Gdańsk, r.

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Gdańsk, 10.09.2008 r."

Transkrypt

1 Unia Europejska Analiza luki finansowej w województwie pomorskim w zakresie dostępu przedsiębiorców do zwrotnych instrumentów finansowych w kontekście realizacji Działania 1.3 Poza-dotacyjne instrumenty wsparcia MŚP w ramach regionalnego programu operacyjnego dla województwa pomorskiego na lata w drodze inicjatywy JEREMIE Piotr Tamowicz Publikacja w 75% współfinansowana z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz w 25% z budŝetu województwa w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Pomorskiego na lata Gdańsk, r. 1

2 Spis treści 1. Wstęp Wnioski i rekomendacje Metodologia badania Cel badania ewaluacyjnego Zakres podmiotowy badania ewaluacyjnego Zakres przedmiotowy analizy Zarys koncepcji badania Źródła danych Rynek finansowania długiem Źródła niedoskonałości rynku Analiza rynku finansowania długiem Ogólny poziom rozwoju Struktura podmiotowa i koncentracja rynku Dostępność placówek bankowych ZróŜnicowanie oferty produktowej Baza kapitałowa sektora bankowego System regulacyjny Asymetria informacji Sektor bankowy - podsumowanie Pozabankowe źródła finansowania Szacunek popytu w obszarze hipotetycznej luki finansowej Finansowanie typu equity Niedoskonałość rynku Aktualna podaŝ kapitału Komercyjne fundusze VC Publiczno-prywatne fundusze VC Rynek NewConnect Inwestorzy typu business angels PodaŜ equity - podsumowanie Specjalizacja sektorowa Warunki dostępu do kapitału Penetracja rynku PodaŜ a zasoby przedsiębiorczości Finansowanie bezzwrotne Wsparcie działalności gospodarczej osób bezrobotnych Wsparcie na rozpoczęcie i kontynuację działalności gospodarczej Dotychczasowa skala i zakres wsparcia Nowy okres programowania funduszy strukturalnych Załączniki Spis tabel i rysunków Wykaz skrótów Bibliografia Lista przeprowadzonych wywiadów

3 1. Wstęp Niniejsze opracowanie prezentuje syntetyczną analizę dwóch segmentów rynku finansowego finansowania długiem i kapitałem własnym oraz podaŝy instrumentów bezzwrotnych (dotacje) współtworzących łącznie strumień zasilania finansowego mikro oraz małych i średnich przedsiębiorstw. Celem analizy było wskazanie czy i w jakim zakresie w poszczególnych obszarach finansowania na terenie województwa pomorskiego mamy do czynienia ze zjawiskiem luki finansowej wywołującej dyskryminacją pewnych grup przedsiębiorców w dostępie do finansowania. Choć nie istnieje powszechnie akceptowana definicja luki finansowej pod pojęciem tym zwyczajowo rozumie się sytuację gdzie ekonomicznie wiarygodne przedsiębiorstwa nie mogą uzyskać finansowania z rynku komercyjnego: przedsiębiorca nie mający dostępu do tych środków ma jednak potencjał do ich produktywnego wykorzystania, jednakŝe z powodu pewnych charakterystyk formalnego rynku finansowego (stan monopolu, ingerencja państwa w poziom stóp procentowych, własność państwowa banków) środki te nie są oferowane (udostępniane) 1. Zgromadzony materiał został usystematyzowany w trzech blokach tematycznych (odpowiadających zakresowi podmiotowemu) omawiających czynniki determinujące funkcjonalność poszczególnych źródeł finansowania (kredyt bankowy, finansowanie kapitałem własnym tzw. equity, instrumenty dotacyjne). 1 Porównaj: The SME Financing Gap. Theory and Evidence. Volume I. OECD str

4 2. Wnioski i rekomendacje Niniejsze opracowanie zawiera syntetyczną analizę stanu i sprawności funkcjonowania pomorskiego rynku finansowania (długiem, kapitałem własnym tzw. equity oraz instrumentami bezzwrotnymi) wczesnych etapów rozwoju małych i średnich przedsiębiorców. Zasadniczym celem było określenie skali ewentualnych luki finansowej skutkującej dyskryminacją pewnych grup przedsiębiorców w dostępie do kapitału. Wnioski wynikające z przeprowadzonych analiz moŝna ująć następująco. 1. Finansowanie przedsiębiorstw długiem realizowane jest za pośrednictwem sektora banków komercyjnych i spółdzielczych. Posiadane zasoby kapitałowe (baza depozytowa), nieskrępowane systemowo moŝliwości refinansowania działalności (rynek międzybankowy), poziom prywatyzacji i warunki regulacyjne wskazują na duŝą sprawność alokacyjną tego rynku wyraŝającą się dynamiką obliga kredytowego, depozytów i ogólnie aktywów, innowacyjnością i konkurencyjnością produktową. Sygnalizowany w opracowaniu problem wysokiego poziomu wskaźników koncentracji dla regionalnego rynku bankowego to najprawdopodobniej efekt niekompletnych statystyk, a nie symptom występowania stanu konkurencji monopolistycznej. Mimo wiodącej pozycji takich banków jak PKO BP, PEKAO S.A., Bank Millenium na rynku obecne są placówki wszystkich liczących się w kraju banków. Informacje na temat planów rozbudowy sieci placówek poza obszarem duŝych miast, jak i swobodny dostęp do bankowości elektronicznej moŝe skłaniać do wniosku, Ŝe poziom konkurencyjności rynku bankowego będzie ulegał poprawie, a nie osłabieniu. Szczególnie korzystną rolę w docieraniu do MSP poza terenami wysoce zurbanizowanymi odgrywa sektor bankowości spółdzielczej tradycyjnie silnie zakorzenionej w lokalnych społecznościach. Generalnie brak jest więc podstaw do stwierdzenia występowania niesprawności rynku w zakresie zasilania przedsiębiorstw kredytem. 2. NaleŜy jednak zwrócić uwagę, Ŝe mimo posiadania na terenie regionu sprawnego, zróŝnicowanego i rozwojowego rynku bankowego moŝemy mieć do czynienia z sytuacją gdzie potrzeby finansowe pewnej grupy przedsiębiorców mogą nie natrafić na odpowiednią podaŝ. Sytuacja taka jest wywoływana przez zjawisko tzw. asymetrii informacji (kredytodawca nie dysponuje wiarygodną informacją o planach i moŝliwościach potencjalnego kredytobiorcy) i bezpośrednio dotyczy firm nowozałoŝonych pozbawionych historii kredytowej (de facto odpowiednich zabezpieczeń). PoniewaŜ oferta produktowa banków dla tej kategorii podmiotów 4

5 jest dopasowana do skali tego ryzyka (co czasem moŝe oznaczać takŝe wstrzymanie się od finansowania), a nie oczekiwań potencjalnych kredytobiorców moŝemy wówczas mieć do czynienia z subiektywnie postrzeganą luką finansową. 3. MoŜna szacować, Ŝe taki hipotetyczny popyt (luka finansowa) nie zaspakajany w ogóle lub w bardzo małym zakresie, zgłaszany przez nowopowstałe (tj. jednoroczne) firmy głównie z terenów poza aglomeracją trójmiejską kształtuje się na poziomie ok. 45 mln zł (rocznie). W przypadku pewnego rozluźnienia załoŝeń przyjętych do obliczeń rozmiarów luki (szczegółowo omówiono to na str. 42) i uwzględnienia (jako tych o słabszym dostępie do finansowania) takŝe firm z dwuletnim staŝem rynkowym wówczas szacunek luki wynosi około 90 mln zł (rocznie); w przypadku uwzględnienia w obliczeniach takŝe jednorocznych firm z obszaru aglomeracji wartość ta wzrasta do ok. 161 mln zł. 4. Choć precyzyjne określenie rozmiarów (tak rozumianej i wyliczonej) luki finansowej w perspektywie do roku 2015 jest niezwykle trudne za wysoce prawdopodobne moŝna uznać, Ŝe rozmiary tej luki co najmniej nie powinny ulec powiększeniu gdyŝ w warunkach ogólnie dobrej kondycji polskiej gospodarki i korzystnych perspektyw rozwojowych mało realne jest jednoczesne: i) nagłe znaczne i długotrwałe pogorszenie sprawności systemu bankowego i zatrzymanie jego rozwoju, ii) przy jednoczesnym dynamicznym wzroście zasobów przedsiębiorczości i zainteresowania kredytem; moŝna więc zasadniczo przyjąć, Ŝe wielkość luki powinna w perspektywie 5-8 lat co najmniej pozostawać constans (nie zwiększać się). 5. W przypadku rynku inwestycji kapitałowych (tzw. equity venture capital i private equity) mamy do czynienia z podobieństwem sytuacji, jak na rynku bankowym. Generalnie rynek equity rozwija się dosyć dobrze i nie natrafia na ograniczenia regulacyjne czy systemowe blokady (w przepływie inwestycji). Fundusze kapitałowe działające na tym rynku korzystnie poostrzegają perspektywy inwestowania w Polsce jednakŝe ze względu na ekonomikę funkcjonowania większość inwestycji dokonywanych jest w zakresie transakcji duŝych (wartościowo) w bardziej dojrzałe (a więc większe) przedsiębiorstwa. Siłą rzeczy obszar finansowania wczesnych faz rozwoju przedsiębiorczości znajduje więc najsłabsze odzwierciedlenie w ofercie kapitałowej (podaŝowej) rynku equity. Problematyka tzw. luki kapitałów własnych (equity gap) w ostatnim czasie została jednak dosyć mocno zaadresowana na poziomie krajowym utworzenie Krajowego Funduszu Kapitałowego oraz zaprojektowanie kilku strumienie finansowania publicznego (poddziałania 3.1, 3.2, 8.1 PO IG, a wcześniej takŝe SO WKP). 5

6 6. W związku z tak ukształtowaną sytuacją na rynku kredytowym, rynku equity oraz zarysowanymi rozmiarami hipotetycznej luki finansowej moŝna sformułować następujące rekomendacje co do zasadności i kierunków interwencji publicznej z poziomu regionalnego w kontekście działania 1.3 RPO WP (z alokacją na poziomie 42 mln): a. Ograniczenie zdiagnozowanej ( rocznej i wąsko zdefiniowanej) luki finansowej wymagałoby wykreowania (rocznie) około 45 mln zł ( 13,6 mln) w formie poŝyczek (zgodnie z przyjętymi załoŝeniami wyliczenia luki - dedykowanych nowopowstałym firmom z obszarów poza aglomeracją). Środki te mogą zostać wprowadzone na rynek poprzez fundusz(e) poŝyczkowe i/lub fundusz poręczeniowy. Ze względu jednak na znacznie większą sprawność dystrybucyjną funduszy poręczeniowych (moŝliwość osiągnięcia stosunku kapitałów własnych do wartości udzielonych poręczeń na poziomie powyŝej jedności oraz oparcie dystrybucji poręczeń o rozległą sieć bankową 2 ) w stosunku do funduszy poŝyczkowych większość tych środków powinna być wprowadzana na rynek poprzez system poręczeń, b. Zakładając dla uproszczenia sytuacji tzw. opcję zerową tj. uznając, Ŝe dotychczasowa aktywność funduszy poŝyczkowych i poręczeniowych w znikomym zakresie adresuje zjawisko luki finansowej (instytucje te generalnie ukierunkowane są na wsparcie MSP, a nie MSP znajdujące się w strefie luki) moŝna przyjąć następującą proporcję podziału środków: i. przy obecnej bardzo ograniczonej infrastrukturze organizacyjnej fundusze poŝyczkowe (praktycznie liczy się tu tylko Pomorski Fundusz PoŜyczkowy) są w stanie udzielać rocznie poŝyczek na kwotę ok mln zł; wygenerowanie takiego (nowego) zaangaŝowania poŝyczkowego (oznaczającego podwojenie skali działania PFP) najprawdopodobniej jest realne dopiero w perspektywie 2-3 lat gdy rozbudowana zostanie sieć oddziałów /przedstawicielstw (wymagałoby to takŝe zasilenia kapitałów własnych PFP celem sfinansowania rozbudowy infrastruktury), ii. pozostałe około 35 mln zł do domknięcia luki finansowej powinno zostać uzyskane poprzez wniesienie środków do funduszy poręczeniowych (kluczowym graczem jest tu Pomorski Regionalny Fundusz Poręczeń Kredytowych). Zakładając, Ŝe funduszom 2 Teza taka nie wymaga chyba szczególnego dowodu ale dla ścisłości moŝna wskazać iŝ jest ona obecna w literaturze tematu patrz np. Levitsky J., Credit guarantee schemes for SME an international review. Small Enterprise Development, June 1997, Vol. 8 No 2. 6

7 (funduszowi) uda się szybko uzyskać wskaźnik wykorzystania kapitału własnego na poziomie 1:1,4 3 (a poręczenie pokrywać będzie 75% kredytu) wówczas potrzebna byłaby kwota około 19 mln zł 4, iii. łącznie więc oddanie do dyspozycji (poŝyczka) funduszu poŝyczkowego kwoty ok mln zł oraz podniesienie kapitałów PRFPK o 19 mln zł pozwoliłoby na (domknięcie) zasilenie obszaru luki finansowej ( brakującą ) kwotą 45 mln zł, iv. Z kwoty jaka została przypisana do działania 1.3 RPO WP (135 mln zł) oznaczałoby to zdjęcie około 29 mln zł. Pozostawienie wolnych 106 mln zł (faktycznie około 90 mln zł gdyŝ poniŝej rekomendujemy takŝe stworzenie rezerwy dla rynku venture w wysokości około 16 mln zł) umoŝliwiałoby objęcie wsparciem nieco większej populacji firm: nie tylko jak sugerujemy przy wąskiej definicji luki finansowej podmiotów jednorocznych, ale takŝe i dwuletnich i ewentualnie podmiotów (jednorocznych) z terenu aglomeracji. Stworzenie zasilenia finansowego dla tak rozszerzonej populacji docelowej wymagałoby juŝ jednak praktycznie wyłącznego oparcia się na funduszu (funduszach) poręczeniowych gwarantujących (szybkie) efekty dystrybucyjne w postaci mnoŝnika i wykorzystania sieci bankowej (i w najmniejszym stopniu naruszających konkurencję na rynku komercyjnym), v. Sumując (dla jednego roku) (patrz takŝe poniŝszy schemat): Przy wąskim zdefiniowaniu luki (firmy jednoroczne poza aglomeracją) alokacja: 8-10 mln zł do funduszu poŝyczkowego + 19 mln zł do funduszu poręczeniowego (podwyŝszenie kapitałów) [łącznie ok. 29 mln zł ze 135 mln zł w całym 1.3 RPO], Przy szerszym zdefiniowaniu luki (firmy jednoroczne i dwuletnie spoza aglomeracji) alokacja: 8-10 mln zł do 3 Jest to średnia wartość za I kwartał 2008 dla 11 tzw. funduszy marszałkowskich w których udziały ma BGK. NajwyŜszą wartość wskaźnika wykorzystania kapitału w I kwartale 2008 r. uzyskał Mazowiecki Fundusz Poręczeń Kredytowych (1 : 2,2) oraz Zachodniopomorski Fundusz Poręczeń Kredytowych (1 : 1,9). Na tym tle Pomorski Regionalny Fundusz Poręczeń Kredytowych prezentował się stosunkowo słabo osiągając wskaźnik 1 : 0,7). 4 Dokładnie: (35 mln zł x 75%) : 1,4 7

8 funduszu poŝyczkowego + 42,8mln zł 5 do funduszu poręczeniowego (podwyŝszenie kapitałów) [łącznie ok. 53 mln ze 135 mln w całym 1.3 RPO], Przy najszerszym rozumieniu luki (firmy dwuletnie spoza aglomeracji i jednoroczne z całego regionu ) alokacja: 8-10 do funduszu poŝyczkowego + 80,8 mln zł 6 do funduszu poręczeniowego (podwyŝszenie kapitału) [łącznie ok. 91 mln zł ze 135 mln zł w całym 1.3 RPO]. c. Obecna alokacja środków publicznych SPO WKP, 3.1, 3.2, 8,1 POIG (jak i perspektywy poprawy efektywności rynków prywatnych - np. pojawienie się platformy NewConnect) ukierunkowana na wsparcie rynku equity (venture capital) jest zasadniczo adekwatna (wystarczająca) w relacji do zasobów innowacyjnej przedsiębiorczości co nie daje silnego uzasadnienia do podejmowania (obecnie) interwencji z poziomu regionalnego, tym bardziej Ŝe w planach województwa juŝ przewidziano utworzenie Funduszu Komercjalizacji Rozwiązań Innowacyjnych (zorientowanego na innowacyjne start-upy) oraz funduszu typu venture INVENO (będzie aplikował o środki KFK). Na wypadek, jednak gdyby środki jakimi dysponuje KFK okazały się niewystarczające w relacji do popytu (np. umocnienie kursu złotówki względem euro moŝe znacznie pomniejszyć kapitały KFK) zasadne wydaje się zarezerwowanie kwoty około 5mln do opcjonalnego uruchomienia na rzecz INVENO (lub innego podmiotu) w perspektywie 2-3 lat. 7. W warunkach istnienia w ramach działań 6.2 i POKL duŝej podaŝy środków bezzwrotnych dostępnych dla osób bezrobotnych zamierzających podjąć działalność gospodarczą bezcelowe (!) jest stworzenie wsparcia opartego o instrumenty zwrotne. 8. Wsparcie przewidziane obecnie w RPO WP działania 1.1.1, i 1.2 będzie zasadniczo obojętne z punktu widzenia luki finansowej i nie będzie miało większego wpływu na ograniczenie jej rozmiarów. MoŜna oczekiwać, Ŝe działania i 1.2 ze względu na wielkość limitów wsparcia i poziom wymaganych środków własnych raczej zostaną skonsumowane przez firmy większe i dojrzalsze (starsze) nie mające problemów z poruszaniem się po komercyjnym rynku finansowym. Działanie mogłoby ograniczyć rozmiary luki gdyby nie jego niewielki zasięg 5 Przy wartości luki na poziomie 90 mln zł i odjęciu środków dla funduszu poŝyczkowego pozostaje około 80 mln zł. Aby dostarczyć tej wielkości kredytów poręczonych ze środków publicznych potrzeba: (80mln zł x 75%) : 1,4 = 42,8 mln zł kapitału poręczeniowego. 6 Przy wartości luki na poziomie 161 mln zł i odjęciu środków dla funduszu poŝyczkowego pozostaje około 151 mln zł. Aby dostarczyć tej wielkości kredytów poręczonych ze środków publicznych potrzeba: (80mln zł x 75%) : 1,4 = 80,8 mln zł kapitału poręczeniowego. 8

9 oddziaływania (wskaźnik produktu dla całego okresu do 2015 r. wynosi 1 tys. mikrofirm); działanie moŝe teŝ w pewnym zakresie kolidować z instrumentami zwrotnymi uruchamianymi np. poprzez fundusze poŝyczkowe. 9. W kontekście uruchamiania środków z działania 1.3 RPO WP naleŝy podkreślić, Ŝe sukces w ograniczaniu luki finansowej będzie zaleŝał nie tylko od rozdysponowania określonych środków finansowych ale takŝe utrzymania wysokiego stopnia selektywności wsparcia tj wyraźnego ukierunkowania go na te podmioty które faktycznie natrafiają na problemy w dostępie do rynków komercyjnych. Sugerowane tu rozumienie selektywności w kategoriach wieku firmy (jednoroczne, dwuletnie) czy lokalizacji (spoza aglomeracji) moŝe podlegać dalszemu dookreśleniu tak aby maksymalizować społeczną wartość dodaną z przyznanego wsparcia. Niewątpliwie istotnym czynnikiem róŝnicującym sytuację firmy na rynku finansowym jest charakter realizowanego przedsięwzięcia projekty najbardziej innowacyjne o trudnym do przewidzenia strumieniu przyszłych dochodów (o modelach biznesowych opartych o rozwiązania rzadko spotykane na rynku) mogą być najbardziej dyskryminowane przez rynki komercyjne (projekty te są najbardziej ryzykowne, a ich ocena/wycena wymaga wizjonerskiego wyczucia megatrendów zmian rynkowych). Kryterium to powinno być więc rozwaŝone jako uzupełniające do powyŝszych przy konstruowaniu wytycznych działania dla funduszy poŝyczkowych i poręczeniowych (np. preferencje dla start-upów technologicznych, - biznes, itd). 10. Analizowana problematyka skłania nas takŝe do poczynienia uwagi na temat systemu zbierania informacji o regionalnej gospodarce, zachowaniach MSP, funkcjonowaniu rynków finansowych i przede wszystkim efektach działania instytucji otoczenia. Obecnie mamy do czynienia z duŝym rozproszeniem źródeł danych, ich niekompletnością i niespójnością. Dane GUS publikowane są z duŝym opóźnieniem, dane NBP nie obejmują duŝej części rynku finansowego i są nadmiernie zagregowane (a dostęp do nich nie jest zbyt łatwy), raporty POG zbyt płytko traktują wiele wątków, raporty stowarzyszeń funduszy poŝyczkowych czy poręczeniowych nie pokazują pełnego obrazy działania tych instytucji, dane regionalizujące rynek equity są zbierane przez prywatne osoby. W naszej ocenie konieczna jest integracja tych wysiłków i działań, ich inwentaryzacja (kto i co bada), skorygowanie zakresów przedmiotowych stosowanych narzędzi i kalendarza badań. W sumie powinno to prowadzić (praktycznie bez-nakładowo) do wypracowania pełniejszego, bardziej przydatnego decydentom, syntetycznego monitora gospodarki (uruchamianie środków pomocowych stwarza akurat okazję do wpisania do umów z beneficjentami pewnych obowiązków sprawozdawczych). 9

10 Warianty alokacji w zaleŝności od przyjętego zakresu oddziaływania luki finansowej Razem ok. 107 mln zł Działanie 1.3 RPO WP Poza-dotacyjne instrumenty wsparcia MSP 135 mln zł Razem ok. 45 mln zł Łącznie na f. poŝyczkowe i poręczeniowe ok. 29 mln zł przy wąskim zdefiniowaniu luki finansowej Razem ok. 69 mln zł Łącznie na f. poŝyczkowe i poręczeniowe ok. 53 mln zł przy szerszym zdefiniowaniu luki finansowe Łącznie na f. poŝyczkowe i poręczeniowe ok. 91 mln zł przy najszerszym zdefiniowaniu luki finansowe Ok. 16 mln zł opcjonalnie do wykorzystania na VC Ok. 16 mln zł opcjonalnie do wykorzystania na VC Ok. 16 mln zł opcjonalnie do wykorzystania na VC 10

11 3. Metodologia badania 3.1. Cel badania ewaluacyjnego Celem badania będzie dokonanie oceny luki finansowej w województwie pomorskim w zakresie dostępu przedsiębiorców do zewnętrznych źródeł finansowania działalności pod kątem ukierunkowania realizacji Inicjatywy JEREMIE w ramach Działania 1.3 RPO WP. Szczegółowe cele obejmują: 1. sporządzenie pogłębionej analiza popytu na kapitał oferowany przedsiębiorcom w województwie pomorskim przez róŝnego rodzaju instytucje finansowe w tym: a) przedstawienie modelu szacowania popytu, b) określenie rozmiarów popytu w podziale na poszczególne produkty finansowe, c) określenie struktury popytu, m.in. w podziale na wielkość przedsiębiorstw, sektor działalności. 2. oszacowanie luki finansowej pomiędzy podaŝą, a popytem na kapitał oferowany przedsiębiorcom w województwie pomorskim przez róŝnego rodzaju instytucje finansowe, w tym: a) zidentyfikowanie niesprawności rynku finansowego w zakresie poszczególnych produktów i wskazanie jej przyczyn, b) określenie wartości obecnego i przyszłego (w perspektywie do 2015 r.) niezaspokojonego popytu na produkty finansowe Zakres podmiotowy badania ewaluacyjnego Zakres podmiotowy badania obejmuje analizę podaŝy kapitału oferowanego przedsiębiorcom w województwie pomorskim przez następujące rodzaje instytucji finansowych: 1. w zakresie finansowania przedsiębiorstw długiem (kredyt, poŝyczka) są to: a. banki komercyjne, b. banki spółdzielcze, c. spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe, 11

12 d. fundusze poŝyczkowe, e. fundusze poręczeń kredytowych, f. podmioty oferujące usługę leasingu i factoringu, 2. w zakresie finansowania tzw. kapitałem własnym (equity) są to: a. komercyjne fundusze Venture Capital (instytucje finansowe dokonujące inwestycji długoterminowych w akacje/udziału przedsiębiorców nie notowanych na rynku giełdowym), b. publiczno-prywatne fundusze Venture Capital (fundusze powstałe w wyniku wsparcia ze środków Unii Europejskiej w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw w perspektywie finansowej , fundusze obecnie refinansowane przez Krajowy Fundusz Kapitałowy oraz planowane do uruchomienia w oparciu o środki z Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka), c. rynek NewConnect (tzw. alternatywny system obrotu organizowany przez Giełdę Papierów Wartościowych w Warszawie), d. rynek indywidualnych prywatnych inwestorów kapitałowych (tzw. business angels), 3. w zakresie finansowania bezzwrotnego (bezpośrednie dotacje na rozpoczęcie bądź rozwój działalności gospodarczej): a. wsparcie pochodzące z Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Pomorskiego, b. wsparcie pochodzące z Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, c. wsparcie pochodzące z Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, d. wsparcie pochodzące z Programu Operacyjnego Rozwój Obszarów Wiejskich, 3.3. Zakres przedmiotowy analizy Zakres przedmiotowy analizy w odniesieniu do poszczególnych instrumentów finansowych będzie obejmował: 1. W przypadku finansowania długiem ocenę: a. rozkładu przestrzennego (dostępność placówek), b. oferty produktowej (zakres oferowanych usług wg odbiorców), c. bazy kapitałowej (aktualna podaŝ kapitału), 12

13 d. potencjału (w tym m.in. liczba obsłuŝonych przedsiębiorstw, liczba odrzucanych wniosków o finansowanie, wartość przyznanego finansowania), 2. W przypadku finansowania kapitałem własnym a. oszacowanie aktualnej podaŝy kapitału na rynku, b. określenie specjalizacji sektorowej inwestorów, c. określenie zakresu penetracji rynku, d. określenie warunków dostępu przedsiębiorców do kapitału, 3. W przypadku instrumentów bezzwrotnych ocenę potencjalnej skali wykorzystania środków przez podmioty z terenu województwa, wpływu wsparcia bezpośredniego na popyt w zakresie zwrotnych produktów finansowych w regionie Zarys koncepcji badania Osiągnięcie zakładanych celów badania wymagało przeprowadzenia usystematyzowanej ilościowo-jakościowej analizy segmentów rynku finansowego. MoŜna wyróŝnić następujące etapy tej analizy: a) sformułowanie i postawienie hipotez w zakresie ewentualnego kształtowania się niesprawności rynku w obszarze poszczególnych instrumentów finansowych (finansowanie długiem, finansowanie equity), b) zgromadzenie materiału statystycznego i przegląd literatury na temat stanu poszczególnych rynków (podaŝ, popyt, struktura rynku) celem dokonania weryfikacji zarysowanych hipotez; sporządzenie przekrojowych opisów sytuacji w zakresie poszczególnych segmentów rynku finansowego, c) przegląd dostępnych badań (finansowanie długiem, podejmowanie działalności gospodarczej przez bezrobotnych) celem opracowania załoŝeń niezbędnych do oszacowania hipotetycznego popytu na finansowanie ze strony przedsiębiorców posiadających ograniczony dostęp do rynku komercyjnego; analiza materiału statystycznego celem dokonania porównań istniejącej podaŝy kapitału z aktualnymi zasobami przedsiębiorczości (dot. venture capital), d) sformułowanie wniosków Źródła danych Dane zastane Punktem wyjście do przygotowania analizy było zgromadzenie obszernego zbioru materiałów statystyczno-faktograficznych opisujących kształtowanie się sytuacji w 13

14 poszczególnych obszarach rynku finansowego. podzielić na cztery grupy: Zgromadzony zasób literatury moŝna a) materiały statystyczne wszelkiego rodzaju, publicznie dostępne materiały statystyczne charakteryzujące sytuację w poszczególnych obszarach rynku finansowego, np.: i. opracowania statystyczne Głównego Urzędu Statystycznego na temat zmiany strukturalnych w gospodarce, sytuacji społecznoekonomicznej województw, wyników przedsiębiorstw leasingowych), ii. opracowania statystyczne pomorskiego Oddziału Okręgowego Narodowego Banku Polskiego (struktura rynku bankowego), iii. roczniki statystyczne European Vanture Capital Association, iv. raporty roczne dotyczące sektora funduszy poŝyczkowych i Poręczeniowych, v. sprawozdania roczne Wojewódzkiego Urzędu Pracy, b) materiały programowe - szczegółowe opisy priorytetów zawartych w poszczególnych programach operacyjnych (SPO WKP, RPO WP, PO IG, PROW, PO KL), materiały problemowe w celu stworzenia argumentacji słuŝącej do weryfikacji zarysowanych hipotez badawczych oraz w celu zarysowania wiarygodnej procedury szacowania popytu na poszczególne instrumenty wykorzystano szereg opracowań analitycznych np. na temat rynku bankowego (publikowane w miesięczniku Bank i Kredyt ), ewaluacji wybranych działań ZPORR (ewaluacja przeprowadzona przez PSDB), badań rynku pracy, c) materiały korporacyjne dane publikowane przez KFK, informacje poszczególnych funduszy kapitałowych na temat ich specjalizacji sektorowej, informacje banków na temat oferty produktowej Spis wykorzystanej literatury zamieszczony został na końcu opracowania. Dane wywołane W celu zweryfikowania tez stawianych w opracowaniu oraz uzyskania bardziej szczegółowych informacji na temat funkcjonowania poszczególnych instytucji i rynków przeprowadzono pięć wywiadów pogłębionych z przedstawicielami sektora bankowego (3 osoby), funduszu poręczeniowego (1), urzędów pracy (3). Lista przeprowadzonych wywiadów zamieszczona jest na końcu opracowania. 14

15 4. Rynek finansowania długiem 4.1 Źródła niedoskonałości rynku Ograniczony dostęp małych i średnich przedsiębiorstw do finansowania długiem (kredyty, poŝyczki) moŝe wynikać z niesprawności rynku wywołanej trzema hipotetycznymi czynnikami: 1. słaba konkurencja na rynku Sytuacja ta oznacza uzyskane przez jednego dostawcę usług lub niewielką grupę dostawców na tyle silnej pozycji rynkowej, Ŝe pozwala ona na blokowanie dostępu do rynku innym podmiotom (producentom), narzucanie konsumentom uciąŝliwych warunków umów, dyskryminowanie (pomijanie) pewnych segmentów rynku, kształtowanie oferty podaŝowej w sposób nie odpowiadający wielkości i strukturze popytu. Pojawienie się tego typu formy konkurencji moŝe być spowodowane wieloma przyczynami. W warunkach gospodarki posocjalistycznej do najistotniejszych moŝna zaliczyć istnienie znacznego zaangaŝowania państwa we własności instytucji finansowych, stosowanie przez rząd restrykcyjnej polityki licencyjnej ograniczającej dostępu do rynku innym podmiotom (prywatnym) lub słabością instytucji i regulacji słuŝących ochronie reguł konkurencji (kontrola fuzji i przejęć, ochrona konsumenta), 2. ograniczenia regulacyjne Nawet w warunkach stosunkowo dobrze ukształtowanej struktury podmiotowej rynku (występowanie duŝej liczby róŝnorodnych dostawców usług) moŝe odchodzić do sytuacji dyskryminacji pewnej grupy klientów na skutek istnienia słabego systemu regulacyjnego. W przypadku instytucji finansowych moŝe dochodzić do sytuacji gdzie (odgórnie wprowadzone) zasady tworzenia rezerw obowiązkowych w doniesieniu do poszczególnych instrumentów finansowych i kategorii klientów oraz zarządzania róŝnymi kategoriami ryzyk mogą powodować uznanie (w danych warunkach funkcjonowania rynku) obsługi pewnych klientów za wysoce ryzykowną i nie zapewniającą korzyści ekonomicznych adekwatnych do ponoszonych kosztów i ryzyk. 3. asymetria informacji Inną przyczyną pojawienia się niesprawności rynku mogą być problemy w dostępie do informacji pozwalającej ocenić wiarygodność danego klienta. MoŜe to wynikać ze słabości systemów ewidencjonowania i raportowania o dochodach 15

16 (słaby system rachunkowości firm, ewidencja dochodów gospodarstw domowych) czy teŝ istnienia szarej strefy (obrót nie ewidencjonowany). Sytuacja taka moŝe prowadzić do kompensowania takiego ryzyka kwotowaniem wysokiej ceny za usługę (w warunkach kredytu jest to stopa procentowa) i/lub wysokimi wymaganiami wobec ilości i jakości zabezpieczeń, jak teŝ wstrzymywaniem się przez świadczeniem usług na rzecz podmiotów wobec których rozkład informacji jest najbardziej asymetryczny (dostawca usługi ma najmniej informacji aby ocenić wiarygodność) Analiza rynku finansowania długiem PoniŜej zaprezentowano zbiór zmiennych charakteryzujących sytuację na rynku finansowania długiem pozwalający na zweryfikowanie trzech zarysowanych powyŝej hipotez wskazujących potencjalne źródła występowania niedoskonałości rynku Ogólny poziom rozwoju Pierwsza z zarysowanych hipotez jest stosunkowo łatwa do negatywnego zweryfikowania. Krajowy i regionalny rynek finansowania długiem jest stosunkowo dobrze rozwinięty o czym mogą świadczyć następujące fakty: 1. wszystkie zagregowane wskaźniki opisujące kształtowanie się podstawowych kategorii ekonomicznych sektora bankowego (udział aktywów w PKB, dynamika składników bilansu) wykazują na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat dynamiczny wzrost świadcząc o systematycznym rozwoju sektora i zwiększaniu się jego roli w alokacji kapitału 7 : a. udział aktywów banków w PKB w roku 2007 osiągnął poziom 66% wobec 51% w roku 1996 (co świadczy o wzroście ogólnogospodarczego znaczenia sektora bankowego), b. tempo rozwoju całego sektora mierzone dynamiką aktywów (456%) w okresie znacznie przekraczało tempo przyrostu PKB (314%) 8, (co świadczy o wysokiej ogólnej dynamice rozwoju), c. udział kredytów dla sektora nie-finansowego w sumie bilansowej w okresie ) wzrósł z 34% do 49% (w przypadku banków 7 Fazę rozwoju w jakiej obecnie znajduje się polski rynek bankowy syntetycznie prezentują rysunki zamieszczone w załączniku 1 pochodzące z raportu firmy Deloitte. 8 Według danych GUS wartość PKB (w cenach bieŝących) w roku 1995 wyniosła mln zł, a w roku mln zł. Według danych Komisji Nadzoru Bankowego aktywa sektora bankowego na koniec roku 1995 wynosiły mln zł, a na koniec 2006 roku mln zł. 16

17 komercyjnych i spółdzielczych było to odpowiednio 34% i 49% oraz 45% i 57%) (co wskazuje na wzrost funkcji alokacyjnej banków), 2. struktura własnościowa sektora bankowego jest obecnie zdominowana przez inwestorów prywatnych: a. na przestrzeni ostatnich 11 lat ich udział pod względem kapitału udziałowego wzrósł z 53% do 87%, a największą jednolitą grupę stanowią inwestorzy zagraniczni (57,1%). Skarb państwa wraz udziałami państwowych osób prawnych kontroluje obecnie 13,1% kapitałów własnych całego sektora sprawując większościową kontrolę nad czterema bankami, b. sektor bankowy wykazuje takŝe wysoki poziom sprywatyzowania pod względem struktury własności bilansu: w połowie ubiegłego roku udział sektora prywatnego w aktywach i kredytach dla sektora nie-finansowego wynosił odpowiednio 71% i 70%, 3. jakkolwiek brak jest długiego szeregu czasowego (np ) obrazującego stan regionalnego rynku finansowania długiem dostępne dane (tabela 1) wskazują na zasadniczą zbieŝność rozmiarów tego rynku (udział kredytów i depozytów) i jego aktywności (dynamika kredytów rysunek 1) z rozmiarami gospodarki regionalnej mierzonej jej udziałem w PKB i populacji podmiotów gospodarczych. 17

18 Tabela 1. Pomorski sektor bankowy na tle kraju wskaźnik 2007 r r r. Udział kredytów dla sektora niefinansowego Pomorze/Polska 5,2 5,3 6,0 Udział depozytów od sektora niefinansowego Pomorze/Polska 3,7 3,7 3,5 Dynamika kredytów (2005=100) Pomorze Polska (*) Dynamika depozytów (2005=100) Pomorze Polska (*) Udział w liczbie placówek 5,4 brak danych brak danych Udział Pomorza w PKB brak danych brak danych 5,7 Udział Pomorza w liczbie podmiotów (REGON) 6,3 6,3 6,3 Źródło: Komisja Nadzoru Finansowego, Synteza raportu o sytuacji sektora bankowego w okresie styczeń wrzesień 2007 r. Warszawa, styczeń 2008 oraz Narodowy Bank Polski, Oddział Regionalny w Gdańsku, Informacja Bankowa nr i 4/2006. (*) dane za 2007 podawane według stanu na wrzesień. Rysunek 1. Dynamika kredytów w regionie pomorskim według rodzaju kredytobiorcy Źródło: Oddział regionalny NBP 18

19 Struktura podmiotowa i koncentracja rynku Dane na temat struktury podmiotowej rynku i jego koncentracji dają nieco mieszany pogląd na temat pierwszej z hipotez i ewentualnego kształtowania się niedoskonałości rynku: 1. jakkolwiek łączna liczba banków prowadzących działalność operacyjną na terenie kraju uległa w ciągu ostatnich 10 lat zmniejszeniu (w przypadku banków komercyjnych z 87 central w roku 1993 do 51 w roku 2007 oraz w przypadku banków spółdzielczych odpowiednio z 1394 do 584) liberalna polityka licencyjna NBP spowodowała pojawienie się na rynku wielu zupełnie nowych podmiotów (np. Getin, Raiffeisen, Deutsche Bank, mbank). Mimo spadku liczby central banków znacznemu zwiększeniu uległa liczba oddziałów operacyjnych (3811 w przypadku banków komercyjnych i 1421 w przypadku banków spółdzielczych 9 ), 2. o poprawie struktury podmiotowej rynku krajowego i zaostrzaniu się konkurencji świadczą takŝe wskaźniki koncentracji rynku Cr oraz wskaźnik HHI, które generalnie wykazują tendencję spadkową szczególnie w przypadku działalności kredytowej (tabela 2) 10, 3. w przypadku rynku województwa pomorskiego ma się tu do czynienia z obecnością praktycznie wszystkich liczący się w kraju banków komercyjnych (załącznik 2) prowadzących działalność operacyjną poprzez sieć ok. 360 oddziałów i filii oraz około 147 placówek banków spółdzielczych. Wskaźniki koncentracji obliczone na podstawie dostępnych danych (tabela 3) pokazują jednak, Ŝe koncentracja rynku liczona wskaźnikami C 3 i C 5 oraz HHI kształtują się na poziomie wyŝszym niŝ średnio w kraju. Przyczyny takiego stanu mogą być następujące: a. niewątpliwie naleŝy zauwaŝyć, Ŝe dane gromadzone przez regionalny oddział Narodowego Banku Polskiego nie obejmują wszystkich oddziałów banków działających na terenie województwa 11. Nie 9 Banki Spółdzielcze w Sztumie i Kwidzynie (Powiślański Bank Spółdzielczy) naleŝą do największych w kraju pod względem liczby placówek. Ten ostatni znajduje się takŝe na 29 miejscu w kraju pod względem wielkości wypracowanego zysku netto (za rok 2007; według rankingu dziennika Rzeczpospolita ). Porównaj: Krześniak M., Banki walczą o obsługę biznesu. Rzeczpospolita, Wskaźnik Cr oznacza udział r - podmiotów (najczęściej jest to 5, 10 lub 15) w danym rynku (jego segmencie). Wskaźnik HHI (Harfindahla-Hirshmana Index) jest sumą kwadratów udziałów w rynku i obrazuje siłę rynkową (w przeciwieństwie do Cr bierze on pod uwagę liczbę i zróŝnicowanie pozycji rynkowej uczestników rynku). Im niŝsza wartość Cr jak i HHI tym intensywniejsza konkurencja występuje na danym rynku. Szerzej parz: Rogowski W., Konkurencja na rynku usług bankowych miary koncentracji. Bank i Kredyt, maj 2001, str Biuletyn Bankowy sporządzany jest na podstawie danych dobrowolnie (!) udostępnianych przez banki. 19

20 ujmowanie w statystyce depozytów i kredytów wyników placówek tak waŝnych banków jak Bank Millenium S.A. (mającego na terenie województwa 109 oddziałów), Bank Zachodni WBK S.A (17 oddziałów), BRE Bank S.A., City Bank Handlowy w Warszawie S.A., Fortis Bank Polska S.A., BGś czy BOŚ moŝe powodować istotne przekłamanie (zawyŝenie) prezentowanych wskaźników koncentracji 12, b. pewne zakłócenie (zawyŝenie) wskaźników koncentracji moŝe być takŝe powodowane przez fakt, Ŝe potrzeby kredytowe pewnej części osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą są zaspokajane przez produkty kredytowe dla gospodarstw domowych 13, podczas gdy obliczone przez nas wskaźniki obejmują wyłącznie kredyty i depozyty firm, c. istnieje takŝe ryzyko, Ŝe region jest generalnie mało atrakcyjny dla banków ze względu na małą liczbę ludności (2,2 miliona - siódme miejsce w kraju) czy wypracowywany produkt krajowy brutto (siódme miejsce w roku 2005) co moŝe oznaczać słabsze zainteresowanie (nowych) banków rozwojem sieci regionalnej oddając pola podmiotom juŝ mocno osadzonym w regionie (tj. PKO BP, PEKAO SA) 14. racjonalne. Z przedstawionych powyŝej wytłumaczeń pierwsze wydaj się być najbardziej 12 Małgorzata Pawłowska na podstawie przeprowadzonych badań empirycznych formułuje tezę, Ŝe: a) W latach procesy fuzji i przejęć na polskim rynku bankowym oraz rozwój technologii IT były jedną z przyczyn wzrostu poziomu koncentracji rynku, wzrostu konkurencyjności banków i tzw. efektywności technicznej b) Większość banków działa w obszarze rosnących efektów skali co oznacza, Ŝe wciąŝ istnieje potencjał dalszej konsolidacji sektora c) Procesy konsolidacji (wzrost koncentracji) nie wpłynęły na obniŝenie się poziomu konkurencji w sektorze. Porównaj: Pawłowska M., Efektywność, konkurencyjność i koncentracja na polskim rynku bankowym w latach związki między pojęciami. Bank i Kredyt, czerwiec 2004, str W trakcie spotkania w sierpniu 2007 r. poświęconego inicjatywie JEREMIE p. Norobert Jeziolowicz ze Związku Banków Polskich wyraził opinię, Ŝe w ten sposób zasilanych jest kredytem około 30% jednoosobowych firm (tzn. istnieje jedność pomiędzy budŝetem gospodarstwa domowego, a budŝetem jednoosobowej firmy). 14 Na południu kraju w pasie czterech województw dolnośląskiego, opolskiego, śląskiego i małopolskiego Ŝyje około 31% ludności Polski. 20

21 Tabela 2. Wskaźniki koncentracji dla krajowego rynku bankowego wskaźnik Aktywa Depozyty Kredyty C5 C10 HHI C5 C10 HHI C5 C10 HHI 48,8 67,3 brak danych 52,3 70,5 brak danych 43,8 65,3 brak danych 44,6 64,8 0, ,6 71,4 0, ,7 60,6 0,0587 Źródło: Komisja Nadzoru Bankowego, Synteza raportu o sytuacji sektora bankowego w I półroczu 2007 r. Warszawa październik 2007 Tabela 3. Wskaźniki koncentracji dla rynku kredytowego województwa pomorskiego wskaźnik koncentracji kredyty indeks HHI: - ogółem - dla firm ogółem - dla przeds. i spółek prywatnych oraz spółdzielni - dla przedsiębiorstw indywidualnych 0,2115 0,1786 0,2162 0,2443 0,1854 0,1306 0,1487 0,2124 C 3 - ogółem - dla firm ogółem - dla przeds. i spółek prywatnych oraz spółdzielni - dla przedsiębiorstw indywidualnych C 5 - ogółem - dla firm ogółem - dla przeds. i spółek prywatnych oraz spółdzielni - dla przedsiębiorstw indywidualnych indeks HHI: - depozyty ogółem - depozyty firm ogółem - przeds. i spółek prywatnych oraz spółdzielni - przedsiębiorstw indywidualnych C 3 - depozyty ogółem - depozyty firm ogółem - przeds. i spółek prywatnych oraz spółdzielni - przedsiębiorstw indywidualnych C 5 - ogółem - depozyty firm ogółem - przeds. i spółek prywatnych oraz spółdzielni - przedsiębiorstw indywidualnych Źródło: na podstawie danych NBP 74% 65% 77% 69% 85% 83% 85% 77% 0,1685 0,1943 0,2091 0, % 71% 73% 58% 87% 88% 85% 86% depozyty 62% 50% 57% 61 75% 73% 80% 73% 0,1593 0,1522 0,1637 0, % 58% 60% 62% 80% 77% 80% 82% 21

22 Dostępność placówek bankowych Pochodną niskiego poziomu konkurencji (a więc sytuacji gdyby pierwsza z hipotez wskazujących na występowanie niesprawności rynku okazała się prawdziwa) powinno być niskie nasycenie regionu placówkami bankowymi. Zebrane dane nie wskazują aby w regionie istniał tego typu problem: 1. z danych publikowanych przez Regionalny Oddział NBP wynika, Ŝe według stanu na kwiecie 2007 roku na terenie województwa pomorskiego działalność operacyjną prowadziły 32 banki komercyjne. Dysponowały one siecią łącznie około 359 oddziałów i filii 15 (rysunek 2), 2. na podstawie aktualnej (lipiec 2008 r.) bazy teleadresowej ditel.com.pl dokonano weryfikacji tych danych. Według tego źródła liczba oddziałów i filii banków komercyjnych na terenie regionu jest nieco większa od wskazań Oddziału Regionalnego NBP i wynosi ok. 396 placówek. Z bazy teleadresowej wynika takŝe, Ŝe na terenie województwa działa 147 placówek banków spółdzielczych oraz ok. 68 placówek Spółdzielczych Kas Oszczędnościowo-Kredytowych (z których największą liczbą placówek 23 dysponuje SKOK im. Fr. Stefczyka z centralą w Gdyni) 16. Łącznie więc te trzy rodzaje instytucji dysponują siecią około 611 placówek (oddziały i filie) 17, 3. rozkład geograficzny (tabela 4) wskazuje, Ŝe placówki banków komercyjnych lokalizowane są głównie na terenie duŝych miast (w tym w szczególności aglomeracji trójmiejskiej) podczas gdy banki spółdzielcze dominują na terenach poza-aglomeracyjnych (powiaty wejherowski, kartuski, sztumski, starogardzki, kwidzyński), 4. wskaźnik względny obrazujący liczbę placówek bankowych (oddziały i filie) przypadających na jeden tysiąc zarejestrowanych podmiotów gospodarczych kształtuje się dla całego regionu średnio na poziomie 3,0. W naszej ocenie poziom ten moŝna uznać za satysfakcjonujący gdyŝ: a. wskaźnik dla całej Polski biorący pod uwagę wszystkie placówki (odziały, filie i inne) banków komercyjnych i spółdzielczych (12940 placówek) wynosi 3,51, b. jest on zatem nieznacznie wyŝszy od wskaźnika dla Pomorza jednakŝe w naszej ocenie róŝnica ta (na niekorzyść Pomorza) jest wynikiem uwzględnienia we wskaźniku ogólnopolskim takŝe placówek innych niŝ 15 Łącznie z agencjami i pozostałymi punktami obsługi, placówek bankowych w regionie było Choć SKOK-i z prawnego punktu widzenia nie są bankami (nie podlagają prawu bankowemu) pominięcie sieci ich placówek w prezentowanej tu analizie byłoby nieuzasadnione. Więcej szczegółów na temat SKOK znajduje się w dalszej części opracowania. 17 Osoby z którymi przeprowadzono rozmowy wskazywały, Ŝe dane oddziału Regionalnego NBP są zaniŝone ; obecnie wiele banków planuje otwarcie oddziałów lub filii w mniejszych miastach regionu. 22

23 oddziały i filie (agencje, punkty kasowe, itd.) nie odgrywających roli z punktu widzenia interesującego nas rynku finansowania długiem, c. uwzględnienie w zaproponowanym tu wskaźniku wyłącznie oddziałów banków daje nam następujące wyniki: i. w przypadku banków komercyjnych dla Pomorza jest to 1,3 wobec 1,04 dla Polski ii. w przypadku banków spółdzielczych jest to dla Pomorza 0,63 wobec 0,39 dla Polski 18, d. z zaprezentowanego rozkładu geograficznego moŝna wnioskować, Ŝe najtrudniejsza sytuacja w zakresie fizycznego dostępu do placówek bankowych występuje w powiatach lęborskim i puckim. 18 W badaniach prowadzonych przez PENTOR w roku 2005 (tzw. Audyt bankowości detalicznej) jedynie 3% wskazań przy pytaniu o powody duŝo niŝszej skłonności Polaków do współpracy z bankami niŝ mieszkańców Europy Zachodniej dotyczyło zbyt małej liczby placówek bankowych. Porównaj: Pentor. Banki `2005. Zmiany w aktywności, postrzeganiu i odczuciach klientów. Warszawa styczeń Prezentacja wyników badania odstępna pod adresem: KI 2005 ZMIANY W AKTYWNOŚCI, POSTRZEGANIU I ODCZUCIACH KLIENTÓW 23

24 Rysunek 2. Struktura sieci placówek bankowych na Pomorzu (banki komercyjne) Bank Gospodarki śyw nościow ej S.A. 2% pozostałe banki 22% Pow szechna Kasa Oszczędności BP S.A 33% 0% Euro Bank S.A 3% Bank Zachodni S.A 3% Kredyt Bank S.A 5% Bank BPH S.A 6% Bank Polska Kasa Opieki S.A 8% Bank Millenium S.A 18% Źródło: na podstawie danych NBP Tabela 4. Rozkład przestrzenny sieci placówek bankowych na terenie regionu pomorskiego Powiaty Banki komercyjne Banki spółdzielcze Gdańsk/* Gdynia/* Sopot/* Słupsk/* lęborski malborski człuchowski nowodworski sztumski kościerski bytowski pucki kwidzyński gdański chojnicki słupski kartuski tczewski starogardzki wejherowski SKOK Razem Liczba placówek na 1 tys. zarejestrowanych podmiotów/** razem ,0 Źródło: na podstawie danych teleadresowej bazy ditel.com.pl oraz Rocznika Statystycznego Województwa Pomorskiego. /* - miasto na prawach powiatu /** - liczba podmiotów zarejestrowanych w systemie REGON według stanu na koniec 2006 r ,4 3,0 2,4 2,7 1,8 2,8 2,6 3,1 5,3 3,9 2,3 1,8 3,3 2,1 2,4 1,9 3,2 3,9 2,7 2,9 24

25 ZróŜnicowanie oferty produktowej Analiza oferty kredytowej dostępnej na rynku województwa pomorskiego wskazuje na jej duŝą róŝnorodność. Informacje charakteryzujące ofertę banków komercyjnych (załącznik 3) i banków spółdzielczych (załącznik 4) moŝna podsumować następująco: a) z informacji publikowanych przez banki moŝna wnosić, Ŝe Ŝadna z formuł prawnych prowadzenia działalności gospodarczej nie podlega preferowaniu lub dyskryminacji. Oferta pod tym względem jest więc takŝe ukierunkowana na osoby fizyczne 19 prowadzące działalność gospodarczą na podstawie wpisu do ewidencji podmiotów gospodarczych stanowiące większość populacji pomorskich MSP, b) jednym z kluczowych warunków dostępności produktów kredytowych jest konieczność legitymowania się minimalnym czasem prowadzenia działalności gospodarczej (co ma znaczenie dla zewidencjonowania moŝliwych przepływów finansowych na rachunkach bankowych). W większości przypadków jest to cezura około 12 miesięcy, c) oferty niektórych banków (np. BZ WBK) obniŝają ten wymóg np. do 6 miesięcy jednakŝe naleŝy wskazać, Ŝe ryzyko związane z takim posunięciem jest na ogół uwzględniane w strukturze całej oferty i kontrolowane poprzez stworzenie wymogu udziału własnego w wartości inwestycji (10%-20%) lub powiązanie wielkości kredytu z obrotami na rachunku (widać to szczególnie dobrze na przykładzie uproszczonego limitu kredytowego w rachunku EkstraBiznes oferowanego przez Kredyt Bank gdzie zejście poniŝej cezury 6 miesięcy wiąŝe się ograniczeniem kwotowym i czasowym; powiązanie wielkości kredytu z długością historii kredytowej widać takŝe dobrze na przykładzie oferty banków spółdzielczych). Na podstawie posiadanych informacji trudno jest precyzyjnie ocenić na ile to zróŝnicowanie oferty jest uŝyteczne dla przedsiębiorców zwaŝywszy na fakt, Ŝe warunkiem takiej uŝyteczności jest dostęp do oddziałów danego banku. Mając w pamięci wcześniejsze dane na temat rozkładu i gęstości sieci placówek bankowych moŝna wnosić, Ŝe: a) róŝnorodność oferty produktowej jest wysoce korzystna (i dostępna) przede wszystkim dla przedsiębiorców zlokalizowanych na terenie aglomeracji trójmiejskiej 19 Przykładem produktu stworzonego specjalnie z myślą o indywidualnych przedsiębiorcach o bardzo krótkiej historii kredytowej jest poŝyczka hipoteczna. 25

26 gdzie ulokowana jest większość banków komercyjnych innych niŝ te tradycyjnie obecne na rynku (PKO BP, PEKAO S.A., Bank Millenium), b) na terenach poza-aglomeracyjnych duŝa rola w róŝnicowaniu oferty produktowej powinna przypadać bankom spółdzielczym. Jakkolwiek są one podmiotami generalnie słabszymi pod względem kapitałowym i organizacyjnym od banków komercyjnych ich zaletą jest dobra znajomość lokalnej przedsiębiorczości, szybkość i elastyczność działania. O względnej atrakcyjności ich oferty produktowej moŝe świadczyć stosunkowo duŝa dynamika akcji kredytowej (tabela 5), c) generalnie moŝna stwierdzić, Ŝe róŝnorodność oferty skorelowana jest z wielkością ośrodka miejskiego i oddaleniem od aglomeracji; sytuacja w tym względzie jest jednak bardzo dynamiczna i jak wynika z przeprowadzonych rozmów większość banków uwzględnia obecnie w swoich strategiach otwieranie placówek w małych miejscowościach co niewątpliwie zwiększy róŝnorodność oferty produktowej 20. Tabela 5. Dynamika kredytów złotowych (dla przedsiębiorstw prywatnych, spółdzielni i przedsiębiorstw indywidualnych) wybranych banków (grudzień 2006=100%) Nazwa PKO BP PEKAO S.A Banki Spółdzielcze (łącznie) Kredyt Bank Źródło: NBP Baza kapitałowa sektora bankowego Jedną z przyczyn utrudnionego dostępu pewnej grupy przedsiębiorców do rynku usług finansowych mogą być problemy z podaŝą kapitału wynikające z ogólnej niskiej kapitalizacji instytucji finansowych (np. gdy są na początkowym etapie rozwoju), istnienia strukturalnych problemów sektora finansowego (np. kryzys złych długów obciąŝających bilanse banków i zmuszający do ograniczenia akcji kredytowej) lub istnienie regulacji bezpiecznościowych ograniczających taką podaŝ w ogóle lub dla określonego rodzaju klientów (wątek ten omawiamy w następnym punkcie). Jakkolwiek w przeszłości na rynku krajowym mieliśmy do czynienia z występowaniem czynników i zjawisk ograniczających wielkość dostępnych zasobów kapitałowych (na początku lat 90-tych zjawisko tzw. racjonowania kredytu związane z 20 O dynamice sytuacji mogą świadczyć na przykład plany firmy Expander zamierzającej wprowadzić do swojej oferty specjalne produkty dla małych i średnich przedsiębiorstw. Jak poinformowała Rzeczpospolita Expander podpisał umowy z takimi bankami jak Multibank, Fortis, BZ WBK i BWE w celu sprzedaŝy ich produktów finansowych dla MSP Więcław E., Expander i BWE szykują wspólną ofertę dla małych firm. Rzeczpospolita r. Porównaj takŝe: Kochalska H., Banki prześcigają się w oferowaniu pakietów dla firm. Dziennik,

27 dominacją na rynku banków państwowych; w latach kryzys tzw. złych długów zmuszający do prowadzenia przez banki restrykcyjnej polityki kredytowej) w obecnej sytuacji nie istnieje Ŝadna z systemowych przyczyn mogąca ograniczać dynamikę akcji kredytowej. Sytuację sektora finansowego pod względem bazy kapitałowej dla finansowania swojej działalności naleŝy więc ocenić pozytywnie: a) bazę kapitałową dla prowadzenia działalności kredytowej banków stanowią depozyty lokowane w bankach przez gospodarstwa domowe, podmioty gospodarcze oraz inne instytucje (tabela 6). Na koniec ubiegłego roku baza ta w regionie wynosiła około 15 mld złotych (na 31 marca 2008 r. było to 14,9 mld zł) i systematycznie wzrastała szczególnie w okresie Około 82% zgromadzonych depozytów przypadało na sześć banków (PKO BP, PEKAO S.A, Nordea, ING Bank Śląski, Kredyt Bank i Raiffeisen) 21, b) róŝnica pomiędzy wartością udzielonych kredytów, a zgromadzonymi depozytami finansowana była przez banki poprzez transfery w ramach grup kapitałowych oraz za pośrednictwem rynku międzybankowego (w końcu ubiegłego roku było to około 5 miliardów zł). Najczęściej z tego mechanizmu zasilania korzystało PKO BP, PEKAO SA., Raiffeisen). Kilka innych banków (np. Nordea, ING Bank Śląski) z kolei dysponowało nadwyŝkami środków depozytowych nad naleŝnościami (udzielonymi kredytami) i występowało w roli poŝyczającego (w ramach grupy kapitałowej lub poprzez rynek międzybankowy) 22, c) korzystnie w zakresie bazy kapitałowej wygląda sytuacja pomorskich banków spółdzielczych. W końcu ubiegłego roku dysponowały one depozytami o wartości 1,95 mld zł przy akcji kredytowej na poziomie 1,5 mld zł co oznacza, Ŝe praktycznie nie musiały zasilać swoich bilansów poŝyczkami z banków zrzeszających. Tabela 6. Depozyty złotowe i walutowe w bankach komercyjnych województwa pomorskiego (w mld zł) Pozycja depozyty ogółem z tego: przedsiębiorstw i spółek prywatnych i spółdzielni przedsiębiorców prywatnych 15,06 4,73 0,94 14,07 3,56 0,79 11,77 2,56 0,63 kredyty ogółem z tego: 20,83 16,67 14,88 21 Ponownie naleŝy zastrzec, Ŝe dane gromadzone przez Oddział Regionalny NBP nie obejmują kilku istotnych podmiotów faktycznie rozkład bazy depozytowej moŝe zatem wyglądać nieco inaczej. Jak wskazują dane NBP generalnie naleŝy uznać, Ŝe sytuacja całego sektora pod względem bazy depozytowej wygląda szczególnie korzystnie na co wpływa pogorszenie koniunktury giełdowej (odpływ środków finansowych z funduszy inwestycyjnych) oraz znaczny wzrost wynagrodzeń i transferów zagranicznych (dokonywanych przez emigrantów zarobkowych). Porównaj: Morawski I., Depozytowa hossa trwa. Rzeczpospolita, r. 22 Bank Nordea na przykład, mimo posiadania na terenie regionu pomorskiego nadwyŝki depozytów nad kredytami generalnie zasilał się środkami z rynku międzybankowego. Według stanu na koniec grudnia ubiegłego roku pozyskał w ten sposób około 2,7 mld zł co stanowiło około 26% pasywów. NaleŜy pamiętać Ŝe rynek bankowy nie działa bezkosztowo i niezaleŝnie od koniunktury. Pozyskiwanie środków w ramach tego rynku jest obecnie znacznie trudniejsze (niŝ jeszcze rok temu) ze względu na wyŝsze stopy procentowe oraz spadek zaufania wywołany kryzysem na rynku poŝyczek hipotecznych w USA. 27

28 dla przedsiębiorstw i spółek prywatnych i spółdzielni dla przedsiębiorców prywatnych Źródło: NBP 4,89 1,53 4,07 1,28 3,8 1, System regulacyjny Ostatnim z czynników mogących oddziaływać dyskryminacyjnie na dostęp pewnej grupy przedsiębiorców do usług bankowych są tzw. regulacje ostroŝnościowe. Ich efekt dyskryminacyjny moŝe być przenoszony na klientów poprzez mechanizm rezerw obowiązkowych związany z wymaganiami w zakresie tzw. adekwatności kapitałowej rzutujący bezpośrednio na cenę produktu 23. Zmiany jakie w ostatnim okresie wdroŝono w zakresie regulacji ostroŝnościowych i ich wpływ na dostęp MSP do kredytów kształtują się następująco: 1. W styczniu 2004 roku dokonano liberalizacji zasad tworzenia rezerw celowych na ryzyko związane z ekspozycją kredytową. Zmiana ta stworzyła znacznie korzystniejsze (łagodniejsze) warunki traktowania MSP poprzez wydłuŝenie terminów kwalifikowania opóźnień w obsłudze kredytów oraz złagodzenie zapisów dotyczących warunków kwalifikowania kredytu do kategorii wątpliwe (pojawienie się straty finansowej u kredytobiorcy nie obligowało do dokonania automatycznie takiej kwalifikacji). Jakkolwiek badania prowadzone pod koniec 2005 roku wykazały generalnie neutralny wpływ na poprawę dostępności kredytów dla MSP (banki komercyjne jak i spółdzielcze w pierwszej kolejności wykorzystały wprowadzone zmiany do poprawy swojej rentowności) 24 naleŝy oczekiwać, Ŝe w warunkach ostrej konkurencji rynkowej zmiany te wpłyną korzystnie na sytuację MSP na rynku finansowym, 2. Drugą z istotnych zmian regulacyjnych było wprowadzenie wymogu wobec banków notowanych na giełdzie papierów wartościowych stosowania Międzynarodowych Standardów Sprawozdawczości Finansowej oraz Międzynarodowych Standardów Rachunkowości. Zmiany te w ponad 63% przypadków skutkowały zwiększeniem odpisów (rezerw) na kredyty dla MSP; jedynie 7% ankietowanych banków wskazało na zmniejszenie rezerw, a 26% sygnalizowało wpływ neutralny (brak zmian w wielkości dokonywanych odpisów) 25, 23 Innym wymogiem ostroŝnościowym są tzw. limity koncentracji zaangaŝowania kredytowego. Wymogi te nie mają jednak charakteru specyficznego z punktu widzenia MSP. 24 Iwonicz-Drozdowska M., Wpływ zmian w regulacjach ostroŝnościowych na dostępność kredytów dla małych i średnich przedsiębiorstw. Wyniki badań ankietowych. Bank i Kredyt, marzec str TakŜe, str

29 3. Najnowszą zmianą regulacyjną jest wprowadzenie od stycznia 2007 roku tzw. Nowej Umowy Kapitałowej (Bazylea II) wprowadzającej nowe bardziej zaawansowane i precyzyjne rozwiązania w zakresie pomiaru ryzyka, jego kontroli i zarządzania. Ze względu na wciąŝ trwający proces wdraŝania nowej regulacji nie zostały jeszcze rozpoznane konsekwencje jakie mogą one wywołać w zakresie kredytowania MSP. Najprawdopodobniej zmiany korzystne dla MSP (większa dostępność produktów, niŝsza cena) pojawią się dopiero w długim okresie czasu (szczególnie w warunkach dobrej koniunktury) Asymetria informacji Omawiane powyŝej zagadnienia dotyczyły weryfikacji dwóch pierwszych hipotez postawionych na wstępie niniejszego rozdziału. Trzecia z hipotez dotyczy tzw. asymetrii informacji to jest nierównomiernego rozłoŝenia informacji pomiędzy przedsiębiorcą a instytucją finansującą na temat stanu realizacji finansowanego projektu. Z asymetrycznym rozkładem informacji ma się do czynienia w przypadku kaŝdego przedsiębiorcy korzystającego z finansowania zewnętrznego jednakŝe skala asymetrii zmniejsza się wraz z takimi zmiennymi jak czas Ŝycia firmy (gdyŝ po stronie banku następuje akumulacja informacji na temat kredytobiorcy). O skali asymetrii (na niekorzyść instytucji finansowej) decyduje teŝ szereg czynników specyficznych dla biznesu takich jak np: 1. wraŝliwość na zmianę koniunktury (większa w przypadku firm młodych i małych) 2. sezonowość działalności (stwarzająca większe ryzyko dla firm małych) 3. formuła prowadzonego biznesu (np. moŝliwość nie-ewidencjonowania dochodów). Za zmienną wskazującą na występowanie asymetrycznego rozkładu informacji moŝna uznać stopę procentową kwotowaną przez banki w stosunku do firm o róŝnej wielkości firm. Z danych NBP (rysunek 3 i 4) wynika, Ŝe stopy procentowe dla kredytów udzielanych podmiotom o zatrudnieniu poniŝej 50 pracowników są istotnie wyŝsze od ceny kredytu dla pozostałych pomiotów. 26 TamŜe, str. 77, a takŝe: Krasodomska J., Ocena stanu przygotowań banków do wdroŝenia Nowej Bazylejskiej Umowy Kapitałowej przegląd wyników badań. Bank i Kredyt, luty 2007, str

30 Rysunek 3. Oprocentowanie krótkoterminowych kredytów złotowych a wielkość przedsiębiorstwa Źródło: Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw ze szczególnym uwzględnieniem stanu koniunktury w II kwartale 2008 r. NBP, Warszawa, Kwiecień Rysunek 4. Oprocentowanie złotowych kredytów długoterminowych a wielkość przedsiębiorstwa Źródło: Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw ze szczególnym uwzględnieniem stanu koniunktury w II kwartale 2008 r. NBP, Warszawa, Kwiecień

Józef Myrczek, Justyna Partyka Bank Spółdzielczy w Katowicach, Akademia Techniczno-Humanistyczna w Bielsku-Białej

Józef Myrczek, Justyna Partyka Bank Spółdzielczy w Katowicach, Akademia Techniczno-Humanistyczna w Bielsku-Białej Józef Myrczek, Justyna Partyka Bank Spółdzielczy w Katowicach, Akademia Techniczno-Humanistyczna w Bielsku-Białej Analiza wraŝliwości Banków Spółdzielczych na dokapitalizowanie w kontekście wzrostu akcji

Bardziej szczegółowo

Dotacje vs. instrumenty zwrotne w obszarze wsparcia dla przedsiębiorstw w nowej perspektywie finansowej

Dotacje vs. instrumenty zwrotne w obszarze wsparcia dla przedsiębiorstw w nowej perspektywie finansowej Dotacje vs. instrumenty zwrotne w obszarze wsparcia dla przedsiębiorstw w nowej perspektywie finansowej Wnioski z badania IBnGR Perspektywa finansowa 2007-2013 przyniosła nowe instrumenty finansowania.

Bardziej szczegółowo

Pozabankowe źródła finansowania przedsiębiorstw (w sektorze MŚP)

Pozabankowe źródła finansowania przedsiębiorstw (w sektorze MŚP) Pozabankowe źródła finansowania przedsiębiorstw (w sektorze MŚP) Podsumowanie Wykład M. Gajewski (2015) Treść Przedmiot: Tło problematyki wspierania dostępu do źródeł kapitału mikro, mali i średni przedsiębiorcy;

Bardziej szczegółowo

SZCZEGÓŁOWY OPIS PRZEDMIOTU ZAMÓWIENIA

SZCZEGÓŁOWY OPIS PRZEDMIOTU ZAMÓWIENIA SZCZEGÓŁOWY OPIS PRZEDMIOTU ZAMÓWIENIA WYKONANIE EKSPERTYZY: Wpływ wdroŝenia Inicjatywy JEREMIE na terenie województwa kujawsko-pomorskiego na sytuację gospodarczą regionu ze szczególnym uwzględnieniem

Bardziej szczegółowo

Napędzamy rozwój przedsiębiorstw

Napędzamy rozwój przedsiębiorstw Inicjatywa JEREMIE w województwie pomorskim - PRFPK Sp. z o.o. w procesie finansowania MŚP Inicjatywa JEREMIE dla rozwoju Pomorza Napędzamy rozwój przedsiębiorstw Realizacja operacji wg stanu na koniec

Bardziej szczegółowo

Małopolski Regionalny Program Operacyjny na lata 2007 2013

Małopolski Regionalny Program Operacyjny na lata 2007 2013 Małopolski Regionalny Program Operacyjny na lata 2007 2013 Regionalny program operacyjny jest narzędziem słuŝącym realizacji strategii rozwoju regionu przy wykorzystaniu środków Unii Europejskiej w latach

Bardziej szczegółowo

Gwarancje i poręczenia BGK wspierające rozwój przedsiębiorczości na szczeblu regionalnym. Centrum Poręczeń i Gwarancji Warszawa, 2012 r.

Gwarancje i poręczenia BGK wspierające rozwój przedsiębiorczości na szczeblu regionalnym. Centrum Poręczeń i Gwarancji Warszawa, 2012 r. Gwarancje i poręczenia BGK wspierające rozwój przedsiębiorczości na szczeblu regionalnym Centrum Poręczeń i Gwarancji Warszawa, 2012 r. Oferta Banku Gospodarstwa Krajowego dla Przedsiębiorców, Fundacji

Bardziej szczegółowo

WYNIKI FINANSOWE BANKU PO III KWARTAŁACH 2002 R. PREZENTACJA DLA ANALITYKÓW I INWESTORÓW

WYNIKI FINANSOWE BANKU PO III KWARTAŁACH 2002 R. PREZENTACJA DLA ANALITYKÓW I INWESTORÓW WYNIKI FINANSOWE BANKU PO III KWARTAŁACH 2002 R. PREZENTACJA DLA ANALITYKÓW I INWESTORÓW Warszawa, 4 listopada 2002 r. 2 Wyniki finansowe po IIIQ 2002 r. IIIQ 2001 IIIQ 2002 Zmiana Zysk operacyjny (mln

Bardziej szczegółowo

Ustawa z dnia r. o zmianie ustawy o gospodarce komunalnej, ustawy o samorządzie województwa oraz ustawy o samorządzie powiatowym

Ustawa z dnia r. o zmianie ustawy o gospodarce komunalnej, ustawy o samorządzie województwa oraz ustawy o samorządzie powiatowym Ustawa z dnia...2009 r. o zmianie ustawy o gospodarce komunalnej, ustawy o samorządzie województwa oraz ustawy o samorządzie powiatowym Art. 1. W ustawie z dnia 20 grudnia 1996 r. o gospodarce komunalnej

Bardziej szczegółowo

Informacja o Systemie Ochrony Zrzeszenia BPS według stanu na 31 marca 2019 r.

Informacja o Systemie Ochrony Zrzeszenia BPS według stanu na 31 marca 2019 r. Informacja o Systemie Ochrony Zrzeszenia BPS według stanu na 31 marca 2019 r. sporządzona na podstawie danych sprawozdawczych uczestników Systemu Ochrony Zrzeszenia BPS I. Informacja o sytuacji finansowej

Bardziej szczegółowo

Pozabankowe źródła finansowania przedsiębiorstw

Pozabankowe źródła finansowania przedsiębiorstw Pozabankowe źródła finansowania przedsiębiorstw Inwestycje zalążkowe mechanizm finansowania wczesnych faz rozwojowych przedsiębiorstw Wykład M. Gajewski (2016) Przedmiot wykładu Przedmiot: Tło problematyki

Bardziej szczegółowo

Mikrofinansowanie działalności gospodarczej w Polsce doświadczenia i perspektywy

Mikrofinansowanie działalności gospodarczej w Polsce doświadczenia i perspektywy Mikrofinansowanie działalności gospodarczej w Polsce doświadczenia i perspektywy Wykład 3 Architektura wspieranych źródeł finansowania (2014-2020) M. Gajewski, 2016 Architektura źródeł finansowania mikroprzedsiębiorczości

Bardziej szczegółowo

Uwarunkowania rozwoju banków spółdzielczych

Uwarunkowania rozwoju banków spółdzielczych Forum Liderów Banków Spółdzielczych Model polskiej bankowości spółdzielczej w świetle zmian regulacji unijnych Uwarunkowania rozwoju banków spółdzielczych Jerzy Pruski Prezes Zarządu BFG Warszawa, 18 września

Bardziej szczegółowo

Oferta w zakresie poręczeń Banku Gospodarstwa Krajowego oraz Pomorskiego Regionalnego Funduszu Poręczeń Kredytowych. Warszawa, sierpień 2012 r.

Oferta w zakresie poręczeń Banku Gospodarstwa Krajowego oraz Pomorskiego Regionalnego Funduszu Poręczeń Kredytowych. Warszawa, sierpień 2012 r. Oferta w zakresie poręczeń Banku Gospodarstwa Krajowego oraz Pomorskiego Regionalnego Funduszu Poręczeń Kredytowych Warszawa, sierpień 2012 r. Współpraca w zakresie poręczeń i gwarancji BGK oraz PRFPK

Bardziej szczegółowo

wniedrzwicydużej Analiza wyników ekonomiczno-finansowych Banku Spółdzielczego w Niedrzwicy Dużej na dzień roku

wniedrzwicydużej Analiza wyników ekonomiczno-finansowych Banku Spółdzielczego w Niedrzwicy Dużej na dzień roku BANKSPÓŁDZIELCZY wniedrzwicydużej Analiza wyników ekonomiczno-finansowych Banku Spółdzielczego w Niedrzwicy Dużej na dzień 31.12.2012 roku Niedrzwica Duża, 2013 ` 1. Rozmiar działalności Banku Spółdzielczego

Bardziej szczegółowo

Fundusz Powierniczy JEREMIE Województwa Pomorskiego - wdraŝane instrumenty dla sektora MSP. Gdańsk, 13 maja 2010 r.

Fundusz Powierniczy JEREMIE Województwa Pomorskiego - wdraŝane instrumenty dla sektora MSP. Gdańsk, 13 maja 2010 r. Fundusz Powierniczy JEREMIE Województwa Pomorskiego - wdraŝane instrumenty dla sektora MSP 1 Inicjatywa JEREMIE Joint European Resources for Micro-to-Medium Enterprises Wspólne europejskie zasoby dla MŚP

Bardziej szczegółowo

wniedrzwicydużej Analiza wyników ekonomiczno-finansowych Banku Spółdzielczego w Niedrzwicy Dużej na dzień roku

wniedrzwicydużej Analiza wyników ekonomiczno-finansowych Banku Spółdzielczego w Niedrzwicy Dużej na dzień roku BANKSPÓŁDZIELCZY wniedrzwicydużej Analiza wyników ekonomiczno-finansowych Banku Spółdzielczego w Niedrzwicy Dużej na dzień 31.12.2013 roku Niedrzwica Duża, 2014 ` 1. Rozmiar działalności Banku Spółdzielczego

Bardziej szczegółowo

KOLEJNY REKORD POBITY

KOLEJNY REKORD POBITY Warszawa, 12 maja 2006 r. Informacja prasowa KOLEJNY REKORD POBITY Skonsolidowane wyniki finansowe Banku BPH po I kwartale 2006 roku według MSSF w mln zł Ikw06 Ikw.06/Ikw.05 zysk brutto 363 42% zysk netto

Bardziej szczegółowo

105 seminarium awa, 19 listopada 2009

105 seminarium awa, 19 listopada 2009 Dynamika kredytu w Polsce w okresie kryzysu załamanie, amanie, czy tylko korekta? Andrzej Bratkowski Polkomtel SA 105 seminarium BRE-CASE Warszaw awa, 19 listopada 2009 45,0% 40,0% 35,0% 30,0% 25,0% 20,0%

Bardziej szczegółowo

Źródła finansowania rozwoju przedsiębiorstw

Źródła finansowania rozwoju przedsiębiorstw www.psab.pl Źródła finansowania rozwoju przedsiębiorstw Przemysław Jura Prezes Zarządu Instytutu Nauk Ekonomicznych i Społecznych Koordynator zarządzający Ponadregionalną Siecią Aniołów Biznesu - Innowacja

Bardziej szczegółowo

Wyniki Grupy Kapitałowej GETIN Holding za I kwartał 2009 roku

Wyniki Grupy Kapitałowej GETIN Holding za I kwartał 2009 roku Wyniki Grupy Kapitałowej GETIN Holding za I kwartał 2009 roku Prezentacja dla inwestorów i analityków niezaudytowanych wyników finansowych Warszawa, 15 maja 2009r. GETIN Holding w I kwartale 2009 roku

Bardziej szczegółowo

Raport o stabilności systemu finansowego czerwiec 2009 r. Departament Systemu Finansowego Narodowy Bank Polski

Raport o stabilności systemu finansowego czerwiec 2009 r. Departament Systemu Finansowego Narodowy Bank Polski Raport o stabilności systemu finansowego czerwiec 2009 r. Departament Systemu Finansowego Narodowy Bank Polski 1 Raport o stabilności finansowej Publikowanie Raportu jest standardem międzynarodowym, NBP

Bardziej szczegółowo

I. Sprawozdanie o sytuacji finansowej SOZ BPS w 2016 r.

I. Sprawozdanie o sytuacji finansowej SOZ BPS w 2016 r. Sprawozdanie dotyczące Systemu Ochrony Zrzeszenia BPS jako całości za 2016 r. obejmujące: zagregowany bilans, zagregowany rachunek zysków i strat, sprawozdanie na temat sytuacji i sprawozdanie na temat

Bardziej szczegółowo

KRYZYS - GOSPODARKA SPOŁECZEŃSTWO

KRYZYS - GOSPODARKA SPOŁECZEŃSTWO KRYZYS - GOSPODARKA SPOŁECZEŃSTWO Sławomir Żygowski I Wiceprezes Zarządu ds. bankowości korporacyjnej Nordea Bank Polska S.A. SYTUACJA W SEKTORZE BANKOWYM W POLSCE UWARUNKOWANIA KRYZYSU Wina banków? Globalna

Bardziej szczegółowo

Identyfikacja skali zapotrzebowania na instrumenty finansowania zwrotnego w sektorze MŚP

Identyfikacja skali zapotrzebowania na instrumenty finansowania zwrotnego w sektorze MŚP Identyfikacja skali zapotrzebowania na instrumenty finansowania zwrotnego w sektorze MŚP Program Przegląd raportów podejmujących temat luki kapitałowej. Bariery występujące w badaniach luki. Określenie

Bardziej szczegółowo

Produkty poręczeniowe oferowane przez PRFPK. Inicjatywa JEREMIE dla rozwoju Pomorza

Produkty poręczeniowe oferowane przez PRFPK. Inicjatywa JEREMIE dla rozwoju Pomorza Produkty poręczeniowe oferowane przez PRFPK Inicjatywa JEREMIE dla rozwoju Pomorza Działalność Funduszu Pomorski Regionalny Fundusz Poręczeń Kredytowych powstał w grudniu 2001roku z inicjatywy Samorządu

Bardziej szczegółowo

Wyniki finansowe spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych za 2008 r. i I półrocze 2009 r. (wersja rozszerzona)

Wyniki finansowe spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych za 2008 r. i I półrocze 2009 r. (wersja rozszerzona) Warszawa, dnia 30 października 2009 r. Wyniki finansowe spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych za 2008 r. i I półrocze 2009 r. (wersja rozszerzona) W końcu grudnia 2008 r. funkcjonowały 62 kasy

Bardziej szczegółowo

Inicjatywa JEREMIE jako nowa forma finansowania. Bank Gospodarstwa Krajowego Szczecin, 7 marca 2012 r.

Inicjatywa JEREMIE jako nowa forma finansowania. Bank Gospodarstwa Krajowego Szczecin, 7 marca 2012 r. Inicjatywa JEREMIE jako nowa forma finansowania Bank Gospodarstwa Krajowego Szczecin, 7 marca 2012 r. Inicjatywa JEREMIE cele Joint European Resources for Micro-to-Medium Enterprises Wspólne europejskie

Bardziej szczegółowo

GRUPA KAPITAŁOWA NOBLE BANK S.A. PRZEGLĄD WYNIKÓW FINANSOWYCH ZA I KWARTAŁ 2009 ROKU. 29 kwietnia 2009 r.

GRUPA KAPITAŁOWA NOBLE BANK S.A. PRZEGLĄD WYNIKÓW FINANSOWYCH ZA I KWARTAŁ 2009 ROKU. 29 kwietnia 2009 r. GRUPA KAPITAŁOWA NOBLE BANK S.A. PRZEGLĄD WYNIKÓW FINANSOWYCH ZA I KWARTAŁ 29 ROKU 29 kwietnia 29 r. ZASTRZEśENIE Niniejsza prezentacja została opracowana wyłącznie w celu informacyjnym na potrzeby klientów

Bardziej szczegółowo

Raport o stabilności systemu finansowego czerwiec 2009 r. Departament Systemu Finansowego Narodowy Bank Polski

Raport o stabilności systemu finansowego czerwiec 2009 r. Departament Systemu Finansowego Narodowy Bank Polski Raport o stabilności systemu finansowego czerwiec 2009 r. Departament Systemu Finansowego Narodowy Bank Polski 1 Raport o stabilności finansowej Publikowanie Raportu jest standardem międzynarodowym, NBP

Bardziej szczegółowo

Sytuacja banków spółdzielczych w I półroczu. i w 3 kwartałach 2009 r. Spotkanie KNF ze środowiskiem. banków spółdzielczych

Sytuacja banków spółdzielczych w I półroczu. i w 3 kwartałach 2009 r. Spotkanie KNF ze środowiskiem. banków spółdzielczych Spotkanie KNF ze środowiskiem banków spółdzielczych Sytuacja banków spółdzielczych w I półroczu i w 3 kwartałach 2009 r. Dariusz Twardowski Dyrektor Departamentu Bankowości Spółdzielczej PNB Zmiany udziału

Bardziej szczegółowo

SPIS TREŚCI. Rozdział 1. Współczesna bankowość komercyjna 12. Rozdział 2. Modele organizacji działalności banków komercyjnych 36

SPIS TREŚCI. Rozdział 1. Współczesna bankowość komercyjna 12. Rozdział 2. Modele organizacji działalności banków komercyjnych 36 SPIS TREŚCI Część I. Organizacja i strategie działalności banków komercyjnych Rozdział 1. Współczesna bankowość komercyjna 12 1.1. Pojęcie i cechy... 13 1.2. Determinanty rozwoju współczesnych banków komercyjnych...

Bardziej szczegółowo

Analiza wyników ekonomiczno-finansowych Banku Spółdzielczego w Niedrzwicy Dużej na dzień roku

Analiza wyników ekonomiczno-finansowych Banku Spółdzielczego w Niedrzwicy Dużej na dzień roku Analiza wyników ekonomiczno-finansowych Banku Spółdzielczego w Niedrzwicy Dużej na dzień 31.12.211 roku Niedrzwica Duża, 212 ` 1. Rozmiar działalności Banku Spółdzielczego mierzony wartością sumy bilansowej,

Bardziej szczegółowo

Fundusze unijne dziś i jutro

Fundusze unijne dziś i jutro Fundusze unijne dziś i jutro Mechanizmy wsparcia przedsiębiorstw Dotacje Usługi doradcze Instrumenty inżynierii finansowej - pożyczki, mikropożyczki, poręczenia, fundusze Private Equity/ Venture Capital

Bardziej szczegółowo

URZĄD MARSZAŁKOWSKI WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO DEPARTAMENT POLITYKI REGIONALNEJ I PRZESTRZENNEJ Referat Ewaluacji

URZĄD MARSZAŁKOWSKI WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO DEPARTAMENT POLITYKI REGIONALNEJ I PRZESTRZENNEJ Referat Ewaluacji URZĄD MARSZAŁKOWSKI WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO DEPARTAMENT POLITYKI REGIONALNEJ I PRZESTRZENNEJ Referat Ewaluacji Ocena efektu makroekonomicznego Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Opolskiego na

Bardziej szczegółowo

Wyniki finansowe banków w I kwartale 2009 r. [1]

Wyniki finansowe banków w I kwartale 2009 r. [1] Warszawa, 2009.07.10 Wyniki finansowe banków w I kwartale 2009 r. [1] W końcu marca br. działalność prowadziło 70 banków komercyjnych (o 6 więcej niż rok wcześniej), w tym 60 z przewagą kapitału zagranicznego

Bardziej szczegółowo

Fundusz Rozwoju Obszarów Miejskich Szczecińskiego Obszaru Metropolitalnego. jessica.bzwbk.pl. Poznań, wrzesień 2011 roku

Fundusz Rozwoju Obszarów Miejskich Szczecińskiego Obszaru Metropolitalnego. jessica.bzwbk.pl. Poznań, wrzesień 2011 roku Fundusz Rozwoju Obszarów Miejskich Szczecińskiego Obszaru Metropolitalnego jessica.bzwbk.pl Poznań, wrzesień 2011 roku Bank Zachodni WBK posiada duŝe kompetencje Bank Zachodni WBK S.A. jest podmiotem prawa

Bardziej szczegółowo

wniedrzwicydużej Analiza wyników ekonomiczno-finansowych Banku Spółdzielczego w Niedrzwicy Dużej na dzień roku

wniedrzwicydużej Analiza wyników ekonomiczno-finansowych Banku Spółdzielczego w Niedrzwicy Dużej na dzień roku BANKSPÓŁDZIELCZY wniedrzwicydużej Analiza wyników ekonomiczno-finansowych Banku Spółdzielczego w Niedrzwicy Dużej na dzień 31.12.2011 roku Niedrzwica Duża, 2012 ` 1. Rozmiar działalności banku spółdzielczego

Bardziej szczegółowo

Wyniki Grupy Kapitałowej GETIN Holding za I półrocze 2009 roku

Wyniki Grupy Kapitałowej GETIN Holding za I półrocze 2009 roku Wyniki Grupy Kapitałowej GETIN Holding za I półrocze 2009 roku Prezentacja dla inwestorów i analityków niezaudytowanych wyników finansowych Warszawa, 31 sierpnia 2009r. GETIN Holding w I półroczu 2009

Bardziej szczegółowo

Projekt ZałoŜeń Strategii Inwestycyjnej dla Funduszu Powierniczego

Projekt ZałoŜeń Strategii Inwestycyjnej dla Funduszu Powierniczego Urząd Marszałkowski Województwa Zachodniopomorskiego UNIA EUROPEJSKA Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Projekt ZałoŜeń Strategii Inwestycyjnej dla Funduszu Powierniczego w ramach poddziałania 1.3.4

Bardziej szczegółowo

Warszawa, marzec 2019

Warszawa, marzec 2019 Sprawozdanie wstępne dotyczące Systemu Ochrony Zrzeszenia BPS jako całości za 2018 r. obejmujące: zagregowany bilans, zagregowany rachunek zysków i strat, sprawozdanie na temat sytuacji i sprawozdanie

Bardziej szczegółowo

JEREMIE 2007-2013 Efekty i plany

JEREMIE 2007-2013 Efekty i plany JEREMIE 2007-2013 Efekty i plany Głęboczek, maj 2015 Projekty dotyczące wsparcia sektora MŚP realizowane przez BGK w roli Menadżera Funduszu Powierniczego Data zawarcia umowy Wkład do Projektu Województwo

Bardziej szczegółowo

Postępy we wdraŝaniu instrumentów inŝynierii finansowej w Polsce

Postępy we wdraŝaniu instrumentów inŝynierii finansowej w Polsce Postępy we wdraŝaniu instrumentów inŝynierii finansowej w Polsce Co nas czeka w przyszłej perspektywie? Agnieszka Dawydzik Departament Koordynacji i WdraŜania Programów Regionalnych Warszawa, 7 marca 2012

Bardziej szczegółowo

Departament Bankowości Komercyjnej i Specjalistycznej oraz Instytucji Płatniczych URZĄD KOMISJI NADZORU FINANSOWEGO WARSZAWA, marzec 2017 r.

Departament Bankowości Komercyjnej i Specjalistycznej oraz Instytucji Płatniczych URZĄD KOMISJI NADZORU FINANSOWEGO WARSZAWA, marzec 2017 r. Opracowanie: Wydział Analiz Sektora Bankowego Departament Bankowości Komercyjnej i Specjalistycznej oraz Instytucji Płatniczych URZĄD KOMISJI NADZORU FINANSOWEGO WARSZAWA, marzec r. W dniu marca r. Komisja

Bardziej szczegółowo

Wyniki finansowe banków w okresie trzech kwartałów 2007 r.

Wyniki finansowe banków w okresie trzech kwartałów 2007 r. Warszawa, 2007.12.03 Wyniki finansowe banków w okresie trzech kwartałów 2007 r. W okresie styczeń-wrzesień br., przy wysokiej dynamice wartości udzielonych kredytów, w sektorze bankowym 1 odnotowano duŝo

Bardziej szczegółowo

Wyniki finansowe PKO Banku Polskiego na tle konkurentów po III kw. 2010 r. Opracowano w Departamencie Strategii i Analiz

Wyniki finansowe PKO Banku Polskiego na tle konkurentów po III kw. 2010 r. Opracowano w Departamencie Strategii i Analiz Wyniki finansowe PKO Banku Polskiego na tle konkurentów po III kw. 2010 r. Opracowano w Departamencie Strategii i Analiz Synteza* Na koniec III kw. 2010 r. PKO Bank Polski na tle wyników konkurencji**

Bardziej szczegółowo

Przemyślany pomysł na inwestycje i rozwój Dobre wykorzystanie możliwości finansowania we współpracy z właściwym partnerem Bogata oferta

Przemyślany pomysł na inwestycje i rozwój Dobre wykorzystanie możliwości finansowania we współpracy z właściwym partnerem Bogata oferta Grupa BRE Banku Recepta na kryzys Przemyślany pomysł na inwestycje i rozwój Dobre wykorzystanie możliwości finansowania we współpracy z właściwym partnerem Bogata oferta nowoczesna, zaawansowana technologicznie

Bardziej szczegółowo

Wyniki finansowe banków w okresie I-III kwartał 2009 r. [1]

Wyniki finansowe banków w okresie I-III kwartał 2009 r. [1] Warszawa, 2010.01.08 Wyniki finansowe banków w okresie I-III kwartał 2009 r. [1] W końcu września 2009 r. działalność prowadziło 69 banków komercyjnych (o 1 mniej niż rok wcześniej), w tym 59 z przewagą

Bardziej szczegółowo

Historia FPK Pierwsze fundusze poręczeniowe powstały w Polsce z inicjatywy jednostek samorządowych i zagranicznych fundacji w ramach Programu Inicjaty

Historia FPK Pierwsze fundusze poręczeniowe powstały w Polsce z inicjatywy jednostek samorządowych i zagranicznych fundacji w ramach Programu Inicjaty Aktualne zmiany systemu i rozwój współpracy banków spółdzielczych z regionalnymi i lokalnymi funduszami poręczeń kredytowych RYSZARD NOSOWICZ PREZES KSFP 14-1515 września 2009, WARSZAWA Historia FPK Pierwsze

Bardziej szczegółowo

Programy i instrumenty wspierania działalności gospodarczej

Programy i instrumenty wspierania działalności gospodarczej Programy i instrumenty wspierania działalności gospodarczej Kapitał zalążkowy finansowanie wczesnych faz rozwojowych Wykład / konwersatorium M. Gajewski (2016 / 2017) Przedmiot wykładu Przedmiot: Tło problematyki

Bardziej szczegółowo

Analiza sektora bankowego* wg stanu na 31 marca 2013 r.

Analiza sektora bankowego* wg stanu na 31 marca 2013 r. Analiza sektora bankowego* wg stanu na 31 marca 213 r. Opracowano w Departamencie Analiz i Skarbu * Sektor bankowy rozumiany jako banki krajowe wg art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo

Bardziej szczegółowo

BANK BPH KONTYNUUJE DYNAMICZNY ROZWÓJ

BANK BPH KONTYNUUJE DYNAMICZNY ROZWÓJ Warszawa, 27 lipca 2005 r. Informacja prasowa BANK BPH KONTYNUUJE DYNAMICZNY ROZWÓJ Skonsolidowane wyniki finansowe Banku BPH po II kwartałach 2005 roku według MSSF osiągnięcie w I półroczu 578 mln zł

Bardziej szczegółowo

Inicjatywa JEREMIE. Poza dotacyjna forma wsparcia szansą rozwoju dla przedsiębiorców.

Inicjatywa JEREMIE. Poza dotacyjna forma wsparcia szansą rozwoju dla przedsiębiorców. Inicjatywa JEREMIE Tytuł prezentacji Poza dotacyjna forma wsparcia szansą rozwoju dla przedsiębiorców. BGK Miasto, data Co to jest JEREMIE? Joint European Resources for Micro-to-Medium Enterprises Wspólne

Bardziej szczegółowo

VIII ZJAZD PSFP Konferencja FUNDUSZY POśYCZKOWYCH I PORĘCZENIOWYCH. sk- Sztokholm 4-6.09.2008

VIII ZJAZD PSFP Konferencja FUNDUSZY POśYCZKOWYCH I PORĘCZENIOWYCH. sk- Sztokholm 4-6.09.2008 VIII ZJAZD PSFP Konferencja FUNDUSZY POśYCZKOWYCH I PORĘCZENIOWYCH Gdańsk sk- Sztokholm 4-6.09.2008 FUNDUSZE POśYCZKOWE I PORĘCZENIOWE W SYSTEMIE FINANSOWANIA MAŁYCH I ŚREDNICH PRZEDSIĘBIORSTW Barbara

Bardziej szczegółowo

URZĄD KOMISJI NADZORU FINANSOWEGO

URZĄD KOMISJI NADZORU FINANSOWEGO NOTATKA DOTYCZĄCA SYTUACJI FINANSOWEJ DOMÓW MAKLERSKICH W 2012 ROKU URZĄD KOMISJI NADZORU FINANSOWEGO WARSZAWA, KWIECIEŃ 2013 SPIS TREŚCI SPIS TREŚCI... 2 WSTĘP... 3 I. PODSTAWOWE INFORMACJE O RYNKU DOMÓW

Bardziej szczegółowo

w całości (97,1%) podmiotom sektora niefinansowego, nieznacznie powiększając w analizowanym okresie swój udział w tym segmencie rynku (o 1,1 pkt

w całości (97,1%) podmiotom sektora niefinansowego, nieznacznie powiększając w analizowanym okresie swój udział w tym segmencie rynku (o 1,1 pkt Wyniki finansowe banków w 2008 r. [1] Warszawa, 2009.05.08 W końcu 2008 r. działalność prowadziło 70 banków komercyjnych (o 6 więcej niż rok wcześniej), w tym 60 z przewagą kapitału zagranicznego lub całkowicie

Bardziej szczegółowo

BANK HANDLOWY W WARSZAWIE S.A. Wyniki skonsolidowane za I kwartał 2009 roku -1-

BANK HANDLOWY W WARSZAWIE S.A. Wyniki skonsolidowane za I kwartał 2009 roku -1- BANK HANDLOWY W WARSZAWIE S.A. Wyniki skonsolidowane za I kwartał 29 roku -1- Sytuacja gospodarcza w I kwartale 29 r. Głęboki spadek produkcji przemysłowej w styczniu i lutym, wskaźniki koniunktury sugerują

Bardziej szczegółowo

Kondycja polskiego sektora bankowego w drugiej połowie 2012 roku. Podsumowanie wyników polskich banków za I półrocze

Kondycja polskiego sektora bankowego w drugiej połowie 2012 roku. Podsumowanie wyników polskich banków za I półrocze Kondycja polskiego sektora bankowego w drugiej połowie 2012 roku. Podsumowanie wyników polskich banków za I półrocze Polskie banki osiągnęły w I półroczu łączny zysk netto na poziomie 8,04 mld zł, po wzroście

Bardziej szczegółowo

Sytuacja na rynku kredytowym. wyniki ankiety do przewodniczących komitetów kredytowych III kwartał 2018 r.

Sytuacja na rynku kredytowym. wyniki ankiety do przewodniczących komitetów kredytowych III kwartał 2018 r. Sytuacja na rynku kredytowym wyniki ankiety do przewodniczących komitetów kredytowych III kwartał 2018 r. Sytuacja na rynku kredytowym wyniki ankiety do przewodniczących komitetów kredytowych III kwartał

Bardziej szczegółowo

BANK HANDLOWY W WARSZAWIE S.A. Podsumowanie 2011 roku Kierunki Strategiczne na lata 2012-2015. 19 marca 2012 roku

BANK HANDLOWY W WARSZAWIE S.A. Podsumowanie 2011 roku Kierunki Strategiczne na lata 2012-2015. 19 marca 2012 roku BANK HANDLOWY W WARSZAWIE S.A. Podsumowanie roku Kierunki Strategiczne na lata 2012-2015 19 marca 2012 roku / mln zł / / mln zł / wyniki podsumowanie Rozwój biznesu SEGMENT KORPORACYJNY Transakcje walutowe

Bardziej szczegółowo

Wyniki finansowe banków w I półroczu 2013 r. 1

Wyniki finansowe banków w I półroczu 2013 r. 1 GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY Departament Studiów Makroekonomicznych i Finansów Warszawa, 24 września 2013 r. Wyniki finansowe banków w I półroczu 2013 r. 1 W końcu czerwca 2013 r. działalność operacyjną prowadziły

Bardziej szczegółowo

Sytuacja na rynku kredytowym. wyniki ankiety do przewodniczących komitetów kredytowych III kwartał 2017 r.

Sytuacja na rynku kredytowym. wyniki ankiety do przewodniczących komitetów kredytowych III kwartał 2017 r. Sytuacja na rynku kredytowym wyniki ankiety do przewodniczących komitetów kredytowych III kwartał 2017 r. Sytuacja na rynku kredytowym wyniki ankiety do przewodniczących komitetów kredytowych III kwartał

Bardziej szczegółowo

Fundusz Rozwoju Obszarów Miejskich Szczecińskiego Obszaru Metropolitalnego. jessica.bzwbk.pl. Szczecin, lipiec 2011 roku

Fundusz Rozwoju Obszarów Miejskich Szczecińskiego Obszaru Metropolitalnego. jessica.bzwbk.pl. Szczecin, lipiec 2011 roku Fundusz Rozwoju Obszarów Miejskich Szczecińskiego Obszaru Metropolitalnego jessica.bzwbk.pl Szczecin, lipiec 2011 roku JESSICA - nowe narzędzie inŝynierii finansowej JESSICA - Joint European Support for

Bardziej szczegółowo

Rynek pracy województwa pomorskiego na wsi i w mieście przemiany, zróżnicowania, wyzwania. Gdańsk, 3 listopada 2011 r.

Rynek pracy województwa pomorskiego na wsi i w mieście przemiany, zróżnicowania, wyzwania. Gdańsk, 3 listopada 2011 r. Rynek pracy województwa pomorskiego na wsi i w mieście przemiany, zróżnicowania, wyzwania Gdańsk, 3 listopada 2011 r. Ludność zamieszkała na wsi w województwie pomorskim w latach 2009-2010 31.12.2009 r.

Bardziej szczegółowo

Załącznik do dokumentu zawierającego kluczowe informacje WARTA Inwestycja

Załącznik do dokumentu zawierającego kluczowe informacje WARTA Inwestycja Załącznik do dokumentu zawierającego kluczowe informacje WARTA Inwestycja Masz zamiar kupić produkt, który nie jest prosty i który może być trudny w zrozumieniu Data sporządzenia dokumentu: 19-12-2017

Bardziej szczegółowo

WYNIKI FINANSOWE PO 3 KWARTALE 2010 R.

WYNIKI FINANSOWE PO 3 KWARTALE 2010 R. WYNIKI FINANSOWE PO 3 KWARTALE 2010 R. PODĄśAJĄC PO ŚCIEśCE WZROSTU DZIĘKI POPRAWIE EFEKTYWNOŚCI BIZNESOWEJ Warszawa, 10 listopada 2010 r. WYNIKI FINANSOWE PO 3 KWARTALE 2009 R. 3Q 2009 3Q 2010 Zmiana

Bardziej szczegółowo

Bariery i stymulanty rozwoju rynku Venture Capital w Polsce

Bariery i stymulanty rozwoju rynku Venture Capital w Polsce Bariery i stymulanty rozwoju rynku Szymon Bula Wiceprezes Zarządu Association of Business Angels Networks 25 maja 2012 Fazy rozwoju biznesu Zysk Pomysł Seed Start-up Rozwój Dojrzałość Zysk Czas Strata

Bardziej szczegółowo

5. Sektor bankowy i rynek kapitałowy

5. Sektor bankowy i rynek kapitałowy 5. Sektor bankowy i rynek kapitałowy Sektor bankowy W I kwartale 2016 r. w sektorze bankowym można zauważyć kilka niekorzystnych zjawisk, które były już sygnalizowane w IV kwartale 2015 r. Do najważniejszych

Bardziej szczegółowo

Wyniki finansowe Banku BPH w II kw. 2015 r.

Wyniki finansowe Banku BPH w II kw. 2015 r. Wyniki finansowe Banku BPH w II kw. 2015 r. wideokonferencja 13 sierpnia 2015 r. 1 2 kw. 2015 r. najważniejsze informacje Zyskowność Zysk netto 5 mln zł, zysk brutto 15 mln zł Wyniki Koszty Jakość Bezpieczeństwo

Bardziej szczegółowo

CEL GŁÓWNY BADANIA CELE SZCZEGÓŁOWE BADANIA

CEL GŁÓWNY BADANIA CELE SZCZEGÓŁOWE BADANIA Załącznik nr 1 do SIWZ SZCZEGÓŁOWY OPIS PRZEDMIOTU ZAMÓWIENIA Analiza efektywności inicjatywy JEREMIE na terenie województwa wielkopolskiego wraz z oceną jej oddziaływania na sytuację gospodarczą regionu,

Bardziej szczegółowo

VENTURE CAPITAL. Finansowe instrumenty wsparcia innowacyjnych przedsiębiorstw. Piotr Gębala Prezes Zarządu Warszawa, 26 maja 2010

VENTURE CAPITAL. Finansowe instrumenty wsparcia innowacyjnych przedsiębiorstw. Piotr Gębala Prezes Zarządu Warszawa, 26 maja 2010 VENTURE CAPITAL Finansowe instrumenty wsparcia innowacyjnych przedsiębiorstw Piotr Gębala Prezes Zarządu Warszawa, 26 maja 2010 Wybrane źródła kapitału / instrumenty wsparcia Agendy rządowe/fundacje finansujące

Bardziej szczegółowo

Rozwój systemu finansowego w Polsce

Rozwój systemu finansowego w Polsce Departament Systemu Finansowego Rozwój systemu finansowego w Polsce Warszawa 213 Struktura systemu finansowego (1) 2 Struktura aktywów systemu finansowego w Polsce w latach 25-VI 213 1 % 8 6 4 2 25 26

Bardziej szczegółowo

B A N K S P Ó Ł D Z I E L C Z Y w Niedrzwicy Dużej

B A N K S P Ó Ł D Z I E L C Z Y w Niedrzwicy Dużej B A N K S P Ó Ł D Z I E L C Z Y w Niedrzwicy Dużej Analiza wyników ekonomiczno-finansowych Banku Spółdzielczego w Niedrzwicy Dużej na dzień 31.12.2009 roku ` Niedrzwica Duża, 2009 1. Rozmiar działalności

Bardziej szczegółowo

Gwarancja z dotacją Biznesmax Warszawa, 2019

Gwarancja z dotacją Biznesmax Warszawa, 2019 Gwarancja z dotacją Biznesmax Warszawa, 2019 Działalność Krajowego Punktu Kontaktowego ds. Instrumentów Finansowych Programów Unii Europejskiej jest finansowana ze środków Budżetu Państwa w ramach programu

Bardziej szczegółowo

Fundusz Rozwoju Obszarów Miejskich Szczecińskiego Obszaru Metropolitalnego. jessica.bzwbk.pl. Szczecin, marzec 2012

Fundusz Rozwoju Obszarów Miejskich Szczecińskiego Obszaru Metropolitalnego. jessica.bzwbk.pl. Szczecin, marzec 2012 Fundusz Rozwoju Obszarów Miejskich Szczecińskiego Obszaru Metropolitalnego jessica.bzwbk.pl Szczecin, marzec 2012 Bank Zachodni WBK S.A. : Bank Zachodni WBK S.A. jest podmiotem prawa polskiego Bank jest

Bardziej szczegółowo

Mazowiecki Fundusz Poręczeń Kredytowych

Mazowiecki Fundusz Poręczeń Kredytowych Mazowiecki Fundusz Poręczeń Kredytowych III Konferencja Czerwiec 2009 Misja MFPK Sp. z o.o. Celem Funduszu jest pomoc przedsiębiorcom z segmentu MŚP w zakresie zwiększania dostępności do zewnętrznych źródeł

Bardziej szczegółowo

Sytuacja na rynku kredytowym. wyniki ankiety do przewodniczących komitetów kredytowych IV kwartał 2018 r.

Sytuacja na rynku kredytowym. wyniki ankiety do przewodniczących komitetów kredytowych IV kwartał 2018 r. Sytuacja na rynku kredytowym wyniki ankiety do przewodniczących komitetów kredytowych IV kwartał 2018 r. Sytuacja na rynku kredytowym wyniki ankiety do przewodniczących komitetów kredytowych IV kwartał

Bardziej szczegółowo

Informacja o działalności Banku Millennium w roku 2004

Informacja o działalności Banku Millennium w roku 2004 INFORMACJA PRASOWA strona: 1 Warszawa, 20 stycznia 2005 Informacja o działalności Banku Millennium w roku 20 Warszawa, 20.01.2005 Zarząd Banku Millennium informuje, iż w roku 20 (od 1 stycznia do 31 grudnia

Bardziej szczegółowo

SYNTETYCZNA INFORMACJA O KIERUNKACH PODZIAŁU ZYSKU ZA 2014 R. KRAJOWYCH BANKÓW KOMERCYJNYCH

SYNTETYCZNA INFORMACJA O KIERUNKACH PODZIAŁU ZYSKU ZA 2014 R. KRAJOWYCH BANKÓW KOMERCYJNYCH SYNTETYCZNA INFORMACJA O KIERUNKACH PODZIAŁU ZYSKU ZA 214 R. KRAJOWYCH BANKÓW KOMERCYJNYCH Polityka dywidendowa banków W wyniku konsekwentnie realizowanej przez KNF polityki dywidendowej baza kapitałowa

Bardziej szczegółowo

MIROSŁAWA CAPIGA. m #

MIROSŁAWA CAPIGA. m # MIROSŁAWA CAPIGA m # Katowice 2008 SPIS TREŚCI WSTĘP 11 CZĘŚĆ I DWUSZCZEBLOWOŚĆ SYSTEMU BANKOWEGO W POLSCE Rozdział 1 SPECYFIKA SYSTEMU BANKOWEGO 15 1.1. System bankowy jako element rynkowego systemu finansowego

Bardziej szczegółowo

Warmińsko-Mazurski Fundusz Poręczenia Kredytowe Sp. z o.o. w Działdowie. GiŜycko 19.06. 2012 rok

Warmińsko-Mazurski Fundusz Poręczenia Kredytowe Sp. z o.o. w Działdowie. GiŜycko 19.06. 2012 rok Warmińsko-Mazurski Fundusz Poręczenia Kredytowe Sp. z o.o. w Działdowie GiŜycko 19.06. 2012 rok Poręczenia kredytowe są jednym z najbardziej tradycyjnych i popularnych instrumentów finansowych stosowanych

Bardziej szczegółowo

pozycji rynkowej napotyka na jedną

pozycji rynkowej napotyka na jedną STAN SYSTEMU POŻYCZKOWO-GWARANCYJNEGO DLA MAŁYCH I ŚREDNICH PRZEDSIĘBIORSTW szanse i wyzwania Finansowanie polskich przedsiębiorstw w okresie spowolnienia gospodarczego Warszawa 10. grudnia 2008 Sektor

Bardziej szczegółowo

GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY

GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY Departament Studiów Makroekonomicznych i Finansów Warszawa, 27 września 2013 r. Wyniki finansowe spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych w I półroczu 2013 r. W końcu czerwca

Bardziej szczegółowo

Wyniki finansowe Banku w 1 kw. 2015 r.

Wyniki finansowe Banku w 1 kw. 2015 r. Wyniki finansowe Banku w 1 kw. 2015 r. Webcast r. 1 1 kw. 2015 r. najważniejsze informacje Zyskowność Zysk netto na poziomie 12 mln zł, a zysk brutto 22 mln zł Wyniki Wartość udzielonych kredytów detalicznych

Bardziej szczegółowo

WYNIKI FINANSOWE PO 4 KWARTALE 2008 R.

WYNIKI FINANSOWE PO 4 KWARTALE 2008 R. WYNIKI FINANSOWE PO 4 KWARTALE 20 R. EFEKTYWNE ZARZĄDZANIE, PRZEWAGA KONKURENCYJNA I KONSEKWENCJA Warszawa, 20 lutego 2009 r. WYNIKI FINANSOWE PO 12 MIESIĄCACH 20 R. 12M 20 12M 20 Zmiana Zysk netto (mln

Bardziej szczegółowo

Jan Szczucki, PAG Uniconsult Wrocław, 19 czerwca 2015

Jan Szczucki, PAG Uniconsult Wrocław, 19 czerwca 2015 Analiza ex-ante w zakresie możliwości zastosowania instrumentów finansowych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Dolnośląskiego 2014 2020 Wybrane wyniki Jan Szczucki, PAG Uniconsult

Bardziej szczegółowo

Podstawowe obszary działalności Banku Spółdzielczego w Brodnicy

Podstawowe obszary działalności Banku Spółdzielczego w Brodnicy Podstawowe obszary działalności Banku Spółdzielczego w Brodnicy Podstawowe wielkości ekonomiczne Banku Spółdzielczego w Brodnicy Wyszczególnienie 2003 2004 Zmiana Suma bilansowa 304 924 399 420 30,99%

Bardziej szczegółowo

Model biznesowy banków spółdzielczych na tle nowych wymogów regulacyjnych

Model biznesowy banków spółdzielczych na tle nowych wymogów regulacyjnych VI Forum Liderów Banków Spółdzielczych 2013 Model biznesowy banków spółdzielczych na tle nowych wymogów regulacyjnych Jerzy Pruski Prezes Zarządu BFG Związek Banków Polskich Warszawa, 10.09.2013 r. 1 Zagadnienia

Bardziej szczegółowo

WSPARCIE FIRM TYPU START-UP I FIRM TYPU SPIN-OFF

WSPARCIE FIRM TYPU START-UP I FIRM TYPU SPIN-OFF WSPARCIE FIRM TYPU START-UP I FIRM TYPU SPIN-OFF ZARZĄDZANIE SIECIĄ WSPÓŁPRACY MŚP Łukasz Pytliński CEM Instytut Badań Rynku i Opinii Publicznej Wrzesień 2010 1 WSPARCIE FIRM TYPU START-UP I FIRM TYPU

Bardziej szczegółowo

Szkoła Główna Handlowa w Warszawie Agnieszka Alińska. Zwrotne instrumenty finansowe w procesie stymulowania rozwoju regionalnego

Szkoła Główna Handlowa w Warszawie Agnieszka Alińska. Zwrotne instrumenty finansowe w procesie stymulowania rozwoju regionalnego Szkoła Główna Handlowa w Warszawie Agnieszka Alińska Zwrotne instrumenty finansowe w procesie stymulowania rozwoju regionalnego Plan prezentacji System finansowy a sfera realna Rozwój w ujęciu krajowym,

Bardziej szczegółowo

BANKI SPÓŁDZIELCZE I ZRZESZAJĄCE I kwartał 2015 r.

BANKI SPÓŁDZIELCZE I ZRZESZAJĄCE I kwartał 2015 r. BANKI SPÓŁDZIELCZE I ZRZESZAJĄCE I kwartał 2015 r. 1 Najważniejsze spostrzeżenia i wnioski sektor banków spółdzielczych WYNIKI FINANSOWE DYNAMICZNY WZROST DEPOZYTÓW WZROST NALEŻNOŚCI OD PRZEDSIĘBIORSTW

Bardziej szczegółowo

Wyniki finansowe banków w I półroczu 2009 r. [1]

Wyniki finansowe banków w I półroczu 2009 r. [1] Warszawa, 2009.09.23 Wyniki finansowe banków w I półroczu 2009 r. [1] W końcu czerwca br. działalność prowadziło 71 banków komercyjnych (o 6 więcej niż rok wcześniej), w tym 61 z przewagą kapitału zagranicznego

Bardziej szczegółowo

Analiza udzielonego wsparcia dla przedsiębiorców. informacje ogólne. rozkład regionalny. Ewaluacje PO na dzień 25 lutego 2011 roku

Analiza udzielonego wsparcia dla przedsiębiorców. informacje ogólne. rozkład regionalny. Ewaluacje PO na dzień 25 lutego 2011 roku Zakres prezentacji Analiza udzielonego wsparcia dla przedsiębiorców informacje ogólne rozkład regionalny Efekty rzeczowe Ewaluacje PO 2007-2013 1 Informacje ogólne (1) Według danych wygenerowanych z Krajowego

Bardziej szczegółowo

WYKONANIE BUDŻETU WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO W 2008 ROKU

WYKONANIE BUDŻETU WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO W 2008 ROKU WYKONANIE BUDŻETU WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO W 2008 ROKU 1 DOCHODY 2 Realizacja dochodów w 2008 roku z uwzględnieniem wpływu dotacji rozwojowej w tys. zł 1 056 433 750 117 710 525 704 372 Wskaźnik wykonania

Bardziej szczegółowo

Raport o stabilności systemu finansowego Grudzień 2012 r. Departament Systemu Finansowego 1

Raport o stabilności systemu finansowego Grudzień 2012 r. Departament Systemu Finansowego 1 Raport o stabilności systemu finansowego Grudzień 2012 r. Departament Systemu Finansowego 1 Raport o stabilności finansowej Raport jest elementem polityki informacyjnej NBP przyczyniającym się do realizacji

Bardziej szczegółowo

Bezpieczeństwo biznesu - Wykład 8

Bezpieczeństwo biznesu - Wykład 8 Wykład 8. Ryzyko bankowe Pojęcie ryzyka bankowego i jego rodzaje. Ryzyko zagrożenie nieosiągniecia zamierzonych celów Przyczyny wzrostu ryzyka w działalności bankowej. Gospodarcze : wzrost, inflacja, budżet,

Bardziej szczegółowo

Analiza wyników ekonomiczno-finansowych Banku Spółdzielczego w Niedrzwicy Dużej na dzień roku Niedrzwica Duża, 2011

Analiza wyników ekonomiczno-finansowych Banku Spółdzielczego w Niedrzwicy Dużej na dzień roku Niedrzwica Duża, 2011 BANKSPÓŁDZIELCZY wniedrzwicydużej Analiza wyników ekonomiczno-finansowych Banku Spółdzielczego w Niedrzwicy Dużej na dzień 31.12.2010 roku ` Niedrzwica Duża, 2011 1. Rozmiar działalności banku spółdzielczego

Bardziej szczegółowo

RAPORT ZA III KWARTAŁ 2010 R. WERTH-HOLZ SPÓŁKA AKCYJNA. z siedzibą w Poznaniu

RAPORT ZA III KWARTAŁ 2010 R. WERTH-HOLZ SPÓŁKA AKCYJNA. z siedzibą w Poznaniu RAPORT ZA III KWARTAŁ 2010 R. WERTH-HOLZ SPÓŁKA AKCYJNA z siedzibą w Poznaniu 15-11-2010 1. Podstawowe informacje o Emitencie Nazwa WERTH-HOLZ SPÓŁKA AKCYJNA Siedziba ul. Szarych Szeregów 27, 60-462 Poznań

Bardziej szczegółowo

Kredytowe instrumenty a stabilność finansowa

Kredytowe instrumenty a stabilność finansowa Monografie i Opracowania 563 Paweł Niedziółka Kredytowe instrumenty a stabilność finansowa Warszawa 2009 Szkoła Główna Handlowa w Warszawie OFICYNA WYDAWNICZA Spis treści Indeks skrótów nazw własnych używanych

Bardziej szczegółowo

Banki komercyjne utrzymują rezerwę obowiązkową na rachunkach bieżących w NBP albo na specjalnych rachunkach rezerwy obowiązkowej.

Banki komercyjne utrzymują rezerwę obowiązkową na rachunkach bieżących w NBP albo na specjalnych rachunkach rezerwy obowiązkowej. Rezerwa obowiązkowa Rezerwa obowiązkowa stanowi odsetek bilansowych zwrotnych zobowiązań (bieżących i terminowych) banków wobec sektora niefinansowego, która podlega odprowadzeniu i utrzymaniu w postaci

Bardziej szczegółowo