w województwie małopolskim

Transkrypt

1 577 Ekonomicznej w Krakowie 2002 Zbigniew Michalik Katedra Przedsiębiorczości I Innowacll Dostępność usług finansowych w województwie małopolskim l. Analiza rynku finansowego wolewództwa małopolskiego 1.1. System bankowy Wzrastająca liczba podmiotów gospodarczych działających na rynku powoduje nasilanie się konkurencji między tymi podmiotami. Pojęcie to nie odnosi się jednakże wyłqcznie do rynkowej oferty (towarów, usług) podmiotów gospodarczych. Konkurencyjność może wzrastać także w sposób pośredni, poprzez odpowiednie wykorzystanie ofert firm finansowego otoczenia biznesn. Decyzja dotycząca wyboru drogi rozwojn firmy za pomocą środków własnych, kredytu bankowego czy leasingu znajdzie swe odbicie w zmianie pozycji firmy wobec konkurentów na rynku. Opracowanie to ma na celu ukazać dostępność usług finansowych na terenie województwa małopolskiego. Najważniejszym niewątpliwie elementem rynku finansowego dła małych i średnich przedsiębiorstw jest systcm bankowy. Zgodnie z art. 3 ust. 3 ustawy o d z iałalno ści gospodarczej każda firma zobowiązana jest do posiadania rachunku bankowego. Wszystkie operacje powy żej 3000 euro mus zą być realizowane za po ś rednictwem banku. Jeśli łąc z ne rozliczenia z jedną firmą osiągną w miesi'lcu euro, w n,lstępnym miesiącu rozliczenia z tą firmą dokonywane są za pośrednictwem banku już po przekroczeniu 1000 euro. Wymogi te nie dotyczą firm opodatkowanych w formie ryczałtu ewidencjonowanego, rycz altu kwotowego i wykonnj1lcych wolne zawody. Na terenie województwa znajdnją się centrale czterech banków: Banku Przemysłowo-Handlowego SA, Bankn Wspólpracy Regionalnej SA, Pierwszego Polsko-Amerykmlskiego Banku SA i BWR Realbanku SA, przy czym tylko pierwszy z wymienionych jest w stanie uclzielać kredytów w wysokości powyżej 100 mln zł, czyli finansować znaczące inwestycje o charakterze infras truktl\l'ułnym. Niemniej jednak w zakresie bankowości detalicznej i obsługi dominujących na krakowskim rynku przedsiębiorstw małych i średnich, kra-

2 I,.. Zbigniew lviichalik kowski sektor bankowy dostarcza zainteresowanym ofertę wszystkich dostępnych w kraju usług finansowych. BWR SA kładzie duży nacisk na obslugę instytucji samorządowych, a także malych i średnich przedsiębiorstw na poludniu Polski. Do sektora MSP adresowana jest również oferta PPAB SA, którego udziałowcem jest Polsko-Amerykański Fundusz Przedsiębiorczości. Z 15 największych polskich banków 13 posiada swe placówki na terenie Małopolski. W województwie malopolskim dziala też ok. 115 banków spółdzielczych wraz z oddziałami. Ich liczba w najbliższym czasie ulegnie zapewne zmianie, gdyż tylko ok. 25% z nich (w skali kraju) posiada fundusze wlasne w wymaganej kwocie 300 tys. euro. Podstawowe wielkości charakteryzujące banki zostały przedstawione w tabeli 1. Specjalną ofertę banków skierowaną do przedsiębiorców są karty platnicze typu Business. Slużą onc do pokrywania wydatków podczas podróży służbowych. Karta Visa Business zaopatrzona jest w wiele dodatkowych uslug oferowanych przez Visa International, takie jak pomoc medyczna i prawna, ubezpieczenia, preferencje przy rezerwacji miejsc w hotelach, przy czym uslugi te przysługują każdemu posiadaczowi karty bez względu na bank, w którym została wydana. Także karta Eurocard/Mastercard Business posiada atrakcyjne uslugi dodatkowe. W ramach programu "Travel and Entertainment" posiadacze kart mogą korzystać z atrakcyjnej oferty turystycznej, wypoczynkowej i rozrywkowej oferowanej przez znane linie lotnicze, najwyższej klasy hotele i restauracje, agencje koncertowe i rozrywkowe. Banki wydające te karty zostaly wyszczególnione w tabeli 2. System Home Banking jest nowoczesn'l formą komunikacji pomiędzy firmą a bankiem. Polega na korzystaniu z usług bankowych za pomocą ogólnodostępnych sieci komputerowych oraz telefonicznych i komputera osobistego. Umożliwia przeprowadzanie operacji finansowych bez konieczności opuszczania własnego biura. Można na bieżąco kontrolować przepływy pieniężne na rachunku bankowym dzięki otrzymywaniu pełnej i aktualnej informacji. Banki oferujące Home Banking zostały ukazane w tabeli 2. Faktoring jest krótkoterminową formą finansowania przedsiębiorstwa, alternatywną do kredytu. Zapewnia bieżącą płynność finansową, rozwiązuj:)c problemy zatorów płatniczych firmy. Bank w ramach zawartej umowy faktoringowej wykupuje wierzytelności handlowe podmiotów gospodarczych, których zbywalność nie jest ograniczona przez przepisy prawa. Wykup wierzytciności poprzez faktoring następuje na podstawie przedstawionych każdorazowo faktur. Bank wypłaca tzw. zbywcy kwotę rówihj sumie wierzytelności wynikającej z faktury, pomniejszoną o należne odsetki, marżę i prowizję. Prowizja zależy od terminów platności wykupywanych wierzytelności oraz oceny ryzyka. Odsetki ustalane są na podstawie codziennych notowat\ stawki WIBOR na rynku międzybankowym. Umowa faktoringowa pociqga za sobą konieczność złożenia zabezpieczell. Banki oferujące uslugi faktoringowe zostały ukazane w tabeli 2.

3 . ma/opolskim Tabela I. Podstawowe dane charakteryzujijce bnnki dzia ł aj ące na terenie województwa Poz. B,mk Fun- Dyna- Depo- Zmiana dusze Krcdy.y Zysk mi k:! Zatrud- zaljlldwłas n e (1II1n zl) kredytów zy' y "ello nienie (mln zl)!iicnia (mln zl) (mln zl) (w %) (w %)... I PKOBP 2474, , , , , , I B ,8 8546, , ,9 577,5 426O,-3, PEKAO I 283, ,8 54, ,9 308, II 291-4, BSK , ,5 30, ,3 193, ,3 "" PBK 968,8 4371,2 33,1 7241,9 272, , BPB 937, ,9 32, ,9 3 13, , BRE , ,9 50,6 3284,2 146, I , BOZ 753, ,1 5,7 8678,4 470, ,0 10 BZ 581, , ,5 140,S ,5... II WBK , , ) ,4 11 8, J3 BDK 463,5 2473,9 24,2 3457,2 103, ,5 14 Kredyt Bank 389, ,2 224, ,7 73, ,7 PBI ' Pll G 387,8 7876,5 23,9 3227,1 125, ,4 19 "' BoS ' 266,7 I 515,5 67,0... I 741, I , Ra iffciscn ,4 6 18,8 89, ,5 18, , Crcditanstalt 156,6 490,6 43,6 950,0 7, ,7 28 DB Polska 135,8 229,6 139,8 231,4 6, , BWR , , , , , Invcst Bank 95,5 723,4 52,0 987,1 11, ,7 34 PPABank 87,5 311,2 74,2 380,7 13,7 40& 32, BIG Bank 58,8 886,2 153, I 185,4 9, I , WBC 5 1,4 505,6 28,9.6.ą~. '.~ , II,o 44 GBG ,1 80,8 687,8 18, ,..3,3. 53 Gliwicki 28, 1 56,2-25,6 23 1,2 2, ,3 Bank 1 landl Malop. Bank 24,6 2,5-0,0 15, ,3 I~cgionalny Bank Unii ,8 32,3 49, , 1... ~?~!~?~i<.i.i,,~::~~ Ilank Spól. 13,0 3R, 1 70, , ,1 Rzemiosla Źrócl l o: Najlepsze 13allki'98, "Gazeta Bankowa" 199H. nr 26.

4 Michalik Tabela 2. Oferta banków działających na lerenie województwa Wyszczególnienie BPIi PPAB BWR BWR Realbank \3l-1 CrcditaIlslnlt BDK BOS PEKAO BOZ BRE BSK BZ BIG Bank Soc. Gencralc.. GBG l<rc.dyt.~ank.pbi..... PKB PKO BP PSO PSK Rniffeiscll WBK... WRe DB Polska 2r6dlo: opracowanie wlasllc. Kalla Karty ball- Karty Karta Visa Eurcilrd/ komatowe kredytowe Business Mastercard Faktoring Business X X X X X X X X X X Homc Banking Firmy leasingowe Leasing stanowić może jedno ze źródeł kapilału przedsiębiorstwa, oprócz kredytów bankowych czy pożyczek. Po lega na odpłatnym korzystaniu z cudzych środków trwałych. W rozwiniętych gospodarkach rynkowych leasing jest bardzo popularny. W ten sposób finansuje się blisko 30% inwestycji (w Polsce od kilku lat 5-7%). Przyczyny tego stanu rzeczy leżq w braku stabilnych przepisów. Polska jest jedynym, oprócz Bułgarii, krajem europejskim, w którym leasing samochodów osobowych nie jest prawnie dozwolony

5 Dostępność Lis/ag finansowych IV województwie małopolskim I (wynika to z ogranicze6 możliwości zaliczania opłat leasingowych w koszty uzyskania przychodów u leasingobiorcy). Podstawowq zaletą leasingu jest możliwość pozyskania dobra inwestycyjnego bez posiadania kapitału niezbędnego do bezpośredniego nabycia go. Opłaty wynikające z umowy mogą być tak ułożone, aby były pokrywane z dochodów czerpanych z przedmiotu leasingu. Większość działających na terenie Małopolski firm leasingowych to firmy posiadające centralę poza województwem. Z firm krakowskich można wymienić: Leasing Management, IKB Leas, Małopolskie Towarzystwo Leasingowe, Krakowskie Towarzystwo Leasingowe, Finanse Leasing. Charakterystykę poszczególnych firm (ze względu na przedmiot leasingu) przedstawia tabela 3. Usługami leasingowymi zajmuje się także wiele małych firm, nie stowarzyszonych w Konferencji Przedsiębiorstw Leasingowych, stąd też w opracowaniu wymienione zostały firmy największe. 1,3. Towarzystwa ubezpieczeniowe Kolejnym elementem sektora finansowego są firmy ubezpieczeniowe. Rozmieszczenie ich placówek w Malopolsce nie oddaje w pełni zaangażowania firm w dzialalność ubezpieczeniową. Wynika to z faktu, że ważnym ogniwem sprzedaży polis są agenci ubezpieczeniowi, zajmujący się często sprzedażą ofert kilku firm. Wszystkie działające w regionie firmy ubezpieczeniowe to firmy ogólnokrajowe lub zagraniczne, gdyż Kraków nie jest siedzibą centrali żadnego towarzystwa ubezpieczeniowego. Województwo dysponuje ponad stu placówkami, w których można kupować ubezpieczenia. Towarzystwa oferujące polisy majątkowe posiadają ok. 75 placówek (najwięcej PZU - 24), a firmy oferujące polisy na życie ponad 35 (PZU Życie - 17). Liczne towarzystwa ubezpieczeniowe proponują firmom leasingowym i ich klientom specjalne ubezpieczenie związane z ryzykiem utraty lub zniszczenia przedmiotu leasingu. Leasingodawca zyskuje wówczas pewność co do należytego zabezpieczenia majątku, ale uatrakcyjnia także swą ofertę poprzez stosunkowo niskie wówczas składki ubezpieczeniowe oraz możliwość ich równomiernego rozłożenia w czasie poprzez wliczenie w czynsz leasingowy. Działalnością taką zajmują się ATU, Filar, Polisa i Warta. Przedmiotem ubezpieczenia może być także czynsz leasingowy. W razie niewywiązania sie leasingobiorcy z obowiązku uiszczania rat leasingowych, ubezpieczyciel przejmuje na siebie część jego zobowiązali. Ten rodzaj ubezpieczenia oferuje większość towarzystw ubezpieczeniowych. Specyficznq firmą ubezpieczeniową jest Korporacja UbczpieczeJl Kredytów Eksportowych. KUKE SA współpracuje z bankami (z działających w Małopolsce są to: BI-I, BRE, BPl-l, PEKAO, BSK, Kredyt Bank PBI, BIG Bank, PBG, PBK, PKO BP, WBK, BZ, Raiffeisen, BDK) w zakresie wspólnego produktu bankowo-ubezpieczeniowego łączącego element ochrony ubezpieczeniowej należności eksportowych z możliwością otrzymania kredytu na sfinansowanie

6 Tabela 3. Ranking firm leasingowych prowadzących działalność na terenie województwa małopolskiego (według "Home&Market") Poz. Firma I BRE Leasing Warszawa 2 Eurpej"ski F un clusz L.eas lń g c;wy : Wrocław 5.~~~.. ~e.~.~i~~:.':.y.~~.~~~~.. 6 Centralne Towarzystwo Leasingowe. Warsza\... a 7 Carcade Invest Warszawa... 'j'g' : ~:~: (~~~~~:g :~~~ lee "i,\'roc'iil\v" 19 Lubelskie Towarzystwo.~easingowe.,. L.u.?I.i.~.. 26 Dolnośląskie Towarzystwo Lc~.i.~.g.~.wc. Wrocław 28 PBK Leasing Warszawa 30 ASC Co Ltd., Warszawa 36 Agroleasi.~g.Warszawa 40 Euro Fundusz Inwestyc yjny, Warszawa 48.~~~.i.~.~.. ~~~.~.~!?~~t.i~~.~.~.. 51 IKB Lcas. Kraków 59 VIENNA Lcas lnt. BieIsko- -Biała... 73'... ~PAB.ISra.l:':?~ b MTL, Kraków 62 c Finanse Leasing, Kraków a, b, c dane dotyczą całego 1997 r. Żródło: "Home&Market" 1998, nr I. Łączna Łączna wartość wartość aktywów aktywów Maszyny Komputery Środki Inne i urządzenia Samochody przekaza- przckazanych w lea- nych w lenbiurowy drogowego transportu i sprzęt transportu środki przemy- osobowe słowc sing w I pol. sing w I pol r r , , , , , ,0 87 z6i il 49'47Sif "ii526:tj' 34090, , , ,0 I 1525, , , , , ,4 7410,0 4449, f ,.~ ?}?~~~..... }.1.}~: ~.~~~.-?...q.p.....?~?:~ , , , ,0 0,0 0, , , ,0. 0, , , , ,0 0,0 0,0. S 92Sjj i""779ij... o:ci 0, ,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0, l 130,0 8580,0 0,0 0,0 0,0 250, ,0 200,0 0, , ,0 0,0 f...? 260P , , , ,0 778, ,4 0,0 0,0 2040, ,0 0, ,0..~..o O O O O O chomości Niem- Udzial w rynku (w%) ~~,28 0, ,7 5,00 0,0 459 "ii,ii Lsi. 3180, , , , , ,0 0,49 0, ,0 028 ~P..... q.~~.. O I... O ii N <:r ~. ~. " ; " '" ;,- ~

7 Dostępl1o.fć usług finansowych HI województwie ma/opolskim I dzialalności eksportowej. Oferuje ubezpieczenie należności krótkotenninowych, ubezpieczenie kontraktów eksportowych. Dla eksporterów przystępuj'lcych do przetargów międzynarodowych, a także banków wystawiaj'lcych gwarancje eksporterom KUKE SA oferuje eksportowe gwarancje ubezpieczeniowe oraz ubezpieczanie ryzyka handlowego w eksporcie polegające na udzieleniu ochrony przed utratą należności spowodow,mych przejściową lub stałą utratą plynności przez kontrahentów zagranicznych. Produkt oferowany przez KUKE SA zapewnia nie tylko ubezpieczenie ryzyka handlowego, ale również uzyskanie syntetycznej informacji o sytuacji finansowej kontrahenta zagranicznego, co może zapobiec podpisaniu kontraktu z nierzetelnym kontrahentem lub będącym w zlej kondycji finansowej.,.4. Biura maklerskie Sektor MSP rzadko korzysta z usług biur maklerskich. Dotyczy to szczególnie firm zmieniających formę prawną na spółkę akcyjną. Na terenie województwa działa 12 bankowych biur maklerskich (wydzielonych jednak ze struktur bankowych) oraz 7 pozabankowych, przy czym krakowski Penetrator jest największym połskim niebankowym biurem maklerskim. 2. Kryteria oceny wpływu rozmlesc:zenla placówek finansowych na konkurencylność firm Pierwszym czynnikiem wpływającym na poziom konkurencyjności podmiotów gospodarczych jest liczba placówek świadczących uslugi finansowe. Na terenie województwa znajduje się ok. 220 oddzialów banków komercyjnych, co daje lo. miejsce wśród nowych województw, Liderem jest PKO BP, posiadający ok. 60 placówek, a na drugim miejscu znajduje się BPB SA. Ponad 20 swoich jednostek posiadają także Bank Sląski i PEKAO SA. W dalszej kolejności wymienić należy Kredyt Bank PBI, BWR SA oraz BOŻ SA. Banki spóldzielcze, podobnie jak firmy ubezpieczeniowe posiadają ok. l \O jednostek w regionie. Kolejne ogniwo rynku finansowego, firmy leasingowe mają na terenie województwa ok. 30 placówek, przy czym nie zależy zapominać, że uslugi leasingowe są świadczone także przez banki. W województwie jest ok. 45 biur maklerskich. Rozważania dotyczące wplywu liczby firm sektora finansowego na konkurencyjność podmiotów gospodarczych bylyby jednak zbyt dużym uproszczeniem, dlatego należy wzi'lć pod uwagę także lokalizację tych firm w województwie krakowskim. 85% placówek banków komercyjnych znajduje się w miastach powiatowych, natomiast 80% oddzialów banków spó1dzielczych mieści się w pozostalych miejscowościach. Firmy ubezpieczeniowe także zlokalizowane S'l glównie w miastach powiatowych (85%), tak jak firmy leasingowe i biura maklerskie. Analizując sytuację w poszczególnych powiatach, można stwierdzić,

8 I Zbigniew Michalik że dominującą rolę odgrywają powiaty grodzkie: krakowski, tarnowski i nowosądecki. Ma to wpływ na korzyści osiągane także przez firmy zlokalizowane w obrębie odpowiednich powiatów ziemskich. Gęstą siecią placówek finansowych charakteryzują się szczególnie powiaty byłych województw katowickiego i bielskiego. Ponadto można wskazać powiaty proszowicki, brzeski, d'lbrowski, miechowski, czy suski, gdzie rynek finansowy opiera się na systemie bankowości spółdzielczej. Warto zaznaczyć, że ok. 50% firm leasingowych i biur maklerskich zlokalizowanych jest w Krakowie, co nie jest najlepszym prognostykiem co do przyszłości małopolskiego rynku finansowego. Kolejnym kryterium pomocnym przy analizie jest zróżnicowanie oferty poszczególnych podmiotów rynku finansowego. Wśród banków można wyróżnić banki wyspecjalizowane (np. Societe Generale, Invest Bank) i uniwersalne. Oprócz działalności podstawowej (kredytowanie, przyjmowanie depozytów) banki rozszerzają swą ofertę. Dotyczy to wydawania kart kredytowych, usług faktoringowych lub uslug typu Homc Banking (oferta banków zaznaczona została w tabeli 2). Część banków posiada także własną sieć bankomatów, ich rozmieszczenie zaś przedstawiono na rys. 2. Zróżnicowanie oferty firm leasingowych polega na różnicach dotyczących przedmiotulcasingu. Warto podkreślić, że dopiero połączenie lokalizacji placówek finansowych z ich ofertą może dać pełniejszy obraz rynku finansowego w danym powiecie. Całościowe rozpatrywanie tych czynników prowadzi do stwierdzenia, że dysproporcje między powiatami zachodnimi i wschodnimi ulegają zwiększeniu. Na wschodzie bowiem dominują banki spółdzielcze, które nie dysponujq tak różnorodną ofertą, jak banki komercyjne. 3. Podsumowanie Rozmieszczenie przestrzenne dostępności usług finansowych (rys. I) wskazuje na wciąż niedostateczną liczbę firm świadczących tego typu uslugi. W województwie malopolskim działa 25 spośród 91 banków komercyjnych, z czego zaledwie cztery to banki krakowskie. Ok. 115 banków spółdzielczych (9% ogólnej liezby ok banków) ma swą siedzibę na terenie województwa, ale liczba ta zapewne ulegnie zmianie ze względu na zbyt niską kwotę posiadanych funduszy wlasnych. Na terenie powiatów w zaehodniej częśei województwa relatywnie dużą liczbę placówek posiadają banki komercyjne, we wschodniej Małopolsce przeważają banki spóldzielcze. Stosunkowo nieliczne są krakowskie firmy leasingowe. Zajmują one dalsze miejsca w rankingu swej branży. Najprawdopodobniej także na rynku leasingu dojdzie do proeesów przejęć i aliansów. Na terenie województwa firmy leasingowe zlokalizowane są w Krakowie, Tarnowie i kilku miastach zachodnicj części województwa. Rozmieszczenie firm ubezpieczeniowych jest bardziej równomicrne, posiadają one placówki we wszystkich powiatach, najwięccj zaś punktów posiaclajq PZU SA, Filar, TU PBK i Polisa.

9 Dostępność IIs/ug finansowych w województlvie ma/opolskim I,. ]-,0,. 110 Il.,, Objaśnieniu zli 7.ytych oz naczeń O - bank komercyjny - bank spó łd zie l czy... - firma ubezpieczeniowa - biuro maklerskie - firma leasingowa Rys. l. Rozmieszczenie instytucji finansowych na terenie województwa malopolskiego Zródlo: o pracow tllł je własne na podslawie źróde ł wewnę trzn yc h firm rcprczcnluj<lcych sektor fi nallsowy. Analizując sytuację rynku finansowego Małopołski w odniesieniu do poszczególnych powiatów, można SI wierdz i ć, że centrum finansowym województwa jest Kraków, duża liczba firm dziala la kże w pozostałych powiatach grodzkich - tarnowskim i nowo sądeckim. Stosunkowo dobra sytuacja panuje w powiatach ziemskich byłego województwa bielskiego i katowickiego, gdzie liczba placówek świadczących usługi finansowe jest o wiele bardziej rozbudowa na niż na terenie powiatów ziemskich byłego województwa nowosądeckiego i tarnowskiego, co powoduje, że małe i średnie firmy lej części województwa mają utrudniony dostęp do u sł u g rynku finansowego, a co za Iym idzie zmniejszają się możliwo ści rozwoju tych przedsiębiorstw oraz konku-

10 I Zbigniew Michalik EurnCI -.j(i IWIł - 19, PIW Br - lo I'EKAO-\l,nSK-H IIPII - 3!ISK - 2 I'KOIłP-l BWR-l Ellrone! - J, OSK - 3, PEKAO - 2, PKO EH' - 2, lias '11- L IlGŻ-I,KIII'[I[-1 Bl'H-4.IISK-J EurUl!e1 - l. PKOIIP-l PEKAO -1 IISK -I IWII -I PKO IJP-l I'EKAO- 2 BPIł -l, PKO llp-l DSK-l I'EKAO-l,IISK-1 BPIł-1.BWR-1, PKOBI'-I,UOZ-1 Kil PlJr - l Rys. 2, Rozmieszczenie bankomatów w województwie małopolskim Żródło: opracowanie własne na podstawie: rencyjność ich oferty rynkowej. Kwestia zależności pomiędzy stopniem rozwoju rynku finansowego a konkurencyjnością firm wymaga jednak dalszego pogłębienia tego tematu. Literatura Najlepsze banki'98, "Gazeta Bankowa" 1998, nr 26. RaI/king firmlea.l'ingowych. "Home&Market" 1998, nr ł 1. Sobczak D., Potencjal roz1l'ojll banków spółdzielczych Małopolski. "Bank Spółdzielczy" 1998, nr 6.

11 Dostępno.~d usług finansowych w województwie ma/opolskim I The Availability of Financial Services in the Małopolska Voivodship This articłe describes the financiał market ar the newly~created Małopolska voivodship, The author's anałysis was carried out on the basis of slich criteria as thc number and location of financial agencies and institutioils in the region as well as the services they affer. The author identifics lltrcc financial ccntrcs located in the administrative seats af municipał powiats and a lal'ger Ilulllber ar financial instituliolls in powiat.\' in the western part or the voivodship. This situation llleans that economic entities in the easlern part of the voivodship are less competitive.