Wpływ inwestorów zagranicznych na rozwój regionalny i lokalny na przykładzie GlaxoSmithKline Pharmaceuticals S.A. w Poznaniu

Transkrypt

1 Wpływ inwestorów zagranicznych na rozwój regionalny i lokalny na przykładzie GlaxoSmithKline Pharmaceuticals S.A. w Poznaniu Praca zbiorowa pod redakcją Tadeusza Stryjakiewicza

2 Wpływ inwestorów zagranicznych na rozwój regionalny i lokalny na przykładzie GlaxoSmithKline Pharmaceuticals S.A. w Poznaniu

3 Impact of foreign investors on regional and local development: The case of GlaxoSmithKline Pharmaceuticals S.A. in Poznań edited by Tadeusz Stryjakiewicz Poznań 2004

4 Wpływ inwestorów zagranicznych na rozwój regionalny i lokalny na przykładzie GlaxoSmithKline Pharmaceuticals S.A. w Poznaniu Praca zbiorowa pod redakcją Tadeusza Stryjakiewicza Poznań 2004

5 Projekt badawczy wykonany przez zespół pracowników naukowych i doktorantów Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza oraz Akademii Ekonomicznej w Poznaniu Autorzy opracowania: prof. UAM dr hab. Tadeusz Stryjakiewicz (kierownik projektu) prof. dr hab. Lucyna Wojtasiewicz dr Anna Tobolska dr Justyna Weltrowska mgr Michał Męczyński mgr Krzysztof Stachowiak mgr Jacek Wajda Jarosław Jurkiewicz (współpraca) Bartosz Stępiński (współpraca) Recenzent: prof. dr hab. Henryk Rogacki Tłumaczenie: mgr Maria Kawińska ISBN X Bogucki Wydanictwo Naukowe Druk i oprawa: Uni-druk Poznań

6 Spis treści 1. Wprowadzenie Początki i rozwój GlaxoSmithKline Pharmaceuticals (GSK) w Poznaniu Miejsce GSK na tle innych przedsiębiorstw Poznania i województwa wielkopolskiego w świetle podstawowych wskaźników ekonomicznych Regionalny efekt mnożnikowy lokalizacji GSK w Poznaniu Powiązania uprzednie sieci powiązań z dostawcami surowców, materiałów i półproduktów Powiązania następcze sieci powiązań z odbiorcami produktów Sieci powiązań z firmami świadczącymi usługi na rzecz GSK Sieci powiązań z placówkami naukowymi i badawczo-rozwojowymi, szpitalami oraz systemem szkolnictwa Powiązania GlaxoSmithKline Pharmaceuticals S.A. (GSK) z przedsiębiorstwami i instytucjami na obszarze województwa wielkopolskiego w świetle wyników badań ankietowych Wpływ GSK na regionalny rynek pracy Liczba i struktura zatrudnienia Przemiany jakościowe na rynku pracy Dojazdy do pracy Poziom płac na tle średniej płacy w regionie Poziom działalności socjalnej Konkurencyjność GSK na regionalnym rynku pracy Rola GSK w działalności innowacyjnej i badawczo-rozwojowej Działalność badawczo-rozwojowa GSK Działalność innowacyjna, modernizacyjna i standaryzacyjna Badania kliniczne Regionalny wymiar działalności innowacyjnej i badawczo-rozwojowej Miejsce inwestorów zagranicznych (w tym GlaxoSmithKline) w sieci regionalnych i lokalnych powiązań instytucjonalnych Programy rozwoju miasta i regionu główne przesłanki dla inwestorów zagranicznych Polityka miasta i regionu wobec inwestorów zagranicznych i jej realizacja Miejsce i rola GSK w sieci powiązań z instytucjami samorządu terytorialnego i lokalnymi instytucjami otoczenia biznesu Miejsce inwestorów zagranicznych (w tym GlaxoSmithKline) w strategii rozwoju województwa wielkopolskiego Priorytety rozwoju województwa wielkopolskiego i oczekiwania wobec dużych przedsiębiorstw z udziałem zagranicznym Wnioski i propozycje względem GSK Podsumowanie Literatura i publikowane materiały źródłowe Summary Załącznik wzór ankiety Spis rycin Spis tabel

7 Contents 1. Introduction Beginnings and growth of GlaxoSmithKline Pharmaceuticals S.A. (GSK) in Poznań Place of GSK among other enterprises in Poznań and Wielkopolska voivodeship in the light of basic economic indicators Regional multiplier effect of GSK location in Poznań Supplier networks materials and semi-finished products Customer networks Networks of service providers to GSK Networks of links with scientific and R&D institutions, hospitals, and the educational system Linkages connecting GSK with enterprises and institutions in Wielkopolska voivodeship in the light of a survey research Impact of GSK on the regional labour market Employment figures and structure Qualitative changes in the labour market Commuting Comparison of GSK wages with the regional mean wage Social activity Competitiveness of GSK on the local labour market Role of GSK in innovative and R&D activity GSK s R&D activity GSK s innovative, modernising and standardising activity GSK s clinical research Regional dimension of GSK s innovative and R&D activity Place of foreign investors (including GSK) in the network of regional and local institutional links Development programmes of the city and region main implications for foreign investors Policy of the city and region towards foreign investors and its implementation Place and role of GSK in networks involving local government and business institutions Place of foreign investors (including GSK) in the development strategy of Wielkopolska voivodeship Development priorities of Wielkopolska voivodeship and its expectations towards large foreign corporations Conclusions and proposals concerning GSK Summing up References and published source materials Summary Appendix a sample questionnaire List of figures List of tables

8 1. Wprowadzenie Od początku procesu transformacji ustrojowej przedsiębiorstwa zagraniczne stają się coraz bardziej znaczącym elementem gospodarki Polski. Ocena ich roli w rozwoju gospodarczym jest przedmiotem wielu dyskusji, a także badań naukowych (patrz np. M. Bąk, P. Kulawczuk 1996; J. Błuszkowski, J. Garlicki 1997; Z. Olesiński 1998; B. Domański 2001; B. Durka 2002). Badania te odnoszą się jednak najczęściej do gospodarki narodowej jako całości i opierają się na podstawowych wskaźnikach ekonomicznych. W mniejszym stopniu odpowiadają natomiast na pytanie: jaki jest wpływ firm zagranicznych na rozwój miast i regionów, w których są zlokalizowane? Chodzi tu zatem o kwestię zakorzenienia/umocowania (embeddedness) tych firm w gospodarce regionalnej i lokalnej (por. P. Dicken, M. Forsgren, A. Malmberg 1994; P. Pavlinek, A. Smith 1998; N.A. Phelps 2000). W literaturze światowej istnieją sprzeczne poglądy na temat znaczenia przedsiębiorstw zagranicznych w gospodarce regionów je goszczących. Z jednej strony postrzega się je jako tzw. katedry na pustyni, tj. enklawy produkcyjne bez istotnych więzi z lokalnym systemem gospodarczym (patrz np. G. Grabher 1994; J. Hardy 1998), z drugiej strony wiele studiów wskazuje na wysoki stopień integracji firm zagranicznych z ich regionalnym i lokalnym otoczeniem. Z tego względu istnieje potrzeba szeroko zakrojonych badań ukazujących rolę inwestorów zagranicznych w rozwoju regionalnym i lokalnym, widzianą nie tylko z punktu widzenia przedsiębiorstwa, ale także miasta i regionu, zwłaszcza w krajach przechodzących proces transformacji systemowej. Potrzeba ta skłoniła zespół pracowników naukowych Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza i Akademii Ekonomicznej w Poznaniu do sformułowania projektu badawczego, którego celem było określenie wpływu GlaxoSmithKline Pharmaceuticals S.A. (GSK) na rozwój gospodarczy regionu wielkopolskiego 1. Projekt ten spotkał się z dużym zainteresowaniem i życzliwością ze strony Zarządu GSK, któremu w tym miejscu pragniemy podziękować za grant badawczy i pomoc w zbieraniu danych. Fabryka GSK to jedna z największych inwestycji zagranicznych w Wielkopolsce, powstała w wyniku sprzedaży r. Poznańskich Zakładów Farmaceutycznych Polfa brytyjskiemu koncernowi Glaxo Wellcome. Sześcioletni okres działalności koncernu w regionie stanowi wystarczającą perspektywę czasową do podjęcia próby oceny, w jakim stopniu firma ta zakorzeniła się w lokalnej gospodarce i jaka jest jej rola w strukturze przestrzenno-ekonomicznej województwa wielkopolskiego. Badania empiryczne stanowiące podstawę tej oceny przeprowadzone zostały w 1. półroczu 2004 r. przez kilkuosobową grupę pracowników naukowych i doktorantów Instytutu Geografii Społeczno-Ekonomiczej i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (dr Anna Tobolska, dr Justyna Weltrowska, mgr Michał Męczyński, mgr Krzysztof Stachowiak, mgr Jacek Wajda) pod kierunkiem dra hab. Tadeusza Stryjakiewicza, prof. UAM i AE, kierownika Zakładu Polityki Regionalnej i Integracji Europejskiej. Ze względu na regionalny wymiar analizy i potrzebę kontaktów z wysokimi przedstawicielami samorządu terytorialnego szczególnie ważny z punktu widzenia realizacji celów projektu był udział prof. dr hab. Lucyny Wojtasiewicz Dyrektora Centrum Badania Gospodarki Regionalnej Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, kierującej zespołem, który opracował strategię rozwoju województwa wielkopolskiego. Realizacja projektu badawczego obejmowała trzy etapy: 1. Zebranie danych z następujących źródeł: a) odpowiednie komórki organizacyjne GSK, według shopping list dostarczonej przez wykonawców projektu; b) firmy i instytucje kooperujące z GSK, do których została rozesłana ankieta z pytaniami dotyczącymi roli GSK w całokształcie ich działalności oraz oceny i perspektyw wzajemnych relacji (według listy tych firm i instytucji udostępnionej przez GSK 2 ; wzór ankiety patrz załącznik); 1 Pojęcia region wielkopolski i Wielkopolska są w niniejszej pracy utożsamiane z obszarem województwa wielkopolskiego, utworzonego 1 stycznia 1999 r. 7

9 c) instytucje samorządu terytorialnego (strategie i programy rozwoju społeczno-gospodarczego miasta Poznania i województwa wielkopolskiego; wywiady z przedstawicielami władzy lokalnej i osobami odpowiedzialnymi za rozwój gospodarczy regionu); d) regionalne i lokalne instytucje otoczenia biznesu ; e) literatura przedmiotu (w tym studia porównawcze); publikowane materiały statystyczne. 2. Opracowanie analityczne zebranych materiałów i wizualizacja wyników badań w formie tabelarycznej oraz za pomocą wykresów, map i kartodiagramów. 3. Sporządzenie raportu finalnego, przygotowanie go do druku i wydanie w formie publikacji książkowej. Kolejnym etapem będzie upowszechnienie wyników badań na środowiskowej sesji naukowej (z udziałem m. in. przedstawicieli GSK, władz samorządowych i lokalnych mediów), a także na innych seminariach i konferencjach naukowych (np. Komisji Organizacji Przestrzeni Przemysłowej Międzynarodowej Unii Geograficznej, Regional Studies Association, Komitetu Przestrzennego Zagospodarowania Kraju PAN) oraz forach biznesu. Zarys treści niniejszego opracowania odpowiada merytorycznemu zakresowi problemów, których dotyczył zrealizowany projekt badawczy. Obejmuje on następujące zagadnienia: 1. Początki i rozwój GSK w Poznaniu. 2. Miejsce GSK na tle innych przedsiębiorstw Poznania i województwa wielkopolskiego w świetle podstawowych wskaźników ekonomicznych. 3. Identyfikacja regionalnego efektu mnożnikowego lokalizacji GSK w Poznaniu z punktu widzenia: sieci powiązań z dostawcami surowców i materiałów; sieci powiązań z odbiorcami produktów; sieci powiązań z firmami świadczącymi usługi na rzecz GSK; sieci powiązań z placówkami naukowymi i badawczo-rozwojowymi, szpitalami oraz systemem szkolnictwa. 4. Wpływ GSK na regionalny rynek pracy: liczba i struktura zatrudnienia oraz ich zmiany; poziom płac na tle średniej płacy w regionie; poziom działalności socjalnej; przemiany jakościowe na rynku pracy (w tym działania mające na celu przekwalifikowanie pracowników, szkolenia); konkurencyjność GSK na regionalnym rynku pracy. 5. Rola GSK w działalności innowacyjnej i badawczo-rozwojowej. 6. Miejsce GSK w sieci regionalnych i lokalnych powiązań instytucjonalnych. 7. Miejsce GSK w strategii rozwoju województwa wielkopolskiego. Przeprowadzenie tak szczegółowych badań było możliwe dzięki zaangażowaniu i pomocy w zbieraniu materiałów licznych osób, zarówno w Biurze GSK w Warszawie, jak i w poznańskim zakładzie GSK, firm kooperujących z GSK, które odpowiedziały na ankietę, przedstawicieli władz lokalnych i instytucji, którzy zgodzili się na udzielenie wywiadu oraz studentów UAM, którzy pomagali w ankietowaniu mieszkańców Poznania i statystycznym opracowaniu części wyników badań. Dziękując wszystkim wymienionym osobom i instytucjom autorzy opracowania wyrażają przekonanie, że przyczyni się ono nie tylko do pogłębionego spojrzenia na efekty działalności GlaxoSmithKline Pharmaceuticals S.A. w Poznaniu i województwie wielkopolskim, ale także do dyskusji na temat możliwości i warunków wzmacniania więzi między inwestorami zagranicznymi a miastem i regionem. 2 Ze względu na tajemnicę handlową w niniejszej publikacji nie wymienia się nazw kooperantów, ani szpitali i ośrodków badań. 8

10 2. Początki i rozwój GlaxoSmithKline Pharmaceuticals (GSK) w Poznaniu Sprzedaż Poznańskich Zakładów Farmaceutycznych Polfa brytyjskiemu koncernowi Glaxo Wellcome była największą transakcją kapitałową skarbu państwa w okresie transformacji w latach Transakcja ta stanowi zarazem dobrą ilustrację strategii wielkich koncernów globalnych w odniesieniu do tzw. wschodzących rynków Europy Środkowo-Wschodniej. Rozdział ten opiera się na wywiadzie udzielonym T. Stryjakiewiczowi przez Simona C. Davidsona dyrektora Obszaru Europy Środkowowschodniej Glaxo Wellcome w dniu 20 kwietnia 1998 r. w siedzibie koncernu w Greenford, Middlesex i materiałach informacyjnych tam uzyskanych (przede wszystkim Glaxo Wellcome Annual Report and Accounts oraz Glaxo Wellcome Key Facts), na materiałach Biura GlaxoSmithKline Pharmaceuticals S.A. w Warszawie z 2003 r., a także na materiałach zebranych w czasie ćwiczeń terenowych studentów III roku geografii Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu w 1996 r. Wykorzystano w nim ponadto prace J. Weltrowskiej (1996), P. Górskiego (1998), A. Olbrot (1998) oraz A. Cylwika (2002). W ocenie Banku Światowego (cyt. za P. Górskim 1998) w 1996 r. polski rynek farmaceutyków wart był 1,6 mld USD, przy stosunkowo niskim wskaźniku spożycia leków na 1 mieszkańca (49 USD), a zatem dużej potencjalnej dynamice wzrostu (średnio ok. 10% rocznie) 3. Rynek ten zaopatrywany był w przeważającej części przez ponad 300 krajowych przedsiębiorstw, wśród których dominujący udział miało 14 największych, należących niegdyś do zrzeszenia Polfa (ich szczegółową charakterystykę przedstawiła J. Weltrowska 1996). Do 1997 r. 4 z nich zostały sprywatyzowane bądź poprzez sprzedaż inwestorom strategicznym, bądź w publicznej ofercie akcji (nie licząc przedsiębiorstw wchodzących do programu Narodowych Funduszy Inwestycyjnych). W latach 90. coraz większą konkurencję dla krajowych producentów leków zaczął stanowić import, którego wartość w 2002 r. osiągnęła ponad 2 mld USD. Jedną z firm, która była obecna na polskim rynku leków już od 1978 r., a w latach 90. znacznie zwiększyła swe zainteresowanie tym regionem, była Glaxo Wellcome (od 2001 r. GlaxoSmithKline). W 1984 r. powstało przedstawicielstwo handlowe Glaxo, a w 1992 r. przedsiębiorstwo Glaxo Wellcome Polska sp. z o.o. z siedzibą w Warszawie, zajmujące się tworzeniem sieci dystrybucji i promocją produktów koncernu w naszym kraju. W 1997 r. firma otworzyła zakład konfekcjonowania leków i magazyn w Duchnicach koło Warszawy. Potwierdziła się tu zatem typowa ścieżka rozwoju przedsiębiorstwa wielonarodowego wcześniejsza penetracja rynku poprzez kontakty eksportowe i utworzenie przedstawicielstwa sprzedaży, poprzedzająca uruchomienie własnego zakładu produkcyjnego. Rozważano wzięcie udziału w prywatyzacji jednej z Polf. Dla Glaxo Wellcome nie było jednak obojętne, który z polskich zakładów zostanie przez firmę zakupiony. S.C. Davidson stwierdził wręcz w swej wypowiedzi: Mieliśmy wytypowane w Polsce trzy zakłady, które były przedmiotem naszego zainteresowania, ale przede wszystkim czekaliśmy na ofertę sprzedaży zakładu w Poznaniu. Element przestrzenny odgrywał tu więc istotną rolę, ale nie w sensie tradycyjnie pojmowanych czynników lokalizacji (jak np. koszt transportu lub siły roboczej) czy też innych zlokalizowanych terytorialnie zachęt inwestycyjnych (np. ulgi podatkowe). Decydujące dla koncernu były następujące czynniki: 1. Profil (specjalizacja) produkcji. Poznański zakład był jedynym w kraju producentem aerozoli przeciwastmatycznych. Produkował je stosunkowo tanio, ale w oparciu o nieco przestarzałe (wykorzystujące freon) technologie. Glaxo Wellcome wytwarzał aerozole nowocześniejsze (bezfreonowe). Chodziło więc o szczególnego rodzaju komplementarność: połączenie niższych kosztów wytwarzania ze zmodernizowanymi technologiami, co w efekcie miało umożliwić również rozszerzenie rynków zbytu na inne kraje Europy Środkowowschodniej. 3 W 2001 r. wg danych IMS Health wartość polskiego rynku farmaceutycznego wynosiła 2,88 mln USD. 9

11 2. Dotychczasowe dobre wyniki produkcyjne: duża rentowność, przeważająca część produktów posiadających międzynarodowe certyfikaty jakości (GMP Good Manufacturing Practice) oraz relatywnie wysoka wydajność pracy. Koncern co wydaje się zrozumiałe nie miał zamiaru kupować zakładu, który przysparzałby mu jedynie problemów (nawet za cenę szerszego wejścia na rynek). 3. Prorynkowa orientacja środowiska lokalnego. Organa zarządzające poznańską Polfą wyrażały chęć posiadania dynamicznego inwestora strategicznego z branży (a nie jak wiele innych przedsiębiorstw jedynie inwestora, który zasili je kapitałowo, np. banki). 4. Komplementarność sieci dystrybucji. Podczas gdy Polfa miała dobrze rozwiniętą sieć zaopatrzenia aptek, to Glaxo Wellcome rozwinął w Polsce w latach 90. również sieć bezpośredniego zaopatrzenia szpitali (działalność Polfy w tym zakresie była w przeszłości ograniczona scentralizowanym systemem zaopatrzenia szpitali poprzez Cefarm ). Ponadto Polfa miała dobrze rozwiniętą sieć powiązań z krajami Europy Środkowowschodniej w czasach RWPG, podczas gdy Glaxo Wellcome rozwinął nową sieć na tym obszarze. Obok powyższych czynników odnoszących się przede wszystkim do zakładu i jego miejsca w sieci przedsiębiorstwa, na uwagę zasługuje również motywacja wyboru Polski jako kraju największego zaangażowania kapitałowego Glaxo Wellcome w Europie Środkowowschodniej (poznański zakład był pierwszym zakupionym przez koncern w tej części Europy). Według S.C. Davidsona oprócz chłonnego i szybko rozwijającego się rynku wewnętrznego czynnikiem tym był znaczny stopień transformacji polskiej gospodarki. Sprzedaż poznańskiej Polfy koncernowi Glaxo Wellcome wyróżniała się wśród dotychczas przeprowadzonych transakcji prywatyzacyjnych najlepszym zabezpieczeniem socjalnym pracowników. Koncern zobowiązał się do utrzymania zatrudnienia (ok osób) przez okres 4 lat, wszystkich istniejących składników płac i świadczeń (w tym premii wakacyjnej w wysokości 100% pensji oraz wzrostu wynagrodzeń o co najmniej wskaźnik inflacji), a także przywilejów socjalnych (w tym pokrycia kosztów modernizacji ośrodków wypoczynkowych w Ustroniu Morskim i Sierakowie). Ponadto każdy z pracowników obok ustawowych 15% darmowych akcji otrzymał swoistą premię prywatyzacyjną w wysokości 10 i pół miesięcznej płacy liczonej jak za urlop wychowawczy. Na terenie zakładu powstał również fitness-club dla pracowników. Wszystkie te działania wynikały z dwóch powodów: a) chęci wytworzenia korzystnej atmosfery wokół prywatyzacji i nowego właściciela wśród załogi (jak pokazują przedstawione w tabeli 1 wyniki badań przeprowadzonych przez A. Tobolską, w 1996 r. ponad 1/3 pracowników Polfy nie miała wyrobionego zdania na temat korzyści prywatyzacji i jej wpływu na przyszłość zakładu); b) niskiego udziału kosztów siły roboczej w ogólnych kosztach produkcji branży farmaceutycznej (w porównaniu np. z wydatkami na badania i rozwój oraz zakup surowców i opakowań), dzięki czemu Tabela 1. Stosunek pracowników do prywatyzacji Zakładów Farmaceutycznych Polfa w Poznaniu (w % ogółu odpowiedzi) Table 1. Employee attitudes towards the privatisation of the Polfa Pharmaceutical Works in Poznań (per cent of responses) Teza Przyszłość przedsiębiorstwa zależy przede wszystkim od udanej prywatyzacji Wykupienie przez zachodnią firmę farmaceutyczną to szansa uzyskania nowych technologii i rynków Zgadzam się Raczej zgadzam się Trudno powiedzieć Raczej nie zgadzam się Zdecydowanie nie zgadzam się Źródło: Wyniki badań ankietowych przeprowadzonych przez A. Tobolską w 1996 r. wśród załogi Zakładów Farmaceutycznych Polfa w Poznaniu (niepublikowane) 10

12 koncern mógł sobie pozwolić na powyższy pakiet socjalny i gwarancje zatrudnienia, zwłaszcza w kontekście przewidywanego wzrostu produkcji. W 2001 r. w wyniku połączenia firm Glaxo Wellcome i SmithKline Beecham powstała korporacja GlaxoSmithKline (GSK). W Polsce zarejestrowano spółkę pod nazwą GlaxoSmithKline Pharmaceuticals S.A., w której GSK posiada ponad 97% akcji, a skarb państwa 2,73% (wraz ze złotą akcją). Tym samym Polska znalazła się w globalnej sieci jednego z największych producentów leków i środków ochrony zdrowia (udział GSK w światowym rynku farmaceutycznym szacuje się na ok. 7%). Sieć ta obejmuje m.in. 108 fabryk zlokalizowanych w 41 krajach oraz 16 ośrodków badawczo-rozwojowych w 8 krajach (w tym ośrodek w Poznaniu). Kupno Polfy Poznań przez Glaxo Wellcome dało brytyjskiej firmie kontrolę nad ok. 7 11% (wg różnych wskaźników) polskiego rynku leków. Taki udział w rynku utrzymuje się do dziś. Inwestor w pełni wywiązał się ze zobowiązań prywatyzacyjnych, realizując w latach inwestycje o wartości ponad 106 mln USD. W tym samym okresie do produkcji poznańskiego zakładu zostało wprowadzonych ogółem 99 nowych wyrobów, z czego 49 stanowiły leki opracowane przez miejscowy Dział Badań i Rozwoju, a 50 transfery z GSK (A. Cylwik 2002). Dzięki wspomnianym inwestycjom oraz transferowi technologii zakład GSK w Poznaniu stał się jedynym w tej części Europy i jednym z czterech na świecie producentów aerozoli bezfreonowych oraz wiodącym producentem kapsułek żelatynowych w całej grupie GSK. Zagraniczny inwestor odegrał ponadto dużą rolę w dziedzinie certyfikacji produkcji według standardów GMP (Dobrej Praktyki Wytwarzania Produktów Farmaceutycznych) oraz dostosowania procesu rejestracji leków do standardów Unii Europejskiej. 28 czerwca 2004 r. w poznańskiej fabryce GlaxoSmithKline Pharmaceuticals S.A. zostało uruchomione Regionalne Centrum Indywidualizacji i Dystrybucji Leków. Dzięki tej inwestycji wzrosło znaczenie stolicy Wielkopolski jako jednego z ważnych europejskich ośrodków GSK, odpowiedzialnego za produkcję, przygotowanie i dystrybucję leków na rynki Europy Środkowowschodniej. 11

13 3. Miejsce GSK na tle innych przedsiębiorstw Poznania i województwa wielkopolskiego w świetle podstawowych wskaźników ekonomicznych Określenie miejsca GlaxoSmithKline Pharmaceuticals wśród innych przedsiębiorstw Poznania i województwa wielkopolskiego z punktu widzenia porównywalnych wskaźników ekonomicznych nie jest łatwe. Przyczyną są trudności dwojakiego rodzaju: a) nie wszystkie firmy ujawniają corocznie pełny zestaw tych wskaźników (dotyczy to zwłaszcza wskaźników finansowych); b) nawet w przypadku najprostszych i najczęściej używanych w analizach porównawczych wskaźników (takich jak np. zatrudnienie lub przychody ze sprzedaży) brak jest danych zbieranych tzw. metodą zakładową, co uniemożliwia powiązanie efektów działalności gospodarczej z konkretną lokalizacją (dane przypisywane są do siedziby przedsiębiorstwa). Drugi z wymienionych powodów sprawia, że regionalne oddziaływanie przedsiębiorstw mających siedzibę w Poznaniu, ale posiadających rozległe sieci swych placówek na terenie całego kraju (jak np. największe przedsiębiorstwo w województwie wielkopolskim Jeronimo Martins Dystrybucja sp. z o.o.) jest znacznie mniejsze niż wynikałoby to z wartości prezentowanych wskaźników. Należy to mieć na uwadze, interpretując dane zamieszczone w tym rozdziale (w tabelach i na wykresach przedsiębiorstwa te oznaczono gwiazdką). Podstawę analizy stanowią dane publikowane corocznie na łamach Rzeczpospolitej i Polityki (Listy 500 największych firm w Polsce), w prasie regionalnej (np. Listy największych firm Wielkopolski w Głosie Wielkopolskim ), w materiałach PAIZ, prospektach spółek giełdowych oraz w Internecie. Dane te (tab. 3 7 oraz ryc. 1 12) obejmują okres od 2001 r. (pierwszy rok działania GSK w Poznaniu po fuzji Glaxo Wellcome i SmithKline Beecham) do 2003 r. (najnowsze dostępne dane). Skala ich agregacji przestrzennej odnosi się do dwóch poziomów: a) lokalnego miasto Poznań; b) regionalnego województwo wielkopolskie. Tabela 2 pokazuje, że pozycja GSK wśród przedsiębiorstw Poznania i województwa wielkopolskiego w świetle dwóch wskaźników najczęściej używanych w regionalnych analizach porównawczych (tj. przychodów ze sprzedaży i zatrudnienia) jest wysoka. W latach przychody ze sprzedaży plasowały GlaxoSmithKline Pharmaceuticals na 7 8 miejscu w mieście Poznaniu. W regionie wielkopolskim pozycja GSK wzrosła z 12 w 2001 r. do 9 w 2003 r. Jest to wynikiem relatywnie wyższego wzrostu przychodów ze sprzedaży GSK w porównaniu z niektórymi innymi przedsiębiorstwami województwa wielkopolskiego (np. Amica Wronki S.A., Konsorcjum Dystrybutorów Wyrobów Tytoniowych S.A. w Tabela 2. Pozycja GSK wśród przedsiębiorstw miasta Poznania i województwa wielkopolskiego w latach Table 2. GSK s position among enterprises in Poznań and the Wielkopolska voivodeship in the years Przychody ze sprzedaży Zatrudnienie Poznań Województwo wielkopolskie Źródło: Obliczenia własne na podstawie tabel

14 Luboniu). Inaczej wygląda sytuacja w odniesieniu do liczby zatrudnionych. W mieście Poznaniu GSK spadło z wysokiej 5 pozycji w 2001 r. na 9 w 2003 r., a w regionie odpowiednio z 10 na 13. Wyższa jest natomiast pozycja GSK z punktu widzenia tak istotnych dla rozwoju regionalnego wskaźników, jak nakłady inwestycyjne lub odprowadzany do skarbu państwa podatek dochodowy (zarówno w wartościach bezwzględnych, jak i w przeliczeniu na 1 zatrudnionego). Przedsiębiorstwo będące przedmiotem naszej analizy zajmowało pod względem nakładów inwestycyjnych 5 8 miejsce w Wielkopolsce (ryc. 13 i 14), podobnie jak w wysokości płaconego podatku dochodowego. Jakościowa charakterystyka i ocena działalności inwestycyjnej GSK przestawiona zostanie w dalszej części pracy. 13

15 Tabela 3. Największe przedsiębiorstwa w Poznaniu w 2001 r. Table 3. Poznań s largest enterprises in 2001 Przedsiębiorstwo Przychody ze sprzedaży (w tys. zł) Wynik finansowy brutto (w tys. zł) Podatek dochodowy (w tys. zł) Wynik finansowy netto (w tys. zł) Nakłady inwestycyjne (w tys. zł) Zatrudnienie (etaty) 1 Jeronimo Martins Dystrybucja sp. z o.o.* ,0 b.d. b.d. b.d. b.d Kompania Piwowarska S.A , , , , , Volkswagen Poznań sp. z o.o , , , , , Selgros sp. z o.o.* , , , ,9 b.d. b.d. 5 Energetyka Poznańska S.A , , , , , Skoda Auto Polska S.A , , , , , Aral Polska sp. z o.o.* ,0 b.d. b.d. b.d. b.d Glaxo Wellcome S.A , , , , , Preem Polska sp. z o.o , ,6 0, , , H. Cegielski-Poznań S.A , , , , , Bestfoods Polska sp. z o.o , ,7 b.d. b.d. b.d Wrigley Poland sp. z o.o , , , , , Orlen Petrozachód sp. z o.o ,9 574,0 288,9 285, , Beiersdorf Lechia S.A , , , , , Dea Mineraloel Polska sp. z o.o , ,1 0, , ,40 b.d. 16 SCA PR Polska sp. z o.o ,0 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. 17 Jedynka Poznań GK , , , , , Zespól Elektrociepłowni Poznańskich S.A , , , , , Tadmar S.A.* ,4 43,8 22,5 66, , Hydrobudowa-9 Przed. Inż.-Bud. sp. z o.o , , , , , * przedsiębiorstwo z siedzibą w Poznaniu o rozległej sieci placówek na terenie całego kraju Źródło: Lista 500, Rzeczpospolita i Polityka, 2002 Tabela 4. Największe przedsiębiorstwa w województwie wielkopolskim w 2001 r. Table 4. Largest enterprises in Wielkopolska voivodeship in 2001 Przedsiębiorstwo Przychody ze sprzedaży (w tys. zł) Wynik finansowy brutto (w tys. zł) Podatek dochodowy (w tys. zł) Wynik finansowy netto (w tys. zł) Nakłady inwestycyjne (w tys. zł) Zatrudnienie (etaty) 1 Jeronimo Martins Dystrybucja sp. z o.o., Poznań * ,0 b.d. b.d. b.d. b.d Kompania Piwowarska S.A., Poznań , , , , , Volkswagen Poznań sp. z o.o., Poznań , , , , , Reemtsma Polska S.A., Tarnowo Podgórne , , , ,7 b.d Selgros sp. z o.o., Poznań * , , , ,9 b.d. b.d. 6 Energetyka Poznańska S.A., Poznań , , , , , Zespół Elektr. Pątnów-Adamów-Konin S.A., Konin , , , , , Skoda Auto Polska S.A., Poznań , , , , , Aral Polska sp. z o.o., Poznań * ,0 b.d. b.d. b.d. b.d Konsor. Dystr. Wyrobów Tytoniowych S.A., Luboń ,7 907,3 211,6 695,7 b.d Amica Wronki S.A., Wronki , , , , , Glaxo Wellcome S.A., Poznań , , , , , Preem Polska sp. z o.o., Poznań , ,6 0, , , Energetyka Kaliska S.A., Kalisz , , , , , Farmutil HS Holding S.A., Śmiłowo , ,7 0, ,0 b.d. b.d. 16 Kopalnia Węgla Brunatnego Konin SA, Kleczew , , , , , H. Cegielski-Poznań S.A., Poznań , , , , , Huta Aluminium Konin S.A., Konin , ,8 35, , , Bestfoods Polska sp. z o.o., Poznań , ,7 b.d. b.d. b.d Wrigley Poland sp. z o.o., Poznań , , , , , * przedsiębiorstwo z siedzibą w Poznaniu o rozległej sieci placówek na terenie całego kraju Źródło: Lista 500, Rzeczpospolita i Polityka,

16 Tabela 5. Największe przedsiębiorstwa w Poznaniu w 2002 r. Table 5. Poznań s largest enterprises in 2002 Przedsiębiorstwo Przychody ze sprzedaży (w tys. zł) Wynik finansowy brutto (w tys. zł) Podatek dochodowy (w tys. zł) Wynik finasowy netto (w tys. zł) Nakłady Zatrudnienie inwestycyjne (w tys. zł) (etaty) 1 Jeronimo Martins sp. z o.o.* Volkswagen Polska sp. z o.o Kompania Piwowarska S.A Selgros Cash&Carrry sp. z o.o.* b.d. b.d. 5 Grupa Energetyczna ENEA S.A Skoda Auto Polska S.A GlaxoSmithKline Pharmaceuticals S.A Wrigley Poland sp.z o.o minimal sp. z o.o.* Żabka Polska S.A.* Cukrownie Pfeifer&Langen GK b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. 12 SCA PR Polska sp. z o.o b.d. b.d. b.d. b.d Beiersdorf-Lechia S.A Orlen Petrozachód sp. z o.o b.d. b.d b.d. b.d. 15 Grupa Raben b.d. b.d. b.d. b.d Zespół Elektrociepłowni Poznańskich S.A Aluplast sp.z o.o b.d b.d Maxer S.A MAR-OL sp. z o.o.* b.d Centra S.A * przedsiębiorstwo z siedzibą w Poznaniu o rozległej sieci placówek na terenie całego kraju Źródło: Lista 500, Rzeczpospolita i Polityka, 2003 Tabela 6. Największe przedsiębiorstwa w województwie wielkopolskim w 2002 r. Table 6. Largest enterprises in Wielkopolska voivodeship in 2002 Przedsiębiorstwo Przychody ze sprzedaży (w tys. zł) Wynik finansowy brutto (w tys. zł) Podatek dochodowy (w tys. zł) Wynik finasowy netto (w tys. zł) Nakłady Zatrudnienie inwestycyjne (w tys. zł) (etaty) 1 Jeronimo Martins sp. z o.o., Poznań* Volkswagen Polska sp.z o.o., Poznań Kompania Piwowarska S.A., Poznań Reemtsma Polska S.A., Jankowice Selgros Cash&Carrry sp. z o.o., Poznań* Zespół Elektr. Pątnów Adamów Konin S.A., Konin Grupa Energetyczna ENEA S.A., Poznań Philips Lighting Poland S.A., Piła Skoda Auto Polska S.A., Poznań GlaxoSmithKline Pharmaceuticals S.A., Poznań Konsor. Dystr. Wyrobów Tytoniowych S.A., Luboń Amica Wronki S.A., Wronki Energetyka Kaliska S.A., Kalisz Inter Groclin Trading sp. z o.o., Grodzisk Wlkp Farmutil HS Holding S.A., Śmiłowo Wrigley Poland sp. z o.o., Poznań KWB Konin S.A., Kleczew minimal sp. z o.o., Poznań * Żabka Polska S.A., Poznań* Cukrownie Pfeifer&Langen GK, Poznań* b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. * przedsiębiorstwo z siedzibą w Poznaniu o rozległej sieci placówek na terenie całego kraju Źródło: Lista 500, Rzeczpospolita i Polityka,

17 Tabela 7. Największe przedsiębiorstwa w Poznaniu w 2003 r. Table 7. Poznań s largest enterprises in 2003 Przedsiębiorstwo Przychody ze sprzedaży (w tys. zł) Wynik finansowy brutto (w tys. zł) Podatek dochodowy (w tys. zł) Wynik finasowy netto (w tys. zł) Nakłady Zatrudnienie inwestycyjne (w tys. zł) (etaty) 1 Jeronimo Martins Dystrybucja sp. z o.o.* Grupa Energetyczna ENEA S.A Volkswagen Polska sp. z o.o Kompania Piwowarska S.A Selgros Cash&Carrry sp. z o.o.* Skoda Auto Polska S.A Eurocash sp. z o.o.* GlaxoSmithKline Pharmaceuticals S.A Żabka Polska S.A.* b.d. b.d Wrigley Poland sp. z o.o minimal sp. z o.o.* b.d. b.d. b.d Grupa Raben b.d. b.d. b.d. b.d Beiersdorf-Lechia S.A b.d b.d Aluplast sp. z o.o Apexim AB S.A Zespół Elektrociepłowni Poznańskich S.A Hydrobudowa 9 sp. z o.o H. Cegielski-Poznań S.A b.d Maxer S.A Centra S.A * przedsiębiorstwo z siedzibą w Poznaniu o rozległej sieci placówek na terenie całego kraju Źródło: Lista 500, Rzeczpospolita i Polityka, 2004 Tabela 8. Największe przedsiębiorstwa w województwie wielkopolskim w 2003 r. Table 8. Largest enterprises in Wielkopolska voivodeship in 2003 Przedsiębiorstwo Przychody ze sprzedaży (w tys.zł) Wynik finansowy brutto (w tys. zł) Podatek dochodowy (w tys. zł) Wynik finasowy netto (w tys. zł) Nakłady Zatrudnienie inwestycyjne (w tys. zł) (etaty) 1 Jeronimo Martins Dystrubucja sp. z o.o., Poznań* Grupa Energetyczna ENEA S.A., Poznań Volkswagen Polska sp. z o.o., Poznań Kompania Piwowarska S.A., Poznań Selgros Cash&Carrry sp. z o.o., Poznań* Skoda Auto Polska S.A., Poznań Philips Lighting Poland S.A., Piła Eurocash sp. z o.o., Poznań* GlaxoSmithKline Pharmaceuticals S.A., Poznań Konsor. Dystr. Wyrobów Tytoniowych S.A., Luboń Amica Wronki, S.A Żabka Polska S.A., Poznań* b.d. b.d Wrigley Poland sp. z o.o., Poznań Farmutil HS Holding S.A., Śmiłowo Aluminium Konin-Impexmetal S.A., Konin Wistil S.A. GK, Kalisz minimal sp. z o.o., Poznań * b.d. b.d. b.d Man Star Trucks & Buses sp. z o.o., Sady Grupa Raben, Poznań b.d. b.d. b.d. b.d Grupa Mahle GK, Krotoszyn * przedsiębiorstwo z siedzibą w Poznaniu o rozległej sieci placówek na terenie całego kraju Źródło: Lista 500, Rzeczpospolita i Polityka,

18 Ryc. 1. Największe przedsiębiorstwa w Poznaniu w 2001 r. (wg wielkości przychodów ze sprzedaży) Fig. 1. Poznań s largest enterprises in 2001 (by sales) Ryc. 2. Największe przedsiębiorstwa w Poznaniu w 2001 r. (wg liczby zatrudnionych) Fig. 2. Poznań s largest enterprises in 2001 (by employment) 17

19 Ryc. 3. Największe przedsiębiorstwa w Poznaniu w 2002 r. (wg wielkości przychodów ze sprzedaży) Fig. 3. Poznań s largest enterprises in 2002 (by sales) Ryc. 4. Największe przedsiębiorstwa w Poznaniu w 2002 r. (wg liczby zatrudnionych) Fig. 4. Poznań s largest enterprises in 2002 (by employment) 18

20 Ryc. 5. Największe przedsiębiorstwa w Poznaniu w 2003 r. (wg wielkości przychodów ze sprzedaży) Fig. 5. Poznań s largest enterprises in 2003 (by sales) Ryc. 6. Największe przedsiębiorstwa w Poznaniu w 2003 r. (wg wielkości zatrudnienia) Fig. 6. Poznań s largest enterprises in 2003 (by employment) 19