojazd o wartości zbliżonej do wartości pojazdu, który uległ uszkodzeniu. Oznacza to, że za okres niezbędny do zakupu innego pojazdu nie zostanie uznany czas, w którym poszkodowany gromadził środki na zakup pojazdu o wyższej wartości. Interpretacja pojęcia okres niezbędny do nabycia innego pojazdu mechanicznego" nie pozwala na sformułowanie uniwersalnych wytycznych, lecz zależy od okoliczności konkretnego stanu faktycznego. Nie można więc wykluczyć sytuacji, gdy mimo wypłaty odszkodowania ubezpieczyciel w dalszym ciągu, aż do rzeczywistego nabycia pojazdu przez poszkodowanego, będzie zobowiązany do ponoszenia kosztów najmu pojazdu zastępczego. Wśród czynników^ które mogą mieć znaczenie przy rozstrzygnięciu, czy moment, w którym poszkodowany rzeczywiście nabył pojazd był okresem niezbędnym do nabycia innego pojazdu, są przykładowo sytuacja majątkowa poszkodowanego oraz i staranność podejmowanych przez niego działań w zakresie zbycia pozostałości powypadkowych i nabycia innego pojazdu Utracone korzyści Zgodnie KC: Zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła". Równocześnie jednak z powołanego przepisu wprost, że naprawienie szkody obejmuje zarówno straty, które poniósł poszkodowany, jak l korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono. Z tytułu ubezpieczenia OC ubezpieczyciel zobowiązany jest również do pokrycia korzyści, które poszkodowany utracił, a które mógłby osiągnąć, gdyby nie doszło do szkody. Zakres obowiązku odszkodowawczego wykracza bowiem poza bezpośrednie następstwa zdarzenia szkodzącego i może obejmować następstwa dalsze, powstałe już po zdarzeniu szkodzącym - z zastrzeżeniem, że następstwa te muszą pozostawać w normalnym związku przyczynowo-skutkowym ze zdarzeniem szkodzącym. W przypadku przewoźników czas potrzebny w celu nabycia nowego pojazdu, przystosowanego do prowadzenia specjalistycznej działalności gospodarczej powinien być rozważany ze szczególnym uwzględnieniem okoliczności konkretnej sprawy, a zwłaszcza rodzaju prowadzonej działalności gospodarczej. Przede wszystkim zaś czas ten nie powinien być automatycznie wiązany z datą wypłaty odszkodowania. Następstwem wypadku drogowego może być uszkodzenie pojazdu w stopniu, który wyłącza możliwość jego naprawy lub też wymaga naprawy długotrwałej i skomplikowanej. Chociaż cytowane wyżej orzeczenie odnosi się do ; najmu pojazdu zastępczego, to należy podkreślić, że nie zawsze istnieje możliwość najmu pojazdu zastępczego - często przewoźnicy w ramach prowadzonej działalności gospodarczej wykorzystują pojazdy specjalistyczne, posiadające określone właściwości. Brak możliwości korzystania z pojazdu, przy równoczesnym braku możliwości skorzystania z pojazdu zastępczego powoduje, że przewoźnik traci możliwość prowadzenia działalności gospodarczej w takim zakresie, w jakim miało to miejsce przed wypadkiem, w konsekwencji traci możliwość uzyskania zysków - zyski te mógłby osiągnąć, gdyby szkody mu nie wyrządzono. Podkreślenia wymaga jednak, że szkoda w postaci utraconych korzyści ma zawsze charakter hipotetyczny, co powoduje, iż jest w dużej mierze nieweryfikowalna. Brak jest bowiem stuprocentowej pewności, czy poszkodowany osiągnąłby daną korzyść, gdyby nie zdarzenie powodujące szkodę. W orzecznictwie podkreśla się jednak, że hipotetyczny charakter szkody w postaci utraconych korzyści nie stanowi przeszkody do dochodzenia przez poszkodowanego odszkodowania z tego tytułu. Szkoda musi jednak zostać w odpowiedni sposób wykazana -

5 konieczne jest przyjęcie kryteriów (odpowiednich w stosunku do rodzaju szkody), pozwalających na jej oszacowanie. Szkoda w postaci utraconych korzyści musi być przez poszkodowanego wykazana z takim prawdopodobieństwem, aby w świetle doświadczenia życiowego uzasadniało to przyjęcie, że po pierwsze, utrata korzyści rzeczywiście nastąpiła, a po drugie, że utrata ta dotyczyła korzyści mającej konkretny rozmiar: Ustalenie szkody w postaci utraconych korzyści ma zawsze charakter hipotetyczny, polega bowiem na przyjęciu - na podstawie okoliczności, które wystąpiły po okresie spodziewanych korzyści, że korzyść w okresie poprzednim zostałaby osiągnięta. Jednakże utrata korzyści musi być przez żądającego odszkodowania udowodniona. Wprawdzie nie w sensie wykazania co do tego pewności, ale z tak dużym prawdopodobieństwem, że praktycznie można w świetle doświadczenia życiowego przyjąć, że utrata korzyści rzeczywiście miała miejsce" 5. Wyłączenia odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń Chociaż celem ubezpieczenia OC jest zapewnienie jak najszerszej ochrony dla poszkodowanych w związku z ruchem pojazdu mechanicznego, to odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń nie jest jednak nieograniczona. Katalog okoliczności wyłączających odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń z tytułu ubezpieczenia OC jest zamknięty - są to przypadki enumeratywne, wskazanej w UbezpObowU. Zakład ubezpieczeń nie odpowiada za szkody: 1) polegające na uszkodzeniu, zniszczeniu lub utracie mienia, wyrządzone przez kierującego - posiadaczowi pojazdu mechanicznego; dotyczy to 'również sytuacji, w której posiadacz pojazdu mechanicznego, którym szkoda została wyrządzona, jest posiadaczem lub współposiadaczem pojazdu mechanicznego, w którym szkoda została w wyrządzona; 2) wynikłe w przewożonych za opłatą ładunkach, przesyłkach lub bagażu, chyba że odpowiedzialność za powstałą szkodę ponosi posiadacz innego pojazdu mechanicznego niż pojazd przewożący te przedmioty; 3) polegające na utracie gotówki, biżuterii, papierów wartościowych, wszelkiego rodzaju dokumentów oraz zbiorów filatelistycznych, numizmatycznych i podobnych; 4) polegające na zanieczyszczeniu lub skażeniu środowiska. Wyłączenie odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń, o którym mowa nie obejmuje szkody wyrządzonej w mieniu, jeżeli pojazdy mechaniczne uczestniczące w zdarzeniu są przedmiotem umowy leasingu zawartej przez posiadaczy tych pojazdów z tym samym finansującym lub zostały przewłaszczone przez posiadaczy tych pojazdów na tego samego wierzyciela lub, które są przedmiotem zastrzeżenia własności rzeczy sprzedanej na rzecz tego samego wierzyciela. Z punktu widzenia firm transportowych zasadnicze wyłączenia zawiera UbezpObowU. Przede wszystkim podkreślenia wymaga, że ubezpieczenie OC nie pokryje szkód powstałych w ładunkach, przesyłkach lub bagażu, które przewożone są za opłatą, chyba że odpowiedzialność za szkodę ponosi posiadacz innego pojazdu mechanicznego niż pojazd przewożący te przedmioty. W praktyce oznacza to, że odszkodowania z tytułu ubezpieczenia OC nie otrzyma właściciel przesyłki, która została uszkodzona w trakcie wykonywania odpłatnego przewozu -jeżeli odpowiedzialny za zdarzenie jest kierujący, przewożący tę przesyłkę. Zakład ubezpieczeń odpowiada natomiast za szkody spowodowane w ładunkach, przesyłkach lub bagażu przewożonym za opłatą, jeżeli przewożone są one innym pojazdem niż ten, który spowodował szkodę. W praktyce możemy mieć więc do czynienia z dwoma wariantami szkody w przewożonej przesyłce, do której doszło w związku z ruchem pojazdu mechanicznego: Podkreślenia wymaga, że odpowiedzialność ubezpieczyciela z tytułu obowiązkowego ubezpieczenia OC nie będzie wyłączona, gdy uszkodzony ładunek będzie przewożony nieodpłatnie. Na gruncie przedmiotowego wyłączenia może pojawić się pytanie, kiedy mamy do czynienia z przewozami wykonywanymi za opłatą". O ile nie budzi to wątpliwości w przypadku, gdy przewóz wykonywany jest w ramach prowadzonej działalności gospodarczej, na podstawie umowy przewozu, gdzie z tytułu wykonanej usługi należne jest przewoźnikowi określone wynagrodzenie, to wątpliwości mogą pojawiać się w przypadku innego rodzaju ekwiwalentów. Pewnym rozwiązaniem może być wprowadzenie do umowy ubezpieczenia OC, za zapłatą dodatkowej składki tzw. klauzuli środowiskowej, rozszerzającej zakres ubezpieczenia o odpowiedzialność cywilną z tytułu szkód w środowisku. Zwykle postanowienia definiujące taką klauzulę dokładnie precyzują jej zakres (rodzaj szkód objętych zakresem ochrony ubezpieczeniowej) oraz dodatkowe warunki udzielenia ochrony. Podkreślenia wymaga jednak, że rozszerzenie ubezpieczenia OC o tzw. klauzulę środowiskową może być niewystarczające z uwagi na samą konstrukcję ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej. Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej obejmuje bowiem wypłatę odszkodowania za szkody wyrządzone osobom trzecim, wobec których odpowiedzialność za szkodę ponosi ubezpieczający. Postanowienia ZapSzkodŚrodU znacznie rozszerzają jednak zakres odpowiedzialności podmiotów prowadzących działalność stwarzającą ryzyko szkody w środowisku, czyli m.in. przewoźników wykonujących transport towarów niebezpiecznych, która obejmuje również elementy środowiska stanowiące dobro wspólne - odpowiedzialność ta ma charakter odpowiedzialności administracyjnej, nie cywilnej. W konsekwencji zaś nie dochodzi do aktualizacji zobowiązania ubezpieczyciela z tytułu ubezpieczenia OC. Z uwagi na powyższe, w przypadku przewoźników zajmujących się transportem towarów niebezpiecznych celowe może okazać się zawarcie odrębnej umowy ubezpieczenia dotyczącej szkód w środowisku. Należy jednak pamiętać, aby ubezpieczenie to uwzględniało zindywidualizowany charakter prowadzonej działalności, tak aby zapewnić kompleksową ochronę związaną z ryzykiem realizowania przewozów towarów niebezpiecznych. 6. Roszczenia regresowe zakładu ubezpieczeń do kierującego pojazdem o zwrot wypłaconego odszkodowania

6 Istotą ubezpieczenia OC jest przejęcie przez zakład ubezpieczeń ciężaru kompensacji szkody, a w konsekwencji zwolnienie od obowiązku naprawienia szkody podmiotu, który jest za tę szkodę odpowiedzialny. Ze względu na ochronę interesów poszkodowanego zakład ubezpieczeń wypłaca odszkodowanie nawet wówczas, gdy kierującemu pojazdem można zarzucić winę umyślną lub inny szczególnie naganny sposób postępowania. Ustawa o UbezpObowU przewiduje jednak przypadki, w których zakład ubezpieczeń ma roszczenie zwrotne do kierującego pojazdem o zwrot wypłaconego odszkodowania - jest to tzw. regres nietypowy, przysługujący zakładowi ubezpieczeń przeciwko ubezpieczonemu. Ustawa w sposób enumeratywny określa przypadki, w których zakład ubezpieczeń może dochodzić od kierującego zwrotu wypłaconego odszkodowania. Jest to możliwe, gdy kierujący: 1) wyrządził szkodę umyślnie, w stanie po użyciu alkoholu lub w stanie nietrzeźwości albo po użyciu środków odurzających, substancji psychotropowych lub środków zastępczych w rozumieniu przepisów o przeciw działaniu narkomanii; 2) wszedł w posiadanie pojazdu wskutek popełnienia przestępstwa; 3) nie posiadał wymaganych uprawnień do kierowania pojazdem mechanicznym, z wyjątkiem przypadków, gdy chodziło o ratowanie życia ludzkiego lub mienia albo o pościg za osobą podjęty bezpośrednio po popełnieniu przez nią przestępstwa; 4) zbiegł z miejsca zdarzenia; Jak wynika z powyższego, roszczenie zwrotne przysługuje zakładowi ubezpieczeń w sytuacjach, gdy postępowanie kierującego pojazdem było szczególnie naganne. Przejęcie przez zakład ubezpieczeń ciężaru wypłaty odszkodowania w takich sytuacjach byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, a przede wszystkim znacznie osłabiałoby represyjną oraz prewencyjno-wychowaczą funkcję odpowiedzialności odszkodowawczej. Obciążenie kierującego obowiązkiem zwrotu wypłaconego odszkodowania stanowi znaczną dolegliwość, dlatego spełnia właśnie funkcję represyjną - forma kary za naganne zachowanie oraz prewencyjno-wychowczą - kształtuje świadomość tego, że z określonym zdarzeniem wiąże się obowiązek naprawienia szkody, przez co wpływa na rozwój świadomości ewentualnych sprawców szkody; Istotne dla ustalenia, czy w określonym stanie faktycznym zakładowi ubezpieczeń przysługuje roszczenie o zwrot od kierującego wypłaconego odszkodowania jest rozstrzygnięcie, czy pomiędzy przesłankami wymienionymi w UbezpObowU a szkodą istnieje związek przyczynowo-skutkowy. Przyjęcie, że taki związek przyczynowo-skutkowy jest konieczny powodowałoby, że przykładowo dla skutecznego dochodzenia roszczeń regresowych od kierowcy odpowiedzialnego za szkodę, który zbiegł z miejsca wypadku konieczne jest wykazanie, że właśnie ta ucieczka z miejsca wypadku skutkowała określoną szkodą.