ZGIERZ 11 MAJA 2005 R

Transkrypt

1 ZGIERZ 11 MAJA 2005 R Funkcjonowanie i budowanie konkurencyjności polskich przedsiębiorstw przetwórczych, budowlano-montażowych i usługowych w UE Dyskusja ekspertów toczyła się wokół następujących zagadnień: rodzajów branż, produktów i usług, które mają największe szanse rozwoju w warunkach zintegrowanej Europy, dotychczasowych doświadczeń polskich przedsiębiorstw na rynkach europejskich, roli nauki (teraz i w przyszłości) w podnoszeniu innowacyjności i konkurencyjności polskich przedsiębiorstw, Potencjalnych instrumentów wsparcia, które mogłyby zdynamizować "wejście" polskich przedsiębiorstw na rynki UE. Panel ekspertów zorganizowano w ramach dwóch realizowanych projektów: - Manufacturing Visions. Integrting Diverse Perspective into Pan European Foresight, projekt europejskiego foresightu technologicznego, finansowany ze środków 6 Programu Ramowego i obejmujący 25 krajów - członków Unii Europejskiej, - Potencjał polskich MSP w zakresie absorbowania korzyści integracyjnych, projekt poświęcony strategiom polskich firm w zakresie innowacji, finansowany ze środków KBN. Zapis dyskusji panelowej: Funkcjonowanie i budowanie konkurencyjności polskich przedsiębiorstw przetwórczych, budowlano-montażowych i usługowych w UE (wybór) (Z powodu złego stanu technicznego nagrania większość mówców nie została zidentyfikowana - przepraszamy ze tę niedogodność). Dr hab. Anna Rogut: Chciałabym przedstawić doświadczenia zebrane w ciągu pierwszego roku członkostwa w UE i odpowiedzieć na pytanie, czy mamy powody do obaw, czy wręcz przeciwnie. Zacznę do tego, o czym mówiliśmy przed 1 maja Mam tutaj wykres prezentujący procentowy wzrost rentowności firm działających w poszczególnych sektorach w okresie po integracji z EU czyli w ciągu 2004 roku. Większość firm, o których mówiło się, że mogą zyskać na integracji, faktycznie zyskały, chociaż nie w tak dużym stopniu jak przewidywano. Uważam jednak, że ten obraz jest wyjątkowo mocno zafałszowany. Po pierwsze dlatego, że obejmuje tylko 6 miesięcy członkostwa w Unii, po drugie dlatego, że jest efektem bardzo dużych zmian cenowych, jakie były obserwowane na polskim rynku. Duże skoki cenowe w granicach od kilku do kilkunastu, a nawet kilkudziesięciu procent w zależności od tego o jakich towarach jest mowa, były wielkim zaskoczeniem zarówno dla polskich ekonomistów, jak i polityków. Proszę sobie wyobrazić wzrost cen samochodów o 20% i więcej, ceramiki i artykułów budowlanych i innych grup produktowych o około 10%. Jeśli zatem mówimy o wzroście rentowności, to musimy odpowiedzieć sobie na pytanie, czy 1

2 wynikał on wykorzystania szans integracji, czyli zwiększenia potencjału eksportowego, zwiększenia siły nabywczej rynku lokalnego, zwiększonej sprzedaży itd.? Czyli w dużej mierze jest to pogląd oparty na zmianie poziomu cen. Gdybyśmy przeanalizowali przyrosty rentowności i zmiany poziomu cen; mogłoby się okazać, że mamy jednak znacznie mniejszą liczbę sektorów, które w jakikolwiek sposób w jakikolwiek sposób skorzystały na integracji z Unią Europejską. Kolejny element, który może nie tyle fałszuje obraz, co pokazuje, że nawet gdybyśmy potrafili wykorzystać szanse wynikające z integracji, to w gruncie rzeczy w chwili obecnej nie możemy, ponieważ nie mamy jeszcze pełnej swobody przepływu usług i siły roboczej, co dotyczy przede wszystkim polityki transportowej i usług budowlanych, które faktycznie mogłyby zyskać na integracji, ponieważ jest wiele przykładów świadczących o konkurencyjności polskich firm, głównie ze względu na niższe koszty pracy, ale niestety są one eliminowane z rynków zagranicznych, lub przynajmniej stykają się z próbami ograniczenia ich konkurencyjności. Co prawda polska firma budowlana może być założona w dowolnym kraju Francji czy Włoszech, ale rządy Francji czy Niemiec próbują wprowadzić dodatkowe bariery pozataryfowe polegające na narzuceniu obowiązku zastosowania płac minimalnych obowiązujących na rynku francuskim czy niemieckim. Dodatkową barierą jest okres przejściowy związany z umową akcesyjną. W gruncie rzeczy możemy powiedzieć, że w przypadku usług, w których mamy przewagi konkurencyjne na razie nie mieliśmy możliwości, by w pełni wykorzystać szanse stworzone przez integrację. Z drugiej strony możemy przypuszczać, że nigdy z nich nie skorzystamy dlatego, że zanim okres przejściowy dla swobodnego przepływu siły roboczej upłynie, bardzo możliwe, że rządy poszczególnych krajów wprowadzą regulacje rynku pracy przyczyniające się do wyrównania warunków świadczenia usług na rynkach całej EU. W związku z tym nadal pozostaje aktualne pytanie, jakie korzyści faktycznie odniesiemy w przyszłości na integracji tym bardziej, że okres pierwszego półrocza, roku funkcjonowania w EU (przy czym dane mamy na pierwsze półrocze) jest zbyt krótki by wyzwolić w pełni mechanizmy funkcjonowania bezpiecznego rynku. Obserwujemy obecnie, że obok szans, które pewne firmy potrafiły wykorzystać, integracja może wiązać się z ogromnymi zagrożeniami. Przede wszystkim: na zagrożenie związane z przyjęciem wspólnej polityki handlowej, nakłada się kolejna liberalizacja wynikająca z uchwał przyjętych przez Światową Organizację Handlu, a także nacjonalizacja, która od początku tego roku nie obowiązuje jeśli chodzi o import towarów pochodzących spoza krajów członkowskich EU. Mamy wiele sygnałów mówiących, że polscy producenci odczuwają ogromne zagrożenie ze strony krajów trzecich, pośród których Chiny są stawiane na pierwszym miejscu, a które zaczynają nam zagrażać już wielu obszarach. Nawet w tych obszarach, w których sądziliśmy, że jesteśmy potęgą. Moim zdaniem interesujące jest stanowisko Krajowej Rady Gospodarczej na temat stanu budownictwa w Polsce. Budownictwo zmniejszyło swój udział w PKB z 8% na 5% w ciągu minionego roku. W okresie od 1998 do 2003 roku zatrudnienie spadło o 214 tys. miejsc pracy, w największym stopniu w 2004 roku. Mamy rodzin i ta liczba stale się zmniejsza. To jest poważny cios dla firm budowlanych. Nie upatruję przyczyn kłopotów w nieuczciwej konkurencji, korupcji w przetargach. Brakuje kredytów na inwestycje mieszkaniowe, a wysoki poziom VAT nie stymuluje rozwoju gospodarczego. W dodatku w Polsce nie ma programu rozwoju budownictwa na najbliższe lata. Wnioski? Po pierwsze należy zmienić politykę podatkową, a po drugie trzeba wprowadzić ustawę formułującą definicję społecznego budownictwa mieszkaniowego. Trzecia sprawa wiąże się z 2

3 przygotowaniem narodowego programu rozwoju budownictwa mieszkaniowego i remontu oraz zadań i środków niezbędnych do jego realizacji. Kolejna sprawa to konieczność wybierania polskich przedsiębiorców przy inwestycjach także w Polsce. W tej chwili Polacy przegrywają wszelkie przetargi, co jest trudne do wytłumaczenia, ponieważ te same firmy, które przegrały przetargi wykonują całą pracę. W końcu, należy wesprzeć działania na rzecz tworzenia europejskiej platformy technologicznej budownictwa. Powód, dla którego przetargi wygrywają najczęściej firmy zachodnie jest następujący. Polskie przedsiębiorstwa nie są w stanie przez niski kapitał własny pozwolić sobie na wszelkiego rodzaju ubezpieczenia tego typu inwestycji. I tu następuje dywersyfikacja ryzyka przez jednego inwestora na pomniejszych inwestorów. Do tego dochodzą umowy sieciowe podpisane z zachodnimi przedsiębiorstwami przez zachodnich inwestorów. Na rynkach zachodnich powstaje powiązanie kapitałowe, które jest automatycznie przenoszone na rynek polski. Dr hab. Anna Rogut: Wspólne zakupy, wspólne występowanie w przetargach, wspólne prowadzenie spraw w biznesie, absolutnie u nas nie mają miejsca. To są wyniki ankiety, która obejmuje już 22 kraje europejskie i Stany Zjednoczone. Tymczasem umiejętność funkcjonowania w takich sieciach, zgodnie z opinią 80% ludzi biorących udział i wg ekspertyz w tych badaniach, będzie najistotniejszym czynnikiem decydującym o konkurencyjności. Istotne jest skąd bierze się problem w przypadku polskich przedsiębiorstw. Okazuje się, że z braku kwalifikacji, ale nie technicznych wiedzy i umiejętności, lecz rozwiązań, które by otwierały przedsiębiorców na tego typu współpracę. Pewnie, że możemy mówić, iż nie mamy odpowiedniego otoczenia prawnego, albo że mamy rozwiniętą korupcję, niesprawne sądy, brak instytucji nieformalnych wymuszających uczciwość i rzetelność na przedsiębiorstwach itd. Ale są potrzebne naciski skierowane na stworzenie tego typu instytucji również ze strony przedsiębiorców. Prof. dr hab. Bogdan Pisecki: Dużo się ostatnio mówi o tzw. klasterach. Są to związki grupowe, sieciowe, regionalne związane wspólną organizacją przestrzenną, gdzie elementem powiązania jest również nauka i współpraca między branżami. Rozwój Włoch był oparty głównie na istniejących tam klasterach. Stąd się wzięła ich przewaga w branży obuwniczej. Każdy może zobaczyć do czego doszli Włosi dzięki tworzeniu grup powiązań między przedsiębiorcami. Sprawą numer jeden jest identyfikacja barier, źródła ich powstawania. To pomoże w ustaleniu odpowiedzi na pytanie dlaczego takie klastery w Polsce nie powstają, co utrudnia powstawanie układów sieciowych, które będą walczyły między innymi z Chinami? Przede wszystkim brak ludzie nie są wykształceni wystarczająco, by pojmować skalę problemu. Niedostateczna efektywność. Będziemy robić badania ogólnopolskie, by przenieść doświadczenia europejskie na grunt polski, zastanowić się, co będzie się działo za 25 lat. Co więcej, chcemy wystąpić z propozycją, by marszałek województwa łódzkiego dał (w ramach środków strukturalnych) pieniądze, żeby zobaczyć co będzie się działo dzięki utworzeniu grup eksperckich i ich badaniom w sferze rozwoju regionalnego. Czy odpowiedzą na pytanie o przyszłość tradycyjnego przemysłu? Te prognozy są sprawą podstawową dla przedsiębiorcy, by wiedział czy warto się zdywersyfikować, a jeśli tak, to jak zmienić profil działalności. Mamy Narodowy Plan Rozwoju, który jest absurdalnym efektem spotkania 10ciu osób, które nie 3

4 dysponują żadnymi badaniami naukowymi mówiącymi, co będzie za lat. W jakim kierunku mamy się rozwijać. Firmy realizują zadania bieżące, natomiast nie myślą w perspektywie, która ma być udziałem ich działalności. Narodowy Plan wcale tej perspektywy nie określa. Jest on zaledwie zbiorem haseł. To tu, na szczeblu wojewódzkim powinniśmy to sobie określić. A moje doświadczenie pokazuje, że mimo narodowego planu, dostosowywujemy możliwości na terenie województwa do rozdysponowanych środków, a nie do perspektyw województwa. Z ośrodków strukturalnych wyznaczane są sumy na przykład na infrastrukturę, więc mamy szansę, aby w ramach krajowej sumy środków zdobyć coś dla województwa. Zdobywamy pieniądze i rozporządzając nimi operujemy kolejnymi hasłami, a nie żadnym planem rozwoju. Domyślam się dlaczego tak jest. Dlatego, że te potrzeby, które mamy i tak przewyższają nasze możliwości i możliwości tych środków unijnych. Najlepszym przykładem jest infrastruktura brukowa do SFORU trafia tyle wniosków, tak dobrze przemyślanych i przygotowanych, to gdybyśmy mieli środki, to byłyby one wykorzystywane przez najbliższe 10 lat. Jedynym elementem dającym w tej chwili jakąś perspektywę przedsiębiorcom, jest system budowy dróg i autostrad. Ten plan jest jasny wiemy w jakich terminach, kiedy, gdzie i co się będzie działo do 2015 roku. Te doświadczenia mają również przedsiębiorcy z naszego powiatu. Jeden z nich pracuje przy autostradach i wie, obracając się w obszarze przedsiębiorstw, które uczestniczą w tych inwestycjach, jakie są perspektywy; wie, że zaraz ruszy budowa S14, że będzie ona realizowana w konkretnych etapach. Na tym właśnie powinien polegać taki plan, a nie na formułowaniu haseł zgodnych z możliwościami finansowymi. Janusz Rajtar Wicestarosta powiatu zgierskiego: Zacznę swą wypowiedź od budownictwa. Sporo budujemy i popyt jest dość duży. Szczególnie Towarzystwa Budownictwa Społecznego, które można spotkać w Zgierzu mają nawet tzw. listę dodatkową, która ma spowodować, iż oczekujący na mieszkanie mają możliwość zabezpieczenia sobie miejsca w kolejce. TBS-y wkrótce oddają kolejne mieszkania, oczekiwane przez mieszkańców Zgierza i powiatu zgierskiego, ale też przez wielu mieszkańców Łodzi. TBS-y muszą zabiegać o środki w bankach i czasem jest to niełatwe. Dodatkową trudnością są kwerendy budowlane. Na szczęście w Zgierzu takich problemów nie mamy. Dla przedsiębiorców najbardziej istotne jest to, co mówią rady miast, bo one posiadają kompetencje w zakresie zwolnień podatkowych i rozlicznych decyzji, które mogą spowodować konkurencyjność w sferze kosztów, które ponosi przedsiębiorca i to jest według mnie kwestia, którą należy poruszyć. Mogą to być formy tzw. pomocy pozapodatkowej. Przedsiębiorcom często utrudnia życie cykl procedur decyzyjnych ze strony urzędników, aktów prawnych, które są czasem mało logiczne z punktu widzenia inwestora, wymagające szeregu dokumentów. Muszę przyznać, że konfrontacja inwestora z urzędnikiem przy dzisiejszym stanie prawnym, jest walką z wiatrakami. Rozwiązaniem jest wprowadzenie systemu ISO, który w przypadku naszego urzędu powiatowego jest wprowadzany i jest on związany szczególnie z tą sferą zagadnień, która dotyczy bezpośredniego kontaktu decyzyjnego urzędnika z inwestorem. Zaoferowanie inwestorowi jasno określonych procedur jest wyjątkowo ważne. Procedury ISO, które wskazują w jaki sposób, jakie dokumenty i kiedy, oraz kiedy otrzymuje 4

5 się decyzję, dlaczego należy przedstawić taki dokument, a nie inny, mogą spowodować, iż przedsiębiorcom będzie łatwiej. Chciałbym na chwilę wrócić do analizy, która została dokonana. Myślę, że był w niej bardzo ważny element, który jest moim zdaniem naszą wadą narodową, jest to współpraca między podmiotami gospodarczymi. Sądzę, że ona nie odnosi się wyłącznie do przedsiębiorców. Było dużo mowy o grupach producenckich, o ich możliwościach, o tym, że nie ma współpracy. Ta potrzeba współpracy jest bardzo istotnym elementem konkurencji na rynku. Chciałbym zaapelować o tworzenie grup biznesowych. To może tylko pomóc. Na pewno nie zaszkodzi. Nie ma powodu obawiać się pokazania co sobą reprezentuję we współdziałaniu z innym, mniejszym, albo większym potentatem na rynku produktów. Nie ma innej możliwości, możemy być konkurencyjni wyłącznie w grupach. Mogą one mieć różny charakter. Nie tak dawno byłem na Ukrainie. Rozmawiałem z ludźmi, którzy bardzo chętnie będą korzystali z naszych doświadczeń w tym zakresie. Bardzo chcieliby nawiązać kontakt, niekoniecznie produkcyjny, ale związany z wymianą doświadczeń po roku akcesji z UE. Oni otwarcie mówią; nie chcą robić tych samych błędów, które my uczyniliśmy. Mają przed sobą długą drogę, ale już myślą o przyszłości. Wiadomo, że mamy różne systemy finansowe, ale wśród nich także są potentaci. Są tacy ludzie, którzy znają już nasze targi, robią dobrą produkcję, więc może będą jakieś płaszczyzny współpracy między przedsiębiorcami. Zatem apeluję: nie stwarzajmy sobie sami barier, starajmy się rozmawiać ze sobą szczerze i łączyć w grupy, bo tylko w grupach jesteśmy w stanie ten element konkurencyjności przeważyć na własną korzyść. Bez względu na niezadowolenie przedsiębiorców, budownictwo jest w coraz lepszej sytuacji. To powinno stworzyć warunki do wzrostu poziomu inwestycji, kreować realny popyta na usługi budowlane. Sektor budownictwa dysponuje znaczącym potencjałem budowlanym. On rzeczywiści jest niewykorzystany. Prawdopodobnie wkrótce firmy rozpoczną ekspansję. Po wstąpieniu do EU następuje naturalny wzrost poziomu wyposażenia, kwalifikacji, standardów życia mieszkańców. Napływają inwestycje zagraniczne, ale i Polacy wychodzą z inwestycjami. Każde 100 miejsc pracy w budownictwie daje 300 w powiązanych branżach. Budownictwo może być dźwignią postępu gospodarczego. Badamy co się dzieje z praktykami, które są w UE nie do przyjęcia. Na przykład jeśli ktoś chce otworzyć miejsce pracy na rynku niemieckim, to musi za każdy dzień zapłacić 75 euro. Są też inne bariery. Jeśli polska firma chce zamontować okna czy drzwi, to warunki są takie, że sztalugi muszą zostać wykonane przez Niemców. Jest cała masa barier łamiących zasadę swobodnego przepływu towarów i usług. Kontrakty polskich firm, aby mogły być realizowane podlegają procedurom dopuszczania, trwającym do 3 miesięcy. W Polsce tego się nie stosuje, ani wobec firm niemieckich ani jakichkolwiek innych. Problemem jest też to, że polska firma nie może być generalnym wykonawcą. Przedsiębiorstwo, które ma potencjał musi szukać finalnego wykonawcy niemieckiego. Takich barier jest sporo i, rzeczywiście, jeśli rząd polski nie interesuje takimi zjawiskami, to marne są widoki na rynku niemieckim dla polskich przedsiębiorców. Każde, nawet najbardziej błahe wykroczenie administracyjne, często wynikające ze zwykłego przeoczenia, jest ścigane grzywną do 20 tysięcy euro. Z pełną świadomością są nakładane najwyższe kary. Przestępstwo płacowe niedopłaty, które są potem wyjaśniane, może być ukarane grzywną do 500 tysięcy euro. To powoduje, że nasi przedsiębiorcy często rezygnują ze świadczenia usług 5

6 na rynku niemieckim. Nie ma również szans na rozwiązanie tych trudności. Całe otoczenie biznesowe i nasze placówki dyplomatyczne wcale się tym nie interesują. Ludzi gnębią przede wszystkim przepisy. Znam wielu ludzi, którzy chcieliby się rozwinąć. Jednak w kontakcie z biurokracją rezygnują. Sam też mam podobne doświadczenia. W moim zakładzie farbiarskim chciałem zainstalować dwa ostojniki do ścieków. Nie zdając sobie sprawy z konsekwencji, kupiłem zbiorniki bardzo dobrej jakości, ale bez atestu. Mogłem zakopać je bez zgody, ale chciałem załatwić sprawę legalnie. Powiem tylko tyle, że na zgodę na instalację czekam od roku. Nawet podatki nie są tak uciążliwe jak nasza biurokracja. Wprowadzenie systemu ISO w obieg dokumentów w przypadku firm działających w branży budowlanej może zwiększyć biurokrację. Popełnienie błędu dziś, wiąże się z dokonywaniem korekty przy urzędniku. W przypadku ISO na każdą poprawkę będzie potrzebny dokument, a na odpowiedź będą 2-3 miesiące. W związku z tym doprowadzenie dokumentacji do wiążącej prawnie formy jeszcze się wydłuży. O ile dotąd z opieszałością urzędów można było sobie poradzić przez układy interpersonalne, to w momencie wejścia ISO takie rozwiązanie nie będzie możliwe bo na każdą sytuację formalną będzie określona procedura. Dr hab. Anna Rogut W zeszłym roku były prowadzone badania dotyczące uruchamiania i prowadzenia działalności oraz inwestowania. Kwestie działania urzędów miały olbrzymie znaczenie. Badania były robione w 3 województwach: łódzkim, wielkopolskim i katowickim. Nasze województwo wypadło najgorzej pod względem zawiłości przepisów, czasu realizacji procedur. Można się zastanawiać nad jakością norm ISO, ale przy obecnej wydolności naszej kadry urzędniczej każde rozwiązanie zwiększające jej efektywność będzie dobre. Zachodzi ciekawa relacja między urzędnikami i przedsiębiorcami oraz przedsiębiorcami i klientami. Przedsiębiorca traktuje klienta tak samo źle jak urzędnik przedsiębiorcę. Kiepski rozwój budownictwa jest spowodowany między innymi przez świadczenie przez przedsiębiorcę wyjątkowo nierzetelnych usług. Nie jest w stanie przedstawić rzetelnej kalkulacji, nie potrafi zrealizować usługi, której się podjął w terminie, nie jest w stanie poinformować klienta o ryzykach związanych z projektem, którego realizację zamówił. Takie nieuczciwe czy nierzetelne traktowanie klienta spotykamy w każdej branży, nawet tej ostatnio omawianej tekstylno-odzieżowej, gdzie przedsiębiorcy narzekają na mały popyt, ale kiedy klient przychodzi do nich i szuka określonego produktu, nie mają ochoty się nim zainteresować. Duża część naszych problemów tkwi w naszej mentalności złotej rączki. Rozważmy przykładową sytuację. Wujek Staszek jest proszony o naprawienie dziury w dachu i idzie do firmy budowlanej. Tam mówi, że potrzebuje czegoś do załatania rzeczonej dziury. Niestety nie jest fachowcem i nie zna się na technologii. Potem winnego fuszerki upatruje się w firmie budowlanej, która nie potrafiła doradzić. Ludzie wolą oszczędzać, zaspakajać się krótkotrwałymi rozwiązaniami, które skutkują w dalszej perspektywie wyższymi kosztami. 6

7 Dr hab. Anna Rogut Z negatywnym sposobem traktowania klienta można się spotkać także w przypadku fachowców. Niektórzy pracują amatorsko i ryzykują zniszczenia w trakcie remontu pomieszczeń. Bywają i tacy, którzy są zdziwieni prośbą o zabezpieczenie wyposażenia przed uszkodzeniem. Wykonawca zleconych prac powinien się liczyć z zastrzeżeniami klienta dotyczącymi sposobu wykonania. Brak rozsądku klienta jest tylko jedną stroną medalu. Obowiązkiem wykonawcy jest zwracać uwagę na konsekwencje podejmowanych działań, nawet skutków zlecenia nieświadomego technicznych konsekwencji klienta. Polskie firmy wykazując się nierzetelnością i brakiem dbałości o klienta pracują na własną klęskę. Moim zdaniem większość firm, które funkcjonują na naszym rynku mają doświadczenia z lat socjalizmu. To powszechne zjawisko. Kiedyś kierując ludźmi przy wykonywaniu instalacji w budynkach spotykałem się ze zdziwieniem, gdy mówiłem, że trzeba posprzątać. Wynikało to z tego, że ci ludzie pracowali wcześniej na zewnętrznych ścianach bloków, gdzie po skończonej pracy w zwyczaju było zostawiać wszystko tak jak jest. Musiałem nauczyć tych ludzi, że trzeba wziąć worek i zebrać gruz, pozamiatać. Dziś jest już nie do pomyślenia, by nie zabrać ze sobą narzędzi do sprzątania przy wykonywaniu prac remontowych, ale większość firm, z którymi się stykam nadal zostawia po sobie bałagan. Uważam, że firmy powinny być autentycznie wyspecjalizowane, powinny zatrudniać fachowców, kłaść nacisk na podwyższanie kwalifikacji pracowników. Wydaje mi się, że prawdą jest, iż firmy nie potrafią spojrzeć w przyszłość, tylko patrzą pod nogi na to, co najbliżej. Nie uzmysławiają sobie, że o klienta trzeba umiejętnie dbać. Na dzień dzisiejszy, firmy, które dobrze prosperują, działają na zasadzie rekomendacji. Pomimo przetargów, podstawą w branży budowlanej są rekomendacje. Ja też upatruję korzeni niedbałości i krótkowzroczności w poprzednim ustroju. Polski pracownik za granicą, aby wyrobić sobie renomę, musi pokazać się od najlepszej strony. Ten sam człowiek po powrocie do Polski, na swoim podwórku nie czuje się już zobowiązany do dbałości w pracy. Gdyby w Polsce przyjęto podobne jak na Zachodzie wymagania co do jakości usług, prawdopodobnie nie obserwowalibyśmy dziś nierzetelności. Jednak jeśli przedsiębiorcy będą myśleć, że na Zachodzie mają dbać o jakość, a na polskim rynku niekoniecznie, to niewiele się zmieni. Druga sprawa to specjalizacja firm świadczących usługi remontowe. Ja również mam na tym polu doświadczenia, ale chyba jako jedyna bardzo pozytywne. Wykonywała u mnie remont pewna zgierska firma. W tej firmie występuje specjalizacja oraz współpraca między specjalistami. Jest człowiek, który zarządza, bierze odpowiedzialność za przebieg remontu, on decyduje o kolejności prac i dysponuje fachowcami. Nie musiałam się martwić, że ktoś przystąpi do cyklinowania bez uprzedniego zabezpieczenia wyposażenia pomieszczeń, bo odpowiadał za to człowiek, który współpracuje z fachowcami od elektryki, hydrauliki, cyklinowania, za których kompetencje może ręczyć. Ta organizacja dodatnio wpływa na wykonanie usługi. Inwestor nie traci czasu na nadzór, a kierownik remontu kontaktuje się z nim, gdy trzeba dokonać jakiegoś istotnego wyboru. Wszyscy na tej kooperacji korzystają. 7

8 Dzięki umiejętnemu zarządzaniu fachowcami, firma może wykonywać kilka prac remontowych jednocześnie. Jest to układ obustronnie korzystny, bo i fachowcy mają zapewnioną ciągłą pracę i klient jest zadowolony w wysokiej jakości usługi. Chciałbym się odnieść do zagrożenia ze strony Chin. Ja znam w branży narzędzi budowlanych dosyć dużą firmę, która sprowadza naprawdę dużo towaru z Chin. Stwierdzenie jest następujące: w Chinach nie negocjuje się ceny, lecz jakość. To jest firma, która sprzedaje narzędzia naprawdę wysokiej jakości, z tym, że zarabia na obrocie. Jest w stanie zaoferować 1500 sztuk przedmiotu jednego asortymentu. Niejednokrotnie nie jest to tylko kwestia ceny, ale kwestia naszego podejścia do pytania czy chcemy handlować, czy my to kupimy. Gdy to kupimy, generujemy popyt, który stymuluje podaż. Dr hab. Anna Rogut: Trzeba sobie zdawać sprawę z tego, że przedsiębiorca zawsze będzie chciał zarobić jak najwięcej, a klient zapłacić jak najmniej. Nic w tym dziwnego, o ile nie mamy do czynienia z sytuacją w której przedsiębiorca woli realizować zysk przez maksymalizację ceny, zamiast podniesienie obrotu. Kontynuacja tej tendencji doprowadzi do obniżenia marży w warunkach konkurencji, co niekoniecznie musi się wiązać z dostosowaniem przedsiębiorcy do realizacji podwyższonego obrotu, co z kolei będzie konieczne, by mógł dalej czerpać zysk. Kupując dziś u Chińczyków, niszczymy własne miejsca pracy. Jeśli ktoś pracuje u polskiego przedsiębiorcy, a kupuje od Chińczyków, to pewnego dnia może się spodziewać zwolnienia, bo sam się przyczynił do zniszczenia tego miejsca pracy. Nie myślimy dalekowzrocznie, nie chronimy własnego rynku i przez to nie chronimy samych siebie. Oprócz pretensji do przedsiębiorcy, trzeba mieć pewne wymagania wobec samego siebie. Własne miejsce pracy należy współtworzyć z przedsiębiorcą. Unia Europejska, która powstawała jako przeciwwaga dla USA aktualnie się zdezaktualizowała. Kilka lat temu jeszcze nikt nie myślał, że powstanie następny potężny front chiński. Sądzę, że UE powinna wspólnie z USA przeciwstawić się stronie chińskoindyjskiej. Z tego, co wiem USA ostatnio bardzo dużo straciły w konkurencji z Chinami, a centra doradcze wielu potężnych firm aktualnie znajdują się w Indiach. Dr hab. Anna Rogut: Centra te wyprowadzają się z Indii do Europy. Różnice kulturowe i językowe powodują, że te firmy wolą jednak inwestować tutaj. Ja nie sądzę, że Unia walczy z USA. Próbuje ona nieumiejętnie wdrożyć ten model, na którym opiera się gospodarka amerykańska i jej poziom innowacyjności. Powstaje pytanie czy jesteśmy w stanie pewnym rzeczom przeciwdziałać. Z ekonomicznego punktu widzenia na pewno nie. Natomiast różnego typu blokady polityczne nie dopuszczające pewnych producentów byłyby może skuteczne, ale czy tego chcemy, czy nie, gospodarka jest dziś otwarta. Granice polityczne odgrywają coraz mniejsze znaczenie. Musimy sobie zdawać zdanie, że pewnych rodzajów działalności nie 8

9 zachowamy w naszym kraju. Może dzisiaj będą się rozwijać, może jutro, a nawet w ciągu najbliższej dekady, ale za 15 lat nie będą już dawać zatrudnienia, bo gdzie indziej będą panować lepsze warunki. W związku z tym musimy się zastanowić w jaki sposób już dziś tak strategicznie zarządzać swoim przedsiębiorstwem, aby móc je przekształcać w zależności od tego, gdzie się kończą ekonomiczne możliwości działania naszego przedsiębiorstwa. Wspominany przemysł tekstylno-odzieżowy czy tego chcemy czy nie, wyprowadzi się z Europy. Może nie w całości, ale gałęzie produkcji podstawowych towarów tekstylnoodzieżowych na pewno. W zawiązku z tym Europa się zastanawia gdzie szukać swoich przewag ekonomicznych i zapatruje się na USA. Pozycja Ameryki wynika z tego, że nie próbuje robić tego, czym już wszyscy się zajmują, lecz idzie o krok dalej. Faktycznie Europa próbuje zrobić to samo, tylko że nie jest w stanie robić wspólnego kroku z USA. Warto tu dodać, że do niedawna Europa wypadała znacznie gorzej niż USA pod względem komercjalizacji wiedzy np. w postaci patentów, a jeszcze gorzej pod względem wdrożeń. Zastanawiano się nad możliwymi przyczynami tego stanu rzeczy, bo potencjał intelektualny był i jest podobny. Ostatnio jednak obserwujemy drenaż mózgów z USA do Europy. Doszliśmy zatem do wniosku, że problem leży w strukturze sektora nauki. W USA sektor naukowy jest w dużej mierze sprywatyzowany. W Europie nauka w dużej mierze należy do sektora publicznego i generalnie ma wszystkie wady administracji, ponieważ jest bardzo sformalizowana. Model europejski nie przewiduje możliwości prywatyzacji sektora nauki. Pytanie: Czy to znaczy, że europejscy przedsiębiorcy zaczynają przejmować młodych naukowców czy osoby ze szczególną inwencją ze Stanów Zjednoczonych? Dr hab. Anna Rogut: Tak. Tworzone są specjalne programy pozwalające tym ludziom na osiągnięcie takich wyników materialnych jakie byłyby możliwe w USA. Fundusze strukturalne Unii są właśnie po to, by stworzyć równie atrakcyjne środowisko materialne, intelektualne, mobilność itd. Stopień powodzenia będzie zależeć od wydajności administrowania gospodarki europejskiej i tych wszystkich mechanizmów. Warto sobie uświadomić, że przedsiębiorstwa funkcjonujące w Chinach są de facto firmami europejskimi. A te nie są zainteresowane obroną Europy przed chińskim importem. Kolejny problem, tym razem amerykański, polega na tym, że Chiny są winne firmom amerykańskim 200 miliardów euro, a jedynym sposobem spłaty długu jest import tanich wyrobów. Stąd bierze się zagrożenie dla lokalnych producentów tekstyliów. Najbardziej przeciwny blokowaniu działalności eksportowej Chin jest rząd amerykański. Federacja Producentów Tekstyliów prezentuje natomiast odmienne stanowisko. W celu ochrony narodowego rynku łączy się w inicjatywach z europejskimi producentami. W ciągu najbliższych lat w przemyśle włókienniczym na całym świecie, w wyniku chińskiej ekspansji zostanie zlikwidowanych 30 milionów miejsc pracy. Powstaje pytanie: ile z tych stanowisk należy do nas? To zjawisko prawdopodobnie dotknie różnych grup zawodowych. Nie chcę tu straszyć, lecz zwrócić uwagę na skalę potencjalnego problemu tym bardziej, że Chińczycy inwestują w technikę i naukę. Konkurują też z nami tanią siłą roboczą. Cały wysiłek rządu chińskiego jest skierowany na obniżanie wartości waluty, by pomóc przedsiębiorcom. Rząd bierze na siebie spłaty kredytów tylko po to, by unowocześnić przemysł. To polityczne wsparcie rządu chińskiego jest nie do przezwyciężenia. Tak naprawdę ten problem nikogo nie 9

10 interesuje, a lobby europejskich producentów z fabrykami w Chinach blokuje inicjatywy przeciwdziałania tej nieuczciwej konkurencji. Moim zdaniem w działalności gospodarczej można robić to co się lubi i utrzymać z tego swoją rodzinę. Skończyłem wydział mechaniczny. Od drugiego roku studiów, wyjeżdżałem za granicę i pracowałem tam. Zgromadziłem pieniądze na swoją działalność po studiach. Po ich ukończeniu wyjechałem na 2 lata i po powrocie, gdy kredyty na działalność rolniczą w Polsce były niemal darmowe, postawiłem budynek i produkowałem pieczarki. To był ten etap, gdy zgromadziłem środki, prowadziłem działalność zastępczą. Później kupiłem jedną maszynę i zacząłem robić produkcję części dla największego producenta na świecie. Później nawiązałem współpracę z innymi producentami w Europie i opracowywałem na ich zamówienie dokumentację konstrukcyjną nowych produktów. Gdy to wszystko zaczęło się rozrastać, nawiązałem współpracę z Komitetem Badań Naukowych i tam zostały zrealizowane 2 prace rozwojowe, które dały podstawę do stworzenia tego produktu, który w tej chwili wytwarzam. Potrzebne są na to ogromne środki, przy odrobinie szczęścia i konsekwencji można je załatwić nawet z takich dużych organizacji jak KBN. Zbudowałem to wszystko od zera. W tej chwili mamy własne produkty opierające się na naszych 5-ciu patentach, w tym jednym światowym, jeden z naszych produktów jest wytwarzany tylko przez 2 firmy na świcie, sprzedajemy go w USA, Australii, w krajach arabskich i całej Europie. Taka droga nie jest prosta i oczywista, ale zaraz wyjaśnię możliwe drogi postępowania. Na obecnym etapie ważne jest określenie drogi dotarcia do klientów, którzy są gdzieś tak w Europie i na świecie. Ja nastawiłem się na produkcję eksportową. Poszukiwania klientów rozpocząłem od rynku niemieckiego. Wysyłałem bardzo dużo pism adresowanych do firm, które znalazłem z informatorach z ambasad poszczególnych krajów, które to nadal są bardzo pomocne. Można w nich znaleźć firmy z całych Niemiec i innych krajów. Są one podzielone alfabetycznie, branżowo, są tam numery telefonów, nazwiska osób zajmujących się np. zakupami. Rzecz w tym, by adresować pisma nie na firmę, bo wtedy od razu jest wyrzucane do kosza, lecz na osobę. Po wysłaniu takiego pisma koniecznie trzeba zadzwonić do tej osoby z pytaniem czy taki list dostała, zazwyczaj odpowiada, że nie dostała, bo go wyrzuciła, wtedy wysyła się drugi list, odczekać zadzwonić, spytać, zaproponować spotkanie, dojechać, przedstawić się, zrobić coś za darmo w ramach promocji, cały czas być stroną, która naciska, atakuje klienta. Skuteczność takich działań mieści się w granicach 2%, a to jest już dobra wartość. Ja takie działania prowadziłem systematycznie w Niemczech, potem we Francji i Anglii. W każdym kraju przychodziła taka chwila, że konkretna osoba, szef zakupu w danej firmie był skłonny spotkać się ze mną. Na miejscu przedstawiałem referencje niemieckiej firmy, z którą współpracowałem, pokazywałem co robię i bezpłatnie oferowałem wykonanie jakiegoś wzorca, nie rozmawiałem o sprawach finansowych. W momencie gdy jakoś tej usługi była weryfikowana i przyjmowana przez tamtą firmę sprawdzone zostały referencje, wtedy były nawiązywane jakieś kontakty. Dwa lata pism i telefonów, jeżdżenia, sprawdzania i innego wysiłku. Trzeba mieć ogromną cierpliwość i konsekwencję w realizowaniu w realizowaniu tych działań. Powstaje pytanie kiedy należy rozpocząć działalność, kiedy zacząć szukać sobie pracy? Moim zdaniem już na pierwszym, drugim roku studiów. Tak wczesne podjęcie przygotowań do pracy zawodowej jest bardziej efektywne i obarczone mniejszym stresem. Jeśli ktoś kończy studia, znajduje się pod ogromną presją znalezienia pracy. Podjęcie samodzielnej działalności czy w ogóle działań w marketingu pochłania dużo czasu. Warto pamiętać, że duże firmy zostawiają pewne sprawy poza sobą. W ramach struktur, w których funkcjonują jest miejsce dla przedsiębiorców świadczących dla nich 10

11 pewne usługi, oferujących określone produkty, specjalizujących się w danych branżach. Nie twierdzę, że znalezienie takiego produktu, dogodnego tematu jest sprawą banalną. Na pewno pomocne są praktyki. Można tą drogą pozyskać kontakty z różnymi firmami posiadającymi rozmaite potrzeby, rozmawiać z ludźmi i usłyszeć od nich o tych potrzebach, o produktach, o możliwościach. Tego raczej samemu się nie wymyśli. Zazwyczaj trzeba usłyszeć jakieś hasło i je opracować. Również nie byłbym zbyt sceptyczny jeśli chodzi o drogi pozyskiwania środków na realizację takich zamierzeń. Uważam, że możliwości, które ja wykorzystałem dalej istnieją, można poświęcić kawałek życia i robić coś, co nie jest głównym celem, ale służy pozyskaniu środków na to, co się chce robić przez całe życie. Ważnym jest by te środki odpowiednio wydawać. W tej chwili jest czas dla specjalistów, dla dobrych produktów. Produkt musi być teraz najlepszy, perfekcyjnie wykonany, a tego przy obecnych technologiach nie da się zrobić przy pomocy młotka i śrubokrętu. A nowoczesne technologie kosztują. Bardzo pomocnym w takich działaniach jest pewne oderwanie się od rzeczywistości i marzenia. Jeżeli człowiek zacznie marzyć, to oderwie się od kłopotów, znajdzie jakąś wizję i siłę napędową. Jeśli nasza psychika jest mocna, pozytywnie umotywowana, to na pewno możemy zrobić o wiele więcej i o wiele lepiej. Trzeba wszystko zaplanować, bardzo ważne jest aby ten plan był realny, bardzo ambitny, gdyż z czasem musimy walczyć. Chodzi o to, by jak najszybciej zacząć zarabiać pieniądze, żebyśmy jak najszybciej mieli ten najlepszy towar i dużo klientów. Przy działaniu ważna jest też optymalizacja kosztów. Trzeba dbać o stałych klientów. Koszt zdobycia klienta jest tak wysoki, że później opłaca się go utrzymać kosztem jakichś rabatów, prezentów itp. Na pewno jest to tańsze od zdobycia nowego klienta. W pracy 80% czasu poświęca się na stałych klientów, z których się żyje oraz maksymalnie 20% na szukanie nowych klientów. Bardzo ważne jest też, by w ramach optymalizacji kosztów nie być uzależnionym od jednego dostawcy. Najtańsza reklama, najskuteczniejszy i najlepszy marketing opierają się na reputacji i zaufaniu ludzi przekazujących sobie informacje. Gdy kolega mówi koledze, że coś jest dobre, ten mu ufa i cały proces przekonywania klienta mamy już właściwie za sobą. Z uwagi na swoje doświadczenie twierdzę, że największą barierą dla rozwoju przedsiębiorczości jest psychika. Mentalne przeszkody trzeba różnymi metodami usuwać, np. z pomocą psychologów, z których korzysta się na całym świecie. Uważam, że trzeba umieć się często cieszyć sukcesem, małym sukcesem i kiedy tylko jest to możliwe. Automotywowanie bardzo skuteczne nadaje rozpędu i energii do pokonania niepowodzeń najbliższego okresu. Wykształcony w Ameryce wzorzec, że trzeba być najlepszym, oraz idea szacunku społeczeństwa dla tych najlepszych muszą - moim zdaniem - zostać wprowadzone w naszym kraju. Obecnie twierdzi się powszechnie, że ci co więcej zarabiają, tworzą miejsca pracy, mają płacić wyższy podatek, że wszyscy mają mieć równo. Z tego wynika, że nie szanujemy najlepszych, a skoro ich nie szanujemy, to po co mamy nimi być. Bardzo ważne jest, by pracując nad najlepszym produktem śledzić, co robi konkurencja, jeździć na targi. Trzeba sprawdzać w każdym kraju, przy każdej sposobności jak się rozmawia z ludźmi z branży, co na danym obszarze się dzieje, co na danym obszarze robi konkurencja, jakie produkty przygotowuje, w którą stronę idzie. Są mody, które lansuje najmocniejszy. Trzeba się do nich dopasować, a nie walczyć. Trzeba sobie ustawiać poprzeczkę wysoko w swoich planach. Mówiłem tu bardzo dużo o pracy, ale bardzo ważny jest również odpoczynek, miejsce dla rodziny, dla rozluźnienia się, znalezienia siły. Trzeba znaleźć jakieś rozsądne granice czasowe, ponieważ tej pracy jest tyle, że się nigdy jej nie skończy, zawsze czeka coś nowego. Trzeba wiedzieć kiedy wyłączyć komórkę. Ja znalazłem sobie niszę. Moje produkty nie mogą być wytwarzane przez ogromną firmę. Tzn. jest jedna, która ma 10 miliardów dolarów sprzedaży rocznie, ale poza tym 11

12 wyjątkiem, nie ma dużych firm oferujących ten produkt. Rozwój takiego produktu, technicznie zaawansowanego i innowacyjnego kosztuje bardzo dużo. Są to wielkie sumy dla każdego. Pomoc państwa u nas jest mocno ograniczona. Można się starać o granty, ale nie jest to łatwe dla uniwersytetów, nie mówiąc już o zwykłym Kowalskim. Jednak są takie możliwości, by za pewne rzeczy zapłacił ktoś inny. Ważna jest fachowość ludzi, z którymi się pracuje. Przygotowanie takiego produktu jaki ja wytwarzam, który składa się włącznie z śrubkami i nakrętkami z 45-ciu detali aż do momentu prawdziwej sprzedaży trwa 3-4 lata od momentu, w którym zaczęło się go produkować, gdyż każdy taki zaawansowany produkt przez pewien czas cierpi na wiele drobnych, lecz uciążliwych przypadłości, które trzeba wyeliminować. Klient z Australii, pokazywał inne niedogodności niż klient, który pracował z tym w mrozie na Alasce. To wszystko jest czasochłonne, a więc i kapitałochłonne, bo produkcja jest mocno ograniczona. Pytanie: Mówił Pan, że wielkie przedsiębiorstwa kreują mody, czy na pewno nie ma na tym polu miejsca dla mniejszych firm? Odpowiedź: Kreowanie mody jest trudne. Twierdzę, że naśladowanie to bardzo dobra rzecz. Oczywiście nie mówię o kopiowaniu, żeby lansować modę na świecie, trzeba być bardzo silnym i za jednego życia tego się nie zrobi. Najważniejsze jest by patrzeć, co robi konkurencja. Cała siła takiej duże firmy, polega na tym, że zatrudnia tysiące ludzi, którzy mają tytuły, laboratoria, odpowiednie środki, i którzy tylko wymyślają. Nie zastanawiają się, czy projekt się przyda, czy nie. Ich zadaniem jest wymyślanie, opisywanie i zgłaszanie patentów. Zgłasza się tam setki patentów z każdej branży i w ten sposób uszczelnia swoje możliwości produkcyjne, ponieważ patentuje się każdą możliwość, by nie można było ich obejść. To jest oczywiście bardzo kłopotliwe, bo badania czystości patentowej są kosztowne i nie zawsze kończą się powodzeniem. W kraju mamy pod tym względem dodatkowy problem, rządzą tu pseudoekonomiści twierdzący, że koszty ochrony patentowej, koszty rozwoju nie są kosztami uzyskania przychodu, co jest ewenementem w skali cywilizowanego świata. Płacę 50 tysięcy za ochronę patentu światowego i to nie wchodzi mi w koszty prowadzonej działalności. Przy wysokiej inflacji i drogich kredytach jest to kolejną uciążliwością. Polska jako jedyny kraj w Europie działa w ten sposób. Jeżeli jakaś firma samochodowa, produkuje uszczelkę, to przyrząd do wykonania tej uszczelki od razu odpisuje sobie od podstawowego opodatkowania zanim jeszcze te uszczelki zaczęła produkować, a dostawcy płaci tylko za uszczelki. Natomiast u nas, w świetle przepisów trzeba ten przyrząd amortyzować. To są kolejne, bardzo szkodliwe bariery. Rozwój staje się nieopłacalny. 12