WYDAJNOŚĆ APARATU MACFADYENA W WYPŁASZANIU ROZTOCZY GLEBOW YCH 1

Transkrypt

1 ROCZNIKI GLEBOZNAWCZE T. XXII, Z. 1, WARSZAWA 1971 WOJCIECH NIEDBAŁA, JERZY ROHLOFF WYDAJNOŚĆ APARATU MACFADYENA W WYPŁASZANIU ROZTOCZY GLEBOW YCH 1 Zakład Morfologii Zwierząt Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu M etody w ypłaszania fauny z próbek glebowych nabierają szczególnej w agi wobec w zrastającego znaczenia badań ilościowych w biocenologii. Ekstrakcja próbek glebowych, przy której same zwierzęta biorą czynny udział, jest najlepszym sposobem poszukiw ania m ezofauny glebow ej. Nowe aparaty służące do w ypłaszania fauny glebowej [4, 7, 10, 11, 8 i in.] są najczęściej m odyfikacją starych urządzeń Berlese ego [2] i Tullgrena [16]. Używany w naszych badaniach ekstraktor o wysokiej wydajności, zwany m ultipedocenoskopem (w skrócie MPCS), jest wzorowany na aparacie Macfadyena [10], w którym dokonaliśmy niewielkich m odyfikacji podyktowanych trudnościam i konstrukcyjnym i i materiałow ym i, nie zmieniając zasady jego działania. M odyfikacje polegają na zm niejszeniu średnicy pojem ników na próbki glebowe, zastąpieniu w niektórych przypadkach pleksiglasu w inidurem itp. A p arat składa się z trzech zasadniczych elem entów: z korpusu głównego (rys. 1 i 2 A), tacy chłodniczej (rys. 1 i 2 B) oraz kom inka w en tylacyjnego z umieszczonymi w dolnej części grzejnikam i (rys. 1 i 2 C, D). K orpus e k strak to ra w ykonany jest z pleksiglasu. Tw orzy on p rostopadłościan o w ym iarach 640X 360X 290 mm, osadzony na m etalow ej podstawie z płaskowników zaopatrzonych w nóżki um ożliwiające ustaw ienie aparatu w poziomie (rys. 1 i 2 E). We w nętrzu aparatu znajduje się taca chłodnicza, której ułożenie w pionie można dowolnie regulować. Umożliwia to regulację zanurzenia kubków chw ytnych, um ocow anych na grodzi (rys. 1 i 2 F). P rzepływ w ody (rys. 1 i 2 G) przez tacę może być 1 Badania finansowane przez Polskie Towarzystwo Gleboznawcze.

2 190 W. Niedbała, J. Rohloff Rys. 1. Przekrój podłużny MPCS Longitudinal section of MPCS dowolnie regulowany. Dzięki tem u może być również dowolnie regulowana tem peratura dolnych części próbek glebowych. Ponad tacą chłodniczą znajduje się gródź z otworam i (rys. 3) na pojem niki z próbkam i gleby (rys. 1 i 2 H, rys. 4 A) oraz kubki chwytne z płynem konserw ującym (rys. 1 i 2 7, rys. 4 B). Pojem niki osadzone są na sitach (rys. 4 C). Gródź można wysunąć na zew nątrz aparatu przez drzwiczki stanowiące jedną ze ścian korpusu ekstraktora. W aparacie zrezygnowano ze stosowania św iatła uważając, że jego rola jako czynnika straszącego jest w ątpliw a [13]. W dolnej części kom inka zainstalowane są d ruty grzejne (rys. 1 i 2 D) w taki sposób, aby zapewnić rów nom ierne ogrzew anie pow ietrza nad próbkam i. Napięcie p rąd u re gulowane jest przez autotransform ator. Możliwość regulacji tem peratury nad próbkam i glebowymi, jak i tem peratury wody chłodzącej kubki chw ytne pozwala na zwiększenie gradientu tem peratury górnych i dolnych części próbek. Stopniow a w ym iana ciepła zachodzi w zasadzie przez próbki glebowe.

3 Wydajność aparatu Macfadyena 191 Rys. 2. Przekrój poprzeczny MPCS Cross-section of MPCS Rys. 3. Widok z góry MPCS MPCS top view Rys. 4. Umocowanie pojemnika w aparacie Container attachment at the apparatus

4 192 W. Niedbała, J. Rohloff Kom inek w entylacyjny (rys. 1 i 2 С) zapewnia naturalne krążenie powietrza. Chłodne pow ietrze napływ a przez szczeliny między pokrywą a kom inkiem do w nętrza ap aratu. N agrzew ane pow ietrze zostaje w y p y chane w raz z oparam i z próbek gleby zw ężającym się kom inkiem na zew nątrz aparatu. Elem entam i pomocniczymi są: cylinder do pobierania próbek (rys. 5 A) z m etalow ym wieczkiem (rys. 5 B), przykryw ającym jego górną część, Rys. 5. Cylinder do pobierania próbek wraz z wieczkiem i walcem dystansowym Cylinder for sampling, with a lid and distance roller

5 Wydajność aparatu Macfadyena 193 walec dystansowy (rys. 5 C) do cylindra, w ykonany z w iniduru, reg u lu jący wysokość pobieranej próbki, walcowate pojem niki (na próbki glebowe) wykonane z w iniduru w raz z w ieczkiem z pleksiglasu (rys. 5 D), służącym i do zam ykania pojem ników w czasie przewodu próbek. Walce dystansowe oraz pojem niki na próbki są różnej długości. Na przykład m inim alna wysokość pojem nika wynosi 1 cm, a m aksym alna 10 cm. Tak więc przy stałej średnicy pojem nika równej 3,8 cm m inim alna pojemność próbki wynosi 11,33 cm3, a m aksym alna 113,35 cm3. OKREŚLENIE WYDAJNOŚCI EKSTRAKTORA Sprawdzenie wydajności MPCS polegało na porównaniu intensywności wypłaszania roztoczy z bliźniaczych próbek um ieszczanych w aparacie Tullgrena w m odyfikacji Haarlova [7] iw MPCS. W tym celu starano się ustalić najkorzystniejszą różnicę tem peratur wypłaszania w MPCS, aby uzyskać jego m aksym alną wydajność. Poza tym sprawdzono intensywność w ypłaszania roztoczy w poszczególnych dobach ekstrakcji i usiłow ano u sta lić końcowy term in wypłaszania. Osobnym celem pracy było spraw dzenie w ydajności w ypłaszania poszczególnych gatunków mechowców. Dośw iadczenia m iały następujący przebieg. W 27-letnim borze sosnowym w M arcelinie w Poznaniu pobrano 36 bliźniaczych próbek glebowych. Za próbki bliźniacze uważano 2 próbki pobrane w dowolnym m iejscu w odległości 0,5 cm jedna od drugiej. Próbki pobierane były do pojem ników w alcow atych o objętości 40,7 cm3. W sumie pobrano po 36 próbek (jedna seria), z których po przetransportow aniu do pracow ni 18 umieszczono na siatkach w M PCS i 18 próbek bliźniaczych na siatkach w tullgrenie. Zarówno w MPCS, jak i w tullgrenie każdą próbkę odwracano tak, że jej powierzchniowa górna część spoczywała na siatce. Podczas wszystkich doświadczeń tem peratura wypłaszania w tullgrenie (żarówki 40 W), mierzona w górnej części próbek, była stała i wynosiła w czasie pierw szej i drugiej doby 25 C, a w okresie od trzeciej do siódmej doby 28 C. T em p eratu ra w M PCS była różna w każdym doświadczeniu, a określenie m aksym alnej wydajności wypłaszania roztoczy polegało na znalezieniu odpowiedniego układu tem p e ra tu r w określonym czasie ekstrakcji. Doświadczenie z każdą serią próbek kończyło się po 7 dobach w ypłaszania. Z ebrane zw ierzęta w ybierano i oznaczono ich system atyczną przynależność. Sprawdzenia wydajności MPCS dokonano podczas czterech różnych doświadczeń. 33 Roczniki G leboznawcze, T. XXII, z. 1

6 194 W. Niedbała, J. Rohloff W I doświadczeniu średnia tem peratura nad próbką w MPCS była identyczna z tem peraturą w tullgrenie: I i II doba wypłaszania 25 C nad próbką i 16 C pod próbką, g radient 9 C, od II do V II doby w ypłaszania 28 C nad i 18 C pod próbką, gradient 10 C. Dośw iadczenie to objęło 2 serie próbek (nr 1-18 i 19-36) (tab. 1). Dowiodło ono, że wydajność MPCS jest większa niż tullgrena. Ze wszystkich 36 próbek w MPCS wyszło w sumie 1968 roztoczy, w tym 1226 mechowców, w tullgrenie zaś 1466 roztoczy, w tym 1003 m e- chowce. Przyjm ując obie liczby w tullgrenie za 100 otrzym am y w MPCS odpowiednio: ro zto czy 134,2, a m echowców 122,5 (rys. 6). W ydajność Trombidi formes jest o 100% większa w MPCS, natom iast wydajność Mesostogmata jest o 100% mniejsza (tab. 1). Intensywność wypłaszania mechowców w obu porównywanych ekstra k to ra c h zależy z reguły od grubości oskórka i wielkości osobników n a leżących do poszczególnych gatunków. Dla gatunków obejm ujących w iększe osobniki i tzw. tęgoskóre, jak np. Platynothrus peltifer, Adoristes poppei, Scheloribates latipes w ydajniejszy jest tullgren. Dla gatunków obejm ujących osobniki m niejsze i tzw. cienkoskóre (Brachychthonius berlesei, Brachychthonius suecicus) bardziej w ydajny jest MPCS. G atunki zwierząt o średniej w ielkości w ypłaszane są w M PCS z nieco większą in te n sywnością. II doświadczenie polegało na początkow ym zastosow aniu w M PCS m a ksym alnej te m p e ra tu ry i stałym jej zm niejszaniu w odstępach dobowych: I doba 45 nad i 28 C pod próbką, gradient 23 C, II doba 35 nad i 18 C pod próbką, gradient 17 C, III doba 30 nad i 17 C pod próbką, gradient 15 C, od IV do VI doby nad i C pod próbką, gradient C, VII doba nad i C pod próbką, gradient C. Tem peratura przepływ ającej wody wynosiła stale ok. 11 C. Od V doby roztocze już nie w ychodziły. To dośw iadczenie z jedną serią próbek (nr 55-72) wykazało, że roztocze wychodzą intensyw niej w MPCS. Odnosi się to jednak tylko do Trombidif ormes (czterokrotnie większa wydajność w MPCS), gdyż osobników Mesostigmata w MPCS wychodzi dwa razy m niej, a Oribatei kilkanaście procent m niej. W sumie w MPCS wyszło 1112 roztoczy, w tym 241 mechowców, w tullgrenie zaś 640 roztoczy i 287 mechowców. Przyjm ując liczby w tullgrenie za 100 otrzym am y w MPCS odpowiednio: roztoczy 173,8, m echowców 83,9 (rys. 6). Z byt wysoka tem p e ra tu ra w początkow ej fazie ekstrakcji zabiła p raw dopodobnie większość mechowców. Nie zdążyły one opuścić w krótkim czasie próbek glebowych.

7 Wydajność MPCS i aparatu T ullgrena w stosunku do poszczególnych gatunków mechowców P roductivity of MPCS and T ullgren s apparatus in r ela tio n to particular O ribatei sp ecies T a b e l a Doświadczenie Experiment Gatunek - Sp ecies Suctobelba acutid en s Forsslund Brachychthonius b e r le s e i V/illmann Brachychthonius su ecicu s /F orsslu n d / Suctobelba interm edia Willmann Platynothrus p e lt i f e r /C.L. Koch/ Suctobelba subcornigera Forsslund Oppia nova /Oudemans/ Tectocepheus sarek en sis Traghardt Brachychthonius marginatus Forsslund Tectocepheus v e la tu s Llichael Quadroppia quadricarin ata /M ichael/ Tectocepheus s p. / zn iszczon e/ O r ib a tella c a lcara ta /C.L. Koch/ P e lo r ib a tes p ilo su s Harjner Brachychthonius bim aculatus V/illmann A d oristes poppei /Oudemans/ Liochthonius p e r p u sillu s B erlese Galumna la n cea ta Oudemans Brachychthonius s c a la r is Forsslund Belba sp. Eupelops o ccu ltu s /C.L. Koch/ S ch elo rib a tes la tip e s /C.L. Koch/ Brachychthonius g lo b u life r u s Strenzke T rich orib ates trim aculatus /C.L. Koch/ O ribatula t i b i a l i s /K ic o le t/ Brachychthonius evansi Forsslund Scapheremeus p a lu s t r is S e lln ick Licneremaeus licnophorus /M ichael/ Camisia sp in ifer /C.L. Koch/ N eoliodes fa rin o su s C.L. Koch Carabodes la b ir in th ic u s /M ich ael/ Micreremus brevipes /M ichael/ Oppia minus /P a o li/ Larwy i nimfy O rib atei Larvae and nymphae o f O ribatei Mesostigmata Scutacaridae Pyemotidae Trombidiformes inne - other Acari O ribatei I I I I IV numer próbki , a b a b a b a b a b a b a b a b a Ъ M ro -«o I e S _ i l _ _ - _ 8 _ _ _ _ - - _ _ 1 1 _ _ JL M4H I _ I Kolumna a - roztocze w MPCS - Column a - m ites in the MPCS Kolumna b - roztocze w aparacie T ullgrena - Column b - m ites in the T illg r e n s apparatus Wydajność aparatu Macfadyena 195

8 196 W. Niedbała, J. Rohloff W III doświadczeniu z jedną serią próbek (nr ) zastosowano w MPCS tem peraturę 25 C zwiększając ją co dobę o 5 C: I doba 25 nad i 16 C pod próbką, gradient 9 C, II doba 30 nad i 17 C pod próbką, gradient 13 C, III doba 35 nad i 18 C pod próbką, gradient 17 C, IV doba 40 nad i 19 C pod próbką, gradient 21 C, V doba 45 nad i 21 C pod próbką, gradient 24 C, VI VII doba 49 nad i 25 C pod próbką, gradient 24 C. T em peratura przepływ ającej wody wynosiła stale ok. 11 C. W MPCS w y szło w sumie 1445 roztoczy, w tym 610 mechowców. W tullgrenie 939 roztoczy, w tym 646 mechowców. Przyjm ując liczby w tullgrenie za 100 otrzym am y odpowiednio w MPCS: roztoczy 153,9, mechowców 92,8 (rys. 6). W ydajność MPCS jest trzykrotnie większa przy wypłaszaniu Trombidiformes, a przy Mesostigmata nieznacznie wyższa od w ydajności tullgrena. Nieco niższe w yniki daje M PCS przy w ypłaszaniu mechowców, głównie ze w zględu na m niejszą w ydajność przy w ypłaszaniu stadiów larw a l nych (tab. 1). W IV doświadczeniu z 5 seriam i próbek (nr , , , , ) tem p e ra tu rę w M PCS podnoszono nieznacznie, a m ianowicie: I doba 25 nad i 15 C pod próbką, gradient 10 C, II doba 25 nad i 15 C pod próbką, gradient 10 C, III doba 28 nad i 17 C pod próbką, gradient 11 C, IV doba 30 nad i 17 C pod próbką, gradient 13 C, V doba 33 nad i 18 C pod próbką, gradient 15 C, VI doba 37 nad i 19 C pod próbką, gradient 18 C, V II doba nad i C pod próbką, gradient C. T em p eratu ra przepływ ającej w ody w ynosiła stale ok. 12 C. Ze w szystkich 90 próbek wyszło w MPCS 7563 roztoczy, w tym 3268 mechowców, w tullgrenie zaś, 3450 roztoczy, w tym 2168 mechowców (tab. 2). Przyjm u jąc liczby w tu llg ren ie za 100 otrzym am y odpowiednio w MPCS: roztoczy 219,2, m echowców 150,7 (rys. 6). Doświadczenie to wykazało, że MPCS jest dw ukrotnie w ydajniejszy dla roztoczy i ok. 1,5 raza dla mechowców. Roztoczy z w yłączeniem m e chowców wypłasza się w MPCS czterokrotnie więcej, zwłaszcza Trombidij ormes (tab. 2, rys. 7). W zasadzie MPCS jest w ydajniejszy dla wszystkich gatunków mechowców oraz ich larw (rys. 8). Im gatunek w próbce liczniejszy, tym większa była jego w ydajność w MPCS. Na ogół i w tym dośw iadczeniu potw ierdza

9 Wydajność aparatu Macfadyena 197 Tabela 2 Wydajność MPCS i aparatu T ullgrena w stosunku do poszczególnych, gatunków mechowców w doświadczeniu IV P r o d u ctiv ity o f MPCS and T u llg ren s apparatus in r e la tio n to p a r tic u la r O ribatei sp ecies in the experiment IV Gatunek - S p ecies MPCS T ullgren Suctobelba acutid en s Brachychthonius b erlesei Brachychthonius su ecicu s Suctobelba interm edia Platyrothrus p e ltife r Suctobelba subcornigera Oppia nova Tectocepheus sarek en sis Brachychthonius marginatus Brachychthonius bim aculatus 29 - Liochthonius p erp u sillu s 12 2 Brachychthonius s c a la r is 5 - Brachychthonius evansi 1 - Scapheremeus p a lu stris 1 - Brachychthonius g lo b u liferu s 2 - Quadroppia quadrica rin a ta O rib atella calcarata P e lo r ib a te s p ilo su s A doristes poppei Belba sp. 3 2 O ribatula t i b i a l i s 1 2 Scheloribates la tip e s 2 3 Eupelops o ccu ltu s 2 4 T richoribates trim aculatus 1 3 Galimna lance at a Tectocepheus v ela tu s Tectocepheus sp. /z n is z c z o n e / Larv/y O rib atei O ribatei larvae M esostigm ata Pyemotidae 28 7 Scutacaridae Trombidiforines inne Trombidiformes oth er A cari O ribatei się zależność: im osobniki większe ( > 500 pi), tym w MPCS są wypłaszane z m niejszą wydajnością (Platynothrus peltifer, Oribatella calcarata, Adoristes poppei i in.) dla gatunków o m niejszych osobnikach ( < 300 ц) MPCS jest znacznie bardziej w ydajny. Odnosi się to głównie do gatunków z ro dziny Suctobelbiidae i Brachychthoniidae. Na podstaw ie danych dotyczących w artości ekologicznej poszczególnych gatunków m echowców usiłow aliśm y spraw dzić ew entualną zależ-

10 198 W. Niedbała, J. Rohloff J/ość Acari i Oribotei w full arenie przyjęta za 100% * л У Number of Acari and Oribotei in the Tullgren Is1opparotus assumed for 100 % Acari Л KMCSP Oribatei J \ Rys. 6. Wydajność roztoczy {Acari) w kolejnych doświadczeniach. Liczba Acari i Oribatei w tullgrenie przyjęta za 100 /o Productivity of mites (Acari) in subsequent experiments. Number of Acari and Oribatei in the Tullgre s apparatus assumed for loovo Numery prôbek-samples No. Liczba osobników Number o f specimens 5000 г 4000 MCSP WOO Rys. 7. Wydajność roztoczy Acari z wyłączeniem mechowców (Oribatei) Productivity of Acari under exclusion of Oribatei Próbki wpięciu seriach Samples in five series

11 Wydajność aparatu Macfadyena 199 Liczba osobników Number of specimens D UCSP I Tullgren 1 Lamy-Larvae 2 Suctobelba ocułidens 3 Brach, berlesei 4 Brach, suecicus 5 Suctcbeiba intermedia 6 Ptathynotrus pettifer 7 Suctcbeiba subcornigera 8 Oppia nova 9 Brachycht marginotus 10 Çuadroppia quadricarinato 11 Oribatetia ca/corata 12 Petoribates ph os us 13 Adoristes pupei 14- Tectoceph. sareicensis 15 Tectoceph. velatus 16 Tectoceph. sp. (zniszczone -killed) 200 Пн Гк r i Л n г! Rys. 8. Wydajność larw i poszczególnych gatunków mechowców (Oribatei) w IV doświadczeniu Productivity of larvae and particular species of Oribatei in the experiment IV ność m iędzy w ym aganiam i poszczególnych gatunków w stosunku do w ilgotności a efektywnością wypłaszania. Żadnych jednak korelacji nie stw ierdziliśm y. Sprawdzenia intensywności wypłaszania w MPCS w poszczególnych dobach ekstrakcji dokonaliśmy na podstawie 9 w ybranych próbek, po 3 z trzech różnych serii IV doświadczenia. Są to próbki 132, 138, 144, 150, 156, 162, 168, 175, 180. Ogólnie roztocze najintensyw niej wychodzą w II dobie ekstrakcji, w III i IV dobie z nieco większą intensywnością niż w I (rys. 9). Po V dobie wychodzą już nieliczne osobniki. Podobnie szczyt wychodzenia mechowców przypada na II dobę, jednak wszystkie cztery doby m ają podobną liczbę wypłoszonych mechowców (rys. 9). W skazuje to, że w yrów nana tem p e ra tu ra jest dla ekstrakcji m echowców najodpow iedniejsza. Larw y mechowców dają się wypłaszać ze stosunkowo w yrów naną intensywnością, nieco większą w III i IV dobie (rys. 10). Z innych roztoczy najintensyw niej w ypłaszają się Scutacaridae w III dobie, a słabiej w II dobie.

12 200 W. Niedbała, J. Rohloff Wyższa wydajność MPCS w stosunku do tullgrena w ynika głównie z możliwości utrzym yw ania stałej tem peratury ekstrakcji oraz z wysokiej różnicy tem peratur, a tym sam ym i wilgotności między górną i dolną częścią próbki. Przy wysokości próbki 3,6 cm gradient tem peratury może w y nosić kilkanaście stopni C. Liczba osobników Number o f specimens Rys. 9. Wydajność MPCS w poszczególnych godzinach ekstrakcji z 9 próbek w trzech różnych seriach MPCS productivity in particular extraction hours from 9 samples in three different series Usunięcie lejków w M PCS zm niejszyło stra ty zw iązane z zatrzym yw a niem się zwierząt na ich ściankach. Na wyjątkow o strom ych ściankach lejków w aparacie M urphego straty wynosiły 5-20%. W aparacie Murphego [12] mechowce uznane zostały za roztocze najlepiej wychodzące z prób glebowych. W edług innych danych dla tego aparatu wydajność Prostigmata jest najniższa i wynosi 55%, przy 77% wydajności Cryptostigmata i 85% wydajności Mesostigmata [3]. W naszych dośw iadczeniach otrzym aliśm y inne proporcje m iędzy w y płaszanym i podrzędam i roztoczy niż się to otrzym uje w aparacie M urphego. Zwłaszcza w śród m echowców dzięki użyciu M PCS zm ieniają się p ro porcje w ilości uzyskiw anych gatunków oraz larw i nimf.

13 Wydajność aparatu Macfadyena Forsslund [5] w tullgrenie z próbek o wielkości 100 cm3 otrzym ał ok. 45'% roztoczy tzw. tęgoskórych, i ok. 13,5% roztoczy tzw. cienkoskórych. Subbotina [14] cytując Forslunda (1932) i Balogha (1938) uważa, że 65-75% larw i nim f, z n a tu ry rzeczy m ało ruchliw ych, o cienkiej skórze, oraz 40% dorosłych mechowców ginie w tu llg ren ie w n astęp stw ie silnego w ysuszenia i zgubnego w pływ u kondensacji p a ry w odnej. Ja k już zaznaczyliśm y, w ydajność tzw. gatunków cienkoskórych zw ierząt, najczęściej o drobnych w ym iarach, oraz wydajność larw i nim f w MPCS jest znacznie większa niż w tullgrenie. W MPCS próbka gleby osuszana jest stopniowo, a krążenie pow ietrza zapobiega nadm iernej kondensacji pary wodnej. Nierozwiązany jest jeszcze problem płynu konserwującego w kubkach chwytnych. Płyn ten powinien spełniać następujące w arunki: zabijać i konserw ow ać zw ierzęta, nie parow ać intensyw nie (górna część kubka p rzy lega niem al do dna próbki i tru ją ce p a ry zabijałyby zw ierzęta) oraz w y twarzać niew ielkie napięcie powierzchniowe (na błonce powierzchniowej zatrzym ują się zw ierzęta). M acfadyen używ ał do tego celu w ody destylowanej z dodaniem agrom ycyny i nipaginy; w naszych doświadczeniach stosow aliśm y wodę destylow aną z dodatkiem saponiny. D etergent te n je d nak w m ałym tylko stopniu likw idow ał błonkę pow ierzchniow ą. Być może, powyższym w arunkom odpow iadałby pły n Törnego o składzie: alkohol propylow y 1000 ml, kw as octowy lodow aty 30 ml, fo r m a lin a 3 m l [15]. P rzydatności jego jednak nie spraw dziliśm y. Należy dodać, że 1 egzemplarz aparatu M ackfadyena nie spełnia w ym a gań staw ianych pracom synekologicznym. Przystosow any jest on do ekstrakcji tylko 18 próbek glebowych o stosunkowo niewielkiej objętości, przy tym dość długi jest czas ekstrakcji. W celu umożliwienia jednoczesnego wypłaszania roztoczy z większej liczby próbek pobranych w różnych środowiskach, należałoby zwiększyć liczbę stanowisk w aparacie lub dysponować kilkoma aparatam i. Ponadto wysoki koszt wykonania aparatu prototypowego ograniczy przynajm niej na razie pow szechne zastosow anie ekstraktorów tego typu. Panu Doc. Dr A. Rajskiemu dziękujemy za pomysł i inicjatywę w sporządzeniu aparatu Macfadyena, a Panu Prof. Dr J. Rafalskiemu za życzliwe uwagi udzielane podczas wykonywania pracy. LITERATURA [1] Auerbach S. I., С r o s s 1 e y D. A. Jr.: A sampling device for soil microarthropods. Acarologia, 2, 1960, [2] В e r 1 e s e A.: Apparecchio par raccogliere presto ed in gran numéro piccoli artropodi. Redia, 2, 1905,

14 202 W. Niedbała, J. Rohloff [3] Block W.: Some charakteristics of the Macfadyen high gradient extraktor for soil micro-arthropods. Copenhagen 1966, Oikos, 17, 1-9. [4] Ford J.: Fluctuations in natural populations of Collembola and Acarina. J. Anim. Ecol., 7, 1937, [5] Fors slung K. H.: Über die Einsammlungsmethodik bei Untersuchungen der Bodenfauna. Stockholm, Medd. Skogsförsöks sanst, 37, 1948, [6] Górny M.: Ekstrakcja mezofauny z próbek gleby. Metoda Murphy ego. Zesz. Pol. Tow. glebozn., Kom. Biol. Gleby, Zes. Fauny gleb., 1966, [7] H a r 1 0 V N.: A new modification of the Tullgren apparatus. J. Anim. Ecol., Cambrige 1947, 16, [8] К e m p s о n D., Lloyd M., Ghelarki R.: A new extractor for woodland litter. Pedobiologia, 3, 1963, [9] Mackfadyen A.: Notes on methods for the extraction of small arthropods. J. Anim. Ecol., 22, 1953, [10] Mackfadyen A.: Improved funnel-type extractors for soil arthropods. J. Anim. Ecol., 30, 1961, [11] Murphy P. W.: The split-funnel extractor a modyfied Tullgren funnel. Progress in Soil Zoology. London 1962, [12] Murphy P. W.: Effect of sample treatment on extraction efficiency with the split. Funnel Extractor. Progress in Soil Zoology. London 1962, [13] Rajski A.: Obecna sytuacja w zakresie metodyki ilościowych badań roztoczy glebowych. Ekol. poi., 9 (1), 1963, [14] Subbotina I. А.: К voprosu o metodike sbora oribatidnyh kleścej. Gorki. Ućenye zapiski. Serija zoologii. Gelmintologićeskij sbornik n. 4. Gosud. Pedagogićeskogo Instituta, 56, 1965, [15] T ö r n e E. von: Erfahrungen bei der Ficierung und Konservierung von kleinen terricolen Arthropoden. Berlin 1965, Mitt. dtsch. ent. Ges., 24 (4), [16] Tullgren A.: Ein sehr einfacher Ausleseapparat für terricole Tierformen. Z. angew. Entom., 4, 1918, В. НЕДБАЛА, E. РОХЛОФФ ПРОИЗВОДИТЕЛЬНОСТЬ АППАРАТА МАКФЭДИЕНА ПРИ ВЫЛАВЛИВАНИИ ПОЧВЕННЫХ КЛЕЩЕЙ Отделение Морфологии Ж ивотных, Университет им. А. Мицкевича в г. Познань Резюме Сопоставлялась производительность аппарата Макфэдиена [10] употребляемого для извлечения клещей из параллельных почвенных образцов помещенных в то-ж е время и в аппарате Тульгрена. Одноверменно была сделана попытка уточнения такой начальной температуры и ее градиентов во время вылавливания, чтобы производительность аппарата Макфэдиена была самой высокой. Наивысшая относительная производительность аппарата Макфэдиена была получена при начальной температуре 25 по Ц над образцом почвы и возрастающем в течение 7 суток градиенте температуры вспугивания от 10 до 21 (опыт IV). В таких условиях аппарат Макфэдиена в 2 раза эффективнее для

15 Wydajność aparatu Macfadyena 203 Acari и около полтора раза для Eribatei. Acari при исключении Oribatei (особенно Tr ombidif ormes) вылавливались с 4-кратно большей интенсивностью. В отношении Oribatei аппарат более производителен для небольших особей к тонкокожих видов (семейства Brachychthoniidae и Suctobelliidae). Acari извелкались интенсивнее на вторые сутки экстрагирования, а в 3 и 4 сутки с немного большей интенсивностью, чем в первые. После 5-суточного экстрагирования покидают почву лишь немногочисленные особи. Проведенные опыты по оценке производительности аппарата Макфэдиена в сопоставлении с аппаратом Тульгрена иллюстрируют таб. 1 и 2, а также рис W. NIEDBAŁA, J. ROHLOFF PRODUCTIVITY OF MACFADYEN S APPARATUS IN DRIVING AWAY SOIL MITES Departm ent of Animal M orphology, A. M ickiewicz U niversity in Poznań Summary The comparison was made of the Macfadyen s apparatus [10] productivity for driving away mites from identical soil samples placed at the same time in the Tullgren s apparatus. Simultaneously it was tried to establish such initial temperatures and their gradients during driving away mites, as to ensure the highest Macfadyen s apparatus productivity. The highest relative productivity of the Macfadyen s apparatus has been obtained at the initial temperature of 25 C over soil sample at increase of its gradients during driving away for 7 days from 10 C to 21 C (experiment IV). In such conditions the Macfadyen s apparatus productivity is twice higher for Acari and about one and a half higher for Oribatei. Acari under exclusion of Oribatei (particularly of Trombidiformes) are being driven away with 4-fold intensity. In relation to Oribatei productivity of the apparatus in question is the highest for the smallest (specimens) and tenuidermic species (Brachychthoniidae and Suctobelbiidae families). Acari are driven away most intensively in the Und day of extraction, their driving away in the Illrd and IVth day being somewhat more intensive than in the 1st day. After 5 days only few of them come out. The experiments on the Macfadyen s apparatus productivity as compared to that of the Tullgren s apparatus are illustrated in Tables 1 and 2 and Figs Dr W ojciech N iedbała Wpłynęło do PTG w styczniu 1970 r. Zakład M orfologii Zwierząt U niw ersytetu im. A. M ickiew icza Poznań, Fredry 10

16