Lepsze jest wrogiem dobrego, czyli nowe zabezpieczenia polskich banknotów. Autor: Artur Brzeziński

Transkrypt

1 Lepsze jest wrogiem dobrego, czyli nowe zabezpieczenia polskich banknotów Autor: Artur Brzeziński

2 Skrócony opis lekcji Na zajęciach uczniowie poznają nowe zabezpieczenia polskich banknotów wprowadzone przez oraz konsekwencje fałszowania pieniędzy dla społeczeństwa. Słowa kluczowe, pieniądz, funkcje pieniądza, zabezpieczenia przed fałszowaniem. Cele lekcji Uczeń powinien: Przedstawić rolę Narodowego Banku Polskiego w zakresie emisji pieniędzy, Wskazać wybrane zabezpieczenia polskich banknotów, Opisać wpływ zjawiska fałszowania monet i banknotów na wypełnianie przez pieniądze ich funkcji. Adresat: Uczniowie szkół gimnazjalnych. Metody realizacji zajęć: Wykład, analiza przypadku, praca w zespołach. Zajęcia można przeprowadzić w dwóch godzinnych częściach. Można cześć I zrealizować odrębnie. Część II można potraktować jako powtórzenie treści związanych z funkcjami pieniądza i rolą banku centralnego. 2

3 Materiały pomocnicze dla nauczyciela Przykłady zabezpieczeń, które mają uniemożliwić fałszowanie banknotów. Badanie autentyczności złotych monet. Parametry współczesnych monet zawierających jedną uncję złota. Opis przebiegu lekcji: Część I 1. Na początku lekcji przedstaw uczniom zdjęcie (materiał pomocniczy). Zapytaj: Co, waszym zdaniem, robi osoba pokazana na zdjęciu? Po co to robi? Jeżeli nie masz możliwości przestawienia zdjęcia zapytaj uczniów: Czy widzieliście kiedyś w trakcie jakiejś relacji filmowej z wręczania medali sportowych nagrodzone osoby udające, że nagryzają swoje medale? Może spotkaliście się gdzie indziej (ktoś wam opowiadał, widzieliście w filmie), jak ktoś próbuje nadgryźć medal lub monetę? Jak sądzicie, dlaczego te osoby tak postępowały? 2. Wyjaśnij, że te zachowanie to ślad z odległej przeszłości. Bardzo możliwe, że osoby, które tak obecnie postępują nawet nie znają genezy tego gestu. Wyjaśnij uczniom, że w ten sposób w przeszłości sprawdzano wartość złotych monet. Złoto jest stosunkowo miękkim metalem i łatwo było pozostawić ślad nawet zębami na monecie wykonanej z czystego złota. Dodanie domieszki innego metalu zmienia właściwości monet wyglądających nadal prawie jak złote. Stają się twardsze, zmienia się ich ciężar i kolor. Zapytaj uczniów: czym mógł świadczył fakt sprawdzania zawartości złota w monetach? 3

4 3. Wyjaśnij, że: Najstarsze monety były wytwarzane ( bite ) w Starożytności na Bliskim Wschodzie. O ich wartości decydowała zawartość cennego kruszcu: złota lub srebra. Potwierdzeniem tej wartości były znaki umieszczane na awersie przedniej stronie monety ( tylną stronę nazywa się rewersem) zawierającej informację o tym, z polecenia jakiego władcy ją wybito. Wizerunek władcy, jego godło były jednocześnie gwarancją wartości monety. Wraz z pojawieniem się monet rozpoczęli działalność także ich fałszerze, którzy wytwarzali monety wyglądające jak te bite w mennicach władców, ale o daleko mniejszej (a najlepiej zerowej) zawartości kruszcu. Fałszowanie polegało na produkcji monet ze stopów o niewielkiej zawartości złota lub srebra uzupełnianych np. miedzią czy cyną. Innym sposobem fałszowania monet było wykonywanie ich z dwóch cienkich blaszek złota lub srebra i umieszczonego pomiędzy nimi krążka z pośledniego metalu: miedzi, żelaza, ołowiu. W tym przypadku nadgryzanie monety zawodziło. Na wierzchniej warstwie ze złota zostawał ślad jak na prawdziwej monecie. Dopiero głębsze nacięcie np. nożem pozwalało wykryć fałszerstwo. (Możesz przedstawić uczniom zdjęcia takich monet znajdujące się np. na stronie Władcom bardzo zależało, aby nie dochodziło do fałszowania pieniędzy produkowanych w ich mennicach. Schwytanym fałszerzom groziły kary jak za najcięższe przestępstwa (zdradę, czary, itd.). W średniowieczu w epoce, w której kary z zasady wykonywano natychmiast (nie było możliwości i zwyczaju wtrącania zwykłych przestępców do więzienia), fałszerzom groziła kara śmierci wykonana w wyrafinowany sposób (np. gotowanie w oleju, wlewanie w gardło roztopionego ołowiu, palenie na stosie). W XVII wieku w Europie pojawiły się pierwsze papierowe pieniądze. W Polsce w 1794 r (na stronie jpg?uselang=pl#file możesz znaleźć przedstawienie papierowych czterech złotych z tego roku). Obecnie nadal są wytwarzane monety z kruszców (np. złoty Krugerrand w RPA o średnicy 3,3 cm, zawartości złota 31,1035 grama tj. jednej uncji i wartości ok 4 tys. złotych w zależności od aktualnej ceny złota), lecz najczęściej są wykorzystywane jako sposób gromadzenia oszczędności. Pierwsze banknoty można było podrobić niejako od ręki. Z czasem banki emitujące taki pieniądz wprowadzały takie sposoby ich produkcji, które miały uniemożliwić fałszowanie (materiał pomocniczy dla nauczyciela). Nadal byli jednak ludzie podejmujący próby wytwarzania banknotów wyglądających tak jak te legalne. 4

5 4. Zapytaj uczniów: Czy zdarzyło się wam lub waszym znajomym zetknąć z fałszywymi pieniędzmi banknotami lub monetami? Jeżeli tak, to w jakich okolicznościach i jak wówczas skończyło się to spotkanie? Wysłuchaj historii uczniowskich. Jeżeli uczniowie nie przedstawią żadnych, wyjaśnij, że skala fałszowania polskich banknotów jest stosunkowo niewielka (co może potwierdzać brak takich opowieści w klasie). Jedyną instytucją, która zgodnie z prawem zajmuje się emisją pieniędzy (a dokładniej znaków pieniężnych, jak ogólnie można nazwać banknoty i monety) w Polsce i odpowiada także za ich zabezpieczenia jest. Według oficjalnych danych NBP w obiegu jest blisko 1,3 mld banknotów. W Polsce rocznie wykrywa się około 10 tys. fałszywek. Szansa na trafienie na taki banknot jest niewielka, niemniej jednak może się to zdarzyć. Co jakiś czas policja informuje o schwytaniu przestępców, którzy próbowali fałszować pieniądze. 5. Następnie zapytaj uczniów: Czy jesteście pewni, że wśród posiadanych przez was teraz banknotów są tylko te legalnie wyemitowane przez NBP? Jak możecie to sprawdzić? Zwróć uwagę, że banknoty są zabezpieczane przed fałszowaniem poprzez zastosowanie odpowiednich technik druku oraz zabezpieczeń. Do produkcji banknotów wykorzystuje się bardzo trudną do podrobienia farbę i specjalny papier. Druk na banknotach wykonywany jest w takiej technologii, aby był wyczuwalny pod palcami. W banknotach umieszczane są specjalne dodatki, np. metalizowane nitki, znaki widoczne tylko pod światło lub w promieniowaniu ultrafioletowym. W kwietniu 2014 roku do obiegu trafiły banknoty o jeszcze lepszych zabezpieczeniach. Przedstaw uczniom te zabezpieczenia na podstawie banknotu 10 złotowego. Wykorzystaj informacje zawarte na stronie Narodowego Banku Polskiego. ( Podczas prezentacji uczniowie mogą sprawdzić jak wyglądają posiadane przez nich banknoty. Zwróć uwagę, że na nowych banknotach widnieje podpis Marka Belki prezesa NBP od 2010 roku. 5

6 Na starych banknotach jest podpis Hanny Gronkiewicz Waltz prezesa NBP w latach Zapytaj uczniów: Które z zabezpieczeń jest najłatwiej dla was sprawdzić? Które najtrudniej? Przedyskutuj z nimi te uwagi. 6. Kończąc tę część lekcji zapytaj uczniów: Jakie najważniejsze wnioski dla siebie możecie wyciągnąć z treści poznanych na tych zajęciach? Wysłuchaj uwag uczniów. Jeżeli obie części zajęć nie następują bezpośrednio po sobie, to możesz polecić, aby w domu uczniowie zapoznali się z zabezpieczeniami banknotów o nominałach 20, 50, 100 złotych ( Część II 7. Zajęcia rozpocznij od zapytania uczniów o poznane zabezpieczenia banknotów wprowadzone w kwietniu 2014 r. Następnie poproś, aby uczniowie wyjaśnili: Dlaczego waszym zdaniem wiele uwagi poświęca się zabezpieczaniu pieniędzy? Krótko przedyskutuj uwagi uczniów. 8. W następnej części zajęć poleć, aby uczniowie przypomnieli sobie rolę banku centralnego oraz funkcje pieniądza. Uczniowie mogą sięgnąć do podręczników lub skorzystać ze smartfonów połączonych z Internetem. Następnie zapytaj: Jakie funkcje pełni pieniądz? Jakie możecie podać przykłady spełniania tych funkcji? 6

7 Jaka instytucja zajmuje się emisją pieniądza? Jakie pełni funkcje? Zadbaj o to, by uczniowie wskazali następujące funkcje pieniądza: miernika wartości (wyraża się w nim ceny towarów), środka wymiany (to poprzez operowanie nim kupujemy i sprzedajemy dobra), środka płatniczego (w ten sposób np. regulujemy należności za rozmowy telefoniczne, otrzymujemy wynagrodzenie w pracy), funkcja tezauryzacyjna (w jednostkach pieniężnych gromadzimy nasze oszczędności). oraz wyjaśnili, że bank centralny pełni trzy podstawowe funkcje: banku emisyjnego to znaczy ma wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych będących prawnym środkiem płatniczym, banku banków reguluje działalność banków komercyjnych, centralnego banku państwa - prowadzi rachunki bankowe rządu i centralnych instytucji państwowych. Omów z uczniami ich uwagi. 9. Podziel uczniów na 4 zespoły. Zadaniem każdego z zespołów będzie wskazanie wpływu, jaki na daną funkcję pieniądza może mieć funkcjonowanie w obiegu fałszywych banknotów i monet. Wyjaśnij, że uczniowie mają zastanowić się i wskazać: Jaki wpływ na spełnianie danej funkcji ma fałszowanie pieniędzy? Jakie możecie podać konkretne przykłady tego wpływu? Kto odczuwa ten wpływ? Jakie grupy, instytucje? Jak może zmienić się sytuacja tych grup, instytucji jeśli trafią do nich fałszywe pieniądze? 10. Po zakończeniu pracy zespołów poleć ich przedstawicielom zaprezentowanie wyników pracy (mogą to zrobić np. na flip-chartach lub w postaci kilku slajdów prezentacji multimedialnej jeśli uczniowie mają dostęp do co najmniej czterech komputerów i projektora multimedialnego). Po każdej prezentacji poproś uczniów z innych grup o opinię na temat jasności i rzetelności wystąpień kolegów i koleżanek. 7

8 11. W ostatniej części zajęć zapytaj uczniów: Co sądzicie o znaczeniu działań Narodowego Banku Polskiego zmierzających jak najlepszego zabezpieczenia pieniędzy przed fałszowaniem? Zaproponuj uczniom krótkie przedyskutowanie ich opinii. 12. W domu uczniowie mogą napisać pracę, w której wyjaśnią: Jak wygląda pewność zabezpieczeń banknotach emitowanych przez NBP w porównaniu z zabezpieczeniami dolara USA, euro, franka szwajcarskiego i funta brytyjskiego? Która z tych walut wydaje ci się najlepiej zabezpieczona przed fałszerstwem? Dlaczego tak sądzisz? Informacje na temat zabezpieczeń banknotów uczniowie mogą znaleźć na stronach www: frank szwajcarski - funt brytyjski - euro - dolar USA - 8

9 Materiał pomocniczy nr 1: Źródło: 9

10 Materiał pomocniczy nr 2: Przykłady zabezpieczeń, które mają uniemożliwić fałszowanie banknotów. a. Specjalna, tajna receptura papieru, nadająca specyficzne cechy wytrzymałościowe i optyczne (do produkcji dolarów USA stosowany jest papier składający się z około 75% bawełny i 25% lnu z wtopionymi kolorowymi nitkami, szczegółowy skład papieru jest tajny). b. Zastępowanie papieru polimerem trudnym do zadruku (np. polimerowe banknoty rumuński i australijski, kanadyjski) c. Umieszczanie na banknotach skomplikowanych grafik z bardzo drobnymi szczegółami, liniami, kropkami, itd. d. Stosowanie mikrodruku ( na banknotach pojawiają się napisy przy oglądaniu przez szkło powiększające nadal wyraźnie - wykonane z czcionek o małych rozmiarach, wysokość czcionki może wynieść nawet 0,25 mm.). e. Wykorzystywanie druku recto-verso - druku grafiki na stronie przedniej (recto) i odwrotnej (verso) banknotu, grafiki oglądane oddzielnie mogą być bezładnym układem kresek, dopiero oglądane pod światło, wspólnie tworzą cały obraz. f. Stosowanie druku wypukłego grubsza warstwa farby nałożonej na papier tworzy wzór wypukły wyczuwalny opuszkami palców. g. Umieszczanie znaków wodnych tj. obrazów powstających w trakcie formowania papieru (gdy powstają miejsca o zróżnicowanej grubości warstwy papieru) i widzialnych dopiero po spojrzeniu przez banknot na źródło światła. h. Wykonywanie części nadruku na banknotach przy pomocy farb widocznych tylko w świetle ultrafioletowym lub podczerwonym. i. Wpuszczanie w papier nitki zabezpieczającej w postaci metalizowanej nitki z nadrukiem. j. Wykonywanie nadruków, które zmieniają kolor w zależności od kąta pod jakim patrzymy na banknot. Część zabezpieczeń stanowi ścisłą tajemnicę banków centralnych emitujących dane banknoty i tylko ich specjaliści potrafią wykorzystać te zabezpieczenia do rozpoznania fałszywych banknotów. Źródło: Wikipedia, NBP. 10

11 Materiał pomocniczy nr 3: Badanie autentyczności złotych monet Współcześnie emitowane monety złote, srebrne i platynowe są wykorzystywane przede wszystkim jako lokata kapitału. Niewiele krajów emituje takie monety. Najpopularniejsze wśród złotych monet to krugerrand z Republiki Południowej Afryki, Klonowy liść z Kanady, Złoty orzeł z USA, Australijski kangur z Australii. Złote monety (o nazwie Orzeł bielik ) emituje też. W sprzedaży są także złote monety bite w przeszłości, np. rosyjskie pięciorublówki Mikołaja II z końca XIX w. Ceny wykonanych z czystego złota monet o wadze 1 uncji (tj. 31,1035 grama) sięgają ponad 4 tys. złotych (wiosna 2014 r). Tak jak w historii i obecnie przestępcy próbują zarobić sprzedając takie fałszywe monety. Wykorzystują niewiedzę ludzi, chęć okazyjnego zarobku, stosując pewne socjotechniki, osiągają czasem swój cel. Stąd przed kupnem złotej monety z niepewnego źródła warto upewnić się co do jej wartości. Najłatwiejszym sposobem weryfikacji autentyczności monet są linijki mennicze (np. linijka Fischa), które zawierają otwory odpowiadające wymiarom popularnych monet oraz przeciwwagę. Jeżeli zgadza się waga monety oraz jej średnica i szerokość to moneta jest autentyczna. Zasada linijek menniczych opiera się na fakcie, że nie jest możliwe podrobienie wszystkich parametrów złotej monety. Jeżeli waga fałszywej monety byłaby odpowiednia, średnica lub szerokość nie będą się zgadzały. Jeżeli nie mamy takiej linijki wystarczy dokładna waga, suwmiarka oraz wiedza o wadze i wymiarach oryginalnej monety. Prócz tego można też sięgnąć po mniej wiarygodne sposoby sprawdzania zawartości złota w złocie. Do jednego z nich znanego już w Starożytności - potrzebny jest czuły słuch i oryginalna moneta. Badanie monety polega stuknięciu lub rzuceniu tak aby wydobył się dźwięk, a następnie porównaniu tego dźwięku z dźwiękiem wydawanym przez oryginał. Kolejne sposoby badania monet ze złota bazują na innych właściwościach tego kruszcu. Złoto nie wykazuje właściwości magnetycznych. Zbliżenie więc do monety magnesu nie powinno spowodować jej ruchu. Jeżeli zostanie poruszona to znaczy, że została wykonana z innego materiału. Tu mamy niestety dwie możliwości: może to być stop z dodatkiem żelaza (więc mamy do czynienia z fałszywką ) lub platyna co jest bardziej prawdopodobne w przypadku starej biżuterii niż monet. Monety z platyny wprowadzono do obiegu w przeszłości tylko w Rosji w XIX w. Obecnie jedynie kilka mennic bije takie monety. Niestety jeżeli magnes nie spowoduje ruchu monety to także są dwie możliwości: jest złota lub jest wykonana z metalu o podobnych właściwościach magnetycznych, np. miedzi. 11

12 Złoto nawet ścierając się zachowuje barwę. Jeżeli na powierzchni monety pojawiły się przebarwienia to może oznaczać, że jest tylko pozłacana. Warstwa wierzchnia przedmiotu się zmniejsza pod wpływem pocierania, a znajdujący się pod nią metal zaczyna reagować z wodą, powietrzem i zabrudzeniami i następnie zmienia swoje właściwości. Oczywiście te domowe sposoby określania rodzaju metalu są bardzo zawodne. Fałszerze mogą używać złota do wykonania monet, których wartość wynika przede wszystkim z innych walorów np. rzadkości (za złotą dwudziestodolarówką z 1933 roku zapłacono7,6 miliona dolarów). Zwykły katar uniemożliwi określenie prawdziwości monety metodą na słuch nawet dla niezwykle doświadczonego kolekcjonera. Przebarwienia na monecie mogą być efektem reakcji chemicznej, która zachodzi czasem nawet na złocie. Żeby mieć pewność warto udać się do specjalisty np. jubilera, który będzie dysponował wyspecjalizowanymi sposobami określania czystości złota czy srebra. Opracowanie własne na podstawie: Tabela 1. Parametry współczesnych monet zawierających jedną uncję złota (1 uncja = 31,1035 gram) Nazwa Nominał Waga monety (gram) Średnica (milimetr) Grubość (milimetr) Orzeł Bielik 500 złotych 31, ,55 Wiedeńscy filharmonicy (Wiener Philharmoniker) 1,5 euro 31, ,2 Krugerrand Krugerrand 33,930 32,61 2,8 Australijski Kangur (Australian Kangaroo) 100 $ 31, ,60 2,8 Kanadyjski Liść Klonowy (Maple Leaf) 50 $ 31, ,87 Amerykański Orzeł (American Eagle) 50 $ 33,93 32,70 2,87 Źródło: 12

13