Wybrane materiały amorficzne i nanokrystaliczne stopów na osnowie Ni lub Fe

Transkrypt

1 5. Rozwi zanie materiałowo-technologiczne wytwarzania kompozytów zło onych z nanokrystalicznych proszków stopu Fe 73,5 Si 13,5 B 9 Nb 3 Cu 1 i polietylenu Materiały kompozytowe s kombinacj materiałów o ró nych własno ciach daj cych w konsekwencji własno ci lepsze lub nowe w stosunku do materiałów u ytych osobno lub wynikaj cych z prostego sumowania tych własno ci. Komponenty kompozytu mog nale eć do tej samej grupy materiałów lub ró nych grup ró ni cych si od siebie struktur i własno ciami. Nowoczesne technologie bardzo cz sto wymagaj u ycia materiałów o niekonwencjonalnych kombinacjach własno ci i postaci geometrycznej, których uzyskanie w materiałach wytwarzanych w sposób tradycyjny jest niemo liwe. Materiały kompozytowe w sposób naturalny umo liwiaj realizacj tych zada. Poszukiwania nowych materiałów magnetycznych doprowadziły mi dzy innymi do rozwoju bada nad materiałami na bazie Fe o strukturze nanokrystalicznej, które maj znakomite własno ci magnetycznie mi kkie [71-75]. Nanokrystaliczne materiały magnetycznie mi kkie, otrzymane przez kontrolowan nanokrystalizacj materiałów amorficznych, odkryli Yoshizawa i inni [76]. Najcz ciej badanymi materiałami z tej grupy s stopy Fe-Si-B-Nb-Cu, w ród których najlepiej poznanym stopem wykorzystywanym do produkcji materiału o handlowej nazwie FINEMET jest stop Fe 73,5 Si 13,5 B 9 Nb 3 Cu 1. Wad tych stopów, która zaw a zakres ich stosowania, s ograniczenia ich postaci geometrycznej. Amorficzna ta ma po procesie nanokrystalizacji charakteryzuje si du krucho ci. W celu rozszerzenia mo liwo ci aplikacyjnych tych stopów z ta m mo na wytworzyć proszki mog ce stanowić komponent do wytworzenia kompozytów, gdzie rodkiem wi cym mog być materiały polimerowe [77, 78]. W tym celu podj to badania nad rozwi zaniem materiałowo-technologicznym prowadz cym do wytworzenia kompozytów zło onych z nanokrystalicznych proszków Fe 73,5 Si 13,5 B 9 Nb 3 Cu 1 i polietylenu. Koncepcja technologiczna jest oparta na wykorzystaniu procesu nanokrystalizacji termicznej amorficznych ta m, a nast pnie ich wysokoenergetycznego mielenia celem wytworzenia proszku o optymalnej wielko ci cz stek i zwi zanie ich z polietylenem [78]. 5. Rozwi zanie materiałowo-technologiczne wytwarzania kompozytów... 51

2 Open Access Library Volume Schemat operacji materiałowo-technologicznych wytwarzania kompozytów, na którym uwzgl dniono przygotowanie i spreparowanie komponentów oraz opracowanie stanowiska do ich produkcji, przedstawiono na rysunku 29. Rysunek 29. Schemat operacji materiałowo-technologicznych wytwarzania kompozytów [78] 52 D. Szewieczek

3 Proszki stopu Fe 73,5 Si 13,5 B 9 Nb 3 Cu 1 przygotowano poprzez wysokoenergetyczne mielenie litych ta m o strukturze nanokrystalicznej wytworzonej w operacji kontrolowanej krystalizacji w temperaturze 823 K przez 1 h w atmosferze argonu. Uzyskano struktur nanokrystaliczn składaj c si z fazy -Fe(Si) o redniej wielko ci ziarna d = 13,7 nm i amorficznej osnowy o optymalnych własno ciach magnetycznie mi kkich [76, 78, 79]. Mielenie ta m o strukturze nanokrystalicznej powoduje ich rozdrobnienie. Wytypowano nast puj ce czasy mielenia: 0,25; 1; 3 oraz 5 godzin. Proces mielenia przeprowadzono w wysokoenergetycznym młynku typu shaker 8000 SPEX CertiPrep Mixer/Mill [78]. Wybór polietylenu niskoci nieniowego o du ej g sto ci (PEHD), jako materiału wi cego proszki stopu Fe 73,5 Si 13,5 B 9 Nb 3 Cu 1, został dokonany ze wzgl du na to, e jest on jednym z najta szych i najcz ciej stosowanych polimerów termoplastycznych, łatwym w obróbce, a jego temperatura przetwórstwa, wynosz ca 443 K, powoduje jednocze nie relaksacj napr - e wewn trznych powstałych w wyniku mielenia ta m stopu Fe 73,5 Si 13,5 B 9 Nb 3 Cu 1. Upraszcza to technologi wytwarzania kompozytów poprzez poł czenie w jednej operacji procesu relaksacji napr e wewn trznych w proszkach oraz procesu prasowania [80-82]. Zało ono, e udział masowy polietylenu w kompozycie powinien być zminimalizowany, poniewa jest on materiałem niemagnetycznym, z drugiej jednak strony powinien zapewnić kompozytowi spójno ć. W badaniach wykorzystano kompozyty o nast puj cych udziałach masowych polietylenu: 1,0; 2,5; 5,0; 7,5; 10,0 %. W wyniku mielenia w materiale zachodz procesy, które powoduj zmiany struktury i własno ci magnetycznych uzyskanych proszków. Wzrost czasu mielenia powoduje nieznaczne zmiany wielko ci ziarn w porównaniu z wynikami otrzymanymi dla ta m (tabl. 12). Spowodowane jest to prawdopodobnie nasileniem si napr e wewn trznych wyst puj cych w ta mach podczas procesu mielenia. Tablica 12. Zestawienie redniej wielko ci ziarn proszków stopu Fe 73,5 Si 13,5 B 9 Nb 3 Cu 1 w zale no ci od czasu mielenia ta m [78] Czas mielenia ta m, h (823 K/1 h) + wysokoenergetyczne mielenie 0, rednia wielko ć ziarna d, nm 11,2 13,3 14,3 22,0 5. Rozwi zanie materiałowo-technologiczne wytwarzania kompozytów... 53

4 Open Access Library Volume Badania magnetyczne wykazuj, e proszki otrzymane przez mielenie ta m stopu Fe 73,5 Si 13,5 B 9 Nb 3 Cu 1 po nanokrystalizacji termicznej maj znacznie gorsze własno ci magnetyczne w porównaniu do tych samych materiałów w postaci ta m (tabl. 13). Tablica 13. Zestawienie własno ci magnetyczne proszków stopu Fe 73,5 Si 13,5 B 9 Nb 3 Cu 1 [78] Rodzaj proszku (823 K/1 h) + mielenie 0,25 h (823 K/1 h) + mielenie 1 h (823 K/1 h) + mielenie 3 h (823 K/1 h) + mielenie 5 h H c, B r, A m -1 T H max, B s, ka m -1 T 521,04 0, , ,06 0, , ,34 0, , ,37 0, ,223 Wynika to z oddziaływania trzech grup czynników: kształtu i wielko ci cz stek proszków, struktury cz stek proszku, napr e wewn trznych w cz stkach proszku powstałych w wyniku mielenia. Znaczne pogorszenie własno ci magnetycznych proszków w porównaniu z litymi ta mami nanokrystalicznymi nale y wi zać ze zjawiskiem odmagnesowania, jak równie w przypadku bardzo małych jednodomenowych cz stek proszku ze zjawiskiem superparamagnetyzmu [83, 84]. Najlepsze własno ci magnetyczne posiada proszek powstały przez mielenie nanokrystalicznych ta m stopu Fe 73,5 Si 13,5 B 9 Nb 3 Cu 1 przez 0,25 h. Cz stki proszku s najwi ksze z uzyskanych w eksperymencie i maj kształt płatkowy (tabl. 14, rys. 30). Realizuj c przedło on koncepcj technologiczn kompozyty wytworzono w wyniku prasowania jednostronnego jednoosiowego przygotowanych komponentów w module składaj cym si z matrycy oraz opasaj cej j grzałki, który sprz ono z maszyn wytrzymało ciow ZWICK typu Z100 przezbrojon na ciskanie (rys. 31). 54 D. Szewieczek

5 Tablica 14. Zestawienie redniej wielko ci cz stek proszków stopu Fe 73,5 Si 13,5 B 9 Nb 3 Cu 1 w zale no ci od czasu mielenia ta m [78] (823 K/1 h) Czas mielenia ta m, h + nanokrystalizacja mechaniczna 0, rednia wielko ć cz stek, µm 34,708 20,256 15,342 8,130 Warto ć maksymalna, µm 69,2 42,4 30,4 17,8 Warto ć minimalna, µm 10,3 8,9 5,1 2,2 Odchylenie standardowe, s 12,491 8,879 7,578 4,474 Wariancja, s 2 156,015 78,840 57,424 20,013 Rysunek 30. Histogram wielko ci cz stek proszku oraz ich zdj cie po 0,25 h mielenia ta m stopu Fe 73,5 Cu 1 Nb 3 Si 13,5 B 9 po nanokrystalizacji termicznej (823 K/1 h); pow. 500x [78] Wybór metody wi zania proszków stopu Fe 73,5 Si 13,5 B 9 Nb 3 Cu 1 z polietylenem (PEHD) zdeterminowany był nast puj cymi kryteriami: mo liwo ci wytworzenia elementów o dowolnych, skomplikowanych kształtach, realizacj procesu prasowania w temperaturze 443 K (co jest istotne uwzgl dniaj c metastabiln struktur proszków stopu Fe 73,5 Si 13,5 B 9 Nb 3 Cu 1 ), zbli eniem cz stek proszku podczas procesu prasowania, co zwi ksza ich powierzchni styku oraz powoduje mechaniczne zaz bianie si. 5. Rozwi zanie materiałowo-technologiczne wytwarzania kompozytów... 55

6 Open Access Library Volume Rysunek 31. Zdj cie stanowiska do prasowania kompozytów: 1 maszyna wytrzymało ciowa przezbrojona na ciskanie, 2 matryca, 3 grzałka, 4 miernik temperatury Aby uzyskać g sto ci kompozytów najbardziej zbli one do g sto ci teoretycznej wybrano maksymalne mo liwe do zrealizowania na opracowanym stanowisku ci nienie prasowania równe 350. Mo liwie najwi ksza g sto ć powoduje zmniejszenie szczelin powietrznych w wytworzonych kompozytach. Wzrost szczelin powietrznych powoduje linearyzacj zale no ci B = f(h), a tym samym pogorszenie własno ci magnetycznych wytworzonych materiałów. W ród zastosowanych czasów prasowania (0,1; 0,25 oraz 0,5 h) za optymalny uznano czas równy 0,25 h. Pozwalał on na najszybsze całkowite zwi zanie u ytych komponentów w kompozyt. Temperatur procesu prasowania kompozytów okre liła temperatura przetwórstwa polietylenu jako jednego z komponentów. Wynosiła ona 443 K i mie ciła si równocze nie w zakresie temperaturowym wy arzania odpr aj cego drugiego komponentu proszków stopu Fe 73,5 Si 13,5 B 9 Nb 3 Cu 1. W ród badanych udziałów masowych polietylenu w kompozytach maksymalnym okazał si udział masowy wynosz cy 7,5%, poniewa wi ksza ilo ć tego komponentu w kompozycie powodowała jego wypływanie z matrycy podczas prasowania. Minimalny udział masowy polietylenu kształtował si na poziomie 2,5%; mniejsza ilo ć tego komponentu w kompozycie nie zapewniała ju spójno ci materiału. 56 D. Szewieczek

7 W ród badanych materiałów najlepszymi własno ciami mechanicznymi charakteryzuj si kompozyty o udziale masowym polietylenu 5 % (tabl ). Najlepsze własno ci mechaniczne (R c = 57,27, A c = 8,68%, E c = 659,81 ) ma kompozyt z proszkiem stopu Fe 73,5 Si 13,5 B 9 Nb 3 Cu 1 mielonym przez 1 h (tabl ). Tablica 15. Zestawienie własno ci kompozytów o udziale masowym polietylenu 2,5% [78] Czas mielenia ta m, h H c, B r, A m -1 T H max, B s, k A m -1 T µ max P max, W/kg R c, A c, % E c, 0,25 537,69 0, , ,748 25,65 8,27 309, ,20 0, , ,310 53,41 8,98 594, ,58 0, , ,706 43,57 6,60 659, ,19 0, , ,811 28,81 9,51 302,91 Tablica 16. Zestawienie własno ci kompozytów o udziale masowym polietylenu 5,0% [78] Czas mielenia ta m, h H c, B r, A m -1 T H max, B s, k A m -1 T µ max P max, W/kg R c, A c, % E c, 0,25 421,88 0, , ,804 50,25 10,34 485, ,94 0, , ,391 57,27 57,27 659, ,09 0, , ,036 46,73 46,73 379, ,16 0, , ,990 54,47 54,47 340,63 Tablica 17. Zestawienie własno ci kompozytów o udziale masowym polietylenu 7,5% [78] Czas mielenia ta m, h H c, B r, A m -1 T H max, B s, k A m -1 T µ max P max, W/kg R c, A c, % E c, 0,25 362,33 0, , ,014 39,35 10,95 359, ,71 0, , ,597 55,52 14,85 373, ,56 0, , ,001 56,57 10,36 545, ,47 0, , ,528 47,08 16,44 286,33 5. Rozwi zanie materiałowo-technologiczne wytwarzania kompozytów... 57

8 Open Access Library Volume Najkorzystniejsze własno ci magnetyczne maj kompozyty z nanokrystalicznym proszkiem stopu Fe 73,5 Si 13,5 B 9 Nb 3 Cu 1 powstałym przez mielenie ta m przez 0,25 h. Wykazuj one najmniejsze warto ci nat enia pola koercji i pozostało ci magnetycznej oraz najwy sze warto ci przenikalno ci wzgl dnej i indukcji nasycenia (tablice 15-17). Najwi kszy wpływ na własno ci magnetyczne kompozytów wywiera kształt i wielko ci cz stek zastosowanych proszków. Cz stki powstałe przez mielenie ta m stopu Fe 73,5 Si 13,5 B 9 Nb 3 Cu 1 przez 0,25 h s najwi ksze i maj kształt płytek o ostrych kraw dziach oraz wydłu onych płatków, co powoduje, e zjawisko odmagnesowania dla tych cz stek jest najmniejsze. G sto ć kompozytów zale na jest od wielko ci cz stek proszku stopu Fe 73,5 Si 13,5 B 9 Nb 3 Cu 1 zastosowanego do ich wytworzenia. Im mniejsze cz stki proszku (dłu szy czas mielenia) tym g sto ć bli sza jest g sto ci teoretycznej. Otrzymane g sto ci wynosz 63,8 64,5% g sto ci teoretycznej dla kompozytów z proszkami stopu Fe 73,5 Si 13,5 B 9 Nb 3 Cu 1 powstałymi przez mielenie ta m przez 0,25 h oraz 66,7 67,7% g sto ci teoretycznej dla kompozytów z proszkami stopu Fe 73,5 Si 13,5 B 9 Nb 3 Cu 1 powstałymi przez mielenie ta m przez 5 h (tablica 18). Tablica 18. Zestawienie wyników pomiarów densometrycznych kompozytów [78] Rodzaj kompozytu Udział masowy G sto ć rednia Czas mielenia PEHD w, ta m, kompozycie, g/cm 3 h % Odchylenie standardowe, s Wariancja, 0,25 4,81 0,31 0,096 2,5 1 5,01 0,26 0, ,05 0,30 0, ,10 0,20 0,040 0,25 4,72 0,33 0,109 5,0 1 4,80 0,28 0, ,80 0,31 0, ,99 0,26 0,069 0,25 4,64 0,21 0,044 7,5 1 4,65 0,24 0, ,77 0,22 0, ,80 0,22 0,048 s 2 G sto ć teoretyczna teoret, g/cm 3 7,53 7,36 7,19 58 D. Szewieczek

9 Najkorzystniejszym rozwi zaniem ze wzgl du na własno ci mechaniczne i magnetyczne jest wytworzenie kompozytu o udziale masowym polietylenu 5% z proszkiem stopu Fe 73,5 Si 13,5 B 9 Nb 3 Cu 1 powstałym przez mielenie ta m w czasie 0,25 h. Optymalny przebieg operacji materiałowo-technologicznych dla wytworzenia kompozytu o najkorzystniejszej kombinacji własno ci mechanicznych i magnetycznych przedstawiono na rysunku 32. Przykłady struktury wytworzonych kompozytów przedstawiono na rysunku 33. Rysunek 32. Schemat operacji materiałowo-technologicznych dla wytworzenia kompozytu o najkorzystniejszej kombinacji własno ci mechanicznych i magnetycznych [78] 5. Rozwi zanie materiałowo-technologiczne wytwarzania kompozytów... 59