Zmiany endoskopowe i histopatologiczne górnego odcinka przewodu pokarmowego u chorych z dyspepsją organiczną i czynnościową
|
|
- Adam Zieliński
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 PRACE ORYGINALNE Agnieszka Piątek-Guziewicz 1 Magdalena Przybylska-Feluś 1 Wojciech Dynowski 1 Małgorzata Zwolińska-Wcisło 1 Jakub Lickiewicz 2 Tomasz Mach 1 Zmiany endoskopowe i histopatologiczne górnego odcinka przewodu pokarmowego u chorych z dyspepsją organiczną i czynnościową Endoscopic and histopathological findings of the upper gastrointestinal tract in patients with functional and organic dyspepsia 1 Oddział Kliniczny Gastroenterologii i Hepatologii Szpitala Uniwersyteckiego w Krakowie i Katedra Gastroenterologii, Hepatologii i Chorób Zakaźnych, Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum Kierownik: Prof. dr hab. med. Tomasz Mach 2 Zakład Psychologii Zdrowia, Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum, Kraków Kierownik: Dr hab. n. hum. Marek Motyka Dodatkowe słowa kluczowe: dyspepsja dyspepsja czynnościowa dyspepsja organiczna zapalenie błony śluzowej żołądka zakażenie Helicobacter pylori celiakia Additional key words: dyspepsia functional dyspepsia organic dyspepsia gastritis Helicobacter pylori infection coeliac disease Adres do korespondencji: Lek. med. Agnieszka Piątek-Guziewicz Oddział Kliniczny Gastroenterologii i Hepatologii Szpitala Uniwersyteckiego w Krakowie Ul. Śniadeckich 5, Kraków tel.: , faks: apiatek2@su.krakow.pl Wstęp: Badanie endoskopowe górnego odcinka przewodu pokarmowego (GOPP) z oceną makroskopową i histopatologiczną stanowi podstawową metodę umożliwiającą różnicowanie przyczyny organicznej lub czynnościowej dyspepsji. Rozgraniczenie to jest często płynne i nie do końca zdefiniowane. Celem niniejszych badań była ocena częstości i rodzaju zmian makroskopowych i histopatologicznych stwierdzanych w badaniu endoskopowym GOPP u chorych z objawami klinicznymi dyspepsji. Materiał i metody: Przeprowadzono retrospektywne badanie 212 chorych z objawami dyspepsji, w wieku lat, w tym 60 chorych do 45 roku życia (r.ż.) (grupa I) i 152 pacjentów powyżej 45 lat (grupa II), kierowanych do badania endoskopowego GOPP. Refluksowe zapalenie przełyku klasyfikowano według skali Los Angeles, a zapalenie żołądka według skali Sydney w rewizji z Houston. Przeprowadzono badanie histopatologiczne wycinków z żołądka oraz dwunastnicy. Zakażenie Helicobacter pylori (H. pylori) rozpoznawano na podstawie badania histopatologicznego i szybkiego testu ureazowego. Wyniki: Refluksowe zapalenie przełyku stwierdzono u 8,5% badanych, częściej u osób po 45 r.ż. (grupa I-5%, grupa II-9,2%). Najczęściej występowały łagodne postacie zapalenia. Bardziej zaawansowane zapalenie oraz przełyk Barretta stwierdzono jedynie u osób po 45 r.ż. U około 30% pacjentów z grupy I oraz u ok. 9,2% chorych z grupy II nie stwierdzono zmian endoskopowych błony śluzowej żołądka i dwunastnicy. Najczęściej rozpoznawaną zmianą było zapalenie błony śluzowej żołądka, głównie rumieniowo-wysiękowe, rzadziej zapalenie zanikowe. Częstość zakażenia H. pylori różniła się w poszczególnych typach zapalenia i częściej współwystępowała z aftowym i grudkowym zapaleniem błony śluzowej żołądka. Najczęstszą lokalizacją zakażenia H. pylori była część przedodźwiernikowa żołądka, Introduction: Endoscopic examination of the upper gastrointestinal tract (upper GI) with macroscopic and histopathological evaluation provides essential tool to differentiate the organic and functional causes of dyspepsia. The distinction, however, is often smooth and not fully defined. The aim of this study was to assess the frequency and type of the macroscopic and histopathological changes in the upper GI endoscopy in patients with symptoms of dyspepsia. Material and methods: A retrospective study was performed on 212 patients with dyspepsia, at the age of years, including 60 patients to 45 years of age (group I) and 152 patients older than 45 (group II) who underwent gastroscopy. The severity of esophagitis was classified according to the Los Angeles Classification and gastritis according the updated Sydney system. Biopsy specimens were taken from the gastric and duodenum for histopathological examination. The presence of H. pylori infection has been established on the basis of histopathological examination and positive rapid urease test. Results: Reflux esophagitis was found in 18 patients (8.5%), slightly more common in people over 45 years of age (group I - 5%, group II - 9.2%). The mild forms of esophagitis occurred most frequently. A more advanced form of inflammation and Barrett s esophagus was found only in patients over 45 years of age. Normal gastric and duodenal mucosa was revealed in 30% of patients in group I and 9.2% in group II. The most common endoscopic lesion was gastritis, mostly erythematousexudative and less often atrophic. The presence of H. pylori infection was varied in the different types of inflammation. H. pylori infection occurred most frequently in the case of erosive and follicular gastropathy. The most common location of H. pylori infection was antrum. Atrophy, metaplasia and dysplasia were significantly more 204 A. Piątek-Guziewicz i wsp.
2 niezależnie od wieku chorego. Zanik, metaplazja oraz dysplazja (neoplazja śródnabłonkowa) były istotnie częstsze u starszych chorych. Wrzód trawienny stwierdzono u 4,7% chorych (grupa I - 5%, grupa II - 4,6%). U jednego chorego (61 lat) stwierdzono raka żołądka i u jednego chorego (< 45 r.ż.) rozpoznano chorobę Leśniowskiego- Crohna GOPP. Błona śluzowa dwunastnicy była prawidłowa w badaniu endoskopowym u większości chorych. U 3,3% pacjentów (grupa I - 8,3%,grupa II-1,3%), u których nie była wcześniej rozpoznana celiakia, wykazano zmiany histopatologiczne typowe dla choroby trzewnej. U wszystkich badanych, u których pobrano wycinki z prawidłowej endoskopowo błony śluzowej dwunastnicy (14% chorych), badanie histopatologiczne wykazało obecność niespecyficznego zapalenia, niezależnie od współistnienia infekcji H. pylori. Wnioski: Niezależnie od nasilenia zmian endoskopowych GOPP u chorych z dyspepsją, wskazane jest badanie histopatologiczne wycinków z żołądka i dwunastnicy, co może pozwolić na indywidualizację postępowania u tych pacjentów. Chorobę trzewną należy uwzględnić w diagnostyce przyczyn dyspepsji. Potrzebne są dalsze badania nad mikroskopowym zapaleniem dwunastnicy u chorych z dyspepsją. frequent in older patients. Peptic ulcer was found in 4.7% of patients (group I - 5%, group II - 4.6%). In one patient (61 years old) stomach cancer was diagnosed and in one patient (<45 years old) Crohn s disease of the upper GI was diagnosed. The majority of patients had normal duodenal mucosa. In 3.3% of patients (group I - 8.3%, group II - 1.3%), who had not previously diagnosed celiac disease, histopathological changes typical of celiac disease has been shown. In all patients, in whom biopsy specimens were taken from normal duodenal mucosa (14% of patients), histopathological examination revealed the presence of non-specific inflammation, regardless of the coexistence of H. pylori infection. Conclusion: Regardless of the severity of lesions of the upper GI endoscopy in patients with dyspepsia, it is advisable to take biopsy from the gastric and duodenal mucosa, which allows for an individualized management of these patients. Celiac disease should be considered in the diagnosis of the causes of dyspepsia. Further studies of microscopic duodenitis in patients with dyspepsia are needed. Wstęp Dyspepsja należy do zaburzeń czynnościowych górnego odcinka przewodu pokarmowego (GOPP). Zgodnie z tzw. wytycznymi rzymskimi III, polega na występowaniu co najmniej jednej z takich dolegliwości, jak: poposiłkowe uczucie pełności, wczesne uczucie sytości, ból lub pieczenie w nadbrzuszu [1]. Zgaga, traktowana w przeszłości jako objaw dyspeptyczny, obecnie została wykluczona z definicji dyspepsji [1]. W zależności od przyczyny, dyspepsję dzielimy na organiczną oraz czynnościową. W dyspepsji organicznej dolegliwości są spowodowane chorobą organiczną lub metaboliczną, a ich leczenie przynosi poprawę lub ustąpienie objawów. Do najczęstszych organicznych przyczyn dyspepsji należy choroba wrzodowa, choroba refluksowa przełyku, zmiany nowotworowe GOPP [2]. W dyspepsji czynnościowej, zwanej również idiopatyczną, nie znajduje się przyczyny organicznej lub metabolicznej dolegliwości, ale mogą być stwierdzane nieprawidłowości patofizjologiczne lub zakażenia w zakresie żołądka i dwunastnicy, o niepewnym znaczeniu klinicznym, nie tłumaczące w pełni objawów [1]. Dyspepsja występuje często, u około 40% dorosłej populacji krajów zachodnich [3]. Według innych badań epidemiologicznych występuje u 20-25% chorych, z niewielką przewagą kobiet [4]. Aktualnie przyjmuje się, że badanie endoskopowe GOPP z oceną makroskopową i histopatologiczną wycinków pobranych z błony śluzowej przełyku, żołądka i dwunastnicy, stanowi podstawową metodę umożliwiającą różnicowanie przyczyny organicznej lub czynnościowej dyspepsji. Rozgraniczenie pomiędzy dyspepsją czynnościową i organiczną na podstawie obecności i nasilenia zmian endoskopowych jest płynne i nie do końca zdefiniowane. Celem niniejszych badań była ocena częstości i rodzaju zmian makroskopowych i histopatologicznych stwierdzanych w badaniu endoskopowym GOPP u chorych z objawami klinicznymi dyspepsji definiowanymi według kryteriów rzymskich III. Materiał i metody Do badań retrospektywnych włączono 212 chorych, w wieku lat, w tym 60 chorych do 45 roku życia (r.ż.) (grupa I) i 152 pacjentów powyżej 45 lat (grupa II), którzy zgłosili się w 2011 roku do Poradni Gastroenterologicznej Szpitala Uniwersyteckiego w Krakowie z objawami dyspepsji i kierowanych do Pracowni Endoskopowej w celu wykonania badania endoskopowego GOPP. Charakterystykę chorych podano w tabeli I. Do badania włączono chorych, którzy podawali w wywiadzie ból lub uczucie pieczenia w nadbrzuszu, pełność lub uczucie sytości po posiłku, które występowały przynajmniej 2 razy w tygodniu, przez okres co najmniej 3 miesięcy. Chorzy nie mieli zmian w badaniu ultrasonograficznym brzucha, a badania laboratoryjne krwi (morfologia krwi, enzymy wątrobowe, lipaza, żelazo, albumina, CRP) były prawidłowe. Z badań wykluczono chorych po przebytych zabiegach na przewodzie pokarmowym, z objawami krwawienia do przewodu pokarmowego, niedokrwistością, przyjmujących niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) lub antybiotyki w okresie miesiąca poprzedzającego badanie gastroskopowe. Badania endoskopowe były przeprowadzone w Pracowni Endoskopowej Oddziału Klinicznego Gastroenterologii i Hepatologii SU w Krakowie. Refluksowe zapalenie przełyku klasyfikowano według skali Los Angeles [5]. Zapalenia żołądka klasyfikowano według skali Sydney w rewizji z Houston [6]. Wycinki z błony śluzowej GOPP pobierano ze zmian makroskopowych. U chorych ze stwierdzonym makroskopowo zapaleniem żołądka pobierano dwa wycinki z okolicy przedodźwiernikowej, jeden z kąta żołądka i jeden z trzonu żołądka. U części pacjentów pobierano także dwa wycinki z części pozaopuszkowej dwunastnicy. Zakażenie Helicobacter pylori (H. pylori) rozpoznawano na podstawie badania histopatologicznego wycinków z błony śluzowej żołądka i szybkiego testu ureazowego. U chorych ze zmianami w żołądku i współistnieniem zakażenia H.pylori określano topograficzny zasięg infekcji: część przedodźwiernikowa lub trzon oraz część przedodźwiernikowa i trzon żołądka. Wycinki błony śluzowej były umieszczane w 10% roztworze formaliny i po odwodnieniu zatapiane w parafinie. Skrawki były barwione hematoksyliną i eozyną oraz zmodyfikowaną metodą Giemsy. Wycinki z dwunastnicy dodatkowo badano immunohistochemicznie. Badanie histopatologiczne było przeprowadzone w Katedrze Patomorfologii UJ CM w Krakowie (Kierownik: dr hab. n.med. Krzysztof Okoń). Zmiany zapalne w żołądku klasyfikowano według systemu Sydney i określano jego nasilenie (małe, umiarkowane, duże) i aktywność (aktywne, nieaktywne), obecność zaniku, metaplazji jelitowej (dokonana (I), niedokonana (II, III)) oraz neoplazji śródnabłonkowej. Zwracano uwagę na obecność ognisk limfoplazji, grudek chłonnych, nadżerek. W przypadku gastropatii bez zmian zapalnych określono Tabela I Charakterystyka badanej grupy chorych. Characteristics of the study patients. Grupa chorych Liczebność Ogółem 212 (100%) Kobiety 65,6% Mężczyźni 34,4% Grupa I chorzy 45 r.ż. (średni wiek 33,8 lat ± 7,5) Kobiety (średni wiek 33,9 lat ± 7,5) Mężczyźni (średni wiek 33,6 lat ± 7,2) Grupa II chorzy > 45 rż (średni wiek 62,9 lat ± 10,5) Kobiety (średni wiek 62,7 lat ± 10,5) Mężczyźni (średni wiek 63,2 lat ± 10,5) 60 (28,3%) 63,3% 36,7% 152 (71,7%) 66,4% 33,6% Przegląd Lekarski 2014 / 71 / 4 205
3 cechy uszkodzenia błony śluzowej, jak przerost dołeczkowy, przekrwienie, rozwarstwienie mięśniówki gładkiej i jej penetrację do błony śluzowej ( tzw. deforniryzacja) [7]. Znamienność statystyczną różnic pomiędzy badanymi grupami wiekowymi obliczono przy użyciu testu Chi-kwadrat. Wartość p< 0,05 została przyjęta za znamienną statystycznie. Tabela II Zmiany endoskopowe przełyku ( Grupa I 45r.ż.; Grupa II > 45 r.ż.). The endoscopic findings of esophagus ( Group I 45 years of age; Group II > 45 years of age). Wyniki U 90,5% chorych nie stwierdzono zmian w badaniu endoskopowym przełyku. Prawidłowy obraz przełyku istotnie częściej stwierdzano w grupie I, w porównaniu z osobami starszymi (p=0,00).przepuklinę rozworu przełykowego rozpoznano u 46,7% chorych. Refluksowe zmiany zapalne przełyku stwierdzono u 8,5% badanych, częściej u osób po 45 r.ż. (9,2%), w porównaniu z młodszymi (5%); różnice nieznamienne statystycznie. Najczęściej występowały łagodne postacie zapalenia, czyli stopień A według klasyfikacji Los Angeles. Bardziej zaawansowane zapalenia oraz przełyk Barretta stwierdzono jedynie u osób po 45 r.ż. (Tab. II). U około (ok.) 30% pacjentów młodszych (grupa I) oraz u ok.9,2% chorych z grupy II nie stwierdzono zmian endoskopowych błony śluzowej żołądka oraz dwunastnicy. Różnica między grupami wiekowymi była wysoce istotna statystycznie (p< 0,001). Najczęstszą zmianą u chorych z dyspepsją było zapalenie błony śluzowej żołądka. Łącznie ze zmianami gastropatycznymi stanowiły one prawie 74% rozpoznań endoskopowych, istotnie częściej w grupie powyżej 45 r.ż. (odpowiednio I - 61%, II - 78,3%; p=0,013). Zapalenie żołądka potwierdzone badaniem histopatologicznym stwierdzono u 58% badanych, częściej w grupie starszych (grupa I- 43,3%; grupa II- 63,8%; p=0,006). Najczęściej stwierdzano endoskopowo zmiany rumieniowo-wysiękowe, rzadziej zapalenie zanikowe (Tab. III). Jedynym typem zapalenia wykazującym istotny związek z wiekiem pacjenta było zapalenie zanikowe (p=0,022). Infekcję H. pylori stwierdzono u 32% badanych, istotnie częściej w grupie > 45 r.ż. (p=0,018). Obecność zakażenia H. pylori różniła się w poszczególnych typach zapalenia. Prawie dwukrotnie częściej zapaleniu rumieniowemu nie towarzyszyło zakażenie w obu grupach wiekowych. Infekcja częściej występowała z aftowym, grudkowym oraz zanikowym zapaleniem błony śluzowej żołądka. Oba stwierdzone przypadki gastropatii przerostowej (grupa II) współistniały z infekcją H. pylori (Tab. III). Wrzód żołądka stwierdzono u ok. 4% chorych, bez istotnej różnicy między grupami wiekowymi (p> 0,05). U jednego chorego (61 lat) rozpoznano raka żołądka. U jednego chorego z młodszej grupy rozpoznano chorobę Leśniowskiego- Crohna GOPP. Ostre zapalenie błony śluzowej żołądka stwierdzono w jednym przypadku. U pozostałych chorych występowało przewlekłe zapalenie żołądka, istotnie częściej w grupie starszych (p=0,000). Intensywność nasilenia tych zmian korelowała z obecnością zakażenia H. pylori. U chorych z infekcją dominował umiarkowany stopień nasilenia zapalenia. Mały stopień występował w większości przypadków bez infekcji H. pylori; nie stwierdzono istotnej różnicy między obiema grupami wiekowymi (p=0,063). Różnica wiekowa była istotna w odniesieniu do innych parametrów zapalenia- zaniku oraz aktywności, częstszych u starszych chorych (odpowiednio p=0,003; p=0,005). Metaplazję oraz dysplazję ( neoplazję śródnabłonkową) stwierdzono częściej w grupie II, chociaż różnice między grupami wiekowymi nie były istotne statystycznie. U nikogo z grupy I nie stwierdzono dysplazji i metaplazji III stopnia, a częstość metaplazji I i II stopnia była znacznie niższa niż w grupie II (Tab. IV). Najczęstszą lokalizacją zakażenia H.pylori u badanych chorych, niezależnie od wieku, była okolica przedodźwiernikowa. W badaniu endoskopowym, błona śluzowa dwunastnicy była prawidłowa u większości chorych. Do najczęstszych zmian w obu grupach należały zmiany rumieniowe Grupa I (n=60) Grupa II (n=152) ( n=212) Zapalenie refluksowe A wg LA 2 (3,3 %) 9 (0,6%) 11 (5,2%) Zapalenie refluksowe B wg LA 1 (1,7 %) 3 (0,2%) 4 (1,9%) Zapalenie refluksowe C wg LA 0 1 (0,7%) 1 (0,5%) Przełyk Barretta 0 1 (1,3%) 1 (0,94%) Naczyniak 0 1 (0,7%) 1 (0,5%) Zapalenie grzybicze 0 1 (0,7%) 1 (0,5%) Zapalenie wirusowe ( CMV) 0 1 (0,7%) 1 (0,5%) Bez zmian 57 (93,3%) 135 (88,8 %) 192 (90,5%) Tabela III Zmiany endoskopowe żołądka. Uwzględniono chorych z potwierdzonym zakażeniem H. pylori (Hp+). The endoscopic findings of stomach. Included patients with confirmed H. pylori infection (Hp+). Rodzaj zmian Grupa I (n=60) Grupa II (n=152) (n=212) Wrzód żołądka 2 (3,3%) 6 (3,9%) 4Hp+ (66,6%) 8 (3,8%) 4Hp+ (50%) Rak żołądka 1 (0,7 %) 1 (0,5%) Gastropatia rumieniowa 1 (1,7%) 2 (1,3 %) 3 (1,4%) Zapalenie rumieniowe Gastropatia refluksowa 13 (21,7%) 4Hp+ (30,8%) 9 (15%) 1Hp+ (11,1%) 37 (24,3%) 12Hp+ (32,4%) 17 (11,2%) 50 (23,6%) 16Hp+ (32%) 26 (12,35%) 1Hp+ (3,8%) Gastropatia krwotoczna 1 (1,7 %) 3 (2%) 4 (1,9%) Zapalenie zanikowe Zapalenie przerostowe Zapalenie nadżerkowe Zapalenie grudkowe 5 (8,3 %) 2Hp+ (40%) 5 (8,3 %) 2Hp+ (40%) 3 (5 %) 2Hp+ (66,7%) 34 (22,4%) 17Hp+ (50%) 2 (1,3%) 2Hp+ (100%) 17 (11,2%) 7Hp+ (41,2%) 7 (4,6 %) 3Hp+ (42,9%) 39 (18,4%) 19Hp+ (48,7%) 2 (0,94%) 2Hp+ (100%) 22 (10,4%) 9Hp+ (40,9%) 10 (4,7%) 5Hp+ (50%) Polipy Elstera 7 (4,6%) 7 (3,3%) Polip hiperplastyczny 1 (1,7) 2 (1,3 %) 3 (1,4%) Choroba Crohna 1 (1,7%) 1 (0,5%) Bez zmian ( żołądek ) Bez zmian ( żołądek i dwunastnica) 19 (31,7 %) 18 (30 %) 17 ( 11,2%) 1Hp+ (5,9 %) 14 (9,2 %) 36 (17%) 1Hp+ (2,8 %) 32 (15%) (8% przypadków). Wrzód dwunastnicy rozpoznano u 0,94% chorych (Tab. V). Nie stwierdzono istotnych statystycznie różnic między grupami wiekowymi. U jednego chorego ze zmianami rumieniowymi w dwunastnicy rozpoznano badaniem histopatologicznym chorobę Leśniowskiego-Crohna. Zmianom endoskopowym dwunastnicy (rumień, przypłaszczenie fałdów okrężnych, nadżerki, grudkowana błona śluzowa) towarzyszyły zmiany histopatologiczne o typie przewlekłego niespecyficznego zapalenia, o różnym stopniu nasilenia, bez istotnego zaburzenia architektoniki kosmków. U ok. 5% chorych stwierdzono miejscowo skrócone i poszerzone kosmki z umiarkowanym mieszanokomórkowym naciekiem zapalnym w blaszce właściwej, bez istotnego zwiększenia liczby limfocytów śródnabłonkowych (zmiany niecharakterystyczne). U większości chorych zmianom 206 A. Piątek-Guziewicz i wsp.
4 Tabela IV Zmiany histopatologiczne błony śluzowej żołądka. Uwzględniono chorych z zakażeniem H. pylori (Hp+) i bez zakażenia (Hp-). The histopathological findings of gastric mucosa. Included patients with H. pylori infection (Hp+) and without infection (Hp-). Cecha histopatologiczna Nasilenie zapalenia Małe Umiarkowane Duże Aktywność Aktywne Nieaktywne Grupa I (n= 26) 10 Hp+ (38,5%) 2 (20,0%) 6 (60,0%) 2 (20,0%) 9 (90,0%) 1 (10,0%) Grupa I ( n= 26) 16 Hp- (64,0%) 12 (75,0%) 2 (12,5%) 2 (12,5%) 4 (25,0%) 12 (75,0%) Grupa II (n= 97) 42 Hp+ (43,3%) 12 (28,6%) 23 (54,8%) 7 (16,7%) 37 (88,1%) 5 (11,9%) Grupa II (n=97) 55 Hp- (56,7%) 38 (69,1%) 13 (23,6%) 4 (7,3%) 18 (32,7%) 37 (67,3%) (n= 123) 52 Hp+ (42,3%) 14 (26,9%) 29 (55,8%) 9 (17,3%) 46 (88,5%) 6 (11,5%) (n=123) 71 Hp- (57,7%) 50 (70,4%) 15 (21,1%) 6 (8,5%) 22 (31,0%) 49 (69,0%) Zanik 3 (30,0%) 4 (25,0%) 18 (42,9%) 22 (40,0%) 21 (40,4%) 26 (36,6%) Metaplazja jelitowa I II III Dysplazja małego stopnia 1 (10,0%) 1 (10,0%) 0 3 (18,8%) (23,8%) 7 (16,7%) 3 (7,1%) 7 (12,7%) 15 (27,3%) 5 (9,0%) 11 (21,2%) 8 (15,4%) 3 (5,8%) 10 (14,0%) 15 (21,0%) 5 (7,0%) (4,8%) 4 (7,3%) 2 (3,8%) 4 (5,6%) Dysplazja dużego stopnia (2,4%) 1 (1,8%) 1 (1,9%) 1 (1,4%) Tabela V Zmiany endoskopowe dwunastnicy. Uwzględniono chorych z zakażeniem H. pylori (Hp+) w żołądku. The endoscopic findings of the duodenum. Included patients with H. pylori infection (Hp+). Rodzaj endoskopowej zmiany w dwunastnicy Grupa I (n=60) Grupa II (n=152) (n=212) Duodenopatia rumieniowa Duodenopatia nadżerkowa 4 ( 6,7%) 1Hp+ (25%) 1 (1,7%) 1Hp+ (100%) Duodenopatia grudkowa 1 (1,7%) Duodenopatia przerostowa Bruzdkowanie fałdów 1 (1,7%) 13 ( 8,5%) 2Hp+ (15,4%) 7 (4,6%) 4Hp+ (57,1%) 6 (3,9%) 4Hp+ (66,7%) 2 (1,3%) 1Hp+(50%) 1 (0,7%) 1Hp+ (100%) 17 (8%) 8 (3,8%) 7 (3,3%) 2 (0,94%) 2 (0,94%) Mozaikowatość błony śluzowej 1 (1,7%) 1 (0,5%) Spłaszczenie fałdów okrężnych 1 (1,7%) 1Hp+ (100%) 6 (3,9%) 1Hp+ (16,7%) 7 (3,3%) Owrzodzenie 1 (1,7%) 1 (0,7%) 2(0,94%) Polipowaty przerost gruczołów Brunnera 1 (0,7%) 1 (0,5%) Ektopowa błona śluzowa żołądka 1 (0,7%) 1 (0,5%) Bez zmian 50 ( 83,3 %) 114 ( 75%) 164 (77,4%) tym nie towarzyszyło zakażenie H.pylori. U 3,3 % chorych wykazano zmiany histopatologiczne typowe dla choroby trzewnej; częściej w grupie młodszej (Tab. VII). Różnice istotne statystycznie dotyczyły zmian histopatologicznych typu IIIB wg Marsha (p=0,005). U żadnej z tych osób nie rozpoznano celiakii wcześniej. Zwiększenie liczby limfocytów śródnabłonkowych (typ I wg Marsha) bez serologicznego potwierdzenia celiakii stwierdzono u jednego chorego z każdej grupy. U 5 chorych rozpoznano na podstawie badania histopatologicznego celiakię, tylko u jednego zmiany endoskopowe sugerowały tę chorobę. U 14% badanych, z prawidłowym obrazem błony śluzowej dwunastnicy, badanie histopatologiczne wycinków wykazało obecność zapalenia (Tab. VI). U wszystkich chorych z przewlekłym zapaleniem małego stopnia (23% przypadków), stwierdzono infekcję H. pylori w żołądku. Natomiast u większości chorych z bardziej nasilonym stanem zapalnym i z towarzyszącym uszkodzeniem kosmków, bez zmian typowych dla celiakii, nie potwierdzono obecności zakażenia H. pylori. Ten typ zmian występował istotnie częściej w grupie młodszych chorych (p=0,034). Omówienie Badanie endoskopowe GOPP z oceną endoskopową i histopatologiczną stanowi podstawową metodę umożliwiającą różnicowanie przyczyny organicznej lub czynnościowej dyspepsji, co wpływa na dalsze postępowanie z chorym. Rozgraniczenie to jest często płynne i nie do końca zdefiniowane. Jak dotąd nie zostało wyjaśnione, u których chorych na podstawie endoskopii możemy rozpoznawać organiczną przyczynę dyspepsji [2]. W niniejszym retrospektywnym badaniu, przeprowadzonym w grupie 212 chorych z objawami klinicznymi dyspepsji, oceniono częstość oraz rodzaj zmian makroskopowych i histopatologicznych stwierdzanych w badaniu endoskopowym GOPP. U ok. 29% chorych ustalono pewną organiczną przyczynę dyspepsji, porównywalnie często w obu grupach wiekowych (p=0,178). Najczęstszą zmianą endoskopową u osób z dyspepsją było zapalenie błony śluzowej żołądka. Zapalenie nadżerkowe, uważane przez większość autorów za jedyny typ zapalenia odpowiedzialny za organiczną przyczynę dyspepsji [8], występowało u ok. 10% chorych. Jedynym typem zapalenia wykazującym istotny związek z wiekiem pacjenta było zapalenie zanikowe, istotnie częściej występujące w grupie starszych. Nie bez znaczenia wydaje się fakt, że właśnie u tych chorych częściej stwierdzano Przegląd Lekarski 2014 / 71 / 4 207
5 Tabela VI Zmiany histopatologiczne niezmienionej makroskopowo błony śluzowej dwunastnicy. The histopathological findings of macroscopically normal duodenal mucosa. Rodzaj zmian histopatologicznych Zmiany histopatologiczne typowe dla obrazu celiakii Grupa I (n=16) Grupa II (n=14) (n=30) 3 (18,7%) 1 (7,1%) 4 (13,3%) Przewlekłe zapalenie małego stopnia 2 (12,5%) 5 (35,7%) 7 (23,3%) Przewlekłe zapalenie umiarkowanego stopnia 1 (6,3%) 4 (28,6%) 5 (16,7%) Przewlekłe zapalenie dużego stopnia 1 (6,3%) 1 (7,1%) 2 (6,7%) Limfocytoza śródnabłonkowa 1 (6,3%) 0 1 (3,3%) Umiarkowany mieszanokomórkowy naciek zapalny z przypłaszczeniem i pogrubieniem kosmków, redukcją liczby komórek kubkowych, bez zwiększenia liczby limfocytów śródnabłonkowych Błona śluzowa z obecnością nadżerek o miejscami znacznie spłaszczonych, wygładzonych kosmkach, umiarkowany mieszanokomórkowy naciek zapalny w blaszce właściwej, ze zwiększeniem liczby limfocytów śródbłonkowych 3 (18,8%) 2 (14,3%) 5 (16,7%) 0 1 (7,1%) 1 (3,3%) Tabela VII Zmiany histopatologiczne dwunastnicy odpowiadające celiakii. The histopathological findings of the duodenal mucosa typical for celiac disease. Zmiany histopatologicznej mogące odpowiadać celiakii ( wg Marsha) I IIIA IIIB ogniska metaplazji i dysplazji, wymagające dalszego nadzoru endoskopowego ze względu na zagrożenie karcynogenezą. Potwierdza to konieczność przeprowadzania endoskopii z badaniem histopatologicznym u osób z dyspepsją powyżej 45 r.ż., niezależnie od nasilenia makroskopowych zmian żołądka. Współistnienie zapalenia błony śluzowej żołądka z infekcją H. pylori potwierdzono u ok. 30% chorych. Ten niski odsetek zakażenia może tłumaczyć częsty brak korzystnego wpływu eradykacji u osób z dyspepsją. Innymi istotnymi organicznymi przyczynami dyspepsji był wrzód trawienny oraz nadżerkowe zapalenie przełyku. U chorych z zapaleniem przełyku dominowały objawy dyspeptyczne, a nie typowe refluksowe; potwierdza to fakt, iż obie grupy symptomów mogą się nakładać [2]. U blisko połowy chorych z refluksowym zapaleniem przełyku współistniała infekcja H. pylori w części przedodźwiernikowej. Jak wiadomo, tej lokalizacji infekcji towarzyszy zwiększone wydzielanie kwasu solnego, odpowiedzialnego zarówno za objawy dyspeptyczne, jak i refluksowe zmiany zapalne. Zmiana nowotworowa (rak żołądka) stwierdzona była u jednego chorego w wieku powyżej 45 r.ż., który poza dyspepsją nie zgłaszał objawów alarmujących sugerujących rozpoznanie nowotworu. W podobnym odsetku (0,5% przypadków) przyczyną organiczną dyspepsji była choroba Leśniowskiego-Crohna GOPP, rozpoznana w wieku poniżej 45 r.ż. Wyniki prezentowanego badania wskazują na konieczność zwrócenia uwagi na zmiany histopatologiczne dwunastnicy u osób z dyspepsją. U chorych bez zmian makroskopowych w dwunastnicy, badanie Grupa I (n=60) Grupa II (n=152) (n=212) 1 (1,7%) 2 (3,3%) 2 (3,3%) 5 (8,3%) 1 (0,7%) 1 (0,7%) 0 (0,0%) 2 (1,3%) 2 (0,9%) 3 (1,4%) 2 (0,9%) 7 (3,3%) Potwierdzenie serologiczne celiakii 4 (6,7%) 1 (0,7%) 5 (2,4%) histopatologiczne wykazało nacieki zapalne o różnym stopniu nasilenia, w 75% przypadków bez współistnienia zakażenia H. pylori. Nie jest jasna przyczyna i znaczenie tego mikroskopowego zapalenia dwunastnicy oraz ewentualny jego udział w patogenezie dyspepsji czynnościowej. W grupie badanych osób z dyspepsją, stwierdzono również zmiany histopatologiczne typowe dla celiakii, częściej w grupie młodszej. U większości tych chorych nie stwierdzano zmian makroskopowych dwunastnicy sugerujących chorobę trzewną. Niewątpliwym ograniczeniem prezentowanego badania jest fakt, iż zostało przeprowadzone tylko w jednym ośrodku, retrospektywnie, bez grupy kontrolnej. Jakkolwiek pacjenci włączeni do badania prezentowali objawy dyspepsji zgodne z definicją kryteriów rzymskich III oraz nie spełniali kryteriów wykluczających, powód kierowania na badanie endoskopowe pacjentów 45 rż. nie został we wszystkich przypadkach określony. Nie wiadomo, czy była nim nieskuteczność wcześniejszego leczenia empirycznego, czy pojawienie się dodatkowych objawów niepokojących. Jedynie u części chorych, poddanych badaniu endoskopowemu, zostały pobrane wycinki z niezmienionej makroskopowo błony śluzowej dwunastnicy. Natomiast zaletą niniejszego badania wydaje się być przeprowadzenie oceny niezależnie w dwóch grupach wiekowych. Wiek chorego z dyspepsją stanowi, w większości wytycznych, istotny czynnik decydujący o dalszym postępowaniu diagnostyczno-terapeutycznym, w tym o pilności wykonania badania endoskopowego [9,1]. Wyniki prezentowanego badania, dotyczące częstości najważniejszych organicznych przyczyn dyspepsji (choroba wrzodowa, choroba refluksowa przełyku, zmiany nowotworowe GOPP) są zgodne z danymi prezentowanymi przez innych autorów [10-14]. Nienadżerkowe zmiany zapalne błony śluzowej żołądka, ze względu na niską korelację z objawami, nie traktuje się jako przyczyny dyspepsji organicznej [8]. Niejasny jest związek między tym zapaleniem a objawami dyspepsji [4,6].W niektórych pracach podkreślano kryterium liczbowe nadżerek i liczba powyżej 5 ma być wyznacznikiem istotności organicznej [3]. Niniejsze badanie zwraca uwagę na dodatkowe dwie istotne przyczyny organiczne dyspepsji, słabo akcentowane w innych pracach. Są nimi choroba trzewna oraz choroba Leśniowskiego- Crohna GOPP. Być może wynika to z faktu, że izolowana lokalizacja tej ostatniej w GOPP jest rzadka i zwykle współistnieje z zapaleniem jelit lub je poprzedza, a dyspepsja nie stanowi jedynego objawu patologicznego u tych chorych [15]. Zaprezentowane wyniki wskazują, że celiakię należy brać pod uwagę w diagnostyce różnicowej przyczyn dyspepsji, zwłaszcza u osób młodych, a podczas endoskopii GOPP wykonywanej u chorych z dyspepsją, powinno się pobrać wycinki z dwunastnicy, niezależnie od jej obrazu endoskopowego. Patogeneza dyspepsji czynnościowej nie jest jasna, podkreśla się rolę zaburzeń motoryki żołądka, nadwrażliwości trzewnej, predyspozycji genetycznej, czynników psychospołecznych oraz infekcji H. pylori. Zakażenie H. pylori może wywołać objawy dyspepsji nie tylko związane z nadmiernym wydzielaniem kwasu solnego, ale również przez wpływ na funkcje endokrynne żołądka, w tym na wydzielanie greliny [16,17]. Nieprawidłowości w jej wydzielaniu wpływają na motorykę żołądka, odpowiedzialną za przyczynę dyspepsji. Wyjaśnić to mogą dalsze badania motoryki, elektrogastrografii lub scyntygrafii żołądka. Stwierdzenie w badanej grupie osób młodszych z dyspepsją, znacznej częstości gastropatii refluksowej, potwierdza fakt, iż zaburzenia motoryki GOPP są istotne w patogenezie dyspepsji. Ostatnio, coraz więcej uwagi dotyczą- 208 A. Piątek-Guziewicz i wsp.
6 cej etiopatogenezy dyspepsji poświęca się aktywacji immunologicznej, w której szczególną rolę wydaje się odgrywać dwunastnica [18]. Liebregts i wsp. wykazali, że pacjenci z dyspepsją czynnościową mają wzmożoną aktywność układu immunologicznego, ze zwiększoną liczbą krążących limfocytów pochodzących z jelita cienkiego [19]. W badaniu japońskim stwierdzono zwiększoną częstość mikroskopowego zapalenia dwunastnicy ze wzrostem liczby makrofagów CCCR-2(+) w bioptatach z tej części przewodu pokarmowego u chorych z dyspepsją [20]. Przyczyna tej aktywacji immunologicznej pozostaje niewyjaśniona; dyskutuje się czynniki dietetyczne oraz mikrobiologiczne. Wiele badań wskazuje na obecność przetrwałego zapalenia małego stopnia w dwunastnicy u pacjentów z poinfekcyjną dyspepsją. Być może dwunastnica i jelito cienkie stanowią miejsce, gdzie zaburzona mikroflora wywołuje objawy dyspepsji, poprzez wpływ na motorykę żołądka. Tę hipotezę wspiera obserwacja dyspepsji występującej częściej po ostrym zakażeniu żołądkowo-jelitowym. Nieskuteczność inhibitorów pompy protonowej u części osób z dyspepsją może te obserwacje popierać tym bardziej, że wspomniane leki mogą dodatkowo promować zespół przerostu flory jelitowej [21]. Zasadnymi byłyby dalsze badania nad związkiem przebytych infekcji przewodu pokarmowego i objawami dyspepsji u osób z mikroskopowym zapaleniem dwunastnicy oraz przeprowadzenie diagnostyki różnicowej (poza infekcją H. pylori) w kierunku innych przyczyn zmian histopatologicznych jelita cienkiego. Dalsza ocena zmian zapalnych i aktywności immunologicznej w dwunastnicy u pacjentów z dyspepsją czynnościową pozwoli na lepsze poznanie patogenezy tej choroby i będzie pomocne w ustaleniu postępowania terapeutycznego. Wnioski Nadżerkowe zapalenie błony śluzowej żołądka, choroba refluksowa przełyku i choroba wrzodowa są najczęstszymi organicznymi przyczynami dyspepsji. Zmiany nowotworowe GOPP oraz choroba Leśniowskiego- Crohna występują rzadko, ale są klinicznie istotnymi przyczynami objawów dyspepsji. Podczas endoskopii GOPP u osób z dyspepsją, bez względu na nasilenie zmian makroskopowych, wskazane jest pobieranie wycinków z żołądka i dwunastnicy oraz uwzględnienie choroby trzewnej. Wyniki tych badań pozwolą na indywidualizację postępowania u chorych z dyspepsją. Stwierdzenie zmian zapalnych w jelicie cienkim u chorych z dyspepsją wymaga diagnostyki różnicowej uwzględniającej między innymi alergię pokarmową, przerost flory bakteryjnej jelita, giardiazę, nieswoiste zapalenia jelit, eozynofilowe zapalenie żołądkowo-jelitowe. Wskazane są dalsze badania nad znaczeniem mikroskopowego zapalenia dwunastnicy u chorych z dyspepsją. Piśmiennictwo 1. Tack J, Talley NJ, Camilleri M, Holtmann G, Hu P. et al: Functional gastroduodenal disorders. Gastroenterology 2006; 130: Oustamanolakis P, Tack J: Dyspepsia: organic versus functional. J Clin Gastroenterol. 2012; 46: Jones RH, Lydeard SE, Hobbs FD, Kenkre JE, Williams EI. et al: Dyspepsia in England and Scotland. Gut. 1990; 31: Drossman DA, Li Z, Andruzzi E, Temple RD, Talley NJ. et al: U.S. householder survey of functional gastrointestinal disorders. Prevalence, sociodemography, and health impact. Dig Dis Sci.1993; 38: Armstrong D, Bennett JR, Blum AL, Dent J, De Dombal FT. et al: The endoscopic assessment of esophagitis: a progress report on observer agreement. Gastroenterology 1996; III: Dixon MF, Genta RM, Yardley JH, Correa P: Classification and grading of gastritis. The updated Sydney System. International Workshop on the Histopathology of Gastritis, Houston Am J Surg Pathol. 1996; 20: Stachura J: Patologia: znaczy słowo o chorobie. T. 2, Patologia narządowa. Cz. 2. Akademia Umiejętności, Kraków, Polska, Tytgat GNJ: Role of endoscopy and biopsy in the work up of dyspepsia. Gut. 2002; 50: Bartnik W: Dyspepsja co nowego na Kongresie Digestive Disease Week w Chicago w 2011 roku? Gastroenterologia Kliniczna 2011; 3: Sugano K: Should we still subcategorize helicobacter pylori-associated dyspepsia as functional disease? J Neurogastroenterol Motil. 2011; 17: Vakil N, Moayyedi P, Fennerty MB, Talley NJ. et al: Limited value of alarm features in the diagnosis of upper gastrointestinal malignancy: systematic review and meta-analysis. Gastroenterology 2006; 131: Wallace MB, Durkalski VL, Vaughan J, Palesch YY, Libby ED. et al: Age and alarm symptoms do not predict endoscopic findings among patients with dyspepsia: a multicentre database study. Gut 2001; 49: Dwivedi M, Misra SP, Misra V: Nodular gastritis in adults: clinical features, endoscopic appearance, histopathological features, and response to therapy. J Gastroenterol Hepatol. 2008; 23: Murayama Y, Miyagawa J, Shinomura Y, Kanayama S, Yasunaga Y. et al: Morphological and functional restoration of parietal cells in Helicobacter pylori associated enlarged fold gastritis after eradication. Gut 1999; 45: Wagtmans MJ, van Hogezand RA, Griffioen G, Verspaget HW, Lamers CB. et al: Crohn s disease of the upper gastrointestinal tract. Neth J Med. 1997: 50: Hurlimann N, Dür S, Schwab P, Varga L, Mazzucchelli L. et al: Effects of Helicobacter pylori on gastritis, pentagastrin-stimulated gastric acid secretion, and meal stimulated plasma gastrin release in the absence of peptic ulcer disease. Am J Gastroenterol. 1998; 93: Osawa H, Nakazato M, Date Y, Kita H, Ohnishi H. et al: Impaired production of gastric ghrelin in chronic gastritis associated with Helicobacter pylori. J Clin Endocrinol Metab. 2005; 90: Moayyedi P: Dyspepsia. Curr Opin Gastroenterol. 2012; 28: Liebregts T, Adam B, Bredack C, Gururatsakul M, Pilkington KR. et al: Small bowel homing T cells are associated with symptoms and delayed gastric emptying in functional dyspepsia. Am J Gastroenterol. 2011; 106: Futagami S, Shindo T, Kawagoe T, Horie A, Shimpuku M. et al: Migration of eosinophils and CCR2-/ CD68-double positive cells into the duodenal mucosa of patients with postinfectious functional dyspepsia. Am J Gastroenterol. 2010; 105: Compare D, Pica L, Rocco A, De Giorgi F, Cuomo R. et al: Effects of long-term PPI treatment on producing bowel symptoms and SIBO. Eur J Clin Invest. 2011; 41: Przegląd Lekarski 2014 / 71 / 4 209
Janusz Jerzemowski 1, Paweł Wojtowicz 2 1. Streszczenie. Abstract
Akademia Medycyny ARTYKUŁ ORYGINALNY/ORIGINAL PAPER Otrzymano/Submitted: 07.12.2014 Zaakceptowano/Accepted: 10.12.2014 Choroby górnego odcinka przewodu pokarmowego u osób po 65 roku życia w obrazie endoskopowym
Bardziej szczegółowow kale oraz innych laboratoryjnych markerów stanu zapalnego (białka C-reaktywnego,
1. Streszczenie Wstęp: Od połowy XX-go wieku obserwuje się wzrost zachorowalności na nieswoiste choroby zapalne jelit (NChZJ), w tym chorobę Leśniowskiego-Crohna (ChLC), zarówno wśród dorosłych, jak i
Bardziej szczegółowoANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LX, SUPPL. XVI, 232 SECTIO D 2005
ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LX, SUPPL. XVI, SECTIO D 005 Zakład Pielęgniarstwa Klinicznego i Rehabilitacyjnego PAM w Szczecinie Kierownik: p.o. dr n. med. Anna Hajduk
Bardziej szczegółowoCharakterystyka kliniczna chorych na raka jelita grubego
Lek. Łukasz Głogowski Charakterystyka kliniczna chorych na raka jelita grubego Rozprawa na stopień doktora nauk medycznych Opiekun naukowy: Dr hab. n. med. Ewa Nowakowska-Zajdel Zakład Profilaktyki Chorób
Bardziej szczegółowopierwszej było 79 chorych (64,75%). Byli to pacjenci z zapaleniem przełyku ale też chorzy z NERD oraz przepukliną rozworu przełykowego.
Streszczenie. Wstęp. Choroba refluksowa przełyku (GERD) jest jedną z najczęściej rozpoznawanych chorób przewodu pokarmowego na świecie. Wprowadzenie inhibitorów pompy protonowej (IPPs) w leczeniu GERD
Bardziej szczegółowoChoroby wewnętrzne - gastroenterologia Kod przedmiotu
Choroby wewnętrzne - gastroenterologia - opis przedmiotu Informacje ogólne Nazwa przedmiotu Choroby wewnętrzne - gastroenterologia Kod przedmiotu 12.0-WL-Lek-ChW-G Wydział Wydział Lekarski i Nauk o Zdrowiu
Bardziej szczegółowoZespół jelita drażliwego u dzieci i młodzieży
52 Zespół jelita drażliwego u dzieci i młodzieży Irritable bowel syndrome in children Mieczysława Czerwionka-Szaflarska, Bartosz Romańczuk Pediatr Pol 2010; 85 (1): 52 56 2010 by Polskie Towarzystwo Pediatryczne
Bardziej szczegółowoINTESTA jedyny. oryginalny maślan sodu w chronionej patentem matrycy trójglicerydowej
INTESTA jedyny oryginalny maślan sodu w chronionej patentem matrycy trójglicerydowej Dlaczego INTESTA? kwas masłowy jest podstawowym materiałem energetycznym dla nabłonka przewodu pokarmowego, zastosowanie,
Bardziej szczegółowoGdańsk 10.10.2015 r.
Celiakia- czy nadążamy za zmieniającymi się rekomendacjami Gdańsk 10.10.2015 r. prof. dr hab. n. med. Barbara Kamińska Katedra i Klinika Pediatrii, Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci Gdański
Bardziej szczegółowoWspółpraca patologa i klinicysty w rozpoznawaniu nieswoistych chorób jelit. Anna Nasierowska-Guttmejer
Współpraca patologa i klinicysty w rozpoznawaniu nieswoistych chorób jelit Anna Nasierowska-Guttmejer Nieswoiste choroby jelit Inflammatory bowel diseases (IBD) Wrzodziejace zapalenie jelita grubego (UC)
Bardziej szczegółowoSpis treści. 1. Choroby żołądka Wiktor Łaszewicz... 15. 2. Choroby jelita cienkiego Anna Zaremba-Woroniecka... 46
Spis treści 1. Choroby żołądka Wiktor Łaszewicz..................... 15 Zarys budowy i fizjologii żołądka.......................... 15 Budowa żołądka.................................. 15 Wydzielanie żołądkowe..............................
Bardziej szczegółowoZmiany patologiczne: dwunastnica
Zmiany patologiczne: dwunastnica Rozdzial. - makieta.indd 10 2007-06-01 08:4:55 . Zmiany patologiczne: dwunastnica Przegląd zmian patologicznych występujących w dwunastnicy 12 Wrzód dwunastnicy: cechy
Bardziej szczegółowochirurgia Helicobacter pylori diagnostyka i leczenie przedruk z numeru 2/2013 OKIEM EKSPERTA prenumerata: 800 888 000 www.mp.pl
chirurgia przedruk z numeru 2/2013 OKIEM EKSPERTA Helicobacter pylori diagnostyka i leczenie prenumerata: 800 888 000 www.mp.pl OKIEM EKSPERTA Helicobacter pylori diagnostyka i leczenie Skróty: Hp Helicobacter
Bardziej szczegółowoGUZY PODŚCIELISKOWE PRZEWODU POKARMOWEGO. (Gastrointestinal Stromal Tumor (GIST)) Anna Nasierowska-Guttmejer, Katarzyna Guzińska-Ustynowicz
Sformatowano GUZY PODŚCIELISKOWE PRZEWODU POKARMOWEGO (Gastrointestinal Stromal Tumor (GIST)) Anna Nasierowska-Guttmejer, Katarzyna Guzińska-Ustynowicz 1. Materiał chirurgiczny: przełyk, Ŝołądek, jelito
Bardziej szczegółowoPrzełyk Barretta. Przełyk Barretta jest przedrakowym stanem śluzówki przełyku przewodu przenoszącego pokarm i płyny z jamy ustnej do żołądka.
Przełyk Barretta Przełyk Barretta jest przedrakowym stanem śluzówki przełyku przewodu przenoszącego pokarm i płyny z jamy ustnej do żołądka. Szacuje się, że przełykiem Barretta dotkniętych jest 3,3 miliona
Bardziej szczegółowoUSG Power Doppler jest użytecznym narzędziem pozwalającym na uwidocznienie wzmożonego przepływu naczyniowego w synovium będącego skutkiem zapalenia.
STRESZCZENIE Serologiczne markery angiogenezy u dzieci chorych na młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów - korelacja z obrazem klinicznym i ultrasonograficznym MIZS to najczęstsza przewlekła artropatia
Bardziej szczegółowoWSKAZANIA DO LECZENIA CHIRURGICZNEGO W CHOROBACH ZAPALNYCH JELIT. Zuzanna Kaszycka Klinika Chirurgii Gastroenterologicznej i Transplantologii
WSKAZANIA DO LECZENIA CHIRURGICZNEGO W CHOROBACH ZAPALNYCH JELIT Zuzanna Kaszycka Klinika Chirurgii Gastroenterologicznej i Transplantologii Choroba Crohna Zapalenie przewodu pokarmowego w chorobie Crohna
Bardziej szczegółowoPodobieństwa i różnice w chorobie refluksowej przełyku u osób młodych i w wieku podeszłym
Gerontologia Polska PRACA ORYGINALNA tom 14, nr 3, 135 139 ISSN 1425 4956 Dorota Cibor, Małgorzata Szczepanek, Irena Ciećko-Michalska, Danuta Owczarek, Tomasz Mach Katedra Gastroenterologii, Hepatologii
Bardziej szczegółowoANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 54 SECTIO D 2004
ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 54 SECTIO D 2004 Katedra Pielęgniarstwa Klinicznego Wydziału Nauk o Zdrowiu Akademii Medycznej im. Ludwika Rydygiera
Bardziej szczegółowoChemoprewencja raka jelita grubego u chorych na wrzodziejące zapalenie jelita grubego Dr n med. Piotr Albrecht
Chemoprewencja raka jelita grubego u chorych na wrzodziejące zapalenie jelita grubego Dr n med. Piotr Albrecht Klinika Gastroenterologii i Żywienia Dzieci WUM Plan wykładu Jelitowe powikłania WZJG Rak
Bardziej szczegółowoPiśmiennictwo... 45. Manometria przełyku Krzysztof Fyderek... 31 Założenia, zasady i wskazania do badania manometrycznego przełyku u dzieci...
SPIS TREŚCI ROZWÓJ ONTOGENETYCZNY ORAZ FIZJOLOGIA CZYNNOŚCI MOTORYCZNEJ PRZEWODU POKARMOWEGO Krzysztof Fyderek.. 13 Rozwój strukturalny................. 13 Rozwój śródściennego żołądkowo-jelitowego (enteralnego)
Bardziej szczegółowoAnalysis of results endoscopic examination of upper part of digestive tract in children and youth with gastroesophageal reflux disease
Artykuł poglądowy/review paper Analiza wyników badania endoskopowego górnego odcinka przewodu pokarmowego u dzieci i m³odzie y z chorob¹ refluksow¹ prze³yku Analysis of results endoscopic examination of
Bardziej szczegółowoS YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma cje ogólne
S YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma cje ogólne Kod modułu Rodzaj modułu Wydział PUM Kierunek studiów Specjalność Poziom studiów Forma studiów Rok studiów Nazwa modułu Profilaktyka i leczenie chorób
Bardziej szczegółowoPrzegląd epidemiologiczny metod diagnostyki i leczenia łagodnego rozrostu stercza na terenie Polski.
Przegląd epidemiologiczny metod diagnostyki i leczenia łagodnego rozrostu stercza na terenie Polski. Program MOTO-BIP /PM_L_0257/ Ocena wyników programu epidemiologicznego. Dr n. med. Bartosz Małkiewicz
Bardziej szczegółowoCzy to nawracające zakażenia układu oddechowego, czy może nierozpoznana astma oskrzelowa? Zbigniew Doniec
Czy to nawracające zakażenia układu oddechowego, czy może nierozpoznana astma oskrzelowa? Zbigniew Doniec Klinika Pneumonologii, Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc OT w Rabce-Zdroju Epidemiologia Zakażenia
Bardziej szczegółowoOcena skuteczności preparatów miejscowo znieczulających skórę w redukcji bólu w trakcie pobierania krwi u dzieci badanie z randomizacją
234 Ocena skuteczności preparatów miejscowo znieczulających skórę w redukcji bólu w trakcie pobierania krwi u dzieci badanie z randomizacją The effectiveness of local anesthetics in the reduction of needle
Bardziej szczegółowoCzy przyszedł czas na zmianę rekomendacji diagnostycznych w celiakii?
Czy przyszedł czas na zmianę rekomendacji diagnostycznych w celiakii? Husby et al. J Pediatr Gastroenterol Nutr 2012; 54(1):136-60 Rozpoznanie celiakii bez biopsji jelitowej stare wytyczne ESPGHAN U pacjentów
Bardziej szczegółowoUrszula Coupland. Zaburzenia neurologiczne u dzieci wertykalnie zakażonych HIV. Rozprawa na stopień doktora nauk medycznych
Urszula Coupland Zaburzenia neurologiczne u dzieci wertykalnie zakażonych HIV Rozprawa na stopień doktora nauk medycznych Klinika Chorób Zakaźnych Wieku Dziecięcego Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego
Bardziej szczegółowoAnalysis of infectious complications inf children with acute lymphoblastic leukemia treated in Voivodship Children's Hospital in Olsztyn
Analiza powikłań infekcyjnych u dzieci z ostrą białaczką limfoblastyczną leczonych w Wojewódzkim Specjalistycznym Szpitalu Dziecięcym w Olsztynie Analysis of infectious complications inf children with
Bardziej szczegółowoPytania z zakresu ginekologii i opieki ginekologicznej
Pytania z zakresu ginekologii i opieki ginekologicznej - 2017 1. Proszę wymienić zagrożenia zdrowotne dla kobiety jakie mogą wystąpić w okresie okołomenopauzalnym. 2. Proszę omówić rolę położnej w opiece
Bardziej szczegółowoAktualne zasady leczenia zakażenia Helicobacter pylori
PROBLEMY KLINICZNE Małgorzata Monika Palka Specjalista medycyny rodzinnej, specjalista geriatrii, dr n. med., Zakład Medycyny Rodzinnej, Katedra Chorób Wewnętrznych i Gerontologii, Collegium Medicum Uniwersytetu
Bardziej szczegółowoI. STRESZCZENIE Cele pracy:
I. STRESZCZENIE Przewlekłe zapalenie trzustki (PZT) jest przewlekłym procesem zapalnym, powodującym postępujące i nieodwracalne włóknienie trzustki. Choroba przebiega z okresami remisji i zaostrzeń, prowadząc
Bardziej szczegółowoThe prevalence and cytotoxicity of Helicobacter pylori species in patients with peptic ulcer disease and food allergy
Artykuł oryginalny/original paper Czêstoœæ wystêpowania i cytotoksycznoœæ szczepów Helicobacter pylori u pacjentów z chorob¹ wrzodow¹ i alergi¹ pokarmow¹ The prevalence and cytotoxicity of Helicobacter
Bardziej szczegółowoProfil alergenowy i charakterystyka kliniczna dorosłych. pacjentów uczulonych na grzyby pleśniowe
lek. Krzysztof Kołodziejczyk Profil alergenowy i charakterystyka kliniczna dorosłych pacjentów uczulonych na grzyby pleśniowe Rozprawa na stopień doktora nauk medycznych Promotor: dr hab. n. med. Andrzej
Bardziej szczegółowoZebrała i opracowała Maria Sałamacha
BÓLE BRZUCHA Zebrała i opracowała Maria Sałamacha Ból brzucha u dzieci ma zwykle charakter czynnościowy, co oznacza, że szczegółowe badania i analizy laboratoryjne nie wykazują żadnych odchyleń, jednak
Bardziej szczegółowoSYLABUS MODUŁU (PRZEDMIOTU) Informacje ogólne. Wydział Nauk o Zdrowiu Kierunek studiów. rok II, semestr III. polski. Informacje szczegółowe
SYLABUS MODUŁU (PRZEDMIOTU) Informacje ogólne Nazwa modułu: Profilaktyka i leczenie chorób dietozależnych - choroby przewodu pokarmowego Rodzaj modułu/przedmiotu Obowiązkowy Wydział PUM Wydział Nauk o
Bardziej szczegółowoWzrost kalprotektyny w kale u małego dziecka
Wzrost kalprotektyny w kale u małego dziecka Jarosław Kwiecień Katedra i Klinika Pediatrii w Zabrzu Sympozjum Pediatria przez przypadki Warszawa, 09.12.2017 Białka endogenne w kale - kalprotektyna Obecne
Bardziej szczegółowoDiagnostyka i leczenie H.Pylori co zmienił Konsensus Maastricht IV
Diagnostyka i leczenie H.Pylori co zmienił Konsensus Maastricht IV Barbara Skrzydło-Radomańska Katedra i Klinika Gastroenterologii Uniwersytet Medyczny w Lublinie Maastricht I - 1996 Maastricht II - 2002
Bardziej szczegółowoChoroba refluksowa przełyku możliwości terapii poza blokerami pompy protonowej
Gdańsk,10.10.2015 r. Choroba refluksowa przełyku możliwości terapii poza blokerami pompy protonowej Prof. dr hab. Barbara Kamińska Katedra i Klinika Pediatrii, Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia
Bardziej szczegółowoSkale i wskaźniki jakości leczenia w OIT
Skale i wskaźniki jakości leczenia w OIT Katarzyna Rutkowska Szpital Kliniczny Nr 1 w Zabrzu Wyniki leczenia (clinical outcome) śmiertelność (survival) sprawność funkcjonowania (functional outcome) jakość
Bardziej szczegółowoPowikłania wątrobowe u pacjentów z nieswoistymi zapaleniami jelit (IBD) Dr hab. n.med. Jarosław Kierkuś
Powikłania wątrobowe u pacjentów z nieswoistymi zapaleniami jelit (IBD) Dr hab. n.med. Jarosław Kierkuś Klinika Gastrologii, Hepatologii i Zaburzeń Odżywiania Instytut Pomnik Centrum Zdrowia Dziecka Warszawa
Bardziej szczegółowoANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LX, SUPPL. XVI, 120 SECTIO D 2005
ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LX, SUPPL. XVI, 120 SECTIO D 2005 Studenckie Koło Naukowe Zakładu Medycyny Rodzinnej Akademii Medycznej im. Prof. Feliksa Skubiszewskiego
Bardziej szczegółowoStopa cukrzycowa. Dr med. Anna Korzon-Burakowska Katedra Nadciśnienia Tętniczego i Diabetologii AMG Kierownik prof.dr hab. med. B.
Stopa cukrzycowa Dr med. Anna Korzon-Burakowska Katedra Nadciśnienia Tętniczego i Diabetologii AMG Kierownik prof.dr hab. med. B. Wyrzykowski Stopa cukrzycowa - definicja Infekcja, owrzodzenie lub destrukcja
Bardziej szczegółowoSeminarium dla studentów Przemysław Pyda
Seminarium dla studentów - 2016 Przemysław Pyda Historia wyników transplantacji jelit 1967 1972 1985 Pierwsze przeszczepienie jelit Lillehei Uniwesytet Minesota Pierwsze 10 transplantacji jelit najdłuższe
Bardziej szczegółowoZadanie pytania klinicznego (PICO) Wyszukanie i selekcja wiarygodnej informacji. Ocena informacji o metodzie leczenia
Praktykowanie EBM Krok 1 Krok 2 Krok 3 Krok 4 Zadanie pytania klinicznego (PICO) Wyszukanie i selekcja wiarygodnej informacji Ocena informacji o metodzie leczenia Podjęcie decyzji klinicznej na podstawie
Bardziej szczegółowoRAK PĘCHERZYKA śółciowego (Carcinoma of the Gallbladder) Krzysztof A. Bardadin
RAK PĘCHERZYKA śółciowego (Carcinoma of the Gallbladder) Krzysztof A. Bardadin 1. Materiał chirurgiczny: pęcherzyk Ŝółciowy, wątroba, drogi Ŝółciowe zewnątrzwątrobowe, inne (wymień): 2. Procedura chirurgiczna:
Bardziej szczegółowoLeczenie biologiczne w nieswoistych zapaleniach jelit - Dlaczego? Co? Kiedy? VI Małopolskie Dni Edukacji w Nieswoistych Zapaleniach Jelit
Leczenie biologiczne w nieswoistych zapaleniach jelit - Dlaczego? Co? Kiedy? VI Małopolskie Dni Edukacji w Nieswoistych Zapaleniach Jelit Co to są nieswoiste zapalenia jelit? Grupa chorób w których dochodzi
Bardziej szczegółowoZesłpół jelita drażliwego. łac. colon irritabile; ang. Irritable Bowel Syndrome, (w skrócie IBS) (Nerwica jelit)
Zesłpół jelita drażliwego łac. colon irritabile; ang. Irritable Bowel Syndrome, (w skrócie IBS) (Nerwica jelit) Co to jest? Zespół jelita drażliwego jest to przewlekła (trwająca przez co najmniej trzy
Bardziej szczegółowoSYLABUS. Część A - Opis przedmiotu kształcenia.
SYLABUS Nazwa modułu/przedmiotu : Wydział: Kierunek studiów: Specjalności: Poziom studiów: Część A - Opis przedmiotu kształcenia. Gastroenterologia Kod modułu LK.3.E.010 I Wydział Lekarski z Oddziałem
Bardziej szczegółowoZespół jelita nadwrażliwego a celiakia
Celiakia 47 Zespół jelita nadwrażliwego a celiakia Choroba trzewna (celiakia) jest chorobą zapalną jelita cienkiego, wywołaną spożywaniem glutenu przez osoby z genetycznie uwarunkowaną nietolerancją glutenu.
Bardziej szczegółowoAktualne zasady diagnostyki i leczenia chorób zapalnych jelit
Instytut Pomnik Centrum Zdrowia Dziecka Odział Gastroenterologii, Hepatologii, Zaburzeń Odżywiania i Pediatrii Al. Dzieci Polskich 20, 04-730, Warszawa Aktualne zasady diagnostyki i leczenia chorób zapalnych
Bardziej szczegółowoANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LX, SUPPL. XVI, 7 SECTIO D 2005
ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LX, SUPPL. XVI, 7 SECTIO D 5 1 Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Białej Podlaskiej Instytut Pielęgniarstwa Higher State Vocational School
Bardziej szczegółowoOgólnopolska Konferencja "Oblicza współczesnej hepato-gastroenterologii"
Jeżeli: Chcą Państwo zapoznać się z ciekawymi przypadkami leczenia schorzeń gastroenterologicznych i hepatologicznych prezentowanymi przez lekarzy klinicystów Poszukują Państwo komentarza do nowych zaleceń
Bardziej szczegółowoCewkowo-śródmiąższowe zapalenie nerek
Cewkowo-śródmiąższowe zapalenie nerek Krzysztof Letachowicz Katedra i Klinika Nefrologii i Medycyny Transplantacyjnej, Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu Kierownik: Prof. dr hab. Marian Klinger Cewkowo-śródmiąższowe
Bardziej szczegółowoCzłonkowie Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii biorący udział w głosowaniu nad konsensusem
KONSENSUS Gastroenterologia Kliniczna 2009, tom 1, nr 1, 1 6 Copyright 2009 Via Medica ISSN 1899 3338 Tomasz Wocial 1, Witold Bartnik 2, Krzysztof Bartosz 2, Hubert Bołdys 2, Krzysztof Celiński 2, Jan
Bardziej szczegółowoAneks I. Wnioski naukowe i podstawy zmiany warunków pozwolenia (pozwoleń) na dopuszczenie do obrotu
Aneks I Wnioski naukowe i podstawy zmiany warunków pozwolenia (pozwoleń) na dopuszczenie do obrotu 1 Wnioski naukowe Uwzględniając raport oceniający komitetu PRAC w sprawie okresowych raportów o bezpieczeństwie
Bardziej szczegółowoObrazowanie kręgosłupa w badaniu TK i MR w różnych grupach wiekowych
Lekarz Daria Dziechcińska-Połetek Obrazowanie kręgosłupa w badaniu TK i MR w różnych grupach wiekowych Rozprawa na stopień doktora nauk medycznych Promotor: Dr hab. n. med. Ewa Kluczewska, prof. nadzw.
Bardziej szczegółowoPsychosomatyczne podłoże nieswoistych chorób zapalnych jelit
Psychosomatyczne podłoże nieswoistych chorób zapalnych jelit Paweł Maroszek Opiekun: dr n. med. Beata Mrozikiewicz-Rakowska, dr n. med. Przemysław Krasnodębski Kierownik: Prof. dr hab. n. med. Waldemar
Bardziej szczegółowoPoszukiwanie zbieżności objawów klinicznych i wyników panendoskopii u pacjentów z chorobą refluksową przełyku
WYDZIAŁ LEKARSKI Lek. med. Dariusz Krzyczmanik Poszukiwanie zbieżności objawów klinicznych i wyników panendoskopii u pacjentów z chorobą refluksową przełyku Rozprawa na stopień doktora nauk medycznych
Bardziej szczegółowoLek. Marcin Polok. Katedra i Klinika Chirurgii i Urologii Dziecięcej UM we Wrocławiu. Ocena skuteczności operacyjnego leczenia wodonercza u dzieci
Lek. Marcin Polok Katedra i Klinika Chirurgii i Urologii Dziecięcej UM we Wrocławiu Ocena skuteczności operacyjnego leczenia wodonercza u dzieci Rozprawa na stopień doktora nauk medycznych w zakresie medycyny
Bardziej szczegółowoZnaczenie obecności schorzeń towarzyszących łagodnemu rozrostowi stercza w podejmowaniu decyzji terapeutycznych przez polskich urologów.
Znaczenie obecności schorzeń towarzyszących łagodnemu rozrostowi stercza w podejmowaniu decyzji terapeutycznych przez polskich urologów. Program DAL-SAFE /ALFUS_L_01798/ Ocena wyników programu epidemiologicznego.
Bardziej szczegółowoOpieka po operacjach endoskopowych zatok (FEOZ) z oceną regeneracji błony śluzowej na podstawie badań cytologicznych
Opieka po operacjach endoskopowych zatok (FEOZ) z oceną regeneracji błony śluzowej na podstawie badań cytologicznych Dr n. med. Jacek Schmidt Oddział Otolaryngologiczny ZOZ MSWiA w Łodzi Operacje endoskopowe
Bardziej szczegółowoUNIWERSYTET MEDYCZNY W LUBLINIE KATEDRA I KLINIKA REUMATOLOGII I UKŁADOWYCH CHORÓB TKANKI ŁĄCZNEJ PRACA DOKTORSKA.
UNIWERSYTET MEDYCZNY W LUBLINIE KATEDRA I KLINIKA REUMATOLOGII I UKŁADOWYCH CHORÓB TKANKI ŁĄCZNEJ PRACA DOKTORSKA Małgorzata Biskup Czynniki ryzyka sercowo-naczyniowego u chorych na reumatoidalne zapalenie
Bardziej szczegółowoDziecko w wieku 5 lat ze wzrostem transaminaz. Piotr Socha IPCZD Warszawa
Dziecko w wieku 5 lat ze wzrostem transaminaz Piotr Socha IPCZD Warszawa Kategorie chorób watroby Niewydolność pilne Hepatitis (ALT) Cholestaza (bil.) Chłopiec 5 letni Gorączka od 4 dni ok 38,5 st. C Gardło
Bardziej szczegółowoBadania endoskopowe w diagnostyce chorób nowotworowych jelit - wywiad z prof. dr hab. Jackiem Muszyńskim
Badania endoskopowe w diagnostyce chorób nowotworowych jelit - wywiad z prof. dr hab. Jackiem Muszyńskim Wywiad z prof. dr hab. Jackiem Muszyńskim z Katedry i Kliniki Gastroenterologii i Chorób Przemiany
Bardziej szczegółowoKolonoskopia wykonywana w warunkach ambulatoryjnych, Ocena wybranych aspektów medycznych i socjoekonomicznych
Lek. Jerzy Michałowski Katedra i Klinika Gastroenterologii i Hepatologii Uniwersytetu Medycznego im. Piastów Śląskich we Wrocławiu Kolonoskopia wykonywana w warunkach ambulatoryjnych, Ocena wybranych aspektów
Bardziej szczegółowolek. Wojciech Mańkowski Kierownik Katedry: prof. zw. dr hab. n. med. Edward Wylęgała
lek. Wojciech Mańkowski Zastosowanie wzrokowych potencjałów wywołanych (VEP) przy kwalifikacji pacjentów do zabiegu przeszczepu drążącego rogówki i operacji zaćmy Rozprawa na stopień doktora nauk medycznych
Bardziej szczegółowoMAM HAKA NA CHŁONIAKA
MAM HAKA NA CHŁONIAKA CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA Chłoniaki są to choroby nowotworowe, w których następuje nieprawidłowy wzrost komórek układu limfatycznego (chłonnego). Podobnie jak inne nowotwory, chłoniaki
Bardziej szczegółowoTyreologia opis przypadku 8
Kurs Polskiego Towarzystwa Endokrynologicznego Tyreologia opis przypadku 8 partner kursu: (firma nie ma wpływu na zawartość merytoryczną) Opis przypadku 55-letna kobieta zgłosił się na kontrolę do Poradni
Bardziej szczegółowoAgencja Oceny Technologii Medycznych
Agencja Oceny Technologii Medycznych Opinia Prezesa Agencji Oceny Technologii Medycznych nr 12/2014 z dnia 7 stycznia 2014 r. o projekcie programu Program profilaktyki w zakresie wczesnej diagnostyki Helicobacter
Bardziej szczegółowoPrzykłady opóźnień w rozpoznaniu chorób nowotworowych u dzieci i młodzieży Analiza przyczyn i konsekwencji
PROGRAM POPRAWY WCZESNEGO WYKRYWANIA I DIAGNOZOWANIA NOWOTWORÓW U DZIECI W PIĘCIU WOJEWÓDZTWACH POLSKI Przykłady opóźnień w rozpoznaniu chorób nowotworowych u dzieci i młodzieży Analiza przyczyn i konsekwencji
Bardziej szczegółowoOcena częstości występowania bólów głowy u osób chorych na padaczkę.
lek. med. Ewa Czapińska-Ciepiela Ocena częstości występowania bólów głowy u osób chorych na padaczkę. Rozprawa na stopień doktora nauk medycznych Promotor Prof. dr hab. n. med. Jan Kochanowski II Wydział
Bardziej szczegółowoZDROWE JELITA NOWE SPOSOBY PROFILAKTYKI. Poradnik dla pacjenta o diagnozowaniu i leczeniu chorób jelit
ZDROWE JELITA NOWE SPOSOBY PROFILAKTYKI Poradnik dla pacjenta o diagnozowaniu i leczeniu chorób jelit W przypadku choroby nasze jelita mają niewiele możliwości zwrócenia na siebie naszej uwagi. Typowe
Bardziej szczegółowoSYLABUS I II III IV X V VI 1 2 3 4 5 6 7 X 8 X 9 10 11 12. 60, w tym: 20 - wykłady, 10 - seminaria, 30 ćwiczenia, 15 fakultety
Nazwa przedmiotu/modułu Wydział Nazwa kierunku studiów Poziom kształcenia Forma studiów Język przedmiotu Lekarski I Lekarski Jednolite magisterskie Stacjonarne J. polski SYLABUS CHOROBY ZAKAŹNE Rodzaj
Bardziej szczegółowoKiedy gluten szkodzi. Czy przyczyną Twoich dolegliwości może być celiakia?
Kiedy gluten szkodzi Czy przyczyną Twoich dolegliwości może być celiakia? Przyczyną Twoich problemów może być gluten Ból brzucha, wzdęcia, biegunka, złe samopoczucie, brak witamin, osłabienie, depresja,
Bardziej szczegółowoZapalenie ucha środkowego
Zapalenie ucha środkowego Poradnik dla pacjenta Dr Maciej Starachowski Ostre zapalenie ucha środkowego. Co to jest? Ostre zapalenie ucha środkowego jest rozpoznawane w przypadku zmian zapalnych w uchu
Bardziej szczegółowoPRZEWODNIK I PROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU FAKULTATYWNEGO NA WYDZIALE LEKARSKIM I dla STUDENTÓW III i IV ROKU STUDIÓW
PRZEWODNIK I PROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU FAKULTATYWNEGO NA WYDZIALE LEKARSKIM I dla STUDENTÓW III i IV ROKU STUDIÓW 1. NAZWA PRZEDMIOTU Diagnostyka laboratoryjna w pediatrii. NAZWA JEDNOSTKI (jednostek
Bardziej szczegółowoInformacje dla pacjentów przed badaniem jelita grubego*
Informacje dla pacjentów przed badaniem jelita grubego* Konsultacja: prof. dr hab. n. med. Jarosław Reguła Centrum Onkologii Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie Klinika Gastroenterologii Onkologicznej
Bardziej szczegółowoSystemowe aspekty leczenia WZW typu C
Systemowe aspekty leczenia WZW typu C Dr n. med. Jakub Gierczyński, MBA Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego-PZH Instytut Zarządzania w Ochronie Zdrowia, Uczelnia Łazarskiego Warszawa, 06.06.2017 r. Systemowe
Bardziej szczegółowoNIETOLERANCJA A ALERGIA POKARMOWA
NIETOLERANCJA A ALERGIA POKARMOWA Nietolerancja i alergia pokarmowa to dwie mylone ze sobą reakcje organizmu na pokarmy, które dla zdrowych osób są nieszkodliwe. Nietolerancja pokarmowa w objawach przypomina
Bardziej szczegółowoArtykuł oryginalny/original paper. Grażyna Mierzwa 1, Monika Parzęcka 1, Anna Szaflarska-Popławska 1, Anna Stefańska 2, Grażyna Odrowąż-Sypniewska 2
Artykuł oryginalny/original paper Ocena przydatnoœci klinicznej oznaczania neopteryny u dzieci i m³odzie y z przewlek³ym zapaleniem b³ony œluzowej o³¹dka i/lub dwunastnicy z zaka eniem i bez zaka enia
Bardziej szczegółowoDr n. med. Piotr Malinowski,
Plan ćwiczeń z chirurgii naczyniowej IV rok kierunek lekarski 2012 5 dni po 6 godzin ( Ćwiczą 2 grupy 5-osobowe ) Osoba odpowiedzialna za realizację programu ćwiczeń Dr n. med. Piotr Malinowski, Dr n.
Bardziej szczegółowoi uczestnika programu o udzieleniu i otrzymaniu danego świadczenia.
Załącznik nr 19 Zestawienie stawek jednostkowych dla Ogólnopolskiego programu nowotworów głowy i szyi Stawki jednostkowe określone poniżej dotyczą świadczeń zdrowotnych, które będą udzielane w ramach wdrażania
Bardziej szczegółowoCHIRURGICZNE LECZENIE GUZÓW NEUROENDOKRYNNYCH (NET) UKŁADU POKARMOWEGO:
Andrzej W. SZAWŁOWSKI CHIRURGICZNE LECZENIE GUZÓW NEUROENDOKRYNNYCH (NET) UKŁADU POKARMOWEGO: Żołądka Jelit Trzustki GEP z Kliniki Nowotworów Górnego Odcinka Układu Pokarmowego -Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie
Bardziej szczegółowoIs there a relationship between age and side dominance of tubal ectopic pregnancies? A preliminary report
Is there a relationship between age and side dominance of tubal ectopic pregnancies? A preliminary report Czy istnieje zależność pomiędzy wiekiem i stroną, po której umiejscawia się ciąża ektopowa jajowodowa?
Bardziej szczegółowoSYLABUS I II III IV X V VI X 8 X , w tym: 20 - wykłady, 10 - seminaria, 30 ćwiczenia, 15 fakultety
Nazwa przedmiotu/modułu Wydział Nazwa kierunku studiów Poziom kształcenia Forma studiów Język przedmiotu Lekarski I Lekarski Jednolite magisterskie Stacjonarne J. polski SYLABUS CHOROBY ZAKAŹNE Rodzaj
Bardziej szczegółowoGuzy neuroendokrynne żołądka - klinika. Grażyna Rydzewska Klinika Gastroenterologii CSK MSWiA Warszawa
Guzy neuroendokrynne żołądka - klinika Grażyna Rydzewska Klinika Gastroenterologii CSK MSWiA Warszawa Guzy endokrynne żołądka 1% nowotworów narządu, 9% wszystkich tego typu w układzie pokarmowym 1-2 przypadki
Bardziej szczegółowoCELIAKIA U DZIECI. I Katedra Pediatrii Klinika Gastroenterologii Dziecięcej i Chorób Metabolicznych Dr med. Iwona Bączyk
CELIAKIA U DZIECI I Katedra Pediatrii Klinika Gastroenterologii Dziecięcej i Chorób Metabolicznych Dr med. Iwona Bączyk Definicja Celiakia (CD) jest chorobą uwarunkowaną genetycznie, wywołaną nieprawidłową
Bardziej szczegółowo"Przyczyny, diagnostyka i leczenie trudnych zaparć u dzieci " Urszula Grzybowska-Chlebowczyk
"Przyczyny, diagnostyka i leczenie trudnych zaparć u dzieci " Urszula Grzybowska-Chlebowczyk Evaluation and treatment of functional constipation in infants and children: Evidence Based Recommendations
Bardziej szczegółowoEpidemiologia. Czynniki ryzyka. Predyspozycje genetyczne. Polipy gruczołowe. Predyspozycje genetyczne. Rak jelita grubego. Zachorowalność w 2003 roku:
Epidemiologia Rak jelita Szkolenie dla lekarzy rodzinnych 2007 Igor Madej Oddział Chirurgii Onkologicznej II Dolnośląskiego Centrum Onkologii Katedra Onkologii i Klinika Onkologii Onkologicznej Akademii
Bardziej szczegółowoUkład trawienny. Klasyfikuj prace ogólne dotyczące układu trawiennego i zaburzeń układu trawiennego u dzieci w WS 310-312.
WI Układ trawienny Klasyfikuj prace ogólne dotyczące układu trawiennego i zaburzeń układu trawiennego u dzieci w WS 310-312. Opieka pielęgniarska w chorobach układu trawiennego w WY 156.5. Klasyfikuj prace:
Bardziej szczegółowoDIAGOSTYKA ENDOSKOPOWA NOWOTWORÓW GÓRNEGO ODCINKA PRZEWODU POKARMOWEGO
DIAGOSTYKA ENDOSKOPOWA NOWOTWORÓW GÓRNEGO ODCINKA PRZEWODU POKARMOWEGO Dr hab.n.med.marek Waluga Katedra i Klinika Gastroenterologii i Hepatologii Śląskiego Uniwersytetu Medycznego Przewodniczący Oddziału
Bardziej szczegółowoLek. Ewelina Anna Dziedzic. Wpływ niedoboru witaminy D3 na stopień zaawansowania miażdżycy tętnic wieńcowych.
Lek. Ewelina Anna Dziedzic Wpływ niedoboru witaminy D3 na stopień zaawansowania miażdżycy tętnic wieńcowych. Rozprawa na stopień naukowy doktora nauk medycznych Promotor: Prof. dr hab. n. med. Marek Dąbrowski
Bardziej szczegółowoSpis treści. 1 Wiadomości ogólne... 1 Wskazania i przeciwwskazania... 2
0 0 9 M 3 1 Wiadomości ogólne... 1 Wskazania i przeciwwskazania... 2 VI Ryzyko i powikłania: serce i płuca... 3 Znieczulenie miejscowe... 3 Sedacja i znieczulenie... 3 Powikłania sercowe... 3 Powikłania
Bardziej szczegółowo1/31. Radosław Kempiński.: Przeszczepianie hepatocytów w chorobach wątroby Adv.Clin.Exp.Med. 2000 Vol.9 no.4; s.367-375 Pkt wewn.: 3.
1/31 Radosław Kempiński, Leszek Paradowski.: Wpływ diety wegetariańskiej na organizm człowieka Adv.Clin.Exp.Med. 1998 Vol.7 no.4; s.473-481, 2/31 Radosław Kempiński.: Przeszczepianie hepatocytów w chorobach
Bardziej szczegółowoOcena wpływu nasilenia objawów zespołu nadpobudliwości psychoruchowej na masę ciała i BMI u dzieci i młodzieży
Ewa Racicka-Pawlukiewicz Ocena wpływu nasilenia objawów zespołu nadpobudliwości psychoruchowej na masę ciała i BMI u dzieci i młodzieży Rozprawa na stopień doktora nauk medycznych PROMOTOR: Dr hab. n.
Bardziej szczegółowoPłocki Zakład Opieki Zdrowotnej, Oddział Ginekologiczno-Położniczy; ordydnator Oddziału: dr med. Romuald Juchnowicz-Bierbasz
Zmiany patologiczne w jamie macicy u kobiet po menopauzie zale noœæ od czasu trwania menopauzy i przesz³oœci ginekologiczno-po³o niczej, u kobiet z krwawieniami i bez krwawieñ Pathology of uterus cavity
Bardziej szczegółowoProfilaktyka owrzodzeń stresowych żołądka
Procedury (za)często wykonywane na OIT Profilaktyka owrzodzeń stresowych żołądka Anna Dylczyk-Sommer Sopot, Klinika Anestezjologii i Intensywnej Terapii 17-18 kwietnia 2015 Gdański Uniwersytet Medyczny
Bardziej szczegółowoPowiedz rakowi: NIE!!!
Powiedz rakowi: NIE!!! Internetowe wydanie gazetki ekologicznej NR 5- wrzesień 2015 W V numerze naszej gazetki poruszymy: Nawyki żywieniowe dzisiejszych nastolatków, czyli domowe pizzerki Kleszcze, czyli
Bardziej szczegółowoLECZENIE BIOLOGICZNE CHORÓB
LECZENIE BIOLOGICZNE CHORÓB REUMATYCZNYCH U PACJENTÓW 65+ Włodzimierz Samborski Katedra Reumatologii i Rehabilitacji Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu LECZENIE BIOLOGICZNE CHORÓB REUMATYCZNYCH
Bardziej szczegółowo