Published under the National Cancer Combat Programme Improvement of the cancer data collection and registration system.

Transkrypt

1

2 Wielkopolski Rejestr Nowotworów składa serdeczne podziękowania Dyrekcji Wielkopolskiego Centrum Onkologii za zaangażowanie i wkład merytoryczny w rozwój statystyk dotyczących epidemiologii nowotworów złośliwych w Wielkopolsce. The Greater Poland Cancer Registry wishes to thank the Management of the Greater Poland Cancer Centre for their commitment and essential contribution to the development of statistics regarding cancer epidemiology in the region of Greater Poland. Druk sfinansowano ze środków Ministerstwa Zdrowia w ramach zadania Narodowy Program Zwalczania Chorób Nowotworowych pn.: Poprawa działania systemu zbierania i rejestrowania danych o nowotworach złośliwych. Published under the National Cancer Combat Programme Improvement of the cancer data collection and registration system. Nakład/Circulation: 2000 egz./copies Druk/Print: REMI-B Sp.j. Bielsko-Biała,

3 Spis treści / Table of contents Nota o autorach 4 Słowo wstępne / Preface 5 Rozdział 1 / Chapter Streszczenie / Summary Wstęp / Introduction Opis regionu / Description of the region Karta Zgłoszenia Nowotworu Złośliwego (MZ/N-1a) / Cancer Notification Form Wielkopolski Rejestr Nowotworów / Greater Poland Cancer Registry Metody statystyczne / Statistical methods Kompletność rejestracji / Registration completeness Ocena kompletności i jakości rejestracji / Evaluation of registration completeness and quality Udział wielkopolskich ZOZ-ów w rejestracji nowotworów złośliwych / Participation of Greater Poland`s health care institutions in cancer registration Ocena wyników leczenia pacjentów chorych na nowotwory 25 / Evaluation of treatment results in cancer patients 26 Rozdział 2 / Chapter 2 27 Zachorowalność i umieralność na nowotwory złośliwe w Wielkopolsce ogółem (C00 D09) 27 / Cancer incidence in Greater Poland general data (C00 D09) 38 Rozdział 3 / Chapter 3 40 Nowotwory złośliwe głowy i szyi / Head and neck cancer (C00-C15; C30-C33; C69; C73) 45 Rozdział 4 / Chapter 4 47 Nowotwory złośliwe jelita grubego / Colorectal cancer (C18-C21) 54 Rozdział 5 / Chapter 5 56 Nowotwory złośliwe oskrzela i płuca / Malignant neoplasms of bronchus and lung (C34) 63 Rozdział 6 / Chapter 6 65 Nowotwory złośliwe sutka / Malignant neoplasm of breast (C50) 73 Rozdział 7 / Chapter 7 75 Nowotwory złośliwe szyjki macicy / Malignant neoplasms of cervix uteri (C53) 81 Rozdział 8 / Chapter 8 82 Nowotwory złośliwe gruczołu krokowego / Malignant neoplasms of prostate (C61) 87 Rozdział 9 / Chapter 9 88 Nowotwory złośliwe pęcherza moczowego / Malignant neoplasms of urinary bladder (C67) 95 Rozdział 10 / Chapter Zachorowania na nowotwory złośliwe tabele / Cancer incidence table 97 Rozdział 11 / Chapter najczęstszych umiejscowień dla zachorowań w podziale na powiaty tabele. 110 / Most common cancer sites by counties tables 110 Rozdział 12 / Chapter Zgony na nowotwory złośliwe tabele / Cancer deaths tables 128 Rozdział 13 / Chapter najczęstszych umiejscowień dla zgonów w podziale na powiaty tabele 133 / 5 Most common cancer sites by counties tables 133 Literatura / Literature 151

4 Nota o autorach: dr n. med. Beata Adamczyk starszy asystent, pracuje na Oddziale Chirurgii Onkologicznej i Ogólnej I w Wielkopolskim Centrum Onkologii dr hab. prof. nadzw. Aleksander Barinow-Wojewódzki dyrektor Wielkopolskiego Centrum Pulmonologii i Torakochirurgii im. E.J. Zeylandów, ordynator Oddziału Pulmonologiczno Rehabilitacyjnego, kier. K-dry Rehabilitacji w Chorobach Wewnętrznych AWF im. E. Piaseckiego w P-niu, członek: PTR, PTChP, PTO, PTT, Komisji Rehabilitacji i Integracji Społecznej PAN, zarządu WZZOZ-OP dr n. med. Agnieszka Dyzmann-Sroka od 1999 roku Kierownik Zakładu Epidemiologii i Profilaktyki Nowotworów Wielkopolskiego Centrum Onkologii, od 2005 roku dodatkowo Kierownik Wojewódzkiego Ośrodka Koordynującego Populacyjny Program Wczesnego Wykrywania Raka Piersi, od 2006 dodatkowo Kierownik Biura Programu Prewencji Pierwotnej dla Wielkopolski, członek International Agency for Research on Cancer prof. dr hab. n. med. Wojciech Golusiński Ordynator Oddziału Chirurgii Głowy i Szyi i Onkologii Laryngologicznej Wielkopolskiego Centrum Onkologii, Profesor Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, Prezes Polskiej Grupy Badań Nowotworów Głowy i Szyi, Przewodniczący Sekcji Rynologii i Chirurgii Plastycznej Twarzy, Członek Zarządu European Head and Neck Society, Członek Zarządu International Federation of Head and Neck Oncological Society, Członek Komitetu Naukowego European Archives of Oto-Rhino-Laryngology, Członek Zespołu Konsultanta Krajowego w dziedzinie Otolaryngologii ds. onkologii laryngologicznej prof. dr hab. n. med. Witold Kędzia Profesor Nadzwyczajny, pracownik Kliniki Onkologii Ginekologicznej Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu, Kierownik Wojewódzkiego Ośrodka Koordynującego Populacyjny Program Profilaktyki i Wczesnego Wykrywania Raka Szyjki Macicy dr n. med. Lucyna Kramer Zastępca Kierownika Katedry i Zakładu Informatyki i Statystyki Uniwersytetu Medycznego im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu dr n. med. Witold Kycler Zastępca Ordynatora Oddziału Chirurgii Onkologicznej II w Wielkopolskim Centrum Onkologii dr hab. n. med. Maria M. Litwiniuk - Ordynator Oddziału Chemioterapii Wielkopolskiego Centrum Onkologii im. Marii Skłodowskiej- Curie, Konsultant Wojewódzki ds. Onkologii Klinicznej dr n. med. Piotr Łaski starszy asystent, pracuje na Oddziale Chirurgii Onkologicznej II w Wielkopolskim Centrum Onkologii prof. dr hab. med. Janina Markowska Kierownik Kliniki Onkologii UM w Poznaniu, członek zarządu European Society Gynecological Oncology, prezes Stowarzyszenia do Walki z Chorobą Nowotworową, przedstawiciel z Polski do Europejskiego Stowarzyszenia Edukacji Medycznej w zakresie Onkologii, członek Society for Oncodevelopmental Biology and Medicine, Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego, Polskiego Towarzystwa Immunologicznego dr n. med. Mirosława Matecka-Nowak starszy asystent, pracuje w Zakładzie Radioterapii I w Wielkopolskim Centrum Onkologii prof. UM dr hab. n. med. Piotr Milecki Ordynator Oddziału Radiotrapii Onkologicznej I i Zakładu Radioterapii I Wielkopolskiego Centrum Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie, Konsultant Wojewódzki ds. radioterapii onkologicznej na województwo wielkopolskie dr n. med. Ewa Mizera-Nyczak starszy asystent w Zakładzie Patologii Nowotworów Wielkopolskiego Centrum Onkologii dr hab. n. med. Dawid Murawa starszy asystent, pracuje na Oddziale Chirurgii Onkologicznej i Ogólnej I w Wielkopolskim Centrum Onkologii prof. zw. dr hab. n. med. Paweł Murawa Ordynator Oddziału Chirurgii Onkologicznej i Ogólnej I Wielkopolskiego Centrum Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie, prof. zwyczajny Uniwersytetu Medycznego im. K. Marcinkowsiego w Poznianiu, Konsultant Wojewódzki ds. chirurgii onkologicznej na województwo wielkopolskie i lubuskie. Członek European Society of Mastology (EUSOMA), członek European Organization for Research and Treatment Melanoma Group (EORTC), członek Zarządu Polskiego Towarzystwa Chirurgii Onkologicznej, Prezes Polskiego Towarzystwa Chirurgii Onkologicznej w latach i Członek Zarządu Europejskiego Towarzystwa Chirurgii Onkologicznej (ESSO) w latach Wiesława Myślińska starszy statystyk medyczny, zajmujący się gromadzeniem danych i rejestrowaniem, analizą, kodowaniem klinicznym i morfologicznym zbioru, pracownik Wielkopolskiego Rejestru Nowotworów działającego w Wielkopolskim Centrum Onkologii Wiesława Olenderczyk starszy statystyk medyczny, zajmujący się gromadzeniem danych i rejestrowaniem, analizą, kodowaniem klinicznym i morfologicznym zbioru, pracownik Wielkopolskiego Rejestru Nowotworów działającego w Wielkopolskim Centrum Onkologii mgr Agata Plucińska inspektor ds. koordynacji rejestru nowotworów, zajmujący się gromadzeniem danych i rejestrowaniem, analizą, kodowaniem klinicznym i morfologicznym zbioru, pracownik Wielkopolskiego Rejestru Nowotworów dr n. med. Marek Porzegowski starszy asystent, pracuje na Oddziale Chirurgii Onkologicznej II w Wielkopolskim Centrum Onkologii prof. UM dr hab. n. med. Andrzej Roszak Ordynator Oddziału Radioterapii i Onkologii Ginekologicznej w Wielkopolskim Centrum Onkologii mgr Małgorzata Rymarczyk-Wciorko asystent, zajmujący się gromadzeniem danych i rejestrowaniem, analizą, kodowaniem klinicznym i morfologicznym zbioru, pracownik Wielkopolskiego Rejestru Nowotworów dr hab. n. med. Janusz Skowronek Kierownik Zakładu Brachyterapii w Wielkopolskim Centrum Onkologii, przewodniczący Oddziału Poznańskiego Polskiego Towarzystwa Onkologicznego, wiceprzewodniczący Polskiego Towarzystwa Brachyterapii, członek: ASTRO, ESTRO, ABS, PTRO dr n. med. Erwin Strzesak Kierownik Działu Ewidencji Świadczeń Medycznych / Pełnomocnik Dyrektora Wielkopolskiego Centrum Onkologii ds. Rozliczeń dr n. med. Maciej Strzyżowski Wielkopolski Konsultant Wojewódzki ds. Urologii lic. Beata Szczęch inspektor ds. koordynacji rejestru nowotworów, zajmujący się gromadzeniem danych i rejestrowaniem, analizą, kodowaniem klinicznym i morfologicznym zbioru, pracownik Wielkopolskiego Rejestru Nowotworów dr n. med. Marek Teresiak Ordynator Oddziału Chirurgii Onkologicznej II w Wielkopolskim Centrum Onkologii mgr Maciej Trojanowski Kierownik Wielkopolskiego Rejestru Nowotworów w Wielkopolskim Centrum Onkologii, pracownik Biura Programu Prewencji Pierwotnej Teresa Wosicka starszy statystyk, zajmujący się gromadzeniem danych i rejestrowaniem, analizą, kodowaniem klinicznym i morfologicznym zbioru, pracownik Wielkopolskiego Rejestru Nowotworów 4

5 Słowo wstępne Nowotwory złośliwe stanowią istotny problem zdrowotny i ekonomiczny polskiego społeczeństwa biorąc pod uwagę prognozy dotyczące tempa starzenia się naszej populacji problem ten będzie narastał. Wielkopolska jest regionem wysokiego ryzyka zachorowania na nowotwory. W 2010 roku pod względem współczynników standaryzowanej zachorowalności tak mężczyźni jak i kobiety w Wielkopolsce zajmowali 2 miejsce pośród 16 województw. Pod względem współczynników standaryzowanych umieralności mężczyźni w Wielkopolsce zajmowali miejsce 4, Wielkopolanki 6. Zakładając tylko jednoprocentowy roczny wzrost liczby nowych przypadków (a w 2010 roku wzrost przypadków w stosunku do roku 2009 wyniósł prawie 5%) oraz stopniowe wydłużanie życia pacjentów (spowodowane wczesną diagnostyką oraz lepszą skutecznością leczenia) każdego roku liczba pacjentów, którymi opiekuje się onkologia wzrasta o kilka kilkanaście procent. Struktura zachorowań w Wielkopolsce podobna jest do zachorowań notowanych w innych krajach Europy Zachodniej. Jeśli analizować będziemy zachorowalność w liczbach bezwzględnych u obu płci ogółem, to na pierwszym miejscu znajduje się rak płuca, na drugim rak piersi, na trzecim rak jelita grubego (C18 C21). Wśród mężczyzn najczęściej występującymi nowotworami złośliwymi są: płuco (C34), jelito grube (C18 C21), prostata (C61). U kobiet najczęstszym jest rak piersi (C50), jelito grube (C18 C21), płuco (C34). Ponad co trzeci przypadek zgonu z przyczyn nowotworu złośliwego u mężczyzn spowodowany jest rakiem płuca. Po raz kolejny w Wielkopolsce w 2010 roku także u kobiet nowotwór ten stał się pierwszą przyczyną zgonu. Niemniej obserwowana tak w Polsce jaki i Wielkopolsce większa liczba zarejestrowanych zgonów niż zachorowań nie wynika z błędów merytorycznych, czy też niskiej kompletności rejestracji, lecz jest efektem z jednej strony obserwowanego od 20 lat spadku palaczy (co przekłada się na spadek nowych zachorowań), z drugiej zaś zwiększenia odsetka 5-letnich przeżyć. Tegoroczny biuletyn Nowotwory złośliwe w Wielkopolsce, ma na celu publikację danych o występowaniu nowotworów złośliwych w Wielkopolsce oraz ich zróżnicowaniu pod względem geografii powiatów, płci i umiejscowienia. Dodatkowo obecna, 9 edycja naszego wydawnictwa omawia szczegółowo sześć lokalizacji nowotworów złośliwych, które w naszej ocenie stanowią największe wyzwanie dla zdrowia publicznego w województwie wielkopolskim. W biuletynie zawarte zostały tylko podstawowe dane z zakresu epidemiologii nowotworów złośliwych w Wielkopolsce. Uzyskanie bardziej szczegółowych informacji jest możliwe w Zakładzie Epidemiologii i Profilaktyki Nowotworów Wielkopolskiego Centrum Onkologii, tel Równocześnie uprzejmie informujemy, iż na stronie internetowej Wielkopolskiego Centrum Onkologii w zakładce znajdują się dodatkowe informacje o działalności Wielkopolskiego Rejestru Nowotworów, dostępne są tam również elektroniczne wersje biuletynów od nr 1 do 9. Istnieje również możliwość wypełnienia i wydrukowania ze strony WRN elektronicznego formularza PDF Karty Zgłoszenia Nowotworu Złośliwego. Preface Cancer represents a significant health and economic issue for Polish society. In view of the forecasts concerning the aging of the country s population, the problem is bound to grow even more acute. Greater Poland is a region of high cancer risk. In terms of standardized morbidity ratio, in 2010 Greater Poland is ranked second both for females and males among 16 Poland s provinces. As for standardized mortality ratio, female population of Greater Poland is ranked sixth and male population fourth. Assuming an annual growth in the number of newly diagnosed cases of just 1 percent (5 percent growth in 2010 compare to 2009) and a gradual extension of patients life span (due to early diagnosis and improved treatment efficacy), the number of patients taken care of by the oncologist unit increases every year by several percent. The morbidity structure in the region of Greater Poland is similar to that in other West European countries. If we analyze the incidence in absolute numbers in both sexes in general, the first is lung cancer, followed by breast cancer, the third colorectal cancer (C18-C21). Among men, the most common malignancies are lung (C34), colorectal (C18-C21), prostate (C61). In women, breast cancer is the most common (C50), colon (C18-C21), lung (C34). More than one in three chance of dying from causes cancer in men is caused by lung cancer. Once again, in Greater Poland in 2010 this type of cancer in women has become the first cause of death. However, as observed in Poland and Greater Poland registration of more lung cancer deaths than the new cases is not due to factual errors, or low registration completeness, but it is one side effect of the observed decline of number of smokers in last 20 years (which translates into a decline in new cancer cases), on the other improvement of 5-year survival rates. In addition, the 9th edition of our bulletin discusses in detail six cancer locations which, as we believe, represent the greatest challenge for the public health in Greater Poland province. This year s bulletin, Cancer Incidence in Greater Poland, aims to publish data on the occurrence of cancers in Greater Poland and their diversity in terms of geography, counties, gender and location. It contains only the basic data on cancer epidemiology in the region. For more details, please refer to the Cancer Epidemiology and Prophylaxis Department at the Greater Poland Cancer Centre, tel Further information on the activity of the Greater Poland Cancer Registry, as well as electronic copies of all the previous issues, is available at the Greater Poland Cancer Centre website under the tab pl/wrn, There is also an ability to fill in and print the electronic version of Cancer Notification Form (in PDF). dr n. med. Jerzy J. Mazurek Z-ca Dyrektora ds. Lecznictwa Wielkopolskie Centrum Onkologii 5

6 Nowotwory złośliwe w Wielkopolsce w 2010 roku / Cancer in the region of Greater Poland, 2010

7 Nowotwory złośliwe w Wielkopolsce w 2010 roku / Cancer in the region of Greater Poland, 2010 Województwo wielkopolskie w podziale na powiaty Greater Poland region by province (!-# ( % * % -# ) # + %$ - %!"($ % #$ $' (" %, %!$ ' ( & % ' % & " %!$, % #! %$ # % %! -#! % %-# + Rycina 3. Wielkopolska na tle Polski oraz województwo wielkopolskie w podziale na powiaty Ryc. 1. Wielkopolska na tle Polski oraz województwo wielkopolskie w podziale na powiaty. Fig. 1. Localization of Greater Poland in Poland, districts of the Greater Poland province.

8 Rozdział 1 / Chapter 1 Agnieszka Dyzmann-Sroka, Wiesława Myślińska, Wiesława Olenderczyk, Agata Plucińska, Małgorzata Rymarczyk- Wciorko, Beata Szczęch, Maciej Trojanowski, Teresa Wosicka, Lucyna Kramer 1.1. Streszczenie W 2010 roku do Wielkopolskiego Rejestru Nowotworów zgłoszono nowych zachorowań (6 722 u mężczyzn i u kobiet). W stosunku do roku 2001 liczba nowych zachorowań wzrosła o przypadków (tj. 26%). W porównaniu do roku 2009 liczba nowo zarejestrowanych przypadków u mężczyzn wzrosła o 168, u kobiet o 447. Biorąc pod uwagę, iż szacunkowa kompletność rejestracji w województwie wielkopolskim wynosi 99%, (niedorejestrowanie kształtuje się na poziomie 3% u mężczyzn i 0% u kobiet), szacuje się, iż około 200 zachorowań nie zostało zgłoszonych do rejestru. W ciągu ostatnich 10. lat obserwowano tak w Polsce jak i w Wielkopolsce ciekawe zmiany współczynników standaryzowanych zachorowalności. W przypadku mężczyzn w Polsce współczynniki zachorowalności uległy zwiększeniu z 247/10 5 do 251/10 5 (tj. o 4 pkt.), dla Wielkopolski był to wzrost z 274/10 5 do 287/10 5 (tj. aż o 13 pkt.). Dla kobiet w Polsce współczynniki zachorowalności uległy zwiększeniu z 183/10 5 do 205/10 5 (tj. o 22 pkt.), dla Wielkopolski był to wzrost z 215/10 5 do 235/10 5 (tj. o 20 pkt. ryc. 2). Takie współczynniki sytuowały Wielkopolan na 5. miejscu w 2001 roku w 2010 jest to pozycja 2. W przypadku Wielkopolanek sytuacja nie uległa zmianie, tak w 2001 jak i 2010 roku jest to miejsce 2. Powyższe dane pozwalają na wysnucie wniosku, iż nadal zachorowalność obserwowana u mężczyzn jest wyższa od zachorowalności u kobiet, a zachorowalność w Wielkopolsce osiąga współczynniki wyższe niż średnia dla Polski. To oznacza, że nowotwory złośliwe pozostają istotnym wyzwaniem dla zdrowia publicznego. Obserwowane trendy zachodzące w częstości zachorowań na nowotwory złośliwe wykazują przede wszystkim zmiany wśród zachorowań na nowotwory związane z ekspozycją na dym tytoniowy, szczególnie w populacji mężczyzn. W przypadku mężczyzn następują korzystne zmiany polegające na zmniejszaniu odsetka palących, co przekłada się na zmniejszającą się częstość zachorowań na nowotwory płuc. Na początku trend ten dotyczył młodych mężczyzn, a od początku lat 90. także mężczyzn w średnim wieku. Należy pamiętać, że nowotwory płuca nadal pozostają pierwszą przyczyną zachorowań i zgonów na nowotwory złośliwe u mężczyzn (stanowiąc niemal 19% ogółu zachorowań i 29% zgonów). Schorzeniem, które w ostatnich latach wykazywało największą dynamikę wzrostu, a od 2009 wykazuje tendencję spadkową, stanowiąc trzeci co do częstości występowania u mężczyzn jest nowotwór złośliwy gruczołu krokowego. W przypadku kobiet obserwowany od 1999 roku wzrost zachorowalności na nowotwór złośliwy płuca uległ zatrzymaniu w 2009, po czym w 2010 znowu wzrósł kolejny rok pokaże czy tendencja ta utrzyma się. W przypadku raka szyjki macicy najwyższą zachorowalność w ciągu ostatnich kilkunastu lat zarejestrowano w 2005 rok, po czym ulegała ona wahaniom, w 2010 roku liczba zachorowań zbliżona jest do roku 2009, a więc można mówić o pewnej stabilizacji. Zgodnie z oczekiwaniami nastąpił wzrost zarejestrowanych zachorowań na nowotwór złośliwy sutka u kobiet. Po interwencji Wielkopolskiego Rejestru Nowotworów w jednostkach realizujących ministerialny Program Badań Przesiewowych w Kierunku Wczesnego Wykrywania Raka Jelita Grubego dla osób w wieku lat, w szpitalach zajmujących się leczeniem chorych oraz Zakładach Patomorfologii zgodnie z oczekiwaniami zaobserwowano wzrost zgłoszonych do Rejestru nowych rozpoznań raka jelita Ryc. 2. Zmiany współczynników standaryzowanych zachorowalności na nowotwory złośliwe w Polsce i Wielkopolsce w latach (dane z Krajowego Rejestru Nowotworów). Fig. 2. Changes in the standardized cancer morbidity rates in Poland and the Greater Poland region in (data from the National Cancer Registry). 8

9 grubego (C18-C21). W Wielkopolsce, podobnie jak w Polsce, trzy zjawiska decydują o wysokim zagrożeniu populacji nowotworami. Są to: ekspozycja na czynniki ryzyka (przede wszystkim dym tytoniowy), opóźnienie we wprowadzeniu populacyjnych programów wczesnej diagnostyki i leczenia nowotworów jelita grubego, piersi, szyjki macicy [1] oraz starzenie się społeczeństwa (w ciągu 12. lat populacja mężczyzn w wieku lat wzrosła o 39%, kobiet o 35%). Zgodnie z definicją Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) populacja uznawana jest za: młodą, gdy tylko 4% jej członków przekracza 65 lat, dojrzałą, gdy waha się pomiędzy 4 a 7%, starą, gdy ponad 7% populacji ma więcej niż 65 lat. Tak w Polsce jak i Wielkopolsce odsetek osób w wieku 65+ wynosi aktualnie 13% - zgodnie z prognozami (European Economy 2/2009) w 2060 roku będzie to 36%, co sytuuje Polskę na 1. miejscu pośród 27 krajów Unii Europejskiej (ryc. 3). Pamiętać należy, że ryzyko zachorowania na nowotwory złośliwe rośnie wprost proporcjonalnie do wieku. W związku z globalnym starzeniem się społeczeństwa należy oczekiwać wzrostu zachorowalności na choroby przewlekłe, w tym nowotwory złośliwe. W 2008 roku zarejestrowano na Świecie około tys. zachorowań, WHO szacuje, że w 2030 roku będzie to około tys. [1] (Tabela 1.). W 2010 roku Główny Urząd Statystyczny zarejestrował w Wielkopolsce zgonów z przyczyn nowotworów złośliwych (tj u mężczyzn i u kobiet). Także pod względem współczynników standaryzowanych. W przypadku mężczyzn w Polsce współczynniki umieralności uległy zmniejszeniu z 204/10 5 do 178/10 5 (tj. o 26 pkt.), dla Wielkopolski był to spadek podobny tj. z 212 do 191 (o 21 pkt.). Dla kobiet w Polsce spadek ten był mniejszy, współczynniki umieralności zmniejszyły się z 108/10 5 do 99/10 5 (tj. o 9 pkt.), dla Wielkopolski był to spadek z 119 do 105 (tj. o 14 pkt.- ryc. 4). Takie współczynniki sytuowały Wielkopolan na 5. miejscu w 2001 roku w 2010 jest to pozycja 4., w przypadku Wielkopolanek była to pozycja 2. w 2001 roku, w 2010 jest to miejsce 6. Nie budzi wątpliwości fakt, iż umieralność jest prostą konsekwencją zachorowalności, dlatego też umieralność obserwowana u mężczyzn jest wyższa od umieralności u kobiet. W przypadku zmian w poziomie standaryzowanych współczynników umieralności na nowotwory nie zaobserwowano istotnych różnic pomiędzy Polską a Wielkopolską podobnych jak w przypadku zachorowalności, co potwierdza Ryc. 3. Odsetek populacji w wieku 65+ (27 krajów Unii Europejskiej). Fig. 3. The proportion of population aged 65+ (EU27). 9

10 Tabela 1. Prognozowany wzrost liczby nowych zachorowań na nowotwory złośliwe (w milionach). Table 1. Forecast growth in the number of new cancer cases (in millions). Region Cases 2008 Cases 2030* World 12,4 26 Africa 0,7 1,6 Europe 3,4 5,5 East Mediterranean 0,5 1,2 Pan-America 2,6 6,4 South-East Asia 1,6 3,7 Western Pacific 3,7 8,1 * założony 1% roczny wzrost / assumed annual 1% growth Ryc. 4. Zmiany współczynników standaryzowanych umieralności na nowotwory złośliwe w Polsce i Wielkopolsce w latach Fig. 4. Changes in the standardized cancer mortality rates in Poland and the Greater Poland region in efektywność działań podejmowanych przez Rejestry na rzecz poprawy kompletności w ostatnich kilku latach. Summary In 2010, a total 13,581 new cancer cases were reported to the Greater Poland Cancer Registry (6,722 in men and 6,859 in women). The number of new cases increased by 2,780 (26%) as compared to In comparison to 2009, the number of newly registered cases in men rose by 168, in women by 447. Considering that the completeness of registration in the Greater Poland province is 99% (unregistered cases represent 3% in men and 0% in women), around 200 cancer cases are estimated not to have been reported to the Registry. Interesting changes in the standardized morbidity rates have been observed both in Poland and Greater Poland region over the recent ten years. For men, the morbidity rates in Poland have increased from 247/10 5 to 251/10 5 (i.e. by 4 points), while in Greater Poland from 274/10 5 to 287/10 5 (i.e. by as much as 13 points). For women, the morbidity rates in Poland have increased from 183/105 to 205/10 5 (i.e. by 22 points), while in Greater Poland from 215/10 5 to 235/10 5 (i.e. by 12 points see Fig. 2). Such rates made the male population of Greater Poland to be ranked 5th among all regions of Poland in 2001, and 2nd in For the female population, the place in the ranking has not changed, being 2nd both in 2001 and in The above data lead to the conclusion that observed male morbidity continues to be higher than that observed in women, while the morbidity in the region of Greater Poland is higher than the Poland s average. This means that malignancies remain to be a major challenge for public health care. Trends observed in cancer 10

11 incidence indicate a pronounced change in cancer morbidity related to the exposure to tobacco smoke, particularly among the male population. The proportion of smokers in the male population is found to decrease, which translates into a falling incidence of lung cancer. Initially, this trend was limited to young men, but since the early 1990s it has also been observed with middle-aged male population. Nevertheless, It needs to be remembered that lung cancer remains to be the leading cause of cancer morbidities and mortalities in men, accounting for nearly 19% of total mortalities and 29% of total mortalities. Prostate cancer is the type of the highest incidence growth rate in the recent years and the one that has shown a falling tendency since 2009, representing the third most prevalent malignancy in men. For women, the incidence of lung cancer, which has been observed to grow since 1999, levelled off in 2009 to rise again in The next year will show whether the tendency is sustained or not. In the case of cervical cancer, the highest morbidity in recent years was recorded in 2005, then it was found to fluctuate. The incidence in 2010 was similar to that in 2009 to prove a sort of stability. The incidence of breast cancer in women has increased, as expected. Also expectedly, following the Greater Poland Cancer Registry s intervention in institutions carrying out the ministerial screening programme for early detection of colorectal cancer for people aged 50-65, the number of newly diagnosed cases of colorectal cancer (C18-C21) at involved hospitals and pathomorphology units was found to increase. In the region of Greater Poland, as in other parts of Poland, the population s high exposure to cancer is determined by three factors. Exposure to risk agents (primarily tobacco smoke); delay in the introduction of nation-wide programmes for early diagnostics and treatment of colon, breast, and cervix cancer [1]; and ageing of society (over last twelve years, the male population aged increased by 39%, while the female population increased by 35%). According to the World Health Organisation s (WHO) definition, a population is considered to be: young when only 4% of its members is older than 65 years, mature, when the rate ranges between 4 and 7%, old when over 7% of its members is older than 65 years. In Poland and Greater Poland alike, the proportion of population aged 65+ is currently 13%. According to the forecasts of the European Economy 2/2009 that proportion will rise to reach 36% in 2060 putting Poland ahead of the other 26 European Union countries (Fig. 3). It needs to be borne in mind that the risk of cancer grows proportionally to age. In view of the global ageing of the population, the incidence of chronic diseases, including cancer, is expected to grow. In 2008, around 12,400,000 new cases were registered worldwide; WHO estimates around 26,400,00 in [7] (Table 1). In 2010, the Central Statistical Office registered 8,218 cancer deaths in Greater Poland (4,603 men and 3,615 women). Also in respect of standardized morbidity rates, some notable changes have been observed both in Poland and the Greater Poland region over the recent ten years. For men, the mortality rates in Poland have decreased from 204/10 5 to 178/10 5 (i.e. by 26 points); and a similar fall from 212/10 5 to 191/10 5 (by 21 points) has been observed in Greater Poland. For women, the nationwide decrease in the mortality rate was smaller: from 108/10 5 to 99/10 5 (i.e. by 9 points), and in Greater Poland from 119/10 5 to 105/10 5 (i.e. by 14 points Fig. 4). Such rates made the male population of Greater Poland to be ranked 5th among all regions of Poland in 2001 (versus 4th place in 2010), whereas the female population ranked 2nd in 2001 versus 6th in Mortality rate is beyond any doubt a direct consequence of morbidity rate; therefore, mortality observed in men is higher than in women. As far as changes in the standardized cancer mortality rates are concerned, no significant differences have been found between Poland and the region of Greater Poland, contrary to recorded morbidity rates, thus confirming the efficacy of actions taken in recent years by cancer registries to improve the completeness of registration Wstęp Niniejsza publikacja zawiera dane o występowaniu nowotworów złośliwych w województwie wielkopolskim, które zostały zróżnicowane pod względem płci, powiatu, wieku i ich umiejscowienia (zgodnie z X Rewizją Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych). Introduction This publication contains data on incidence of cancer in the Greater Poland province, broken down into gender, district, age and location (as defined by the 10th Revision of the International Classification of Diseases and Related Health Problems). 11

12 1.3. Opis regionu Województwo wielkopolskie jest jednym z największych w Polsce zarówno pod względem powierzchni (drugie miejsce w kraju km 2 ) jak i liczby mieszkańców (trzecie miejsce ) (tab. 2). Gęstość zaludnienia wynosi 115 os/km 2. Ponad 55,9% populacji województwa mieszka w miastach (odsetek ten powoli spada na rzecz mieszkańców wsi) dla badanego roku liczba ludności mieszkającej na wsi wzrosła o 0,2 pkt. % tj. do 44,1%. Populację województwa w większości stanowią kobiety, na 100 mężczyzn przypada 106 kobiet. Wielkopolska składa się z 31 powiatów ziemskich i 4 grodzkich, w skład powiatów wchodzi 226 gmin (118 wiejskich, 89 miejsko-wiejskich i 19 miejskich). Tabela 2. Ludność woj. wielkopolskiego wg płci i powiatów w 2010 roku. (Dane z GUS na dzień 31 XII 2010). Table 2. Population in Greater Poland, by gender and districts in Nazwa powiatu Name of district ludności ogółem Total population Mężczyźni Male Kobiety Female chodzieski czarnkowsko-trzcianecki gnieźnieński gostyński grodziski jarociński kaliski kępiński kolski koniński kościański krotoszyński leszczyński międzychodzki nowotomyski obornicki ostrowski ostrzeszowski pilski pleszewski poznański rawicki słupecki szamotulski średzki śremski turecki wągrowiecki wolsztyński wrzesiński złotowski m. Kalisz m. Konin m. Leszno m. Poznań Wielkopolska

13 Description of the region Greater Poland is one of Poland s largest provinces both in terms of area (second largest with the area of 29,825 sq. km) and population (third most populous with people) (Tab. 2). The population density is 115 people per sq. kilometer. Greater Poland consists of 31 land districts and 4 urban districts. More than 55.9% of the population in the region live in cities (this percentage is slowly decreasing in favor of the rural population) in the analyzed period of time, the number of people living in rural areas increased by 0.2% ie 44.1%. The majority of population in the region are women, at 100 males 106 females. Greater Poland consists of 31 administrative districts and 4 borough, consisting of 226 counties (118 rural, 89 rural urban and 19 urban) Karta Zgłoszenia Nowotworu Złośliwego (MZ/N-1a) Obecnie obowiązującą w Polsce jest ustawa z dnia 29 czerwca 1995 roku o statystyce publicznej (Dz. U. z 1995 r., nr 88, poz. 439 ze zm.). Rejestr Nowotworów zbiera dane na podstawie Karty Zgłoszenia Nowotworu Złośliwego (KZNZ). Od 1962 roku obowiązywała KZNZ nosząca symbol MZ/N1, która została zmodyfikowana w latach 80 i obowiązywała do 2002 roku jako karta MZ/N1a. W 2003 roku do karty wprowadzono zestaw informacji identyfikujących placówkę służby zdrowia. Wzór obecnie obowiązującej KZNZ, która nosi symbol MZ/N 1a (ryc. 5), został opublikowany w załączniku Wzory formularzy sprawozdawczych kwestionariuszy i ankiet statystycznych stosowanych w badaniach statystycznych (Dz. U. z 2004 r., nr 285, poz. 2849) oraz zmieniony na drodze Rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów zmieniającego Rozporządzenie w sprawie określenia wzorów formularzy sprawozdawczych, objaśnień co do sposobu ich wypełniania oraz wzorów kwestionariuszy i ankiet statystycznych stosowanych w badaniach statystycznych ustalonych w programie badań statystycznych statystyki publicznej na rok 2007 (Dz. U. z 2007 r., nr 114, poz. 779). Rejestracja nowotworów w 2010 roku odbywała się na podstawie Rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie programu badań statystycznych statystyki publicznej na rok 2010 (Dz. U. z 2010 r., nr 3, poz. 14). Rozporządzenie to zobowiązuje wszystkie jednostki służby zdrowia i poszczególnych lekarzy do wypełniania KZNZ dla pacjentów przy pierwszym rozpoznaniu lub podejrzeniu nowotworu; przy wizytach kontrolnych, w czasie których zostanie stwierdzona zmiana mająca związek z leczeniem lub postępem choroby oraz na podstawie karty zgonu, jeśli przyczyną był nowotwór złośliwy. Zgłoszeniu podlegają choroby nowotworowe oznaczone w X Rewizji Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych kodami C00 C97 oraz nowotwory in situ (D00 D09). Zgodnie z w/w rozporządzeniem dane za 2010 rok zebrane w Wielkopolsce na podstawie Kart Zgłoszenia Nowotworu Złośliwego zostały przesłane przed 30 czerwca 2012 roku przez Wielkopolski Rejestr Nowotworów do Krajowego Rejestru Nowotworów (z siedzibą w Centrum Onkologii Instytucie w Warszawie), gdzie po weryfikacji zostały one włączone w ogólnopolski raport roczny (dane dostępne na stronie Dane publikowane przez Rejestry Wojewódzkie mogą różnić się od publikowanych w Biuletynie Krajowego Rejestru Nowotworów, gdyż Rejestry uzupełniają je na bieżąco. Cancer Notification Form The area of cancer registration is currently regulated by the Law of 29 June 1995 on public statistics (Journal of Laws of 1995, No. 88, item 439 as amended). A cancer registry collects data based on Cancer Notification Forms (CNFs). The currently applicable CNF version has the reference of MZ/N 1a (Fig. 4). The registration procedure in 2009 was based on the Council of Ministers Regulation on Programme of Statistical Surveys of the Public Statistics for 2009 (Journal of Laws of 2008, No. 221, item 1436). The Regulation requires all health care institutions and individual doctors to complete CNFs for patients with newly diagnosed or suspected cancer; at control visits where a change is found to affect treatment or disease progression; or based on a death certificate, if the death is caused by cancer. Eligible for registration are malignancies coded in the 10th Revision of the International Classification of Diseases and Related Health Problems as C00 C97, and in situ neoplasms (D00 D09). INSTRUKCJA WYPEŁNIANIA KARTY ZGŁOSZENIA NOWOTWORU ZŁOŚLIWEGO Zasady ogólne Karta Zgłoszenia Nowotworu Złośliwego MZ/N 1a (ryc. 5) służy do zgłaszania wykrytych przypadków nowotworów złośliwych przez placówki publicznej i niepublicznej służby zdrowia na terenie całego kraju. Kartę należy wypełniać: przy pierwszym rozpoznaniu lub podejrzeniu nowotworu, przy wizytach kontrolnych, w czasie których zostanie stwierdzona zmiana mająca związek z leczeniem lub postępem choroby, na podstawie karty zgonu, jeśli przyczyną był nowotwór złośliwy. 13

14 Ryc. 5. Wzór Karty Zgłoszenia Nowotworu Złośliwego. Fig. 5. Model Cancer Notification Form. 14

15 Zgłoszeniu podlegają choroby nowotworowe oznaczone w X Rewizji Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych numerami C00 C97 oraz D00 D09. ZASADY WYPEŁNIANIA KARTY Kartę należy wypełniać czytelnie, czarnym lub niebieskim kolorem, używając drukowanych liter, a pole kodowe zaznaczyć symbolem X wewnątrz obszaru pola. Kartę można również wypełnić elektronicznie na stronie Wielkopolskiego Rejestru Nowotworów ( ale wówczas należy pamiętać, aby wypełnioną kartę wydrukować, podpisać i przesłać do WRN! Pole 1. Należy zaznaczyć, czy pacjent ma wypełnianą kartę KZNZ po raz pierwszy, czy jest to jego kolejna karta. Pole 2. Nie wypełniać (wypełnia właściwy rejestr nowotworów złośliwych). Pole 3. Należy wstawić nazwę lub pieczątkę jednostki zgłaszającej oraz wpisać jej numer REGON. Pole 4. Należy wpisać pełny numer PESEL. Pole 5. Należy wpisać datę urodzenia według ustalonego formatu (rrrr mm dd). Pole 6. Należy zaznaczyć znakiem X odpowiednią płeć. Pole 7. Należy wpisać aktualne nazwisko pacjenta. Pole 8. Należy wpisać imię (imiona) pacjenta. Pole 9. Przy zmianie nazwiska należy podać również to nazwisko, które pacjent nosił w czasie postawienia diagnozy czy poprzednich zgłoszeń. Pole 10. Należy wpisać miejscowość, w której pacjent jest zameldowany na stałe. Pole 11. Nie wypełniać (wypełnia właściwy rejestr onkologiczny). Pole 12. Należy wpisać ulicę, nr domu i mieszkania pacjenta w miejscu zamieszkania. Pole 13. Należy wpisać gminę, w której leży miejscowość. Pole 14. Należy wpisać powiat, w którym leży miejscowość. Pole 15. Należy wpisać województwo, w którym leży miejscowość. Pole 16. Należy zaznaczyć znakiem X rodzaj wykonywanego zajęcia. Pole 17. Należy zaznaczyć znakiem X ukończoną przez pacjenta szkołę. Pole 18. Należy wpisać datę rozpoznania nowotworu według ustalonego formatu (rrrr mm dd). Pole 19. Należy wpisać datę porady ambulatoryjnej według ustalonego formatu (rrrr mm dd). Pole 20. Należy wpisać datę przyjęcia do szpitala według ustalonego formatu (rrrr mm dd). Pole 21. Należy wpisać datę wypisu ze szpitala według określonego formatu (rrrr mm dd). Pole 22. Należy wpisać datę zgonu pacjenta według ustalonego formatu (rrrr mm dd). Pole 23. Należy zaznaczyć znakiem X miejsce zgonu pacjenta (hospicjum należy do kategorii inne). Pole 24. Pole 25. Pole 26. Pole 27. Pole 28. Pole 29. Pole 30. Pole 31. Pole 32. Pole 33. Pole 34. Pole 35. Pole 36. Pole 37. Pole 38. Pole 39. Należy zaznaczyć znakiem X przyczynę zgonu. Nie wpisywać rozpoznania klinicznego ICD-10. Pamiętać, aby w miejscu na opis wpisać rozpoznanie kliniczne z dokładnym umiejscowieniem nowotworu (także tkanki krwiotwórczej i układu chłonnego), precyzując czy chodzi o umiejscowienie pierwotne, czy przerzut, a pierwotny punkt wyjścia jest nieznany. Należy zaznaczyć czy rozpoznany nowotwór jest pierwszym nowotworem, czy jest to kolejny, różny histologicznie nowotwór. Nie należy zakreślać pól w przypadku przerzutów. W wypadku nowotworów umiejscowionych w narządach parzystych należy podać stronę ciała pacjenta, po której znajduje się nowotwór. Jeżeli chory nie miał badania histopatologicznego, w polu należy zakreślić nie pobrano materiału do badania. Jeżeli nie otrzymano jeszcze wyniku badania, należy zakreślić pobrano wycinek badanie w toku. Jeżeli wynik badania był ujemny, należy zakreślić wynik negatywny, jeśli zaś badanie potwierdziło występowanie nowotworu, należy podać pełne rozpoznanie histopatologiczne lub zakreślić wynik pozytywny. Nie wpisywać kodu histopatologicznego. Pamiętać, aby w miejscu na opis wpisać pełne rozpoznanie histopatologiczne. Należy zakreślać stadium zaawansowania choroby nowotworowej według klasyfikacji TNM. Jeżeli diagnostyka TNM nie jest możliwa, należy określić stadium zaawansowania choroby. Jeżeli nie wykonano badania histopatologicznego, należy zakreślić, jakie inne badania były podstawą rozpoznania nowotworu. Wskazywanie innych badań, których rezultat nie posiada istotnej wartości diagnostycznej, jest niecelowe. Laparotomię należy zaznaczyć jako operację wywiadowczą. Należy określić, jakie metody leczenia skojarzonego zastosowano u pacjenta (kolejność nieistotna). Należy zakreślić, jakiemu leczeniu przeciwnowotworowemu nieskojarzonemu poddano dotychczas pacjenta (operacja wywiadowcza nie jest leczeniem chirurgicznym). Możliwe jest zaznaczenie kilku pól. Należy określić rodzaj leczenia, zaznaczając jedną z przewidzianych w karcie możliwości. Należy wpisać datę wypełnienia karty według ustalonego formatu (rrrr mm dd). Pole na podpis lekarza wypełniającego kartę oraz numer statystyczny lekarza. Nie wypełniać. Czytelny podpis i pieczęć lekarza. 15

16 1.5. Wielkopolski Rejestr Nowotworów W swojej historii Rejestr obejmował zasięgiem różne obszary. Do 1998 roku rejestry w Polsce dzieliły się na wojewódzkie i regionalne (te obejmowały kilka województw). I tak Wielkopolski Rejestr Nowotworów obejmował opieką województwa: kaliskie, konińskie, leszczyńskie, pilskie, poznańskie, zielonogórskie. Od 1999 roku (kiedy na skutek reformy administracyjnej z dotychczasowych 49 województw utworzono 16 liczba rejestrów została zwiększona do 16), stąd obecnie Wielkopolski Rejestr Nowotworów obejmuje 31 powiatów ziemskich oraz 4 miasta na prawach powiatu (Kalisz, Konin, Leszno, Poznań). Rejestr przechowuje dane w postaci papierowej oraz dodatkowo elektronicznie od roku 1980 dla miasta Poznania, a dla całego województwa od roku Zadaniem Rejestru jest zbieranie danych o zachorowaniach na nowotwory złośliwe, aktualizacja tych danych w bazie rejestru, wprowadzanie nowych zachorowań, obliczanie współczynników zachorowalności i umieralności, analiza zgromadzonych danych. Wielkopolski Rejestr Nowotworów gromadzi dane o zachorowaniach z określonego obszaru, o populacji dokładnie określonej co do jej struktury i wielkości. Dane pochodzące z Rejestru pozwalają opracować strategię resortową w zakresie ochrony zdrowia dla województwa wielkopolskiego oraz określają przyszłe potrzeby w zakresie liczby łóżek onkologicznych, liczby personelu oraz koniecznych zakupach sprzętu. Najważniejszym z zadań jakie stoją przed Rejestrem jest gromadzenie informacji, które mogą być wykorzystywane do badań naukowych, opracowań, publikacji, śledzenia losów pacjenta oraz w programach zwalczania nowotworów złośliwych. Nad bezpieczeństwem przetwarzania danych osobowych w Wielkopolskim Rejestrze Nowotworów, jako jednostce znajdującej się w strukturach Wielkopolskiego Centrum Onkologii, czuwa Administrator Bezpieczeństwa Informacji oraz Administrator Bezpieczeństwa Sieci i Systemów Informatycznych. Wszyscy pracownicy rejestru przeszli szkolenie i otrzymali imienne upoważnienia do przetwarzania danych osobowych w formie papierowej i elektronicznej, a kierownik rejestru posiada dodatkowo poświadczenie bezpieczeństwa upoważniające do informacji niejawnych stanowiących tajemnicę służbową. Greater Poland Cancer Registry Throughout its history, the Registry included different areas. Until 1998, the registers in Poland were divided into provincial and regional (These included several provinces). Greater Poland Cancer Registry covered: Kalisz, Konin, Leszno, Piła, Poznan, Zielona Góra. Since 1999 (when the result of the administrative reform of the existing 49 provinces created 16 - the number of registers has been increased to 16), so now it s scope of activity covers 31 land districts and four cities with the rights of a district (Kalisz, Konin, Leszno, Poznań). The Registry has been used to keep data in the paper form, and also electronically, for the city of Poznań since 1980 and for the rest of the province since The Registry s role is to collect data on cancer incidence, update its database, enter new cases, calculate morbidity and mortality ratios, and analyse collected data. The Greater Poland Cancer Registry collects data on cancer morbidity in a specific area, with regard to a population clearly defined in terms of structure and size. The safety of personal data processing in the Greater Poland Cancer Registry, as part of the Greater Poland Cancer Centre, is ensured by the Information Safety Administrator and IT Network and Systems Safety Administrator. All the Registry staff have been trained and individually authorised to process personal data in a paper and electronic form, and the Registry manager additionally holds a safety certificate authorising him or her to access confidential information constituting an official secret Metody statystyczne W biuletynie za rok 2010 zastosowano kilka podstawowych wskaźników statystycznych, są to: liczby bezwzględne, wskaźniki struktury, współczynniki surowe oraz standaryzowane według wieku. Bezwzględna liczba przypadków zachorowań (zgonów) na nowotwory złośliwe występująca w danej populacji w określonym przedziale czasu, zależy od wielkości tej populacji, jak i jej struktury wieku. Wskaźnik struktury przedstawiony w postaci odsetka, liczony do wszystkich zachorowań (zgonów) na nowotwory złośliwe w analizowanej populacji, odzwierciedla procentowy udział danego umiejscowienia np. raka szyjki macicy w odniesieniu do ogółu nowotworów zdiagnozowanych w analizowanym okresie czasu wśród danej populacji w tym przypadku kobiet. Współczynnik surowy zachorowalności (umieralności) określa liczbę zachorowań (zgonów) na badanej populacji, przy czym miara ta nie uwzględnia struktury wieku populacji. W biuletynie używane są także cząstkowe współczynniki zachorowalności (umieralności), które służą do określenia częstości występowania danego schorzenia w określonej grupie wieku (również na populacji). Statystyka zachorowalności (umieralności) musi być porównywalna w czasie i między różnymi populacjami. W tym 16

17 celu w naszej publikacji zastosowaliśmy metody, które uwzględniają populację oraz jej strukturę. W polskim społeczeństwie występują duże zmiany w strukturze wieku ludności, które są wynikiem wpływu II Wojny Światowej. Spośród wielu metod zapewniających porównywalność występowania chorób w różnych populacjach w biuletynie za rok 2010 zastosowano standaryzowany według wieku współczynnik zachorowalności (umieralności). Prognozuje on ile zachorowań (zgonów) wystąpiłoby w badanej populacji, gdyby struktura wieku tej populacji była taka sama jak struktura wieku populacji przyjętej za standardową (w publikacji standaryzację wyników wykonano metodą bezpośrednią, jako populację standardową przyjęto standardową populację świata ). Standaryzowany współczynnik zachorowalności (umieralności) SR oblicza się według następującego wzoru: Standaryzowany współczynnik zachorowalności (umieralności) - SR oblicza się według następującego wzoru: Wyznaczono wskaźniki 5-letnich przeżyć na podstawie tablic aktuarialnych z lat Obliczono również przedziały ufności dla w/w wskaźników i policzono średni czas przeżycia dla wybranych nowotworów. Z danych z lat obliczono wg modelu wykładniczego prognozę dla zachorowań i zgonów w kolejnych latach do roku 2020 według równania: gdzie: a, b współczynniki równania, t czas (kolejne lata). SR N i 1 N Prognoza = a+b^t 4. Statistical Wyniki methods Nowotwory złośliwe zwane potocznie RAKIEM (łac. cancer, gr. καρκινος rak, krab The 2010 bulletin employs a number of basic statistical indicators, such as: Absolute numbers, proportions, crude morski ) stanowią w większości krajów świata istotny problem epidemiologiczny i rates, rates standardized by gender. społeczny. Absolute Jeszcze number w of cancer 1965 cases roku (deaths) kiedy occurring powstawała in a given population Międzynarodowa over a specific period Agencja of time, depending nad on the Rakiem size of the population (IARC) and nowotwory its age structure. uważane były za chorobę współczesną, do Badań typową dla Proportion stylu expressed życia wysokorozwiniętych as a percentage, calculated relation krajów to the Europy total number Zachodniej, of cases (deaths) dzisiaj in the analysed 1/2 population; reflects a percentage share of a given cancer location, e.g. cervix, in the overall number of cancer cases zachorowań oraz 2/3 zgonów rejestrowanych jest w krajach średnio i nisko diagnosed within an analysed period in women. rozwiniętych Crude [7]. morbidity Problemem (mortality) specyficznym rate defines the number dla of naszego cancer cases kraju (deaths) jest per 100,000 niska population, skuteczność without leczenia taking spowodowana into account the population - jak age structure. wykazały badania przeprowadzone na zlecenie Ministerstwa The bulletin Zdrowia also uses - faktem, partial morbidity iż większość (mortality) rates Polaków serving to nie determine prowadzi the frequency zdrowego of a condition stylu in a specific age group (also per population of 100,000). życia [10]. The morbidity Przede (mortality) wszystkim statistics have wykazują to be comparable irracjonalną over time and across niechęć populations. do To this badań end, the profilaktycznych. methods we applied Większość in our publication zgłasza are of the kind się that take do into onkologa, consideration the gdy population choroba and its structure. jest Polish już zaawansowana, society has been a marked szanse with significant na całkowite changes in wyleczenie the age structure zdecydowanie as aftermath of the mniejsze. World War Two. O tym, Out of że Polacy many methods unikają ensuring badań comparability profilaktycznych disease incidence decydują in various populations, cztery in czynniki: our 2010 bulletin społeczny, we chose to appliedy a morbidity (mortality) rate standardized by age. It forecasts how many cancer incidences (deaths) would ekonomiczny, occur in a population, psychologiczny should the age structure i organizacyjny of that population [11]. be the same Dużą as that winę assumed ponoszą as a standard również one (in this funkcjonujące w społeczeństwie stereotypy. Diagnoza rak nadal kojarzona jest z wyrokiem śmierci. Poza unikaniem badań profilaktycznych Polacy odżywiają się nieprawidłowo, nie uprawiają sportu, palą papierosy, piją alkohol. Także w Wielkopolsce nowotwory złośliwe stanowią poważne wyzwanie dla zdrowia i gdzie: k i jest liczbą zachorowań (zgonów) w i tej grupie wieku, p i jest gdzie: liczebnością populacji w i tej grupie wieku, k i jest liczbą zachorowań (zgonów) w i-tej grupie wieku, i jest numerem grupy wieku (i=1,...,n), p i jest liczebnością populacji w i-tej grupie wieku, N jest i jest ilością numerem grupy wieku (i=1,...,n), (dla 5 letnich grup N=18), w i N jest ilością wagą grup wieku przypisaną (dla 5-letnich grup i-tej N=18), grupie wieku, wynikającą z rozkładu w i jest wagą przypisaną i-tej grupie wieku, wynikającą z rozkładu standardowej populacji świata. standardowej populacji świata. Z danych z lat obliczono według modelu wykładniczego prognozę zachorowalności i umieralności do roku 2020 według równania: Prognoza = a + b ^ t gdzie a, b współczynnik równania t czas (kolejne lata) Statystyki zgonów z przyczyn nowotworów złośliwych oraz liczebności populacji pochodzą z bazy Głównego Urzędu Statystycznego. ki p i w w i 1 17

18 18 publication, standardisation of results is made by the direct method). For the purpose of this study, standard population is understood as a standard world s population. Standardized morbidity (mortality) rate is calculated according to the following formula: Standaryzowany współczynnik zachorowalności (umieralności) - SR oblicza się według następującego wzoru: Z danych 1.7. Kompletność z lat rejestracji obliczono według modelu wykładniczego prognozę zachorowalności i umieralności do roku 2020 według równania: Prognoza = a + b ^ t W biuletynie w miejsce terminu zachorowalność używa się zarejestrowana zachorowalność, aby zwrócić uwagę, że opisywane dane o zachorowalności obciążone są pewnym niedorejestrowaniem. Jako najprostszą miarę kompletności rejestracji nowotworów złośliwych w poszczególnych województwach zastosowano wskaźnik Zachorowania/Zgony, który jest ilorazem liczby nowo zarejestrowanych zachorowań na nowotwory złośliwe ogółem do liczby zgonów z powodu nowotworów złośliwych ogółem w analizowanym czasie np. roku. Wzór t czas (kolejne lata) wskaźnika przedstawiono poniżej: W przypadku nowotworów charakteryzujących się krótkimi przeżyciami wskaźnik Za/Zg ma wartość bliską 1 (np. dla nowotworu złośliwego płuca Za/Zg = 0,9; kości 0,8; mózgu 1; wątroby 0,7; trzustki 0,8). W przypadku nowotworów złośliwych o lepszym rokowaniu wskaźnik Za/Zg powinien być znacząco większy niż 1 (np. dla nowotworu złośliwego sutka Za/Zg 2,6; jelita grubego 1,4; szyjki macicy 1,8 a dla jądra 6,5). Wartość wskaźnika Za/Zg może być bliska 1 w przypadku nowotworów rzadkich, zazwyczaj oznacza jednak znacznie zaniżoną rejestrację przypadków. Szacunkowy odsetek zarejestrowanych nowotworów złośliwych nazywamy kompletnością rejestracji oblicza się na podstawie następującego wzoru: gdzie W s jest wskaźnikiem Zachorowania/Zgony uznanym za standard. Do 2006 roku włącznie Za/Zg Ws = 1,5 (1,7 Za/Zg dla kobiet; 1,4 dla mężczyzn), od 2007 roku W s = 1,67 (1,9 dla kobiet; 1,5 dla mężczyzn). Równocześnie zachowana Za/Zg Za/Zg jest zasada: Za/Zg SR N i 1 N i gdzie: k i jest where: liczbą zachorowań (zgonów) w i tej grupie wieku, p i jest k i is liczebnością the number of incidences populacji (deaths) w in i the tej i-th age grupie group, wieku, i jest p i is numerem the size of the grupy population wieku in the (i=1,...,n), i-th age group, I is the number of the age group (i=1,...,n), N jest N is ilością the number grup of age wieku groups (for (dla 5-year 5 letnich groups, N=18), grup N=18), w i w i jest is the weight wagą assigned przypisaną to the i th age group, i-tej derived grupie from the wieku, distribution wynikającą in the standard world s z rozkładu population. standardowej populacji świata. ki p i w w i 1 gdzie a, b współczynnik równania Statystyki zgonów z przyczyn nowotworów złośliwych oraz liczebności populacji pochodzą z bazy Głównego Urzędu Statystycznego. 4. Wyniki Nowotwory złośliwe zwane potocznie RAKIEM (łac. cancer, gr. καρκινος rak, krab morski ) stanowią w większości krajów świata istotny problem epidemiologiczny i społeczny. Jeszcze w 1965 roku kiedy powstawała Międzynarodowa Agencja do Badań nad Rakiem (IARC) nowotwory uważane były za chorobę współczesną, typową dla stylu życia wysokorozwiniętych krajów Europy Zachodniej, dzisiaj 1/2 zachorowań oraz 2/3 zgonów rejestrowanych jest w krajach średnio i nisko rozwiniętych [7]. Problemem specyficznym dla naszego kraju jest niska skuteczność leczenia spowodowana - jak wykazały badania przeprowadzone na zlecenie Ministerstwa Zdrowia - faktem, iż większość Polaków nie prowadzi zdrowego stylu życia [10]. Przede wszystkim wykazują irracjonalną niechęć do badań profilaktycznych. Większość zgłasza się do onkologa, gdy choroba jest już zaawansowana, a szanse na całkowite wyleczenie zdecydowanie mniejsze. O tym, że Polacy unikają badań profilaktycznych decydują cztery czynniki: społeczny, ekonomiczny, psychologiczny i organizacyjny [11]. Dużą winę ponoszą również funkcjonujące w społeczeństwie stereotypy. Diagnoza rak nadal kojarzona jest z wyrokiem śmierci. Poza unikaniem badań profilaktycznych Polacy odżywiają się nieprawidłowo, nie uprawiają sportu, palą papierosy, piją alkohol. Także w Wielkopolsce nowotwory złośliwe stanowią poważne wyzwanie dla zdrowia publicznego, a biorąc pod uwagę tempo starzenia się populacji - problem ten będzie narastał. W roku 2008 w Wielkopolsce zarejestrowano nowych zachorowań (tj przypadków u mężczyzn i u kobiet), co w stosunku do roku 1999 oznacza wzrost o 25% (tj przypadków). W porównaniu do roku 2007 liczba

19 W warunkach idealnych kompletność rejestracji powinna być bliska 100%, tak aby porównywanie częstości występowania nowotworów pomiędzy rejestrami odzwierciedlało prawdziwe różnice w występowaniu nowotworów, bez błędów wynikających z procesu rejestracji. Registration completeness The completeness of the cancer registration in particular provinces was measured by the simplest possible way, that is by determining the Morbidity to Mortality ratio representing the proportion between the total number of newly registered cancer cases and the total number of cancer caused deaths in the analysed period, e.g. a year. The formula to calculate the ratio is as follows: The estimate proportion of registered cancer cases is referred to as registration completeness and calculated according to the following formula: where W s is the Morbidity/Mortality ratio recognised as standard. At the same time the following principle is Za/Zg followed: Za/Zg Za/Zg Za/Zg 1.8. Ocena kompletności i jakości rejestracji Od początku lat 80. XX wieku w Polsce obserwuje się poprawę kompletności rejestracji nowotworów. Na początku lat 80. prof. T. Koszarowski szacował niedorejestrowanie przypadków na około 30%, w następnych latach wskaźnik ten regularnie spadał osiągając 20% w roku 1990 i 5% w 1996 [1]. W wyniku strajku lekarzy w latach niektórzy z nich nie wypełniali kart MZ/N 1a i utracili ten nawyk, co spowodowało spadek kompletności rejestracji (w 2004 niedorejestrowanie wyniosło 10%). W roku 2010 wskaźnik Zachorowania/Zgony dla Wielkopolski ogółem wyniósł 1,7 (dla mężczyzn 1,5 i dla kobiet 1,9), co oznacza wzrost w porównaniu do 2009 roku, kiedy to wynosił 1,6 (dla mężczyzn 1,4 i dla kobiet 1,7) tabela 3. Zarówno w Wielkopolskim Rejestrze jak i pozostałych rejestrach w Polsce od lat zwraca uwagę różnica wartości wskaźnika Zachorowania/Zgony między płciami wyższa w populacji kobiet, co należy tłumaczyć faktem, iż w populacji mężczyzn dominuje źle rokujący nowotwór złośliwy płuca [1]. Tabela 3. Wskaźniki kompletności rejestracji oraz wskaźnik Za/Zg dla kobiet i mężczyzn w Wielkopolsce w 2010 roku. Table 3. Registration completeness ratios and I/D ratios for males and females in Greater Poland in Płeć (Sex) Wskaźnik Za/Zg (I/D Standardowy wskaźnik Za/Zg (standard I/D Kompletność (Completeness) Mężczyźni (Male) 1,46 1,50 97% Kobiety (Female) 1,90 1,90 100% Wielkopolska 1,65 1,67 99% 19

20 Od lat Wielkopolski Rejestr Nowotworów cechuje wysoka kompletność i jakość gromadzonych danych. Zgodnie z danymi Krajowego Rejestru Nowotworów dla danych za 2010 rok Wielkopolski Rejestr Nowotworów z kompletnością rejestracji na poziomie 99% (średnia dla Polski 90%), jakością 85% (średnia dla Polski 84%) utrzymuje się w czołówce rejestrów w Polsce. Od roku 2008 Wielkopolski Rejestr Nowotworów jest aktywnym członkiem International Association of Cancer Registries. Wskaźnik Zachorowania/Zgony wykazuje w Wielkopolsce zróżnicowanie w poszczególnych powiatach i waha się od 1,33 (m. Kalisz) do 2,58 (m. Konin) (tab. 4, ryc. 6). W 2009 roku aż 6 powiatów osiągało wskaźnik o wartości 1,30, co oznaczało niedorejestrowanie. W bieżącym roku możemy mówić o znaczącej poprawie kompletności rejestracji, gdyż żaden z powiatów nie osiągnął tak niskiego wskaźnika kompletności. Poprawiła się również średnia dla Wielkopolski i wynosi ona 1,65 (w 2009 roku = 1,57). 11 powiatów osiągnęło wskaźnik Za/Zg wyższy od wskaźnika standardowego (tj. 1,67), a więc cechuje je 100% kompletność. Tabela 4. Kompletność rejestracji nowotworów w Wielkopolsce według powiatów w 2010 roku. Table 4. Completeness of registration by province in Nazwa powiatu (County) zachorowań (Number of cases) zgonów (Number of deaths) Wskaźnik Za/Zg Ogółem (Inciedence/Death chodzieski ,78 czarnkowsko-trzcianecki ,44 gnieźnieński ,39 gostyński ,52 grodziski ,86 jarociński ,65 kaliski ,39 kępiński ,59 kolski ,62 koniński ,86 kościański ,87 krotoszyński ,88 leszczyński ,61 międzychodzki ,34 nowotomyski ,64 obornicki ,46 ostrowski ,42 ostrzeszowski ,37 pilski ,75 pleszewski ,45 poznański ,80 rawicki ,48 słupecki ,55 szamotulski ,36 średzki ,95 śremski ,61 turecki ,38 wągrowiecki ,61 wolsztyński ,53 wrzesiński ,53 złotowski ,53 m. Kalisz ,33 m. Konin ,58 m. Leszno ,85 m. Poznań ,80 Wielkopolska ,65 20